Pezi nga Naim Frasheri

Poeti më i madh i Rilindjes Kombëtare shqiptare,
atdhetar, mendimtar dhe veprimtar i shquar i arsimit e i kulturës shqiptare.
Lindi më 25 maj 1846 në Frashër, ku bëri mësimet fillore dhe nisi të mësonte
persishten pranë teqesë bektashiane. Më 1865 familja u shpërngul në Janinë, ku
bashkë me vëllanë më të vogël Samiun, mbaroi gjimnazin grek "Zosimea" (1869).
Bëri pastaj pak muaj në Stamboll, si nëpunës i vogël në zyrën e shtypit (1870),
po iu shfaq tuberkulozi dhe u kthye në vendlindje për klimë të mirë. Në fillim
ishte nëpunës të dhjetash në Berat e më pas i doganës në Sarandë (1372-77). Në
këtë periudhë Naim Frashëri. bëri prova të vjershërimit shqip, nën ndikimin e
bejtexhinjve e u dha pas vjershërimit persisht, me sukses, duke botuar më vonë
edhe një përmbledhje lirika sh Tejhyjylat (Ëndërrimet, 1885). Nën ndikimin e
ngjarjeve historike, sidomos të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, njëri nga
udhëheqësit e së cilës ishte Abdyli, vëllai i tij më i madh, dhe të veprimtarisë
kulturore patriotike të Shoqërisë së Stambollit, në krye të së cilës ishte
Samiu, Naim Frashëri. braktisi vjershërimin persisht dhe iu kushtua le tërsisë
shqiptare. Poema e tij e parë e re ishte Shqipëria (1880, botuar më 1897), që
entuziazmoi patriotët shqiptarë. Në Stamboll Naim Frashëri. ka qenë ndër
botuesit kryesorë të revistës "Drita", më pas "Dituria"(1884-85), ku u botuan
shumë vjersha të tij, proza e vargje për shkollat e para shqipe që do të
hapeshin, disa shqipërime të shkrimtarit. Ai shërbente si anëtar i Komisionit të
Botimeve pranë Ministrisë së Arsimit, më pas si kryetar.

Më 1886 Naim
Frashëri. botoi poemën e tij të famshme Bagëti e bujqësia, atë greqisht Dëshira
e vërtetë e shqiptarëve (O alithis pothos ton Alvanon) dhe katër libra për
shkollat: "Vjersha për mësonjtoret e para", "E këndimit të çunavet
këndonjëtoreja", (në dy vëllime, me poezi, lexime të ndryshme, njohuri të para
shkencore humanitare), si dhe një "Histori të përgjithshme". Më 1888 vijoi me
"Dituritë" (ribotuar më 1895 me titullin "Gjithësia", - shkenca të natyrës). Më
1890 doli përmbledhja e lirikave Lulet e verës, pastaj "Mësimet" (proza
patriotike dhe të moralit) dhe Fjala flutarake (vjersha) më 1894, së fundi më
1898 poema e madhe epike Historia e Skënderbeut dhe poema fetare Qerbelaja etj.
Naim Frashëri. vdiq në 20.10.1900 në lagjen Erenqoj të Stambollit, ku dhe u
varros. Eshtrat e tij janë sjellë në Shqipëri. Naim Frashëri. u shqua për
lirikën e tij patriotike me temë aktuale (vjershat "Gjuha shqipe", "Korçës" 1887
etj.), u këndoi me pasion të rrallë mallit dhe bukurive të atdheut ("Bagëti e
bujqësia") dhe bëri thirrje të fuqishme për çlirimin e tij (krijime të ndryshme,
"Dëshira e vërtetë e shqiptarëve"), si dhe për begatimin e vendit dhe një të
ardhme demokratike të tij. Ai i këndoi natyrës, dashurisë (poema "Bukuria", një
ndër kryesoret e tij, 1890), miqësisë, jetës intime (me brengën për të afërmit
që bori). Poema "Historia e Skënderbeut"qe një kurorëzim i veprës së tij,
"testamenti i tij politik e poetik", me grishje të hapëta për çlirim nga Turqia.
Poema është shkruar sipas traditës së madhe barletiane. Në poemat epike ai u
ndikua nga historitë e vjershëruara të Lindjes dhe nga bejtexhinjtë frashëriotë,
po duke iu kundërvënë këtyre me shqipen e kulluar apo me shkarkirnin e dogmës
fetare (në "Qerbelaja" dhe në veprat e tjera, që i hartoi për afrimin e
elementit besimtar në lëvizjen kombëtare). Naim Frashëri. u shqua edhe për
poezinë meditative, nisi në shqipet poezinë filozofike (vjersha "Perëndia"1890).
Shkroi dhe proza për të vegjlit dhe bëri disa përshtatje mjeshtërore fabulash të
La Fontenit. Botëkuptimi i Naimit ishte në thelb panteist e idealist. Me
admirimin e madh që kishte për racionalizmin e Dekartit dhe si pasues i shquar i
iluministëve francezë Volter, Ruso etj., me besimin e plotë në shkencat dhe në
rolin e tyre revolucionar në shoqëri (pranimi i teorisë Kant-Laplas dhe i
darvinizmit, që i propagandoi me guxim të madh për kohën), me demokratizmin e
tij dhe antimonarkizmin, besimin në aftësitë e pashtershme të popullit të vet
për të qëndruar, për t'u çliruar, për të vajtur përpara me hov, Naim Frashëri. u
bë një veprimtar revolucionar në tërë fushat, si shkrimtar, njeri i mendimit,
njeri politik. E gjithë veprimtaria e tij letrare dhe kulturore ishte e lidhur
ngushtë me çlirimin dhe përparimin e vendit, me çlirimin shpirtëror dhe
ndriçimin e masave të popullit. Ai kishte besim të plotë në aftësinë e mendjes
për të njohur realitetin e për të vënë në shërbim të njeriut njohjen e ligjeve
të botës. Kërkonte arsimim për të gjithë, emancipimin e gruas, qeverisjen
demokratike, të vendit (një " demokraci prej pleqet», pra të një ngjyre
shqiptare), ngrinte lart vetitë e karakterit të shqiptarëve (besën, trimërinë,
bujarinë), traditat kombëtare që nga lashtësia pelazgjike. Bënte thirrje për
miqësi me fqinjtë në kushtet e respektit reciprok, shpallte dashurinë në gjithë
popujt e racat, ngrihej me forcë kundër Megali Idesë e pansllavizmit, duke
admiruar vetitë dhe kulturën e popujve të tjerë (poezinë ,përparimtare lindore,
atë greke, latine, rilindjen evropiane, romantizmin evropian, prej të cilave dhe
u ndikua).

Naim Frashëri. luajti, përkrah Samiut e pas Kristoforidhit,
një rol themelor për shqipen e re letrare, të cilën e shkroi me një pasuri të
veçantë fjalori e sidomos frazeologjike, duke u mbështetur kryesisht në gjuhën e
popullit, e shkroi të pastër dhe bëri një punë të dukshme për pasurimin e saj,
duke e ngritur atë në lartësinë e një gjuhe arti të zhvilluar dhe
kulture.

Ndikimi i Naim Frashëri., me gjallje të shkrimtarit dhe pas
vdekjes, jo vetëm te shkrimtarët shqiptarë të kohës, por edhe të periudhës së
mëvonshme, ishte i madh. Pas Çlirimit u vunë në pah dhe u çmuan gjerësisht
meritat dhe vlerat e punës dhe të krijimtarisë së tij, përmes studimesh të
ndryshme. Ribotimet e veprave të tij janë të shumta; përveç tyre janë bërë edhe
disa botime kritike shkencore të veprave të Naimit. Emrin e Naim Frashërit e
mbajnë shkolla dhe institucione të ndryshme. Për merita kulturore në Shqipërinë
jepet urdhri që mban emrin e poetit kombëtar.

Do te digjem , te venitem
Si kandili kur s'ka
vaj
Balte e pluhur do te behem
Te me shkele kembe e saj
Dhe do tretem
duke puthur
Ate kembe pasandaj
Ç'ke me mua
As me thua
Pse te
dua
Paskam faj
Vdekja ime
S"te prish pune
Haj, moj jete e zeze,
haj


*******************

Me iku me vrap djaleria
Dhe me la
mbi dhe te shkrete
M'erdhi shtriga pleqeria
Pshehtazi si qen i
qete

Upupu c'me gjet , o shoke,
Do te qaj me thes ne koke....

Naim Frasheri lindi ne 25 Maj 1846, ne Frasher te
Permetit, ku beri mesimet fillore dhe nisi te mesonte persishten prane teqese
bektashiane. Me 1865, familja u shperngul ne Janine ku bashke me vellane e vogel
Samiun, mbaroi gjimnazin grek Zosimea. Beri pastaj pak muaj ne Stamboll si
nenpunes i vogel ne zyren e shtypit (1870) por iu shfaq turbekulozi dhe u kthye
ne vendlindje per klime me te mire. Ne fillm ishte nenpunes "te dhjetash" ne
Berat dhe me pas i doganes ne Sarande. Ne kete periudhe beri prova te shkruante
vjersha nen ndikimin e bejtexhive e u dha pas vjersherimit persisht, me sukses,
duke botuar me vone edhe nje permbledhje lirikash "Enderimet" (1885). Nen
ndikimin e ngjarjeve historike sidomosh Lidhjes Shqiptare te Prizerenit dhe te
veprimtarise kulturore patriotike te shoqerise se Stambollit Naim Frasheri
braktisi vjersherimin persisht dhe iu kushtua letersise shqiptare. Poema e tij e
pare e re ishte "Shqiperia" krijuar ne 1880 dhe botuar me 1897 ne Stamboll. Naim
Frasheri ka qene nder botuesit kryesor te revistes "Drita" e me pas "Dituria".
Me 1886 botoi poemen e famshme "Bageti e Bujqesia", "Deshira E Vertete E
Shqiptareve " (ne greqisht) dhe kater libra per shkollat "Vjersha per
Mesonjtoret e Para" , "E kendimit te cunave kendonjetoreja". Me 1890 doli
permbledhja e lirikave "Lulet e Veres" pastaj "Mesimet" (proza patriotike dhe te
moralit) dhe "Fjala Fluturake" (vjerasha) me 1894. Se fundi, me 1898 botoi
poemen e madhe epike "Historia e Skenderbeut" dhe poemen fetare "Qer Belaja"
etj. Naim Frasheri vdiq ne 20 tetor 1900 ne Stamboll, ku dhe u varros. Eshtrat e
tij me vone jane sjell ne Shqiperi.

Shqipëri, o jetëgjatë!

Shqipëri, o
jetëgjatë,
ty të kemi mëmë e atë
dhe për ty do të luftojmë
gjersa të të
trashëgojmë.
Për ty të gjithë, ditë dhe natë,
mendohemi gjerë e
gjatë,
ti kurrë s´prishesh, s´shkretohesh,
as drobitesh, as
rrëgjohesh,
më ke gjithë bukuritë
e tëtëra mirësitë,
ke fusha me lule
shumë.
lumenj të mëdhenj pa gjumë,
male të lart' e të veshura,
buzën e
detit të qeshur,
Mëje dritëz në dritë
me të gjitha
mirësitë.
...................................
Shqipëri, të qofsha
falë,
të kam mëmë e më ke djalë.

Ti, Shqipëri, Më Jep
Nder!

O malet e Shqipërisë dhe ju, o lisat e gjatë,
fushat e gjera
me lule, që ju kam ndër mend ditë e natë.

Ju bregore bukuroshe dhe ju,
lumenj të kulluar,
çuka, kodra, brinja, gërxhe dhe pyje të
gjelbëruar!

Do të këndoj bagëtinë që mbani ju e ushqeni,
o vendëthit e
bekuar, ju mendjen ma dëfreni...
Ti, Shqipëri, më jep nder, më jep emrin
shqiptar,
zemrën ti ma gatove plot me dëshirë e me zjarr!

Fjalët e
Qiririt

Në mes tuaj kam qëndruar
E jam duke përvëluar
Që t'ju
ap pakëz dritë,
Natënë t'jua bënj ditë.
Do të tretem, të kullohem,
të
digjem, të përvëlohem,
Që t'ju ndrinj mir' e të shihni,
Njëri tjatërin ta
njihni.
Për ju do të rri të tretem,
As një çikë të mos mbetëm,
Të
digjem, të qanj me lot
Se dëshirën s'e duronj dot.
Unë zjarrit nuk i
druhem
Dhe kurrë s'dua të shuhem,
Po të digjem më dëshirë,
Sa të mundt
t'ju ndrinj më mirë.
Kur më shihni se jam tretur
Mos pandehni se kam
vdekur :
Jam i gjall' e jam në jetë,
Jam në dritët të vërtetë;
Unë jam
në shpirtit tuaj,
Mos më kini për të huaj.
Më është falur durimi,
Andaj
po digjem si trimi,
Sa më kënda t'ju bënj mirë,
Të mos mbeti
n'errësirë.
Jakëni, rreth meje rrini,
Flisni, qeshni, hani, pini
Në
shpirtit kam dashurinë,
Pa digjem për njerëzinë...
Me zjarr ta djek
mushkërinë
E të tretem për njerinë
Unë dua njerëzinë,
Mirësin'e
urtësinë.
Në bëhi shokë me mua,
Në më doni si ju dua,
Njëri tjatrinë në
doni
Të paudhë mos punoni...
Unë, duke përvëluar,
Njerëzit i kam
ndrituar;
Kam qenë mik me njerinë,
Andaj i di e më dinë...
Dua shum
fjalë t'ju them,
Po trembem mos ju bënj ujem.
E ku shkruhenë në
kartë
Fjalët' e gjuhësë 'zjarrtë ?

Bukuria*

4

Kudo eshte
Bukuria
ne qiej, ne dhe, ne hene
ne diell, ne shenje
nder lule, nder
drure, nder pyje...
po ketu eshte e tere
dhe ajo, ti, eshte
bere...


8

Mos i hap leshrat n'ere
te m'arratiç ti
mendjen time
mos me shiko dhe njehere
se m'u zemra, therrime

Si
thellez e bukur, mos shko
mos veshtro si pellumbeshe
shpirtin mos ma
pervelo
mos u tund si mbretereshe

Me qepalla si shtijë
mos me vra,
mos me plagos
me veshtrim porsi shkendije
mos me vdis e mos me
sos


13

E pashe dje, tek shkonte
soje ndritte gjithe
jeta
pa hodh' syte e me shikonte
duke kthyer si shigjeta

Posa pashe
Bukurine
zemren e varfer ma piku
ndjeva ne te dashurine
qe me erdh' e
me s'me iku

*Bukuria - eshte nje cikel qe perbehet nga 16 vjersha te
shkurtera per dashurine, qe u botuan ne permbledhjen "Lulet e veres". Ne to
eshte shkrire, bukuria e vashes me bukurine universale.

TE VEGJELIT

Lerini te gjithe te vijne
Te vegjelit prane meje
Ah, mos i beni te qajne
Kurre te mos mallengjehen
Syte ulur te mos mbajne
Dhe te meken e te ndehen
Por te qeshin, te nxitojne
Te bredhin e te gezojne
Te prehen e te kendojne
E kurre te mos mendohen.
Me vjen keq t'u mardhe dora
e faqja bukuroshe
Kur bie e shkreta debore
Dhe kembeza vogeloshe
Me k'ënda t'u mbaj ne duar....

N'ate sy kurre mos shtjere
Lotin e hidhur e te shkrete
Dhe mos e lere te bjere
Po falu ne buzet, gaz
Dhe ne sythit bukurine
E rriti caze nga caze
Duke u dhene urtesine.
Epu jetezen e gjate
Edhe mos i lere kurre
Pa memeze e pa ate
Dhe ne brenge e te semure
s'mund t'i shohe te mallengjyer
a te varfer a te mjere!
Dhe te grisur e te shqyer
kurre, kurre mos i lere!
Falu gjithe miresite
Te rrojen me nder ne jete
te mesojne diturite
Te behen te vertete
Te nderojne memedhene
Vlerat t'ja lartesojen
Mbi gjithe boten ta ngrene
Si lule ta zbukurojne!!


DISA FJALE TE URTA NE VJERSHA

Gjithe njerezit i duaj
Mos i pandeh per te huaj

Mos i bej njeriu ne jete
Gje qe s'do ta pesosh vete

Kusaria, ligesia
Dhe sa te keqija jane
Edhe gjithe marrezia
Padijen meme kane

Shiko faqebardhe te rrosh
E perpiqu te besh mire
Dhe me ç'do njeri te shkosh
I padem edhe i lire.

Mos e kthe fjalen kurre
Por qendro më nje si burre.

Kur te jesh i zemeruar
mendja eshte e turbulluar
bej durim sa te kullohet
Se njeriu pastaj pendohet.

Do te rrosh me nder mbi dhe?
Me te liq mos u perzje

Gjuha eshte thike e mprehte
Plage e saj nuk eshte e lehte
Shume njerez gjuha mundon
Ca te tjere i turperon.

Ai qe hiqet i madh edhe mbahet i rende
e ka mendjen te vogel e te lehte si pende.

Dhe te te falin kamjen e jetes
Mos thuaj kurre veç te verteten.

Gjuha Jone

Vëllezër Shqipëtarë,
të prekim urtësinë,
të zëm udhën e mbarë,
të ngjallim Shqipërinë.

Shqipëria ka qenë
dhe do të jetë,
po sot në ditët tona
të metë të mos ketë.

E ka nderuar Zoti
gjithënjë Shqipërinë
ish fort mirë qëmoti,
do bëhet dhe taninë.

Ajo ish koh’ e zjarrtë
dhe kish mundime tepër,
po sot pëndë dhe kartë
na duher, nuk tjetër.

O burra Shqipëtarë
të marim dituritë,
se s’ është koh’ e parë,
tani lipsetë dritë.

Të shkruajm gjuhën tonë
kombin të ndritojmë,
gjithë ç’ është e ka qenë
ngadalëzë ta mësojmë.

Pa shihni ç’gjuhë e mirë!
Sa shijë ka e hije,
ç’e bukur edh’ e lirë,
si gjuhë Perëdije.

PERËNDIJA

Ç'sheh, është zot'i vërtetë,
Ç'dëgjon, është zër'i tija,
Gjithë ç'ka e s'ka në jetë,
Eshtë vetë perëndia.

Mos shiko valëtë p'anë,
Mos të gënjenjë rremeti,
Të tëra një burim kanë,
Gjithë ngrihen pej një deti.

Në det të math e të gjërë
Çdo valë që të sheh syri,
Atje është deti tërë,
Po valëtë mirë qyri.

Kur ta zësh gjënë të bërë,
Esht' ashtu me të vërtetë,
Po ta vësh re gjat' e gjërë,
Esht' ajy bërësi vetë.

Dhe kush flet edhe ç'gjë flitet,
Ç'duket e s'duket në jetë,
Dhe kush sheh dh'ajo që shihet,
Zot' i vërtet' është vetë.

Se e tërë gjithësia,
Që nuk' i gjëndetë fundi,
Eshtë vetë perëndia,
Për atë s'ka vënt gjëkundi.

Eshtë në shesht perëndia,
I verbëri s'munt ta shohë,
Ajo është gjithësia,
I dituri munt ta njohë.

Pe një lulezë kur shohim
Dhe të vëmë re një fletë,
Me dituri munt ta njohim
Q'atje 'shtë zot' i vërtetë.

Eshtë në shesht perëndia,
Sicilido munt ta njohë
Po s'e mbuloi e padija,
Njeriu tekdo munt ta shohë.

Kush do ta shohë të tërë,
Të shohë mirë njerinë,
Vethen' e tij re të vërë,
Atje e gjen perëndinë.

Dhe parajsi dhe skëterra,
Dhe engjëlli edhe djalli,
Edhe gjithë ç'ka të tjera,
Janë brënda tek i gjalli.

Ajy që ka mirësinë,
Ka perëndin' e të mirat,
Edhe kush ka djallëzinë,
Ka djallë e ligësirat.

Më çdo anë e kërkova,
Thashë: ku 'shtë perëndia,
Po më pasdaj e mësova,
Qënke ndaj mej' e s'e dija.

Kërkonja gjetkë ta gjeje
Zotn' e math e të vërtetë,
Ajy qënëkej ndaj meje,
E paskësha unë vetë!

Me fjal' e me agjërime
Nuk e gjen dot perëndinë,
As me kreshm' e me kungime,
Si punojn' ata që s'dinë

Trajstën' e ke plot me bukë,
Edhe hiqesh si i mjerë,
Dhe ke zën' e thua nukë,
E lipën derë më derë.

Eshtë ndaj teje i gjallë,
Ti e kërkon nëpër gurë,
Në të rrem' e në përrallë,
Andaj nuk' e gjen dot kurrë.

Pa s'vdes kurrë perëndia,
Po kush vdes në jetë vallë?
Gjë s'vdes, sepse gjithësia
Eshtë gjithënjë e gjallë.

Qeshë diell, ishnja hënë,
U bësh' uj' e balt' e erë,
Yll e zok e dash kam qënë,
Pa dhe njeri shumë herë.

Sa det i math e i gjerë
Edhe sa mijëra valë!
Sicil atje do të bjerë,
Prapë soje do të dalë.

Mijëra shpirtëra ngrihen,
Bijen mijëra të tjera,
Vjen dimëri, lulet pshihen,
I nxjer prapë në shesht vera.

Nj'është, po ka shumë ngjyrë,
Duket sikur s'ka të ngjarë,
E sheh fytyrë-fytyrë,
Po 'shtë i njëjt' e i pandarë.

Ajy është trëndafili
Edhe gjëmb' i trëndafilit,
Ajy është dhe bilbili,
Ajy dhe zër' i bilbilit.

Mos shiko ç'rrobë ka veshur,
Eshtë brenda vet' i qetë,
Syr' i t'urtit e sheh xhveshur,
Veç ati s'ka gjë ndë jetë.

Zoti është gjithësia,
Ajy është gjithë ç'janë,
Po kush njeh vethen e tija,
S'e kërkon më tjatër anë.

Dhe qelqeja u hollua
Dhe vena, pa u përzjenë
S'ka ven', është qelqe thua,
A s'ka qelqe, është venë.

Unë ndaj teje një pikë,
O det i gjer' e pa anë!
Të hynj brënda më vjen frikë,
Po s'hiqem dot dhe mënjanë.

Të kisha zën' e bilbilit,
Gjithënjë do të këndonja
Bukurin' e trëndafilit,
Dhe kurrë të mos pushonja.

Po ti vetë je, o bilbil,
Ti je edhe dashuria,
Ti je edhe trëndafili
Edhe bukuri e tija.

Ti je ç'është jet' e tërë,
Ti je vetë gjithësia,
Ti vetë njeri je bërë,
More fytyrën e tija.

Oh! det i math e i paanë,
Në një stamnë qysh ka hyrë?
Ajy q'është gjithë ç'janë,
U mbloth tok më një fytyrë.

Më çdo anë që shikova,
Pashë mirë që je vetë,
Të gjeta tek të kërkova,
Zot'i math e i vërtetë.

Pe trupi shpirt është bërë,
Edhe shpirti trup në jetë
Eshtë bërë, një i tërë
Gjithë ç'është, është vetë.

Paskëtaj, o shokë, kurrë
Mos kërkoni perëndinë
Nëpër mur' e nëpër gurë,
Po shihni mirë njerinë.

Zëmr' e njeriut në jetë
Eshtë vënd' i perëndisë,
Esht' atje zot' i vërtetë,
Det' i math i gjithësisë.

Ajy është gjithësia,
Edhe udh' e perëndisë,
Eshtë vetëm njerëzia,
Q'i duhetë njerëzisë.

Mer dorën e diturisë,
Pa ajo do të të nxjerë
Gjer te fron' i perëndisë,
Ndaj soje do të të shpjerë.

Esht' e vërtetë kjo punë,
Mos qëndroni n'errësirët,
Se këtë s'e gjeta unë,
E kanë thënë të mirët.


Marrë nga "LULETË E VERËSË", botuar së pari në Bukuresht më 1890

Naim Frasheri

Vdiq Naimi, vdiq Naimi,
moj
e mjera Shqiperi!
Mendjelarti, zemertrimi,
vjershetori si ai!

Vdiq
Naimi, po vajtoni
shqipetarka, shqipetare!
Naimne kur ta kujtoni,
mos
pushoni duke qare!
..................................

Vdiq Naimi,
gjithè thone,
qani turq, qani kaure!
Bilbil’ i gjuhese tone
s’do te
degjohet me kurre!

Vdiq Naimi, qe kendoi
trimerine,
Skenderbene,
vdiq Naimi, qe levdoi
dhe nderoi memedhene!

Vdiq
Naimi, po c’te gjeti,
o moj Shqiperi e mjere!
Vdiq Naimi, po kush
mbeti?
Si Naimi s’ka te tjeve.

Vdiq Naimi! Vdekj’ e shkrete,
pse
more te tille burre?
I ndrite shpirti per jete,
mos i vdekte nami
kurre

nga Bukurija

9

Zëmra
jote ne krahrort tënd
është hekur brenda n’ergjënd
dhe në linj’ai
krahruar
si në dhė gur’ i paçmuar
dielli zënë me rezë
vera në qelqe të
zezë
shpirti brënda nër qivure
Zot’ i math në katër
mure

10

Do të shkrihem
të venitem
si kandili, kur
s’ka vaj

balt’ e pluhur
do të bëhem
të më shkelnjë këmb’ e
saj;

e të prehem
duke puthur
atë këmbë pasandaj

As më
thua:
ç’ke me mua?
Pse te dua, paskam faj?

Pse heq
unë
Hidhërime
a në vdeçka, ti mos qaj;

vdekja ime
s’të prish
punë
haj, e zeza jetë, haj!

"Zot! fali Shqipëris' e shqipëtarëvet, q'i falenë
emërit tënt, gjithë të miratë, që ka në jetë, dhe mërgoji nga gjithë të
ligatë.
Epi njeriut shpëtimin' e fatbardhësinë, Mëmëdheut drith' e begati,
gjësë duk, zëmërësë njerëzi e butësi, shpirtit lartësi e mirësi, mëmës' e atësë
fëmijë, fëmijësë dashuri, kafshëvet e bagëtisë ushqim e gas, folesë zogj, zogut
fole, bimësë kalli, kallirit bukë, lumit ujë, të varfërit ndihmë, zogut drudhe,
drurit pemë, se Ti je Zot i math e i vërtet' i gjithësisë pa-anë!
E Perëndis'
u bëftë."

Naim Frashëri

Fjalet e Qiririt

Në mes
tuaj kam qëndruar
E jam duke përvëluar,
Që t'u ap pakëzë dritë,
Natënë
t'ua bënj ditë.


Do të tretem, të kullohem,
Të digjem, të
përvëlohem,
Që t'u ndrinj mir' e të shihni,
Njëri-tjatërin të
njihni.


Për ju do të rri të tretem,
Asnjë çikë të mos
mbetem,
Të digjem e të qanj me lot,
Se dëshirën s'e duronj
dot.


Unë zjarrit nuk i druhem
Dhe kurrë s'dua të shuhem,
Po të
digjem me dëshirë,
Sa të munt t'u ndrinj më mirë.


Kur më shihni se
jam tretur,
Mos pandehni se kam vdekur;
jam i gjall' e jam ndë jetë
jam
në dritët të vërtetë,


Unë jam në shpirtin tuaj,
Mos më kini për të
huaj,
M'është falurë durimi,
Andaj po digjem si trimi,


Se ma
k'ënda t'u bënj mirë,
Të mos mbeti n'errësirë.
Jakëni rreth meje
rrini,
Flisni, qeshni, hani, pini,


Në shpirt kam dashurinë,
Pa
digjem për njerëzinë,
Lemëni të përvëlohem,
nukë dua më të
ftohem,


Dua ta djek trupn' e kretë
Për atë zotn' e vërtetë.
Me
zjarr ta djek mushkërinë
E të tretem për njerinë,


Bashkë me gëzimt
të tija
të vete te perëndia.
Unë dua njerëzinë,
Mirësin' e
urtësinë.


Në bëhi shokë me mua,
Në më doni si u
dua,
Njëri-tjetërin në doni,
Të paudhë mos punoni.


O zëmëra
fluturake,
Qasju pakë kësaj flake!
Mase krahët t'i përvëlon,
Po dhe
shpirtin ta shënjtëron.


Unë duke përvëluar,
Njerëzit i kam
ndrituar.
Kam qënë mik me njerinë,
Andaj i di e më dinë.


Gjithë
tuajt' i kam parë,
Mëm' e at' e fis e farë,
Si tani gjithë i kam ndër
mënt,
Që rrininë më këtë vënt.


Edhe sot nër ju ata shoh,
Se
shpirtin e tyre ua njoh,
Dhe unë si ju jam ndruar
E jam përzjer' e
ndryshuar,


Pa jam bërë shumë herë
Zjar e uj' e balt' e erë.
Jam
një shkëndijë pej qielli
dhe një drudhëzë pej dielli.


Edhe ndër
qiej fluturonj,
Edhe brënda në det qëndronj,
Shumë herë fle në
baltë,
Diku ndodhem dhe në mjaltë


Bënem qëngj e kec i
pirë,
Lul' e bar e gjeth i mbirë.
Dua shumë fjalë t'u them,
Po trëmbem
mos i bënj ujem.
E ku shkruhenë në kartë
Fjalët' e gjuhësë zjarrtë?

*
* *
PARAJSA

Pirrua romanët mundi
E gjithë jetën e tundi.
Kostandin'i Math, qe'i thonë,
Dhe'ai ish nga fara jonë.
Gjithë njerëzit e mbarë,
Thua, qenë shqipëtarë.
Shqipëtari ka lëftuar,
Dhe ai ka mbretëruar.
Aleksandr' i Math Greqinë
E kishte bërë të tinë,
Me luft' e kishin marë
Prindit tanë kordhëtarë,
Pa në Thivë njerës lanë,
Thivasit u ngren' i vranë,
I vranë me të pabesë,
Pas zakonit të Moresë.
Shqipëtarët kordhëtarë
Thivësë i vunë zjarrë!
S'i kursyenë gjë zjarit,
Vetëm shtëpin' e Pindarit,
Se ish vjershëtor i ndjerë
Dhe i parë mbi të tjerë.
Shqipëtarët pas Greqisë
Iu lëshuanë Asisë,
Njeri kurrë nuk i mundi,
As u qëndroi dot gjëkundi,
Gjithë përpara i vunë,
Faqen e dheut gjith' e zunë.
Burr' i math i Shqipërisë
Ndënji në fron të Persisë,
E arratisnë Daranë, { Darai III }
Njerëzi e ti e vranë!
Aleksandri dha lirinë,
E shpëtoi nga zgjedh' Asinë,
I dha nder dhe Shqipërisë,
Mëmës së ti, qe'i dha sisë,
Përkujdesi njerëzinë
Dhe pruri qytetërinë,
Bëri udhë e qytetë,
Pru gëzim në gjithë jetë
Edhe sot Aleksandria
Na rrëfen punët e tija.
Evropën e ka shpëtuar
Nga njëzgjedh e mallëkuar.
Këto punë shqipëtarët
I bënë, ata të parët,
Ata të parëtë tanë,
Edhe emërë na lanë.
Edhe Pirroja ish burrë,
Që s'ka pasur shokë kurrë.
Ai romasit i mundi,
Italinë tër' e tundi;
Tekdo që kishte lëftuar,
Botën e kish tëmerruar.
Kshu edhe shumë të tjerë
Shqipëtar' ishin të ndjerë.
Ishte mëm' e trimërisë
Edh' e zonj' e urtësisë
Shqipëria kurdoherë,
Që nxirte burra të vlerë.
Trima burra të vërtetë
Sa kanë qënë në jetë
Të gjithë ajo i polli,
Trimëria soje dolli.
Qe dhe një koh' e një ditë,
Që polli dhe perënditë,
I pat pjellë Shqipëria,
Pa u falej njerëzia,
Dhe besoninë qëmoti
Që në Shqipëri rrij zoti,
Vij rremet i njerëzisë,
E i falej Shqipërisë.
Tomori nuk ësht' i pakë,
Që nxjer dhe sot zë pa flakë,
Se rrininë perënditë
Ndë atë natë e ditë!
Prindit tanë i besonin
Perëndit' e s'i mërgonin.
Perëndi e trimërisë
Ishte mëm' e Shqipërisë.
Shqipëtari trim me fletë
Rronte gjithënjë në jetë,
Shigjet' e ti vrëngëllinte,
Vdekjenë me vet' e shpinte!
Perëndi e bukurisë
Me shijët të gjithësisë,
Q'ësht' e bardhë si dëborë
Nuk e lij kurrë Tomorë,
Flinte në shtratthit të artë
Shtat' i bardhë posi kartë.
Leshërat i kish të arta
Edhe faqezët të zjarta,
Ballë, gushë, krahëruar,
Llërë, pulpë, këmbë, duar,
Pej drite ishinë bërë,
Sikundër dhe trup' i tërë.
Si dëbor' e kishte gjinë,
Pa sill nër mënt bukurinë!
Kur kthehej e të shikonte,
Zëmrënë ta përvëlonte.
Zën' e kishte si bilbili,
Faqetë si trëndafili,
Diellin e urdhëronte,
Në gjit të saj perëndonte,
Në shtratthit të saj e vinte,
Edh' e mbant' e nuk e linte,
Tërë natën e pushtonte,
Pa në mëngjest e lëshonte.
Hëna këto duke parë,
Dhe duke tretur e tharë,
Ligej fort shum' e drobitej,
Kahënitej e venitej,
Se i haj zëmrën nakari,
Që djek i shkreti si zjarri.
Perëndi e bukurisë,
Q'ei jep dritë njerëzisë,
Nga gjir' i saj dritë qitte,
Hënënë e përsëritte,
I jep pjesë bukurie
Edhe shij' e drit' e hije
Vijon...

*
* *

PARAJSA

Nder' e vjeftënë e mbajti,
Dhe sedrënë nuk e ndajti,
Nuk e harroi mëmëdhenë
Dhe lirin' e Skënderbenë,
I huaj në vëndit tënë
S'shkelte dot, se nuk ish thënë
Retë muntte të përpinte,
Në Shqipëri s'munt të vinte;
Fill e vetëm shqipëtari
Udhëtonte si m'i pari,
Me mbledhët të pleqësisë
Shihej pun' e Shqipërisë
Ligë kishin të vërtetën,
Që sbukuron gjithë jetën,
Kishin udhë urtësinë,
Besë kishin njerëzinë,
Udhërëfenjës e dritë
Kishin gjithë mirësitë.
Gjithë sa qenë të parë
Dhe me mënt e kordhëtarë,
Qe'i dhanë jetë Tyrqisë
E nder të math Shqipërisë,
Të tër' ishin shqipëtarë
Sa bënë punë të mbarë,
Si Qyprilit' e të tjerë
Burra me emr' e të ndjerë.
Shqipëtari mbretëronte,
Ajy lëftont' e gjykonte.
. . . . . . . . . . . . . .
Shqipëria ishte zonjë
E kishte të madhe pronjë,
Shqipëria kurdoherë
Ka nxjerrë trima të vlerë,
Mehmet Alin', Ibrahimnë,
Gjikënë, Gjolekë trimnë,
Rrapon e Ali Pashanë,
Silahdarë e Shkodranë
E shumë njerës të tjerë,
Si këta dhe më të ndjerë.
Ishte vash' e Shqipërisë
Ajo zonj' e urtësisë,
Dora Distra nga Përmeti,
Qe'ish në diturit si deti.
Gjithë gravet u ka dhënë
Nder dhe mëmëdheut tënë.
E kush e bëri Morenë?
Gjithë shqipëtarë qenë.
S'ish shqipëtar Marko Suli?
Xhavella e Miauli?
Bubulina e Kanari?
Shqipëtar bir shqipëtari.
Me armët të Shqipërisë
Iu hoth themeli Greqisë,
Po grekërët e pabesë,
Që iu bënë zot Moresë,
S'e duanë shqipëtarë,
Kërkojnë t'i bëjnë varrë!
Po kush bën në këtë jetë
Varr' e shokut, bije vetë.
Nukë trëmbet shqipëtari
Nga greku e nga bullgari,
Nga Mal'i Zi, nga Sërbia
Nukë trëmbet Shqipëria.
S'trëmbet kurrë shqipëtari,
Dhe sot ësht' ajy i pari,
Bota gjith' e kanë parë
Në luftëra shqipëtarë,
Plevna, Shipka s'u harua,
Koha shumë s'u mërgua.
Neve muntmë venetjanët
Dhe barbarët e romanët,
Turqinë edhe Persinë,
Afrikënë e Hindinë.
. . . . . . . . . . . . .
...

Korça

O vëllezër shqipëtarë,
Gëzohi që
erth kjo ditë
Kaq' e mir'e kaq'e mbarë,
Që sjell gjithë mirësitë!


Kjo është një dit'e rezë,
Që bie vëllazërinë
E dëbon jetën e
zezë
Dhe ndarjen e marrëzinë.

Ta lusimë këtë ditë,
Q'e bekoi
zot'i vërtetë
Dh'e dërgoi me shumë dritë,
T'i mbes'emëri përjetë.


Sot e vumë gurr'e parë,
Sa'ësht'e bekuar kjo ditë!
Zot'i math e
pruftë mbarë
E na dhëntë urtësinë!

Hapu, hapu, errësirë!
Pa jakë
tëhu, o dritë!
Se arriti koh'e mirë,
U gdhi nata, u bë ditë.

Sot
niset një tjatrë jetë,
Të rremenë posht'e shtije,
Mbretëron fjal'e
vërtetë,
Dhe të mirat gjith'i bije.

Zot'i math qoft'i lëvduar,

Q'e nxjer në shesht të vërtetën,
Se ajo si ka buruar,
Pa e ndritur
jetën.

Lumja ti, moj korç'o lule,
Q'i le pas shoqet' e tua!
Si
trimi në ball'u sule,
Ta paçim përjetë hua!

Kushdo që është sot
burrë
Dhe shqipëtar i vërtetë,
Emëri s'i shuhet kurrë
Dhe nderi i
rron përjetë.

Gjuha jonë sa e mirë!
Sa e ëmblë, sa e gjerë!
Sa e
lehtë, sa e lirë!
Sa e bukur, sa e vlerë!

Kjo ë'shtë mëm' e
mirësisë,
Që bije qytetërinë,
Gazthin e vëllazërisë,
Njerëzin' e
miqësinë.

S'jemi grekër as bullgarë,
Asgjë tjetër nukë jemi,

Jemi vetëm shqipëtarë,
Ne kët'emër nder'e kemi.

Ky emr' është
shum' i mirë,
Se më s'jemi të gënjyer,
Nukë jemi n'errësirë,
E
njohëmë gjën' e vjyer.

Perëndia na e lëntë
Përjetë ta trashëgojmë,

Edhe kurrë mos e dhëntë
Ta humbim e ta harrojmë!

Të lemë mëmënë
tënë
E të marimë një shtrigë!
Zoti mos e pastë thënë!
Pun'e keq'e
shum'e ligë.

O, sa qenë të gënjyer
Ata që vuan për botë!
Turp të
math kanë rrëfyer,
Punuanë fare kotë.

Pa mejtoni, o të gjorë,

Efialtin, Pafsaninë,
Që u bënë trathëtorë
Dh'e gjenë me perëndinë.


Nga gjithë ç'kemi kënduar
Për të njohur vetëhenë,
Kaqë gjë kemi
mësuar,
Të nderojmë mëmëdhenë.

Se njerëstë gjithë vdesin,
Po
jeta s'mbetet e shkretë,
Gjuha, mëmëdheu mbesin
Të patundurë përjetë.


Me zëmërë të gëzuar
Dhe me gjithë shpirt uroni!
Zotërinjt' e
zotëruar,
Gjithë përnjëherë thoni:

Rroft' e qoftë Shqipëria
Dhe
kombi e gjuha jonë!
Lulëzoftë dituria,
Edhe ndihmës paçim zonë.