Dhori Qiriazi

Dhori Qiriazi, kur poeti largohet nga jeta (Meri Lalaj – Shekulli 07/10/2009)

Një përkthyes, krijues në përkthimet nga gjuha ruse me Nekrasovin, Petrarkën nga gjuha italiane, nga gjuha angleze poetët e tij më të dashur Bajronin e Bërnsin, si edhe së fundi poetin persian Masnavi Manavi Rumiu.

Dje u futa në Bibliotekën Kombëtare, u ngjita lart te salla e leximit, e mbushur plot me dritë dielli e me një vështrim të vetëm rroka tryezën tek rrinte e studionte përherë poeti Dhori Qiriazi. U çudita kur atje pashë dy tufa me lule të freskëta.
Aty takova Petraq Riston dhe Pandeli Koçin, që më thanë se Dhori ka ndërruar jetë e është varrosur të shtunën. Më erdhi shumë e papritur sepse nuk e dija se ai ishte i sëmurë.
Asnjë lajmërim në gazetë apo televizion. Asnjë për be. Nuk ka një shoqatë apo lidhje a klub që të marrim vesh për njëri-tjetrin e të bëjmë nderimet e duhura. Ai është poet, përkthyes e studiues e nuk është një njeri dokudo. Kështu ndodhi me Piro Kuqin, Agim Pepën, Kudret Velçën...
Ndërsa ne ishim gjimnazistë mezi prisnim ditët, kur do të dilte gazeta "Zëri i Rinisë" me faqen e saj letrare, e aty dallonin poetët: Dritëro Agolli, Ismail Kadare, Dhori Qiriazi... Mbaj mend kur isha nxënëse një takim me poetë e zyrtarë tek Shtëpia e vjetër e Kulturës në Pogradec kishte ardhur edhe Dhori Qiriazi, por Lasgushi recitoi "Norma" vjershë që mbaron me fjalët: "Norma është ajo gjë që duhet tejkaluar."
Dhori mbeti gjithë jetën mësues në gjimnazin e Ersekës, sepse i ati i tij pat mërguar në Australi, madje e pësoi më keq pas Plenumit të Katërt, kur e degdisën mësues në fshatin Mollas. Profesori im i matematikës në gjimnaz, Petro Prifti, shok me Dhori Qiriazin kur ishin studentë, më dha një ditë një vëllim dorëshkrim me poezi që titullohej "Të fala botës".
Ai dorëshkrim ishte paraqitur në një konkurs letrar, më duket për çlirimin e Atdheut, e Dhori nuk fitoi. Nga ai libër i pabotuar mësova disa poezi përmendësh sepse ishin shumë të bukura (që i di edhe sot e kësaj dite si për shembull "Zemra", "Ecja në muzg, më shoqëronin drurët", "Jo, nuk e desha një dashuri të verbër" e të tjera nga libri me poezi "Kur zemra rreh së pari").
E kam ndjekur krijimtarinë e Dhorit edhe si përkthyes, krijues në përkthimet nga gjuha ruse me Nekrasovin, Petrarkën nga gjuha italiane, nga gjuha angleze poetët e tij më të dashur Bajronin e Bërnsin si edhe së fundi poetin persian Masnavi Manavi Rumiu.
Ndërsa përkthente këtë të fundit, poet nga Irani siç më pat thënë, ndihej tepër entuziast ai u interesua dhe i lexoi poezitë të transkriptuara për të dëgjuar tingëllimin e fjalëve, për të bërë krahasimin me gjuhën shqipe e për të gjetur aty fjalë të njëjta të të dyja gjuhëve. E Dhori Qiriazi gjithë jetën mbeti njeri i thjeshtë, i qetë, pa bujë...
Më kujtohet se në vitin 1984 ndodheshim në Kongresin e Shkrimtarëve dhe Artistëve, darkën e fundit, festiven, qëlloi të uleshim tok me Dhorin në të njëjtën tryezë. U ngritëm për të kërcyer e në një çast, duke kujtuar krijimtarinë e tij të hershme unë fillova t'i them përmendësh poezitë e vëllimit të tij të dikurshëm.
Ai mbeti shumë i habitur, ndaluam më këmbë aty në mes të sallës e ai më tha: "Po unë e kam grisur këtë dorëshkrim, nuk i kam më këto poezi. Të lutem, a mund të m'i shkruash e të m'i dërgosh?"
E unë sapo u ktheva në shtëpi, u ula në makinën e shkrimit, i shtypa dhe ia dërgova. Dhori më dërgoi një letër falenderimi.
Gjithnjë kam menduar se poetët nuk janë qenie tokësore, por qiellore, e tani Dhori, shpirti i poetit u ngjit lart në qiell duke zënë vendin që i takon.


Bërns përkthyer nga Dhori Qirjazi:

TAM O’SHENTËR

Kurçertexhitë lënë rrugën shkret
Dhe shoku shokun përshendet,
Pazari shuhet, afron nata
E nisen njerëzit nëper fshatra,
Të bëjm’ orgji, seç na vjen mirë,
E na ndez flakë një kriko birrë,
harrojmë të Skocisë udhë
Me gardhe, ura, ujra shumë
Që na ndajn’ ne edhe shtëpinë,
Ku zonjat tona kanë selinë
Dhe tok me vetull ngrehin shqotë,
Sikur t’i mbajë inati ngrohtë.
Kështu u ndodh në Er, në qendër,
Një nat’ i ndershmi Tam O’Shentër,
(megjithse Eri i lasht’ me ura,
Nuk shquhet shumë për gra dhe burra).
O Tam, ti s’mbajte në rradake
Asnjë këshillë të Kates sate:
“Një groshë nuk vlen, të thotë, lum miku,
Kur flet me grahma pijaniku,
Se të gjithë vitin, gjer në fund,
Çdo ditë pazari bëhësh thumb!”
Me një mullis u bëtë shokë
E pit’ të dy sa ratë në tokë,
Po ti çdo nat’ ia shtroke mirë
Me farkëtarë u frytë në birrë,
Në kabare na hyn të shtunë
E del të hënën, ti, o lumë!
Siç parasheh ajo e mjerë
Në Dun do mbytesh ndonjëherë,
O se te kish e Alloisë
Djajt do të zënë në netët pisë.”
“Ah, xhan, o grua, shpirt, o xhan,
Me ç’porosi më bën derman!
Si ta përçmoj qortimin tënd
Që burrin do të sjellë ndër mend ?!”
Mirëpo një natë, ç’ta përmend,
Ky Tamiynë e pa me vend
T’ia shtronte prapë me të pirë...
Valonte shkumba përmbi birrë,
Dy miqt e vjetër pranë një zjarri:
Ai dhe Jani këpucari
Që donte Tami porsi vëllanë,
Të dy ia shtronin jave për javë.
Po këtë nat’ u bënë shumë,
Si pinë bënë dhe rrëmujë
Dhe kabaresha mërmliste
Me Tamin ëmbël diçka fliste.
Për bëma fliste këpucari
Të tjerët qeshnin, ah, qyqari
Dhe Tami s’mori vesh më shumë
Qe vërshëllimë, apo furtunë.
A kini parë ndonjëhere mirë
Kur marinarët na gjejnë birrë?
Si bletër mblidhin, zhuzhullojnë,
Me krahë minutat fluturojnë,
M’i fort nga mbreti në nj’oborr
Këtu del Tami triumfator!
Mirëpo dëfrimi si lulukuqet
Që bien fletët sapo këputet,
O si dëbora që bie në lumë
Që sa zbardh pak e bëhet ujë,
A si gushkuqi që kund s’qendron
E mer në shenjë, të fluturon,
O si ylber me ngjyrë të qartë
Që shkrin në qiellin me shtërngatë,
Ah, koha ikën, s’mund të ndalet,
Për Tamin erdh një çast të ndahet,
Po nata ish e zezë, pisë,
Mërzija sillej si një bishë;
U nis ai në natën varr,
Në rrugë gjëkund s’kish udhëtar.
Po frynte erë e shfrynte tepër,
Kërciste trëndafili i egër
Dhe larg rrufeja shkrepëtinte,
Dhe thellë e rëndë bubullinte,
Në net të tilla, lemeri,
Veç djalli del bën tregëti.
Shaloi Megin, pelën gri,
Që kush s’ia del për shpejtësi
Dhe fluturoi me të për pakë
Nuk pyeti për shi, për flakë.
Kapuçi blu nga pas i mbet,
Me mend po thoshte një sonet
Dhe tek po ecte pa merak,
I ngjau se e kapi një lugat,
Si kukuvajk’ u ndje një klithmë
Aty të kish e Alloisë.
Aty ish shkëmbi, o lum miku,
Ku qafën theu Çarl Pianiku,
Ku në mes ferrash, në gërmadhë,
Ish gjetur një ferishte e vrarë
Dhe ku nën degët në çinar,
E ëm’ e Margos na u var;
Në vah sa kishte kapërcyer
Kish ngar’ e fryma i qe rrëmbyer.
Shkumbonte Duni përmbi gurë,
Shtërngata çirrej nëpër drurë,
Rrufeja qiellin mbushte zjarr,
Gjëmimi mblidhej si vilar,
Kur ja, mes drurësh zu të ndritë
Kjo kishëza e Alloisë.
Nën atë dritë, atë mazgalle
Dikush kërcente, hidhej valle.
“më jep guxim, o Xhon fisnik* * i flet birrës
Tani që ndodhem në rrezik!
Pse pimë pak birrë ne nga halli
Një pikëz visk, të na marrë djalli?”
Kështu ky Tami na tha broçkull
Nga birra mend’ i vinin rrotull,
U ndal kjo Megi me dinjitet
Desh të qertonte të zotn’ e vet
E bëri para me trimëri,
Kur Tami vetë pa një çudi:
Skelete kërcisnin, magjistare,
Një kotilon nga Franca marrë,
I binin bririt hidheshin rëndë,
sikur të shkelnin dhe ty me këmbë.
Mbi një dritare, në ca parvazë,
plakushi Nik* u shfaq si shtazë *djalli
si qen i zi po turfullonte
atë muzik’ ai drejtonte,
pastaj ktheu bririn, fryri fort,
u mbush çatia me shpirtra plot.
Zun’ e rrethonin me ulurimë
Të gjithë të veshur qenë me qefinë,
Si djalli vetë bënin dredhi
Në duar mbanin nga një qiri.
E cili Tam, cili qyqar
S’do kthente syt’ përmbi altar
Të shihte varur dy ferishte
Me dy si gremçe, hekurishte,
Dhe një kaçak me thikën gjak
Me to po qeshte si torollak!
Pesë me ndryshk, kishin ca shpata
Dhe pesë në duar kishin spata.
Një fashë llastiku foshnjën mbyste,
Një thik një bab’ po e përmbyste,
Ish biri i tij qe e shkelmonte
Atë flokëbardhë që po mbaronte.
Ah ç’poshtërsi, në shpirt të ther
Sa keq, sa vaj, sa tmerr!
Sa pa ky Tami, sa qe përmendur,
Shpërtheu një çast një klithmë e çmendur
Një fyell çirrej si një i marrë
Me shpejt vraponin gjith kërcimtarët,
U bënë gardh, zënë krah për krah,
Në udhë i dolën përball’ ca gra,
I flakën leckat ato mbi kishë,
Mben lakuriq, veç nder këmishë.
He, Tam, o Tam, pse ta bësh hasha,
Ato s’qenë gra, po ishin vasha,
në ca këmishë në ngjyrë jeshile,
si top dëbore, gargi, bandille!
Të brenëshmet mbanin përmbi vithe
Dhe flokët blu, të butë, kadife.
Ti mer e jep, kush ta di hallë,
ato me sy, fët me qepallë
edhe sakaq na qenë zverdhur,
tamam si mëzet që sa kanë zvjerdhur.
Pickojnë, të ngasin nga meraku,
Çudi, të dridhet vetë stomaku!
Po Tami zgjodhi. Kish dëshirë
Atë që ishte yll, e mirë,
Që dinte nder t’i bënte mikut
(u ndodh në vahun e Kërrikut
Kur ajo vetë iu kthye bishe
E zu përqark gjithçka të prishë
Po shkelte elb, e bimë, e drithë)
Këmish’ e saj na ishte endur
Atje në Pejzlin e përmendur
Që i bëjn çupat lozonjare
Edhe për to të jenë krenare.
Atë këmishë, ta themi ndryshe,
Asaj ia bleu e gjora gjyshe,
Po Nënit nuk i vajti mbarë,
Kërcen tani me magjistarë!
Po këtu Muza ime e ngratë
Lë të pushojë, të çlodhet pak,
Mjaft tha për Nënin si kerceu
(si xhinde ish, s’e mbante dheu)
Qysh Tami griu si me magji,
Ç’mendoi e ç’pa me syt e tij,
Si fryu e ç’ndodhi pas kësaj,si e përqeshi satanaj,
Që nga fillimi në mbarim,
Kur humbi çdo arsyetim
Dhe thirri: “Rroft këmish e shkurtër!”
Dhe erdhi ai çast i bukur,
Kur ia dha vrapit Megi i tij,
Sikur ta ndiqte një ushtri!
Siç ngrihen bletët me potere,
Kur djali i prap’ godit kosheren,
Si ther një lepur me xigua,
Kur brrof e ndjek pas një langua,
Siç turret cubi nëpër treg,
Kur “kapeni” gjithkush thërret,
U sul kjo Megi, ngriti bishtin,
Dhe djaj e shpirtra pas e ndiqnin.
Ah, Tam, o Tam, ç’shpërblim po merr,
Si peshk do thekesh ti në ferr,
dhe vajit Katja do t’ia mbushë,
do mbetet kaq e re vejushë!
Tash fluturim, moj Megi, merr,
Të kalosh urën mbi qemer
Dhe ngrie bishtin, qimeshumin,
Me aq guxim, si kërcen lumin!
Por ah, ku kulmi i urës hapet
Vetë satanaj pas bishti kapet!
E mira Meg terheq një çast
Dhe Nënin vetë e le nga pas
Më larg guximshëm po vraponte
Mbi të dhe Tami fluturonte
Të zotin jasht’ rreikut qiti,
Kur “frrap” u ndje, iu këput bishti,
Kjo shtig iu hodh pas mizorisht,
Të gjorën Meg e la pa bisht.
Kush këtë ngjarje të lexojë
Bir nënë qoftë të mos kuptojë,
Kur pi e birrës i përkulet
Atë këmishën mbetur çule
Dhe Tam O’Shentrin, sigurisht
Të tijën pelë që mbet pa bisht.

20 shkrimtarë: In memoriam Dhori Qiriazi

Grup autoresh (shih emrat) | 08/10/2009 |

In Memoriam
Dhori Qiriazi- Një ikonë e lirikës shqiptare


Dhori Qirjazi, poeti dhe përkthyesi i talentuar, vdiq në Tiranë, më 2 shtator 2009, në moshën 76 vjeçare.
Ne sot kemi një lajm dhe një dhimbje për të ndarë mes nesh, por jo vetëm mes nesh: Dhori Qirjazi, poeti përkthyesi dhe miku ynë i shtrenjtë nuk jeton më. Ai na ka bërë një shenjë dhe ka ikur në mënyrën më të qetë dhe të pabujshme, krejt njëlloj si jeta dhe poezia e tij. E vetmja gjë që s'ka mundur të marrë me vete është poezia dhe fjala e tij. Pesëdhjetë vjet më parë, Dhori Qirjazi, midis brezit të shkrimtarëve të viteve gjashtëdhjetë, u shfaq befasues, duke paralajmëruar një buqetë të veçantë në kurorën e lirikës shqiptare .Dhe ja ka mbërritur : Fjalë pas fjale, libër pas libri, Dhori Qirjazi do të mbetet në kujtesën e sotme dhe të nesërme si një ikonë e lirikës shqiptare.

Dhori Qirjazi është më së pari poeti dhe liriku i papërsëritshëm. Në bibliotekën e poezisë shqiptare, të gjitha librat e tij, që nga i pari " Kur zemra rreh së pari"dhe deri te i fundit, ende i pambaruar deri në fund,- janë të imët, të imët, si xhevahire të fshehura, që duhen zbuluar.

Dhori Qirjazi është edhe rasti i mbijetesës. Nëse besojmë se arti dhe poezia, si një thelb i artit është një komunikim me lirinë, rasti i Dhori Qirjazit është pa frikë rasti i mbijetesës, pa e tradhtuar komunikimin me lirinë. Për më shumë se tridhjetë vjet në Ersekë, në atë qytet të vogël juglindor të Shqipërisë, kur jo rrallë, ashtu si në të gjithë vendin, por atje ndoshta edhe me ashpër, frynin erëra të acarta edhe për shpirtin, edhe për lirinë e njeriut, Dhori Qirjazi nuk mund të ishte tjetër, veçse Bohemi shpërfillës përmes vargut të pabujë dhe tronditës, me thjeshtësinë dhe bukurinë e tij. Gjithë jeta e tij intelektuale ka qenë njëherazi edhe një mundim dhe në të njëjtën kohë një shpëtim.

Ne sot duhet të kujtojmë dhe të nderojmë përveç poetit edhe shqipëruesin e talentuar: Robert Bërnsi, Petrarka, Nekrasovi, etj., folën një shqipe të mrekullueshme për shkak të shpirtit dhe përkushtimit të Dhori Qirjazit.
Dhori Qirjazi, poeti, shkrimtari, përkthyesi dhe mësuesi i talentuar na ka bërë një shenjë të fundit dhe ka ikur. Por vargu i fundit, i shkruar nga shpirti i tij "Kam qënë i lirë" është si një testament i lënë prej tij: Na përket të gjithëve. U përket të gjithëve. Të jeni të lirë.
_____________________


Dritero Agolli, Sabri Godo,Teodor Laco, Suzana Turku, Xhevahir Spahiu, Bardhyl Londo, Natasha Lako, Koci Petriti, Besnik Mustafaj, Preç Zogaj, Nasho Jorgaqi, Nasi Lera, Petraq Zoto, Seit Mansaku , Moikom Zeqo, Albert Rakipi , Myslim Islami, Jorgji Qirjako, Valter File, Bajram Lapi.


Dhori Qiriazi lindi në vitin 1933, në Lëngëz të Kolonjës. Ka mbaruar studimet në Fakultetin e Historisë dhe Filologjisë në Tiranë, në vitin 1958 për gjuhë-letërsi dhe histori. Ka punuar si mësues në qytetin e Ersekës dhe në fshatrat e Kolonjës deri në vitin 1988, kur doli në pension.

Mban titullin "Mësues i Popullit". Nga viti 2003 është anëtar i përjetshëm i Klubit "Bërns" (Irvine Burns Club), në qytetin Irvine në Skoci. Vdiq në Tiranë, më 2 tetor 2009.
Titujt e veprave:

* Kur zemra rreh së pari (1958)
* Balada intime (1963)
* Poema e ushtarit(1968)
* Pishat me kristale (1971)
* Poezia shqipe (1974)
* Poezi (botuar në Prishtinë) (1976)
* Vitet (1982)
* Blerta (1981)
* Nekrasov, "Kush rron i lumtur në Rusi" (1982)
* Guri i kripës (1984)
* Kukuli dhe shigjeta (1986)
* Libri i këngëve - Petrarka (përkthim) (1995)
* Memorje - Gjon Muzaka (përkthim dhe pajisje me shënime) [1996]
* Gjauri, I burgosuri i Shilonit - Bajron (përkthim) (1996)
* Lirika Antike Greke, Antologji (përkthim) (1997)
* Dhimitër Kamarda, studim (1997)
* Poezi - Robert Bërns (përkthim) (1998)
* Kujtime mbi Tolstoin (përkthim) (1998)
* Kufoma e gjallë - L. Tolstoi (Dramë) (përkthim) (1998)
* Krishterimi në Shqipëri (2000)
* Baladat intime (ribotim 2001)
* Sheshi i Shatrivanit - S. Kuazimodo (përkthim) (2001)
* Letra nga Shqipëria - Xh.K.Hobhauz (përkthim) (2001)
* Nga shpirti i shkrimtarëve dhe artistëve - F.Niçe (përkthim)(2001)
* Stinët njerëzore - Xh. Kits (përkthim) (2001)
* Flakët e vatrës (2002)
* Kaligrame lirike (ese) (2002)
* Zemër gruaje, tregime (përkthim) (2002)
* Krishterimi në Shqipëri (ribotim) (2005)
* Lirikat e borës - poezi (2007)'
* Xhorxh Bajron, Nusja e Abidos (përkthim)'' (2007)
* XH. Rumiu "Mas'navi Manavi" - poezi (përkthim) '(2007)'
* Vajza e pashait, - tregime (2009)


---------------------------------------------------

Dikur në vjeshtë

Dikur në vjeshtë,kur pellgjet ngrijnë,
dëgjova larg të sajnë zë,
kaq shumë e desha unë Kristinën
sa nuk e donte njeri më!

Pran`saj gjithnjë desha të rrija
desha të shihja veç atë;
e dashur kaq më ish Kristina
sa kurrë s`desha njeri më!

Kur vjeshta ngreh prap`suferinë
më ngjan se ndjej të sajnë zë;
kaq shumë e desha unë Kristinën
sa nuk e donte njeri më!

Mbi gji të saj desha të flija
atje të flija përgjithnjë,
e dashur kaq më ish Kristina
sa kurrë s`desha njeri më!