Homeri i verbër - Franco Esposito

Sipas kërkesave të lexuesve, po ju sjelli poezi nga poeti arbëresh Franco Esposito të shqipëruar nga unë prej gjuhës italiane. U solla edhe një kritikë nga Carlo Della Corte si prezentim dhe kapitullin e parë të poezive (gati të plotë e përpiluar sipas shijes sime). Me shpresën se do të ndjeni kënaqësinë që unë kam ndjerë kur i kam lexuar dhe përkthyer Ju uroj ç'do të mirë. Gabimet eventuale janë vetëm të miat. Pjesën biografike e lashë mënjanë sepse ajo ish trajtuar diku tjetër.
Diamant Abrashi


Prezentim

Qetësisht i tronditur për mrekullitë dhe ligësitë e botës, Franco Esposito, me këtë përmbledhje të fundit bën, njerëzisht e për pasojë edhe letrarisht një hap të rëndësishëm përpara: janë këto vargjet e pjekurisë së tij, të një lidhjeje me ngohtësinë e bardhë në mes të bjeshkëve arbëreshe, ku ka lindur dhe pjesërisht është rritur, dhe lago Maggiore, Stresës ku jeton dhe boton që nga viti 1979 “Microprovincia”-n, revistën jehonëdhënëse të Rosminit, Continit, Reboras, Sinigaglias, Chiaras, Serenit, Emanuelit dhe heronjëve të tjerë tashmë mitikë apo në rrugën e mitizimit. Është sikur në Homerin e Verbër, Sibari i mrekullueshëm i kujtimeve të para, me greqitetin e tij akeas të shkrihej nga shkaku i një gjesti magjie, pa humbur as edhe një grimë nga profili i tij i dendur, në pejsazhin e hijëzuar liqenor të Veriut, duke bashkëjetuar me të.
Poeti është liqenizuar, por ngelet në shkrimet e tij ai realitet jonik i shtresuar, i injektuar në ujëra të tjera dhe të ndryshme, megjithëse edhe këto amniotike dhe placentare, të shëndrruara në gjak dhe linfë të re. Hijëzimet mjegullore të liqenit e kanë shtrënguar t’a mprehë vështrimin ashtu si edhe verbësia e Homerit, e përmendur prerazi që nga titulli, dhe që përmendet shpesh në disa poezi, kishte shtrënguar rapsodin enigmatik të përdorte një sy tjetër, dhuratë perëndish, me të cilën depërtonte në fshehtësitë e qiellit dhe tokës.
I mëdyshur në mes të dorëzimit dhe kundërshtimit drejtë asaj që na japin ditët tona, Esposito i komponon këto dy qëndrime në një realitet të tij lehtësisht të imagjinuar, prej një të huaji në Atdhe. Nëse ebreu Chagall i bënte të fluturojnë violinistët e tij, Franco Esposito u jep krihë vajzave që i do tepër:

“Femrat flokëgjatë gjiforta
e lënë erën të flasën, fluturojnë lartë
drejtë shtertërve të shkujdesur…”

Karakteri i veçantë i këtij libri është një tendencë harmonizuese ndonëse në kohë të një”kanibalizmi” letrar fluturak, dhe subeksperimenteve të tjera. Autori i jep vetes të drejtën të mos përgjigjet sinqerisht, si shumë poetë të ri, të mos ketë baballarë poetikë, por i bën të qarta disa detyrime ndaj poezisë së madhe të këtij shekulli dhe kërkon para amoralitetit të shëndrruar në rregull sjelljeje një të drejtë për indinjim:

“Vrapojmë nëpër asfalte
të lëmuar nga urrejtja dhe vdekja, ndërsa milingonat
vrapojnë të pijnë gjakun tonë.Homeri i verbër.”

Në dërrasën e zezë të mbushur me shenja të një civilizimi pagan të hershëm, gërshetohen ato të një pietas kristiane që përmbushë kalimin, në Letër një mikeshe, nga i verbëti i madh i Iliadës në të verbëtin e Gjericos. E kaluara, në dukje e papërsëritshme, futet në të tashmen, bashkëjeton ngushtë me të, perënditë e së kaluarës me miqtë e afërt, të lidhur nga një ndjenjë dashurie e ankthtë.
Ta bëj që të ndikoj në vetëdije, një fakt jo i vogël ky, këtë poezi, janë shumë pyetje të fshehura dhe të drejtëpërdrejta pa u thirrur në retorikën e fjalisë pyetësore. Homeri, pasi që është lënë t’i bie heksametri, i veshur me rrobat një njeriu të ditëve tona, i ulur në një bar të Lisbonës si Pessoa apo të Stresës-kafe Gjigji, i pranishëm në këto vargje-si Franco Esposito, vazhdon të shkruajë në fletë të vlefshme fatet e botës, ashtu siç ai i verbëti i rremë, me ndonjë fërgëllim, i sheh.

Carlo Della Corte

Një tokë prej ere
Miqve të Maki-t Arbëresh

Kam dashur, dhe e dua
akoma, një tokë prej ere e prej dielli
pakëz heretike dhe e mëkatarëve të rinjë.
Tokë e vdekur, njerëzish të zbrazët.
Kam numëruar velat e shqepura
që fluturojnë akoma mbi vjollcën e Jonit.
Kam dashur aromën e femrave
si një fushë gruri të pjekur.
Nga ky kënd i liqenit
lus Zotin të ketë mëshirë për ta.
Vetëm era e prillit,e shkathët dhe e lehtë,
mund t’i ndriçojë ëndrrat e tyre,
rruka arbëreshe mbi ballkone.
Kur do të vijë koha e dashurisë?

Kujtime arbëreshe

Oreste Macri-t

Zbuloj të bartë
akoma kujtime arbëreshe,
mllefesh civile
të zbrazura tashmë nga koha.
Kërkoj çelësat për të hapu
dyer të hapura, letra që askush
s’mi ka shkruar ndonjëherë, dashuri
të mbyllura në varre sibarite.
Ecë lehtas si një pelegrin
mesjetar, shesheve të shkretëruara
të rrethuara me tela gjemborë,
në një botë të qetësive absolute
të proçesioneve të të vdekurve.

Histori sibarite

Nuk po e gjej as më të voglën
histori sibarite. Është ndalur në një orë
shekuj më parë. Isha pa këpucë.
Bartë në mendimet e mia
dhe në veshë aromën
e të zezës së limoneve.
Nuk po e gjej as më të voglën
histori sibarite, ndoshta është
kredhur mes flokësh të gjatë
të ndonjë femreje të re, apo ka vdekur
si të gjitha historitë e dashurisë
në erën e ëmbël të majit.
Hëna sibarite dimrit
ndalet gjithmonë mbi ballkonin tim.

Kodra arbëreshe

Kodrat arbëreshe janë
mbretëria e erërave.
Nga kjo dritare
nuk merret vesh kush vjen
as kush ikën drejtë aventurës së madhe.
Sa darka të fundit… Sa mungesa…
Kush ngelet?
Qentë lehin të papenguar
në pyllin e plepave.

Dy miq

Franco Cosentino-s

Para kishës së vogël
greko-ortodokse
dy miq dhe një papas;
të ulur kujtonin vitet
e dëshpërimit dhe zisë së bukës,
vitet e dashurive dhe ndershmërisë
dhe flisnin shqip. Homeri i verbër.

Fjalë shqipe

Rigjeta
hijen e helmësit mbi mur
dhe buzët e lagura
që djegin si diell vere.
Rigjeta fjalët shqipe
prapa kishës ortodokse
me ca shokë fëmijërie.
Rigjeta diellin e vjeshtës
që miklon suvën e shtëpisë
dhe fushën, si oxhaku
i nënës netëve të dimrit.

Gratë sibarite

E ndjejë akoma mes dhëmbësh
shijen e ashpër të ullirit të zi.
Një shije antike grash sibarite.
Një cicërimë ankuese e gjinkallave.
Një çarçaf i bardhë zalli.
Një aromë borziloku e rozmarine.
Një aromë kujtimesh të kripura
antike si ujët e Jonit.
E verdha e limonit ndriçon horën.

Diell sibarit

E piva diellin sibarit
dhe humba mes gërmimesh.
Një fytyrë gruaje
më shoqëronte mes portokajve
mi zbuloi lojërat e dashurisë
buzët e ëmbla, lotët e parë prej kripe.
Pastaj ajo fytyrë gruaje sibarite,
mendueshëm më pëshpëriti:
“ndiqe fijen e jetës
pa i tradhëtuar idetë e tua,
dhe ëndrrat”. Rrugët krikëllijnë
të mbështjella nga misri.
Diell i bardhë ndriçon hapin tim.

Monedhë sibarite

Nga jeta njihnim
vetëm njerëz me maska të kriposura
gazi i njëzet motmoteve tona.
Ishim çunat e horës
arbëreshe pa të kaluar.
Ndoshta pa të ardhme.
Ëndrrat tona ishin miklimet
e erës, vashat lakuriq
me sheshirë të mëdhenjë kashte.
Në qafë një monedhë sibarite.