Piro Kuqi (1942 - 2006)

... lindi në Tiranë, më 25 maj të vitit 1942. Kreu shkollën e mesme të përgjithshme dhe një kurs të lartë për gjuhën frënge. Në vitin 1960 u dënua me 4 vjet burg për “agjitacion e propagandë.” Më pas, për motive politike iu hoq e drejta e botimit dhe u pa gjithmonë si njeri “i dyshimtë” nga regjimi komunist. Ka shkruar dhe botuar poezi, tregime dhe ka punuar me përkthime letrare. Ndër veprat e Piro Kuqit, përmënden :

1. “Botë e përgjakur” (1998);
   
2. “Blatimi” (2001);
   
3. “O sa lule, o sa ngjyra” (1998).
   
4. Netëve - prozë poetike
   

Fragment nga proza poetike 'Netëve'

'...Shpesh herë zgjohem netëve. Dua të fle. Kujtimet më buisin në kokë. Shikoj draprin e hënës. Ajo varet si një hajmali në gjoksin e qiellit. Jam vetëm me hënën përballë, kaq larg e kaq afër njëri-tjetrit. Dua të zgjas dorën, të rrëmbej draprin e saj dhe të korr kujtimet. Pastaj të fle, të fle… Por, duke kaluar nëpër llagëmin e thellë të natës, vjen frymëzimi. Ai vjen tek unë në mënyrë tinzare, prek si me shkop magjik, kujtimet dhe ato hedhin valle para syve të mi. Dua të thërras në ndihmë, megjithë mushkëritë e mia, gjumin, harrimin. Po ndjej një shtrëngim në gjoks. O Zot! Përse u dashka të rijetoj ato që kam jetuar? Përse u dashka të vuaj sërish ato, që i kam vuajtur njëherë? Mbyll sytë. Po vallja e kujtimeve sillet rreth meje më kryeneçe dhe ironike. Ajo ironizon dëshirën time për gjumë, për harrim. Ajo më sugjeron vetëm një zgjidhje: të kap stilolapsin dhe të shkruaj. Kujtimet nuk duan të vdesin. Në botë çdo gjë vjen një moment dhe vdes. Për mua ky është një moment dhe vdes. Për mua ky është i vetmi ngushëllim. Po kujtimet, duke mos pranuar vdekjen, mohojnë këtë ngushëllim. Ndez dritën. Shikoj pezhishkat e merimangave të varura nëpër qoshe. Vetë nata është një merimangë e madhe dhe unë përpëlitem në pezhishkën e saj. Siç duket kujtimet e dinë këtë, prandaj më nxisin t’i hedh në letër, që të mos vdesin bashkë me mua. Unë orvatem të shkruaj. Hajmalia e hënës që varet në gjoksin e qiellit, sikur varet dhe në gjoksin tim. Kujtimet braktisin vallet dhe vërshojnë mbi letrën e bardhë. Unë dua që të kenë durim, të mbajnë radhë, ashtu siç kishim durim në burg, kur na numëronin rojet, kur ktheheshim nga puna rraskapitëse, ashtu siç mbanim radhë me tasin në dorë përpara kazanit me lëtyrë…'

Sot (12/27/2006) iku një njeri. Iku një poet... Ndoshta vepra e tij nuk është tepër voluminoze. Megjithatë, ata që kanë në duar dy vëllimet me poezi të tij, “Botë e panjohur” dhe “Blatimi”, sigurisht i kanë radhitur ato te librat e zgjedhur apo ndoshta i mbajnë te koka e shtratit, duke pasur tek ato një shok me të cilin ndajnë brengat e shpirtit. Edhe fëmijët i lexojnë me ëndje poezitë që ai ka shkruar për ta në disa vëllime të ndryshme. Ndërsa kalvarin e burgut politik, apo persekutimin shumëvjeçar të mosbotimit të veprës së tij nuk e gjen gjëkundi. Ai nuk është veçse një ind i brendshëm që përshkon gjithë poezinë e tij.

Disa vlerësime të pakta, aty këtu në shtypin periodik. Asnjë çmim, asnjë shpërblim për punën e tij një jetë të tërë në lëmin e poezisë, përveç ndonjë honorari të mjerë, që megjithatë e bënte të lumtur. Dhe këtë lumturi ai e ndante me shokët. Krijuesit i mbetej vetëm “Lavdia”. Piro Kuqi nuk u radhit kurrë në ndonjë parti. Partia e tij ishte biblioteka ku i kishte miqtë e shumtë. Po! Mund të themi me plot gojën se Piro Kuqi ishte poet. Poet i dhimbjes njerëzore, të cilën e shprehu me lirizëm dhe humanizëm të thellë. Lirizmi i tij nuk ishte i shtirur. Ai buronte nga dashuria për jetën dhe rridhte lirshëm, natyrshëm, siç rrjedhin uji, flladi i pranverës, siç bien rrezet e diellit, të gjitha elementë të poezisë së tij.



Përse kam ardhur unë në botë,
Përse, pra nesër unë do vdes?
Përse kam derdhur kaq lotë,
Përse kam pasur ndonjë shpres’?

...

Përse askush nuk mund të thotë,
Përse askush s’mund të përgjigjet,
Përse kam ardhur unë në botë,
Pse zemra në vetmi të digjet?!


Me sa duket, Piro Kuqi e parandiente se kohën e kishte të kufizuar, prandaj shëtiste dhe i gëzohej, sa qytetit edhe natyrës, gjatë gjithë ditës dhe shpesh edhe në orët e vona të natës, duke diskutuar me ndonjë mik gjithmonë për letërsinë. Dhe ja, Piro Kuqi u largua, i dënuar nga sistemi diktatorial “sepse i këndoi së bukurës” sikurse u shpreh shoku i tij i vuajtjeve dhe krijimtarisë, Bedri Myftari, në fjalën e lamtumirës, duke lënë prapa mirësi e fisnikëri.



Përgatiti Thoma Note për Shekullin

Per ty
(poezi nga vellimi "Bote e panjohur"

Ne kete nate, nuk kam gjume,
Vetem per ty une mendoj,
Perse te dua kaqe shume,
Perse kaq shume te dashuroj?
Per buzet, faqet, syte e zes,
Per ty une rroj, per ty une vdes!

Mbase s'ke bukuri te rralle,
Po ke nje nur, qe s'e ka kush,
Per ty me pervelon nje mall,
Per ty me pervelon nje prush!
Por nuk e di, kush mund ta thote,
A ka si ty, tjeter ne bote?

Oh, nuk kam gjume ne kete nate,
Oh, naten valle si ta kaloj?
Pa ty, me duket shume e gjate,
Perse kaq shume te dashuroj?
Po kam dhe frike, po kam dhe shpres'!
Per ty une rroj, per ty une vdes!

Mushka
(Variant)

Ndaloi mushka në mes t’urës,
Nguli këmbët në një vend,
E, për shkak të katrahurës
Në gjith’ botën u përmend.

Nga ndalim’ i qarkullimit
Ura nisi të lëkundej,
Mushka skllave e vendimit,
Milimetër vendit s’tundej.

Fytyr’ e saj mes katrahurës,
Në ekrane, në fletushka...
Karakoll në mes të urës,
Sa krenare rrinte mushka!


Peisazh pranvere

Ja, po koten një grup vajzash –
Nën diell, buzë lumit,
Disa ulur, disa shtrire –
Të gjitha në prag të gjumit.
Ah, sikur të isha rreze,
Të lodroja nëpër fushë
Dhe pastaj ato t’i puthja
Nëpër faqe, nëpër gushë!
Ja po fryn një fllad pranvere
Mbi buzëqeshjet plot me hire;
Ah, të isha fllad i lehtë
T’i flladitja nëpër gjire!
E ta ndjeja gjinë e bardhë
Të më fryhej në pëllëmbë!
Por nuk jam as fllad, as rreze,
Ndaj diçka ndjej të më dhembë!

Sonte

Sonte nuk më le të qetë,
Sonte nuk më le të fle,
Një copë letër a një fletë,
Fërmon pas dere, po përse ?

E davariti atë era
Dhe rrugëve e lagu shiu ;
dhe vjen ajo, troket te dera,
troket te dera, te njeriu.

Oh, ik moj fletë nëpër natë,
Të lutem mos trokit te dera,
Se dimri ishte kaq i gjatë,
Sa frikë kam dhe nga pranvera!


Mendoja...

Mendoja, kur isha i ri,
Se krejt e imja qe bota,
Se frynte veç fllad e puhi,
Jo erëra të forta, si shqota.

Dhe gazi lodronte te buza,
Me gazin vinte dhe muza!

Mendoja, kur isha i ri,
Se njerëzit janë gjithë të mirë,
Se s’kanë urrejtje, as zili,
Ndaj kisha dhe unë dëshirë,

Të isha kudo i sinqertë,
Si pemët me ngjyrë të blertë.

Mendoja, kur isha i ri,
Se krejt të pastra janë femrat,
Të lindurat për dashuri,
Që ndezin zjarrin në zemrat;

Të zgjojnë ëndrra, dëshira,
O, femrat e brishta, të dlira!

Mendoja, mendoja, po vitet,
Që erdhën më pas-gijotinë,
Mendimet-koka të prera;
U ndava kështu me rininë!

Si kokë e prerë, rinia,
Rrokulliset në kujtimet e mia!


Më ikën vitet

Më ikën vitet gazmendplot,
Si nëpër pyll rend një drenushë,
Si mëzi hingëllin e lot
Nëpër korie, nëpër fushë,
Më ikën vitet, po ku vallë,
Gjithçka që shkoi, mos qe veç përrallë?

Më iku mosha më e flirt,
Më iku koha më e bukur!
I ndjeva unë ato në shpirt,
Si ndjen dhe luleja një flutur.
U tretën ngjyrat e ylberta,
Unë kërrusem erërave të serta!

Gjithë jetën...

Gjithë jetën un’të kam kërkuar,
Por nuk të gjeta unë ty,
Dhe pyes veten i menduar,
Përse s’u njohëm ne të dy?

Një ditë vdekja do më marri,
Se ikën koha, le të ikë.
Jo, nuk kam frikë unë nga varri,
Porse nga jeta paskam frikë!

Ashtu si të kam ëndërruar,
Përse në jetë nuk të njoha?
Dhe mbeta unë i vetmuar.
Dhe ikën koha, ikën koha!...

Bushtra

Një bushtër me barkun e fryrë,
Rrugëve sillet më nge;
Një brengë e vrenjt në fytyrë,
Një brengë që dot nuk e fsheh.

Dhe njerëzit kudo e përzënë,
Bushtrën me barkun e fryrë,
Një çast të qetë s’e lenë;
Largohu, bushtër e ndyrë!

Fëmijët e gjuajnë me gurë,
Përse, e gjuajnë, përse?
Me barkun e fryrë, e sëmurë,
Bushtra, rrugëve leh!


Në zabel

Këta tinguj melodie, si stërkalat e burimit,
Oh, sa herë m’i kanë falur mua flatrat e frymëzimit!
Shpirti im i thith i etur dhe si lule shpirti çel,
Si dhe buza e zhuritur te burimi në zabel.
Edhe mu në cep të buzës shndrin stërkala e burimit
Dhe rrëshqet ashtu ngadalë mu në fund të frymëzimit.
Edhe flatrat përpëliten dhe më fort, edhe më fort,
Mbi një fushë, ku një vajzë, po mbledh lule në një shportë.
Ata krahë aq të hajthëm, ato lule aq të njoma,
Edhe unë, në marramendje, nga aroma, nga aroma.
Shpirti im i thith tingujt dhe si lule shpirti çel,
Mblidhi vajzë këto lule, edhe prehu në zabel!

Më kujton një tjetër

O, ky mal i lartë,
që më ka flladitur,
Më kujton një tjetër,
që nuk e kam ngjitur;
Ky zabel i dendur,
plot me bar të njomë,
Më kujton një tjetër,
ku s’thitha aromë;
O, ky qiell me yje,
që ndrin këtë tokë,
Më kujton një tjetër,
që mu err mbi kokë!
Ky lumë i begatë,
me rrjedhë të shpejt,
Më kujton një tjetër,
që shteroi krejt.
Kjo femër që njoha,
tani që jam burrë,
Më kujton një tjetër,
që s’e njoha kurrë!

Moj e njoma

Ti më ngjan me një petale,
Kaq e brishtë e kaq e njomë,
Unë afrohem dalngadale,
Të thëthij atë aromë.
U përkule si një lule,
Tunde flokët kaçurrela,
Pranë meje kur u ule,
I mahnitur unë ngela!
Asgjë tjetër nuk mbaj mend,
Se u deha nga aroma,
Nuk mbaj mend as kohë, as vend,
Moj e vogla, moj e njoma!


Një vajze

Si vallë ndrojtjen ta mund,
Pse gjuha më lidhet kështu?
Kush vallë, kështu më lëkund,
Mos sytë e kaltër të tu?

Sa herë ne jemi parë
Në horizontin blu,
Mbi mua i derdh si ujvarë,
Ti, sytë e kaltër të tu!


Mendime

Veç frymëmarrjes time
Nuk ndihet asgjë tjetër,
Në botën kaq të re,
Në botën kaq të vjetër;
Kur duhet që të fle,
Buisin plot mendime.

Mendime për ç’ka ikën,
Po edhe për ç’ka vjen,
Si jeta me ne tallet,
Si fati na gënjen;
Me ne kush përrallet,
Për kohrat që u fikën?

Herë, herë ikën larg,
Herë, shumë afër vjen;
Na ngulet dhe si thikë,
Po fryn dhe si refren;
Më shumë na kallin frikë
Mendimet varg e varg...