Ridvan Dibra

Ridvan Dibra ka lindur në Shkodër më 9 janar 1959. Është rritur e shkolluar në qytetin e lindjes, ku u diplomua për gjuhë e letërsi shqipe në Universitetin “Luigj Gurakuqi”. Ka punuar arsimtar në Kukës (‘82 - ‘87) e gazetar në Shkodër (’88 - ’94). Aktualisht është pedagog i Letërsisë Shqipe në Universitetin e Shkodrës.

Krijimtaria e Ridvan Dibrës është nderuar me çmime kombëtare e mbarëkombëtare. Pjesë të sajat janë përkthyer në gjuhët gjermane, italiane, maqedonase e malaziase. Për të kanë shprehur konsiderata disa nga emrat më të shquar të kritikës e letrave shqipe.

RRËZIMI I MONUMENTIT

-tregim-

Monumenti duhet rrëzuar. Për një mijë e një arsye. Po ju kujtoj vetëm dhjetë prej tyre, të cilat, gjithsesi, mund të mos jenë kryesoret:
1. Është i madh, tepër i madh, dhe si i tillë lëshon gjithandej një hije të rëndë e të zezë, e cila (sidomos në pranverë, kur njerëzit janë të dëshiruar për diell) bëhet fort e padëshirueshme.
2. Është ngritur në qendër të Egobokës, krejt në qendër, dhe si i tillë tërheq vëmendjen e të gjithëve, vëmendje që (sidomos muzgjeve, kur dielli mërgohet) mund të përqendrohet edhe te monumentet e tjerë.
3. Është i vjetër, tepër i vjetër, dhe si i tillë kuturbon gjithandej një duhmë të rëndë, e cila (sidomos në të zbardhur, kur njerëzit janë të vëmendshëm ndaj aromave të reja) bëhet fort e neveritshme.
4. Është themeldobët, tepër themeldobët, dhe si i tillë priret sa djathtas majtas, prirje që (sidomos në ditë të paqëndrueshme, kur fryjnë stuhi të forta) bëhet fort e rrezikshme.
5. Është punuar pa shije, tepër pa shije, dhe si i tillë pjell gjithandej kopje të tijat, të cilat (sidomos tashti, kur skulptorët janë të lirë të gdhendin ç’të duan) mund të mos ishin kaq të ngjajshme me origjinalin.
6. Është ngritur nxitimthi, tepër nxitimthi, dhe si i tillë krijon iluzionin se gjërat e mëdha mund të sajohen shpejt, iluzion që (sidomos natën, kur ëndrrat kanë pushtetin) bëhet fort joshës.
7. Është sajuar prej një materiali të dyshimtë, tepër të dyshimtë, dhe si i tillë ngjall debate për origjinën, origjinë që (sidomos darkave, kur njerëzit janë të ngeshëm) bëhet fort e diskutueshme.
8. Është zgavrruar e ngrënë, tepër është zgavrruar, dhe si i tillë po bëhet çerdhe për lloj - lloj shpendësh, të cilët (sidomos në periudhat e shumimit, kur vërshojnë mizëri) glacojnë gjithandej.
9. Është ndryshkur e shfytyruar, tepër është ndryshkur, dhe si i tillë ka humbur shkëlqimin fillestar, shkëlqim që (sidomos tashti, kur mbijnë gjithandej monumente të rinj) kujtohet fort rrallë.
10. Është rrjepur nga përkëdheljet e shikimet, tepër është rrjepur, dhe si i tillë ka humbur linjat e herëshme, linja që (sidomos dikur, kur ishin të rrallë monumentet) lakmoheshin fort shpesh.

* * *

Monumenti duhet lënë në këmbë. Për një mijë e një arsye. Po ju kujtoj vetëm dhjetë prej tyre, të cilat, gjithsesi, mund të mos jenë kryesoret:
1. Është i madh, tepër i madh, dhe si i tillë lëshon gjithandej një hije të plotë e të dendur, e cila (sidomos në verë, kur dielli djeg e zhurit pamëshirshëm) bëhet fort e dëshirueshme.
2. Është ngritur në qendër të Egobokës, krejt në qendër, dhe si i tillë tërheq vëmendjen e të gjithëve, vëmendje që (sidomos muzgjeve, kur dielli mërgohet) mund të shpërqendrohet te monumentet e tjerë.
3. Është i vjetër, tepër i vjetër, dhe si i tillë përhap gjithandej një aromë të fisme, e cila (sidomos në të zbardhur, kur njerëzit janë të vëmendshëm ndaj erërave të reja) bëhet fort e këndshme.
4. Është themeldobët, tepër themeldobët, dhe si i tillë priret sa djathtas majtas, prirje që (sidomos në ditë të paqëndrueshme, kur fryjnë stuhi të forta) bëhet fort mbresëlënëse.
5. Është punuar pa shije, tepër pa shije, dhe si i tillë stimulon gjithandej ngritjen e monumenteve të tjerë, të cilët (sidomos tashti, kur skulptorët janë të lirë të gdhendin ç’të duan) mund të ishin krejt të ngjajshëm me origjinalin.
6. Është ngritur nxitimthi, tepër nxitimthi, dhe si i tillë dëshmon se gjërat e mëdha mund të sajohen shpejt, dëshmi që (sidomos natën, kur ëndrrat kanë pushtetin) bëhet fort joshëse.
7. Është sajuar prej një materiali të dyshimtë, tepër të dyshimtë, dhe si i tillë ngjall debate për origjinën, origjinë që (sidomos darkave, kur njerëzit janë të ngeshëm) bëhet fort enigmatike.
8. Është zgavrruar e ngrënë, tepër është zgavrruar, dhe si i tillë po bëhet çerdhe për lloj - lloj shpendësh, të cilët (sidomos në periudhat e shumimit, kur vërshojnë mizëri) cicërojnë gjithandej.
9. Është ndryshkur e shfytyruar, tepër është ndryshkur, dhe si i tillë ka humbur shkëlqimin fillestar, shkëlqim që (sidomos tashti, kur mbijnë gjithandej monumente të rinj) kujtohet fort shpesh.
10. Është rrjepur nga përkëdheljet e shikimet, tepër është rrjepur, dhe si i tillë ka humbur linjat e herëshme, linja që (sidomos dikur, kur ishin të rrallë monumentet) përbuzeshin fort shpesh.

* * *

...Sidoqoftë, ata të tre, edhe pse të varfër e të papërvojë në realizimin e ndërmarrjeve të tilla, u betuan për rrëzimin e monumentit. Dy të parët, më të rinjtë e më entuziastët, morën përsipër detyrën më të rëndë e më të vështirë: përgatitjen e lakut dhe vendosjen e tij në qafën e monumentit
Kurse të tretit, më plakut e më pak entuziastit, iu la një detyrë disi urithore: gërmimi përreth e dobësimi i themeleve.
Rrëzimin përfundimtar, mandej, mund ta bënin fare lehtë edhe fëmijët.
Në të ardhmen, pas shumë e shumë kohësh, kur ata të tre të jenë kalbur nën dhи dhe kur Egoboka të ketë nevojë për një monument të ri në qendër të saj, do të shpërthejnë debate të ashpra rreth faktit se kush e meriton atë: dy të rinjtë entuziastë, apo urithi?


mars - prill 2003
__________________

DHJETË HISTORI ANTIPOSTMODERNE



1. Është dimër. Diku dëgjohet një krismë e thatë dhe fill mandej, i vetmi budalla që ka mbetur në qytet, shfaqet krejt lakuriq nëpër rrugët e heshtura, duke ulërirë me të madhe:
“Kanë vrà Zotin! Kanë vrà Zotin!”
Dy policë trupmëdhenj afrohen sakaq, e shembin të krisurin përtokë dhe e rrahin pamëshirshëm mu para syve kureshtarë të kalimtarëve të rastit, të cilët nuk e kanë aspak të qartë shkakun e vërtetë të gjithë asaj dhune mbi një budalla të mjerë: rrihet për fjalët që tha, apo se u shfaq krejt lakuriq? Vetëm një biondinë me sy të jeshiltë, që e ka hedhur shikimin si lak diku nën kërthizën e budallait, i thëret më shumë vetes se të tjerëve:
“Po vrasin një njeri! Po vrasin një njeri!”

2. Ata të dy vendosën të mbillnin lule në shkretëtirën e akullt, duke e braktisur përfundimisht oazin thuajse të shterur. I treti e shpërfilli përfundimisht shkretëtirën e akullt dhe e bindi veten të mbillte lule në oazin thuajse të shterur.
Për çudi, asnjëri prej të treve nuk u kujtua se farat që mbanin prej kohësh me vete, ishin kalbur nga lagëshira dhe vështirë të mbinin edhe në viset më pjellore.

3. Dielli djeg gjithkund nëpër tokën e zhveshur dhe ai e quan veten njeri me fat kur dallon i pari hijen që lëshon monumenti. Nxiton e struket aty, duke shijuar përparësitë e të qënit i vetëm në hije dhe duke mëshiruar të tjerët, që digjen nën diell. Kështu për disa kohë. Porse vjen një çast dhe hija shmanget paksa. Lëviz edhe ai bashkë me hijen. Hija shmanget prapë. Shmanget edhe ai. Kështu disa herë me radhë. Derisa ai e gjen veten në pikën e fillimit. Domethënë aty ku është nisur. E kupton se, në ndjekje të hijes, ka bërë një rrotullim të plotë përqark monumentit. Kështu edhe të nesërmen. Të pasnesërmen… Në të gjitha ditët. Derisa vjen një çast kur ai e bind veten se dita e tij merr kuptim vetëm nga ai rrotullim i plotë përqark monumentit. Edhe në kohë të vrenjtur e me shi. Në ditë pa diell e pa hije. Deri në një çast kur i neveritet vartësia dhe i ka lakmi të tjerët, që rrotullohen vetëm përqark vetes së tyre.
Porse është vonë për të ndryshuar: të gjithë tashmë e njohin si sateliti i monumentit.

4. Ka sajuar një fjalëkryq të mrekullueshëm: elegant e enigmatik deri në çudi. Me dhjetra e qindra specialistë fjalëkryqesh lodhen e djerësijnë mbi të, por pa ia dalë të gjejnë kurrfarë zgjidhjeje.
Sajuesi dinak i fjalëkryqit, më enigmatik (në dukje) se edhe vetë sajesa e tij, struket në qoshe e zgërdhihet: zgjidhjen nuk e di as ai vetë.
Shumë e shumë vite më vonë do të sqarohej se ai fjalëkryq kishte qenë i shtirur, pa kurrnjë zgjidhje.

5. I thanë se gardianët kishin vdekur të gjithë dhe se ai mund të dilte nga burgu pa e mbaruar të plotë dënimin. Ishte një ditë e paqtë pranvere (njëra prej atyre ditëve, kur mund të besoje gjithçka e gjithkënd) dhe dielli ia dilte të ishte i pranishëm edhe në qelinë e ngushtë e të lagësht. Ai u besoi të tjerëve dhe përtueshëm, duke hequr këmbët zvarrë, iu afrua derës. Porse ajo, njëlloj si më parë, vazhdonte të ishte e mbyllur.
Që përtej hekurave të ndryshkur, dikush i tha se gardianët ishin varrosur bashkë me çelësat e qelive.
Ishte një ditë e paqtë pranvere dhe besohej gjithçka e gjithkush.

6. “Jam pa komplekse. Pa as edhe një”, thotë biondina me sy të jeshiltë dhe, e hipur mbi një pod të lartë, e epshme e krenare porsi panterë, zhvishet lakuriq para syve të etur të turmës kureshtare.
Pak më tej, krejt jashtë vëmendjes së turmës, një qen rrugësh rreket të mbulojë me këmbët e pasme të pagërat e veta.

7. Kishte ndodhur jo rrallë që ndonjëri prej vagonëve të mbramë (zakonisht i fundit) të harrohej pa u lidhur dhe treni i muzgut të nisej pa to. Kurse rasti i sotëm, kur lokomotiva qe nisur e vetme, ishte krejt i veçantë.
Edhe pse e kishte ëndërruar e pritur prej kohësh një rast të tillë, mashinisti u ndie i paaftë ta përjetonte lirinë e çastit: ishte thuajse e pamundur të çaje përpara, kur nga pas nuk të ndiqte gjë.
Qoftë edhe një vagon i vetëm.

8. Ndodhi pikërisht ajo që pakkush e kishte parashikuar: në Egobokë filluan të këndojnë të gjithë. Edhe pse të rreckosur e të pangrënë, edhe pse me gjyshër e stërgjyshër bëlbacukë, egobokasit e rinj këndonin gjithë ditën e lume, nga mëngjesi deri në darkë, pa e vrarë mendjen aspak për bezdinë e madhe që u shkaktonin fqinjëve, të cilët, nga ana e tyre, i afroheshin këngës fort rrallë, vetëm në raste festash të shënuara.
Ndërsa turmat e leckosura të këngëtarëve këndonin e zhgërryheshin nëpër baltovinat e pasosura të Egobokës, mungonin thuajse krejt duartrokitjet. Sepse gjithsekush ishte i zënë me këngën e vet.
Vetëm në të rrallë dëgjoheshin ndoca kuatje të vetmuara bretkosash.

9. Beduini i regjur ndër udhëtime, më entuziast e patetik se kurrë, ka mbledhur rreth vetes një turmë beduinësh të rinj (thuajse të papërvojë), të cilëve u flet plot pasion (edhe pse disi të shtirur) rreth shkretëtirës dhe mrekullive të saja: dunave që Zhvendosen Zhurmshëm, Mirazheve që Mashtrojnë Mistershëm, Oazeve që Ofrojnë Orakuj etj. etj.
Diku nga fundi i Rrëfimit, beduinin Rrëfimtar e zë etja dhe kolla. Ashtu mes gulçeve, ai i Troket Tri herë Tryezës dhe, sakaq, një Kamariere Kofshëtrashë sjell një gotë me ujë të kristaltë. Brenda notojnë copa të vogla akulli.
Beduini ynë përqendrohet aq shumë në shuarjen e etjes së tij, saqë nuk e vë re zhgënjimin në sytë e të rinjëve.

10. Një Mi i Murrmë, qimEndritur e topolak, del nga strofulla e vet dhe nis e Endet gjithandej-i Etur për hapsira e përvoja të reja. Teksa Hedh Hapat ngadalë, vigjilencën e Mban të Mprehur në kulm: e kanë porositur me qindra herë t’u ruhet dy armiqve të rrezikshëm: maces dhe kurthit.
Vonë, shumë vonë, kur ai mi qimendritur e topolak ka bredhur gjithandej e ka Provuar Plot Përvoja gjithfarësh (duke iu ruajtur mjeshtërisht dy armiqve të rrezikshëm), bie papritur në një kurth të tretë: i rritet etja për hapsira e përvoja të reja dhe nuk ka më kurrfarë dëshire të ktheheT në strofullën e veT.
Diku, në një qoshe, ndrisin sytë e maces.
Pak më tej, pret një kurth i ngrehur.

janar - mars, 2003
__________________

DHJETE PARABOLA



1. URIA E ERISIKTONIT

Erisiktoni bredh krejt i vetmuar viseve të shkreta të Egobokës, duke provuar në çdo hap mallkimin e tmerrshëm të Dhemetrës; dënimi i saj ka qenë mizor: uri e përjetshme për fajtorin. Hyjnesha e nderuar dhe e respektuar prej të gjithëve, kësaj radhe nuk ka toleruar aspak: për disa drurë të prerë në Pyllin e Shenjtë (ripërtëritja e të cilëve nuk vonon dhe aq) ka vendosur të hakmerret barbarisht. "Me siguri, një vendim të tillë e ka marrë për t’më bërë shembull tek të tjerët", tha Erisiktoni dhe u shemb përdhй pa ndjenja.
Vesa e mbrëmjes e solli në vete. Ndjeu një gërryerje të tmerrshme në stomak dhe me vështirësi, si mbështeti më parë bërrylet në tokë, hodhi vështrimin përreth: vetëm gurë dhe djerrinë, asnjë bimë a gjallesë çfarëdo me të cilat mund ta zbuste sadopak urinë. Ajo ishte bërë bishë që kafshonte papushim diku brenda tij. Dhe pak e kishte për të ardhur fundi. Provoi të ngrihej e të nisej për diku, por u ndie i pamundur: as edhe një hap nuk mund të hidhte pa futur diçka në gojë. As dhè nuk kishte aty pranë; vetëm shkëmbinj të verdhë e që, për më tepër, çlironin një nxehtësi të padurueshme.
Vendosi ta priste fundin aty. Nuk kishte kurrfarë dëshire të vepronte. Edhe prindërit që e kishin braktisur nuk i urrente në këto çaste. E justifikonte veprimin e të dyve. Ata qenë përpjekur me të gjitha mënyrat ta ngopnin me bukë birin e tyre, por s’ia kishin arritur. E kishin braktisur vetëm atëherë kur qenë shterruar hambarët dhe kur vetë qenë futur deri në fyt në borxhe. Nuk duheshin fajësuar aspak ata. Fajtore për gjithçka ishte Dhemetra. "Dhe ka fytyrë e predikon pjellorinë. Dhe hiqet si mbrojtëse e familjes. Hipokritja!", tha Erisiktoni dhe me mundim pështyu mbi shkëmbin ku qe shtrirë. Pështyma avulloi në çast. Mbi shkëmb mbeti një njollë e bardhë, e vogël.
Kishte rënë mbrëmja. E rëndë dhe e zezë si masë zifti. Hëna dukej si dhelpër e zënë në çark. Erisiktoni u kthye në brinjë. Nuk ndihej keq. Domethënë po mësohej me nxehtësinë që çlironte shkëmbi dhe me bishën brenda vetes. Bile tani arsyetonte më kthjellët se kurrë. Domethënë se fundin e kishte krejt pranë. "Edhe Dhemetra nuk ka faj", tha Erisiktoni me vete. "Me siguri, vendimin për dënimin tim mizor duhet ta ketë marrë në një periudhë tepër kritike për të. Ndoshta gjatë atyre nëntë ditëve të tmerrshme kur e hidhëruar deri në prag të çmendurisë, kërkonte Persefonin, vajzën e grabitur. Ose ditën e dhjetë, kur mësoi nga Heliosi se të bijën ia kishte vjedhur Hadi. Ndoshta më pas kur la Olimpin dhe e maskuar si plakë shëmtaraqe brodhi nëpër botë. Ose në vitin kur u realizua zgjidhja oportuniste e Zeusit, sipas së cilës duhej të kalonte dy të tretat e vitit me të ëmën, kurse pjesën tjetër nën tokë, me Hadin. Por, ndoshta, edhe më vonë, atëherë kur hoqi maskën prej plake dhe u rikthye në Olimp".
Erisiktoni, për herë të parë gjatë gjithë ditëve të tmerrshme të dënimit, mori frymë i lehtësuar: më në fund e zbuloi shkaktarin e vërtetë të vuajtjeve të tija. Ai vetë ishte shkaktar për gjithçka. Ai dhe vetëm ai. Askush tjetër jashtë tij. Të tjerët, me pak dëshirë e vullnet, justifikoheshin. Prindërit. Miqtë. Hyjnitë. Krejt të pafajshëm ishin. Nata qe bërë më e zezë se kurrë. Hëna kishte këputur gjymtyrën e zënë dhe qe çliruar nga çarku.
Erisiktoni tani nuk ndihet i uritur. Domethënë është koha të mendojë më seriozisht se kurrë për t’u ushqyer. Në çast u kujtua për gjymtyrët e veta. Mund ta shtynte ndonjë ditë me to. Më e arsyeshme do të ishte ta fillonte me duart. Më pas do t’u vinte radha këmbëve. Zgjati dorën e majtë dhe e afroi pranë gojës, por sa u bë gati ta kafshonte diku sipër bërrylit, u kujtua se ishte mëngjarash. Largoi dorën e majtë dhe afroi pranë gojës të djathtën.
I mjeri Erisikton! Shpreson të hakmerret një ditë. Domethënë se ende nuk e ka zbuluar shkaktarin e vërtetë të mallkimit të vet.

2. ME GURIN E PARË

Nga kampi i Filistejve u shkëput një burrë trupmadh, duke lënë pak hapa përpara shqyrtarin e tij. Ishte Goliathi. Qe armatosur deri në dhëmbë: ishte veshur me parzmore të rëndë, në kokë kishte vënë një helmetë të bronztë (vetëm sytë e ndezur dalloheshin përmes saj), kurse mbi sup mbante heshtën e gjatë prej hekuri. Tamam aty ku fillonte lugina Goliathi u ndal, duke shijuar deri në dehje shtangien dhe hutimin e armikut përballë. Ndenji ashtu për disa çaste, mandej thirri me sa zë që kishte:
- Zgjidhni një burrë që të dalë kundër meje!
Nga kampi i Izraelitëve, vendosur në malin përballë, nuk u dëgjua asnjë zë. Goliathi mori zemër dhe vazhdoi:
- Zgjidhni një burrë, thashë! Nëse do të jetë në gjendje të luftojë me mua dhe të më vrasë, ne do të jemi shërbëtorët tuaj; por nëse dal unë fitues dhe e vras, atëherë ju do të jeni shërbëtorët tanë dhe do të na shërbeni.
Në kampin e Izrealitëve nuk dëgjohej as miza. Goliathi qeshi me ligësi (askush s’ia dalloi buzëqeshjen) dhe shtoi:
- Unë sot po ju sfidoj: nxirrni një burrë që të matet me mua!
Asnjëri prej ushtarëve të Izraelit nuk guxoi të përgjigjet. Të gjithë rrinin të shtangur dhe dridheshin nga frika. Thua se në kampin e Izraelitëve sapo kishte kaluar murtaja. Dhe kjo gjëndje vazhdoi jo pak por dyzet ditë me radhë. Për çdo mëngjes dhe mbrëmje Goliathi dilte përpara dhe përsëriste kërcënimin e tij. Gjithnjë e me zë më të lartë. Gjithnjë e më fodull. Tashmë emrin e tij e dinin edhe fëmijët dhe ai qe bërë tmerri i tërë Izraelit. Kështu për dyzet ditë e dyzet netë me radhë.
Tamam në ditën e dyzetë kërcënimin e Goliathit e dëgjoi edhe Davidi, më i vogli ndër bijtë e Isait dhe shqyrtari besnik i mbretit Saul. Për hir të së vërtetës duhet thënë se Davidi u ndodh krejt rastësisht aty: kishte ardhur për t’u sjellë bukë dhe djathë të njomë vëllezërve të tij Izraelitë. (Kur vëllezërit e tij dridheshin nga frika e tmerri para Goliathit të tmerrshëm, Davidi kulloste qetësisht kopenë e të atit në Betlem). Po për hir të së vërtetës duhet shtuar se kurrfarë parandjenje nuk kishte pasur kur qe nisur për aty. Deri kur dëgjoi kërcënimin e përsëritur të Goliathit.
Tamam atëherë gjoksi sa s’iu ça prej një shungëllime të brendshme që kurrë s’e mori vesh se nga i erdhi (poshtë prej Dheut a sipër prej Qiellit?), dhe në çast mori vendimin që gjithkujt iu duk aventuresk dhe i çmendur (ende ishte djalosh dhe i pasprovuar ndër luftra): të dilte i vetëm në fushën e betejës dhe të përballej me Goliathin. Edhe kundërshtimet e vendosura të mbretit Saul, Davidi nuk i mori parasysh, duke thënë se "kishte bekimin e Zotit". (Kurse mospranimin e heqjen e armatimeve që ia dha dhe ia veshi vetë mbreti, i justifikoi duke thënë se "nuk qe mësuar dhe nuk mund të ecte me këtë veshje të rëndë").
Dihet ajo që ndodhi më pas: duke u mbështetur mbi shkop Davidi shkoi në përrua dhe, si zgjodhi pesë gurë të lëmuar që i futi menjëherë në torbën e tij prej bariu, i doli Goliathit përballë. Pasi u shanë e fyen rëndë njëri - tjetrin, siç dhe u ka hije heronjëve ("Mos jam qen që po del kundër meje me shkop në dorë? Eja këtu, dhe unë do t’ia jap mishin tënd shpendëve të qiellit e kafshëve të fushave", pat thënë Filisteu; ndërkohë që Izraeliti qe përgjigjur: "Ti po më vjen me shpatë e me shtizë, kurse unë po të dal në emër të Zotit, sepse përfundimi i betejës varet nga Ai"); si replikuan pra gjatë njëri me tjetrin, Davidi futi dorën në torbën ku kishte gurët, nxori të parin që i zuri dora dhe me të e goditi fort në ballë Goliathin, që u rrëzua sakaq për tokë, si të ishte foshnjë djepi e jo përbindësh që kishte tmerruar për mëse një muaj mbarë Izraelin. Më pas gjithçka qe më e lehtë dhe më e thjeshtë për Davidin: iu afrua me të shpejtë kundërshtarit, ia hoqi shpatën nga dora dhe me të ia ndau kokën nga trupi.
Këto dihen prej të gjithëve. Por askush s’mund të mburret se e ka dëgjuar Davidin kur, i hequr mënjanë turmës që ulërinte e brohoriste për fitoren dhe lavdinë e tij, i foli vetëm vetes dhe aspak të tjerëve:
"Kur gjithçka qe kaq e thjeshtë dhe e lehtë, pse më porosite të marr pesë gurë dhe jo vetëm një, Zoti im?"

3. MIZAT

Atlantin tashmë nuk e shqetësojnë dhe aq qiejt që mban mbi shpinë: shpatullat i janë regjur nga pesha e llahtarshme, siç i janë regjur edhe durimi e vullneti. Aq e vërtetë është kjo, saqë ai ka kohë që nuk bën më kurrfarë përpjekjeje për t’u çliruar nga barra e rëndë, duke e konsideruar përfundimisht atë si fatin e tij të paracaktuar. (Kurse thashethemet e përhapura e që rrëfenin se Atlanti ia paska lënë barrën e rëndë për pak kohë Heraklitit, ishin thjesht trillime dashakeqëse, të cilave ai pak ose aspak ua vinte veshin).
Mizat! Mizat, po. Ato ishin tmerri i vërtetë për Atlantin. Ashtu të vockla e të shumta në numër, ato ishin krejt të paparashikueshme në sulmet e tyre, duke e bezdisur jo pak Atalantin e gjorë, i cili kurrë s’e pati tamam të qartë se çfarë synonin në të vërtetë ato krijesa të neveritshme me sulmet e tyre: ta pickonin apo thjesht ta gudulisnin, që ai t’i humbiste të gjitha ekuilibret dhe, mandej, të rrëzohej e të shëmbej me gjithë ngarkesën e rëndë që mbante mbi shpatulla.
Prandaj dhe Atlanti ëndërronte që t’i kishte të lira (qoftë edhe një herë të vetme!) shpatullat dhe duart: për të marrë hak ndaj mizave.

4. KREUSA DHE DILEMAT E ENEUT

Afërdita iu shfaq Eneut krejt papritur (nuk ishte tamam prani fizike, por as fantazëm jo) dhe i pëshpëriti në vesh që të largohej sa më parë, se përndryshe kishte për ta pësuar keq. Troja kishte rënë përfundimisht në duart e grekëve, të cilët digjnin, dhunonin e plaçkisnin gjithçka. Eneu ngurroi për pak çaste, por shpejt e kuptoi se po të rrinte aty, edhe ai me gjithë familjen do të bëheshin prehë e atij dhunimi mizor. Vendosi menjëherë që edhe kësaj radhe t’i bindej këshillës së nënës (më shumë se këshillë, kishte qenë urdhër), ashtu siç kishte bërë dhe në të gjitha rastet e tjera. Pranë kishte babain, Ankizin; djalin, Askanjin; dhe pak më tej të shoqen, Kreusën. Të tre, vështirë se do të mund të dilnin jashtë qytetit pa ndihmën e tij.
"Shpejt, nxito! Çdo çast i humbur mund të të kushtojë shtrenjtë", tha Afërdita dhe u zhduk s’diseku menjëherë, po aq rrufeshëm siç edhe ishte shfaqur. Eneu ndoqi me shikim fjollën e dritës që e ëma la pas (i bindur se për kaq pak kohë të humbur - nëse mund të quheshin të tillë ato dy - tri çaste - nëna Afërditë nuk do ta qortonte) dhe mblodhi rreth vetes të tijtë. Ankizi dukej më i tremburi dhe më i lodhuri. Thua se brenda një nate qe plakur dhjetë vjet njëherësh. Gjestet i kishte të ngathta, kurse shikimet lutëse. Asgjë prej princi nuk kishte mbetur tek ai. Eneu ndjeu MËSHIRË për të atin. Askanji qe bërë i tëri sy e veshë. Nuk parandiente kurrfarë rreziku. Veçse dëshironte të shihte e të përjetonte gjithçka që po ngjiste rreth tij. I dukej se ndodhej në ndonjëren prej atyre shfaqjeve të zhurmëshme, ku i ati e kishte çuar shpesh. Eneu ndjeu DHIMBSURI për të birin. Kreusa ishte më e përhumbur se kurrë. Thua se rastësisht ndodhej aty. Qe mbështjellë e tëra me një vel të padepërtueshëm indiference e mospërfilljeje. Dukej e painteresuar për gjithçka që po ndodhte përreth. Megjithatë, përsëri ishte shumë e bukur. Eneu ndjeu DASHURI për të shoqen.
Një tra gjysmë i djegur u shkëput që sipër dhe ra me zhurmë mu para këmbëve të Eneut, duke i kujtuar se rreziku po afrohej gjithnjë e më shumë. Nuk kishte më kohë për të humbur. Duhej të vepronte. Të mirrte të tijtë dhe të largohej. Për dore do t’i mirrte. Me njëren dorë djalin, me tjetrën gruan. Po babain? Atëherë me njëren dorë babain dhe me tjetrën djalin. Po gruan? Po sikur me njëren dorë të mirrte babain dhe me tjetrën gruan? Po djalin?
Në djall të gjithë, tha Eneu me vete, nuk kam tri duar por vetëm dy. Mandej pështyu mbi traun që digjej me zhurmë mu para këmbëve të tija. Pështyma avulloi në çast. Eneu ndihej bosh përbrenda, krejt i paaftë për të marrë një vendim. Zallmahia përreth kishte arritur kulmin: grahma, rënkime, vaje, ulërima. Papritur Eneut i feksi një ide: po sikur ta mbante në shpinë, mbi shpatulla, njërin prej të tijëve? Për dy të tjerët, mandej, do ta kishte krejt të lehtë. Në secilën dorë njërin prej tyre.
"Mrekulli! Eureka!", thirri Eneu me zë të lartë. Ankizi i hodhi të birit një shikim plot shpresë e përulësi. Askanji rrahu shuplakat, siç bënte përherë në përfundim të shfaqjeve. Kreusa as që që ia hodhi sytë të shoqit.
"Njëri prej jush do të hipë mbi shpatullat e mia", tha Eneu dhe u ul në gjunjë. Ankizi bëri një hap para. Askanji bëri një hap prapa për të ndjekur më mirë një dyluftim që po zhvillohej pak më tej. Kreusa ndenji në vend.
"Hë pra, kush do të hipë në shpinën time?", pyeti Eneu me padurim: një shigjetë i kishte fërshëllyer mu pranë veshit të majtë. Ankizi bëri edhe një hap tjetër përpara. Askanji u largua edhe më, për të qenë sa më pranë dyluftimit. Kreusa përsëri nuk lëvizi.
Djalli ju marrtë të gjithëve, tha Eneu me vete, ndërsa vazhdonte të rrinte në gjunjë. Babai duhet marrë mbi shpinë. E meriton. Eshtë më plaku, më i tremburi dhe më i lodhuri. Por jo vetëm kaq. Ai më ka rritur dhe më ka dashur. Thua vërtet më ka dashur aq shumë sa kujtoj? Mos duhet ta harroj se ime ëmë, Afërdita, ka qenë gjithçka për të? Ndoshta në shërbim të kësaj dashurie ka qenë edhe dashuria e tij për mua. Por, sidoqoftë, ai është im atë dhe duhet nderuar. Mandej, ç’kishin për të thënë të tjerët nëse do të mbaja mbi shpinë djalin apo gruan, teksa babain për dore? Kishin për të më sharë e për të më përbuzur të gjithë. La babain në këmbë, kurse gruan e mori mbi shpinë, kishin për të thënë. Nuk do të kem fytyrë t’u dal njerëzve përpara.
"Hajde, baba, hip!", tha Eneu me zë të butë. Ankizi hodhi me mundim njëren këmbë në qafën e të birit, mandej edhe tjetrën. Eneu u ngrit në këmbë. Ankizi për pak u rrëzua. Dridhej i tëri. Me zë të mekur tha:
"Më ruaj, biri im!"
"Mbaju, baba! Mbaju fort pas qafës sime", tha Eneu.
"Nuk mundem, biri im. Jam plak. Jam i lodhur. Kam nevojë të më mbash edhe ti. Me njërën dorë, të paktën".
"E pamundur, baba. Duart duhet t’i kem të lira. Kam për të mbajtur edhe djalin, edhe gruan".
"Po unë jam babai yt, biri im. Të kam bërë kokën, të kam rritur".
"Prandaj dhe po të mbaj mbi shpinë, baba".
"Duhet të më japësh edhe dorën!"
"Duart më duhen..."
"...duhet..."
Një teh shpate vetëtiu mu para syve të tyre. Eneu u shmang në kohë. Ankizi aty sipër dridhej si thupura. Eneu ngriti lart dorën e djathtë dhe përfshiu belin e hollë të të atit. Me dorën e majtë afroi pranë vetes Askanjin. Kurse Kreusës, pa guxuar ta shohë në sy, i tha:
"Ti na ndiq pas. Rri sa më pranë që të mos humbasësh".
Dhe Eneu me të tijtë u nis.
Kur u ndodh larg Trojës së shkrumbosur, domethënë larg rrezikut, dhe pasi kërkoi e thirri për mjaft kohë, e kuptoi se ajo së cilës i ishte trembur aq shumë kishte ndodhur: Kreusën e kishte humbur.
Atëherë Eneu u ul në breg të detit dhe para syve të çmeritur të të atit, për herë të parë në jetën e tij, qau si fëmijë.
"Nuk ia vlen të bësh kështu për një femër", tha Ankizi. "Bota është e mbushur me to".
"Por jo me Kreusa", u përgjigj Eneu mes dënesjeve.
Ndërsa Askanji ndiqte i mrekulluar një çift delfinësh që lodronin përmbi ujëra.

5. PROTESILAU

Me dhjetra qenë anijet që prisnin brigjeve të Trojës.
Mbi to me qindra e mijëra luftëtarë,
Ushtarë të zgjedhur,
Komandantë e prijësa të sprovuar,
Mbretër të velur nga aventurat,
Heronjë që gëzonin mbështetje hyjnishë.

Por bregut i druheshin njëlloj të gjithë!

(Se Orakulli qartë e kishte parathënë:
"I pari grek që do shkelë tokën trojane
Do të vritet menjëherë, pa asnjë dyshim").

Atëherë doli Protesilau prej Tesalie
(Askush s’e kishte vënë në listën e heronjëve)
"Zbres unë", tha ai, duke ia fshirë lotët gruas, Laodaminës së bukur.
"Gjithmonë dhe në gjithçka dikush duhet të jetë i pari".

Me të shkelur në tokë, Protesilaun e priste vdekja.
Kurse të tjerët, më pas, lavdia.

6. VËLLA ME CENTAURËT

Megjithëse vëlla me Centaurët, Kironi nuk ndihet aspak mirë mes tyre thjesht për faktin se vëllezërit e tij, bij të babait Eksion dhe të nënës Nefelë, s'dinë (ose nuk duan?) t’i fshehin sadopak pasionet e egra e të papërmbajtura, pasione që i shfaqin orë e çast dhe me këdo. Në të vërtetë, deri para pak kohësh ai qe ndier si krejt i barabartë mes vëllezërve të vet; kishte vrarë e prerë si ta, kishte kurvëruar e përdhunuar si ta, qe dehur e zdërhallur mejhaneve me ta, pa provuar kurrfarë tronditjesh brenda vetes apo dëshirë për t’u vënë një cipë sado të hollë fshehtësie veprimeve e sjelljeve të veta. Por ditën që kishte filluar të mësonte shkrim e këndim, pikërisht atë ditë, Kironi kishte kuptuar se ndryshonte prej vëllezërve të tij analfabetë. Ky ndryshim, me siguri, duhej të kishte qenë që në lindje, por ai vetëm atë ditë e kishte vënë re për herë të parë.
Tashti Kironi nuk ndihet aspak mirë mes vëllezërve: sa më shumë që mëson të shkruajë e të lexojë, aq më shumë ndryshime vëren mes vetes së tij dhe atyre. Në rrethana të tilla, ai ka filluar të qëndrojë i vetmuar kohën më të madhe, megjithëse mbrëmjeve kur është i detyruar të mblidhet me vëllezërit e tij në shtëpi, talljet dhe fyerjet e tyre e mundojnë jo pak. Edhe një përpjekje që Kironi bëri para pak kohësh për t’u afruar me disa të afërm të largët të cilët, gjithashtu, kishin mësuar shkrim e këndim, dështoi sapo ata zbuluan pjesën prej kali tek kushëriri i tyre.
Tashti Kironi nuk ndihet aspak keq i vetëm me librat e tij. Edhe kur ndonjëherë në të rrallë del për shetي shtigjeve të Tesalisë, gjithmonë i vetëm është. Kurrë s’e panë të shoqëruar me ndokënd. Ashtu siç nuk e panë kurrë pa pelerinën e bardhë e të madhe, që ia mbulonte plotësisht pjesën prej kali. Edhe ftesave të shumta e të vazhdueshme të vëllezërve të tij për pjesëmarrje në dasma e në orgji, ai s’u përgjigjej më, pa e vrarë mendjen se ata, ndonjë ditë, me të drejtë, mund ta përzënë edhe nga shtëpia.
Deri një ditë kur në shtëpinë e tyre erdhi një ftesë që lajmëronte martesën e Piritonit, mbretit të lapitëve, me Hipodaminë, vajzën e mbretit të Elidës. Si përherë në raste të tilla, Kironi u bë gati ta kundërshtojë prerazi ftesën për pjesëmarrjen e tij në dasëm, por ndërroi mendje në çastin e fundit, sapo u kujtua për bukurinë e rrallë të Hipodamisë. Për habinë e madhe të vëllezërve, ai kësaj radhe pranoi; ashtu siç i duroi pa hapur gojë talljet e fyerjet e tyre, teksa lidhte në mes të trupit pelerinën e bardhë.
Dasma shkoi ashtu siç e kishte parashikuar Kironi: diku nga mesi i festës kur gazi e shendi kishin arritur kulmin dhe dasmorët qenë ndezur të gjithë nga pija, Centaurët deshën të rrëmbenin nusen e bukur dhe t’i përdhunonin gratë e pranishme. Atëherë ndërhynë Herakliti me Tezeun, që vranë shumicën e Centaurve. Kironi shpëtoi falë pelerinës së bardhë e të madhe që i mbulonte pjesën prej kali.
Këto dihen prej të gjithëve. Por është edhe një episod i vockël, të cilin e dinë vetëm dy vetë: Kironi dhe Hipodamia. Me të filluar sherri, duke përfituar nga rrëmuja e përgjithshme, ata të dy qenë tërhequr në njëren prej kthinave të shumta të pallatit dhe kishin bërë dashuri.
Thuhet se ishin marrë vesh me të filluar dasma: Hipodamia kishte pulitur sytë e bukur, kurse Kironi kishte ngritur paksa pelerinën e bardhë.

7. PLAGA E FILOKTETIT

Nuk ishte i vetmi Filokteti që çmendej pas Helenës së magjishme dhe që ëndërronte të martohej një ditë me të. Një ushtri bëhej me ata që e kishin synim dhe ëndërr. Ushtri që kishte nisur marshimin drejt Trojës. Por Filokteti e mbante veten si më të privilegjuarin e të gjithë pretenduesve thjesht për faktin se zotëronte harkun dhe shigjetat e helmatisura të Heraklitit, armë të cilat Heroi ia kishte falur pak para se t’i mbyllte sytë. Gjatë gjithë rrugës për në Trojë ai kishte përkëdhelur me duar e me shikime harkun dhe shigjetat e tmerrshme, pa i vënë re vështrimet ziliqare të shokëve.
As nga supi nuk e hoqi harkun gjatë gjithë rrugës. Përveçse në ishullin e Lemnosit kur e kafshoi ai gjarpër i mallkuar. Në fillim qeshi dhe u tall me plagën e vogël ngjyrë vjollcë. Plaga që i kishte hapur në shpirt Helena e bukur zbehte çdo plagë tjetër. Aq më tepër një pickim gjarpri.
Por me kalimin e ditëve Filokteti filloi të shqetësohej. Jo aq për faktin se plaga nuk po mbyllej, sesa nga duhma e rëndë dhe e keqe që ajo filloi të lëshonte. Atëherë porositi jo më ilaçe, por bimë e lëngje të ndryshëm aromatikë. Nga të katër anët e Ishullit vinin erëzat e llojllojshme të porositura nga Filokteti. Por më kot. Plaga qelbej gjithnjë e më shumë.
Deri një ditë kur era e saj e rëndë u bë e padurueshme për të gjithë. Atëherë shokët filluan ta braktisin Filoktetin dhe të largohen nga ishulli Lemnos. Gjenin lloj - lloj arsyesh e shkaqesh. Një nga një. Të gjithë. Asnjëri nuk përmendi plagën dhe erën e padurueshme që dilte prej saj.
Deri një ditë kur Filokteti mbeti krejt vetëm. I vetëm me plagën e tij.
Në dy - tre vitet e para nuk e pati aspak të lehtë. Përkundrazi: qenë vitet më të vështira të jetës së tij. Duhma e plagës bëhej gjithnjë e më e rëndë, aqsa edhe gjumi trembej prej saj. Kurse vetmia, jo rrallëherë, i rëndonte dhe i dhëmbte edhe më fort se plaga. Disa herë qe përpjekur të mësonte se ç’bëhej me shokët e tij atje larg, pranë mureve të Trojës, por e kishte pasur të pamundur: të gjithë i largoheshin Filoktetit porsi mordjes. Jo pak herë kishte dashur t’i jepte fund jetës (deti poshtë shkëmbinjve të Lemnosit premtonte një vdekje të shpejtë e të sigurt), por nuk kishte guxuar.
Aty nga fillimi i vitit të pestë nisi të mësohej. Edhe me plagën që qelbej erë të rëndë. Edhe me vetminë. "Ky paskësh qenë fati im", i tha vetes disa herë me radhë. Porse ideja e vetëvrasjes i shfaqej përsëri, sidomos muzgjeve pa hënë, kur Ishulli dukej si i hedhur rastësisht në det.
Pikërisht në një muzg të tillë mësoi (njerëzit kishin filluar t’i afroheshin Filoktetit, duke mos u bezdisur dhe aq nga plaga e tij) se shokët atje pranë mureve të Trojës nuk i kishin punët hiç mirë. Jo pak prej tyre qenë vrarë në luftë.
Tamam atëherë u kujtua për harkun e tij me shigjetat e helamtisura (i kishte fshehur para shumë kohësh në një shpellë të sigurt, vendndodhjen e së cilës e dinte vetëm ai) dhe në çast provoi brenda vetes do ndiesi kurrë të njohura më parë. Ndoshta, grekët nuk fitonin ngaqë në radhët e tyre mungonte ai, Filokteti. Ai me harkun dhe me shigjetat e tija të helmatisura. Po, po, kështu duhej të ishte me siguri. Shokët dhe miqtë e tij të dikurshëm kishin nevojë për shigjetat e helmatisura. Që të triumfonin mbi armikun.
Tamam atëherë Filokteti u ndie si i lindur rishtas dhe, për herë të parë pas pesë vjetësh, iu rikthye dëshira për jetë. Domethënë ai prapë i duhej dikujt. Ai me shigjetat e tij të helmatisura. Kur kishte kujtuar se tashmë vlente vetëm si ushqim për krimbat.
Po atë ditë shkoi në shpellën ku kishte fshehur harkun me shigjetat. Ndërsa ngjitej, gjunjët iu drodhën nga emocionet, çka e lumturoi pa masë Filoktetin: pa dyshim se po rikthehej plotësisht në jetë, përderisa ishte në gjëndje të përjetonte ndiesi të tilla njerëzore. Pranë harkut u ndal. Kishte pesë vjet pa e përkëdhelur me duar dhe me shikime. Sytë iu veshën nga një perde malli, kurse zemra nisi t’i rrihte si e çmendur. U kujtua se ndiesi të tilla s’kishte provuar as para Helenës së bukur.
Po atë ditë i pastroi harkun dhe shigjetat nga barërat e myshqet dhe u gjeti një vend më të sigurt e më të thatë. Për plagën e tij as që pati kohë të kujtohej. Mandej u ndie i uritur. Ushqimi i shijoi si asnjëherë tjetër. Mandej i erdhi gjumë. Fjeti më mirë se kurrë.
Në ditët që erdhën mendonte gjithnjë e më rrallë për plagën e tij. Edhe vetmia nuk e mundonte si më parë. Lajmet që vinin nga Troja e ngazëllenin jo pak: grekët, domethënë shokët dhe miqtë që dikur e kishin braktisur, vazhdonin ta mbanin të rrethuar qytetin, por pa arritur ta pushtonin atë.
"Pa armët e mia as që keni për ta pushtuar ndonjëherë!", thëriste me sa kishte zë Filokteti dhe një dritëz e ligë, kurrë e ndezur më parë, ndriçonte në syrin e tij të majtë. "Më kot luftoni, miqtë e mi. Asgjë s’keni për të arritur pa shigjetat e mia të helmatisura. Lini mënjanë fodullëkun tuaj të shtirur dhe ejani më bini në gjunjë, më kërkoni ndjesë. Unë do t’iu falë. Nuk do të tregohem mosmirënjohës, si ju dikur me mua".
Dhe Filokteti priste. Me ditë. Me javë. Me muaj. Me vite. I bindur se një ditë, ndonjëri prej miqve të dikurshëm do të vinte dhe do t’i kërkonte harkun me shigjetat e helmatisura. (Me siguri, ushtarë të thjeshtë do të ishin. Megjithëse Filokteti guxonte të ëndërronte se mund të ishte edhe ndonjë prej drejtuesve. Më tej, as ëndrra nuk guxonte). Pritja nuk e lodhi Filoktetin. Përkundrazi: e mbajti gjallë.
Tamam në vitin e dhjetë erdhën në Ishull - kush thoni ju? - vetë Odiseu me Diomendin dhe i kërkuan Filoktetit harkun me shigjetat e helmatisura. Na paralajmëroi orakulli, thanë ata të dy njëherësh. Kokat i mbanin përtokë. Filokteti bëri sikur i besoi, mandej mbylli sytë dhe shijoi si i dehur magjinë e atyre çasteve. Ia kishte vlejtur gjithë ajo pritje.
Mandej të tre u nisën për në Trojë.
Plaga e Filoktetit qe shëruar plotësisht.
Kurse Podaliu dhe Makaoni, bijtë e Asklepit të famshëm, vetëm sa e pastruan atë.

8. RINGJALLJA E OSIRISIT

Në të gdhirë, kur rrezet e para të diellit binin si heshta të argjendta mbi mbulesën e zezë të shtratit mbretëror, erdhën dhe i thanë Isidës se burrin e saj, Osirisin, e kishin vrarë. Në fillim, hyjnesha e Egjiptit pati ndiesinë se po vazhdonte të shihte ëndrrën e nisur qyshkur, ndaj dhe u rrotullua symbyllur në krahun tjetër; por më pas, kur lajmi i kobshëm u përsërit edhe dy - tri herë të tjera dhe kur njëra prej heshtave të argjendta ia çeli thuajse me zor syrin e majtë, ajo u bind se tashmë qe shkëputur nga mbretëria e magjishme e ëndrrës dhe sapo kishte kaluar në tjetrën, në atë të ashprën e banalen, në mbretërinë e reales. Isida kuptoi gjithçka dhe ia dha virrmës. Mandej, me thonjtë e gjatë dhe me majë, çorri gjithë teshat e trupit. Ashtu lakuriq, u hodh nga shtrati dhe kërkoi t’ia sillnin lajmëtarin që qe zhdukur sapo kishte dëgjuar virrmën e padrones së tij. E gjetën shpejt (qe strukur në njëren prej kthinave të shumta të pallatit) dhe ia sollën. Gjunjtë i dridheshin nga pesha e lajmit që kishte sjellë. Në fillim, Isida pati urrejte për të dhe për pak do t’u kishte thënë ushtarëve të saj që ta copëtonin menjëherë, por më pas ndjeu mëshirë dhe pyeti:
"Kush e vrau mbretin, burrin tim?"
"Vëllai i tij, Set Tifoni", më shumë bëlbëzoi se foli lajmëtari. Isida futi gishtërinjtë mes flokëve dhe i shkuli ato. Rojet u drodhën. Lajmëtari qe bërë i verdhë, meit. Priste dënimin e tij duke provuar brenda vetes një ndiesi të vagullt e të papërcaktuar faji. Por Isida vetëm se pyeti përsëri:
"Ku ndodhet kufoma e burrit tim?"
"Nuk e di askush, zonja ime", guxoi të përgjigjej lajmëtari.
"Flitet se mizori e ka prerë trupin e tij copa - copa dhe e ka hedhur në Nil", guxoi të shtonte njëri prej rojeve.
Isida ia dha virrmës përsëri dhe doli jashtë pallatit mbretëror. Askush nuk guxoi ta ndiqte pas. Kur as ajo vetë nuk e kishte kërkuar një diçka të tillë.
Isida brodhi dhe kërkoi për shumë kohë nëpër mbarë Egjiptin. Atëherë kur i kishte humbur shpresat, i gjeti brigjeve të Nilit copat e shpërndara të kufomës së burrit të saj. Bashkimi i tyre nuk qe i vështirë për një hyjneshë si ajo.
Kurse ringjallja e Osirisit - po!
"Pashë dashurinë që kemi patur bashkë, bëju i gjallë!", i tha Isida kufomës që shtrihej para këmbëve të saja. Peshqit e panumurt të Nilit i kishin bërë copë e çikë rrobat e stolisura të mbretit.
"Pashë punët e mira që kemi bërë së bashku, bëju i gjallë!", i tha Isida kufomës. Fytyra e mbretit kishte ngjyrën e dheut.
"Pashë punët e mira që do të bëjmë së bashku, bëju i gjallë!", i tha Isida kufomës. Me zë të bjerrur kësaj radhe. Ndihej jo mirë dhe me shpresa të lodhura: burri i saj tashmë i përkiste më shumë botës tjetër. Befas një ide i feksi në tru. Hyjnesha Isidë u çel në fytyrë, mandej u ul në gjunjë krejt pranë kufomës dhe tha:
"Pashë hakmarrjen tënde dhe timen bashkë, bëju i gjallë! Ka qenë Seti, vëllai yt bastard, ai që të ka vrarë e masakruar".
Ashtu siç priste dhe shpresonte Isida, mrekullia ndodhi pas lutjes së fundit: fytyra e burrit të saj ndërroi ngjyrë dhe gjymtyrët i lëvizën paksa. Isida ra me të shpejtë mbi të. Në fillim ia ngrohu dhe ia çeli me një puthje buzët e tij të ftohta e të mbyllura, mandej ia hoqi ato pak lecka që i kishin mbetur dhe e shtrëngoi fort pas vetes.
Ashtu siç priste dhe shpresonte Isida, pas nëntë muajsh lindi një djalë, Horin, i cili me t’u rritur do t’ia merrte hakun të atit.

9. SALMONEU

Asnjëri prej të shtatë djemëve të Eolit nuk i përçmonte aq shumë perënditë sesa Salmoneu, duke ia kaluar kështu edhe të vëllait, Sizifit. I përçmonte dhe i urrente. Në pamundësi për ta shprehur ndryshe urrejtjen e tij, tallej me perenditë. Sidomos me të Plotfuqishmin Zeus. Tallja me Zeusin qe bërë pasioni kryesor në jetën e Salmoneut. Asgjë tjetër nuk i hynte në sy. As mbretëritë. As familja. As femrat dhe djemtë e bukur. Gjithë natën e vriste mendjen si e si të gjente mënyra sa më spektakolare e sa më origjinale për ta vënë në lojë Sovranin. I përpunonte deri në detaje. Ditën i vinte në jetë. Lloj - lloj shfaqesh që tërhiqnin jo pak kureshtarë.
E megjithatë, Zeusi atje lart tregohej krejt indiferent. Çka do të thoshte se talljet e lojërat e Salmoneut ishin aq banale, saqë nuk kishin arritur ta cytnin aspak inatin dhe zemërimin e Sovranit. Ky fakt e tërbonte Salmoneun. Përsëri orë të tëra e netë pa gjumë. Derisa një natë (gati në të zbardhur) i polli mendja një gjetje të re, krejt origjinale.
Menjëherë të nesërmen porositi ndër rrobaqepësit më të mirë të Salmonesë (qyteti që kishte themeluar vetë Salmoneu) një rrobë që t’i ngjiste besnikërisht asaj të Zeusit dhe e veshi vetë. Urdhëroi mjeshtrit më të zotë të qytetit që të bënin një qerre bronzi si të Zeusit dhe hipi vetë në të. Mandej para kureshtarëve të shumtë, po atë ditë, nisi t’i përshkonte rrugët e qytetit të tij.
"Jam Zeusi! Jam Zeusi!", ulërinte Salmoneu duke i përshëndetur lehtë me dorën e djathtë kureshtarët e trembur. Qerrja prej bronzi kalonte me shpejtësi të madhe, duke u troshitur e përhapur gjithandej një zhurmë shurdhuese.
"Janë bubullimat që i lëshoj unë!", thërriste Salmoneu duke i përshëndetur lehtë me kokë kureshtarët e trumhasur. Rrotat e metalta të qerres fërkoheshin pas gurëve të kalldrëmit, duke sajuar xixa të shumta si flakadanë të ndezur.
"Janë vetëtimat që i lëshoj unë!", bërtiste Salmoneu.
Dënimi i Sovranit erdhi të nesërmen e spektaklit: që nga lart e gjuajti me rrufe Salmoneun e gjorë.
"Më në fund triumfova!", tha Salmoneu teksa jepte shpirt.

10. ZANAT

Zanat sapo kanë dalë nga Burimi i Kulluar. Një hënë e bardhë, ngecur si çerdhe zogjësh mes degëve të pishës, i sheh trishtueshëm. Kurse Zanat këndojnë dhe llastohen. Nën një muzg të butë, endur e varur majë maleve si pëlhurë e hirtë. Zanat qeshin. Ujërat u kullojnë nga flokët e gjatë e të lëshuar dhe prej dritës së hënës trupat e tyre të zhveshur duken si të ngjyer me argjend. Janë krejt lakuriq. Siç i kanë bërë Nënat (apo Nëna?) dikur. Këndojnë Zanat nëpër muzg. Krejt lakuriq. Pa u druajtur se mund t’i shohë ndokush. Për mburojë kanë vetë shikimet e tyre. Që vrasin dhe shitojnë. E dëshmojnë gurët aty pranë. Dikur ishin shtegtarë. Që harruan të kolliteshin. Domethënë të paralajmëronin. Ose bënë sikur harruan. Domethënë nuk i rezistuan ngasjes për të parë (një herë, vetëm një herë!) Zanat lakuriq.
Tashti janë thjesht gurë. Në madhësinë e një njeriu të zakonshëm dhe të zhveshur nga bimësitë. Asgjë nuk gjallon në to e pranë tyre. Në të rrallë ndonjë akrep. Ose ndonjë hardhucë që shullahet në diell. Vetëm Zanat fshihen pas tyre, kur luajnë ku - kë. Edhe flokët e gjatë e të njomur mbi ta i nderin dhe i thajnë.
Zanat i llastohen muzgut. Krejt lakuriq. Muzgut dhe njëra - tjetrës. Janë më të bukura se kurrë në muzg. Dhe pak e muzgu do thuret më dendur. Do të bjerë mbrëmja. Që do mbulojë e fshehë gjithçka. Edhe bukuritë e Zanave. Ndaj dhe ato nxitojnë. Hedhin vallen e fundit për sot. Mbledhin lulet e fundit. Këndojnë këngën e fundit. Tamam atëherë njëra prej tyre (ndoshta më e vogla) bëri pyetjen e çuditshme:
"Cila prej nesh është më e bukura?"
Zanat shtangen. Thua se një turmë shtegtarësh qe shfaqur krejt papritur para tyre. Të gjitha. Edhe ajo që kishte pyetur. Shtangen dhe i lënë lodrat. Asnjëra s’e kishte çuar këtë pyetje nëpër mend ndonjëherë. Qenë mjaftuar me faktin se ishin aq të bukura sa i kthenin të tjerët në gurë. Të bukura. Të gjitha të bukura. Pa e vrarë mendjen se cila ishte mbi shoqet. Zanat heshtin. Shohin me vërejtje njëra - tjetrën. Si kurrë më parë. Krejt lakuriq janë.
"Cila prej nesh është më e bukura?"
Pyetjen, kësaj radhe, e ka bërë një tjetër Zanë, jo ajo e para.
"Unë!", përgjigjen të gjitha njëherësh, duke ia drejtuar gishtin tregues njëra - tjetrës. Mandej shihen sy ndër sy dhe qeshin me zë të lartë. Aq sa muzgu shprishet disi. Tamam atëherë njëra prej tyre (ndoshta më e madhja) bëri konstatimin e çuditshëm:
"Nuk mund ta çmojmë ne vetë bukurinë tonë. Duhet një tjetër. Dikush jashtë nesh".
Të gjitha Zanat njëherësh kujtohen për shtegtarët.
Shtegtarët kalojnë andej përnatë.
Përnatë shtohen gurë të rinj.

(Marrë nga libri "Vëlla me Centaurët", botim i Shtëpisë Botuese "BUZUKU", Prishtinë, 2002)

Ridvan DIBRA




MISTERET E MUZGUT
-dialogë-



(Muzg. Në fillim janë dy. I treti vjen dhe ikën disa herë me radhë)

“A nuk ju duket se e shfaq të plotë harmoninë ky muzg?”
“Gabohesh, miku im. Harmonia e fshehur është më e fortë se ajo që shfaqet”.
“Mister, atëherë. Të kujton një femër...”
“Për femrat mund të mësosh sa je i ri. Më vonë gjithçka është keqkuptim”.
“Iku edhe kjo ditë: u harxhua si jetë poeti...”
“Jeta e një poeti është plagjiaturë e veprës së tij”.
“Poeti është veçse një viktimë naive dashurishë...” “Përralla! Dashuria për maskën është një tipar i poetit të vërtetë”. “Poeti. Poezia. Pesoa. Pushkini. Një shampanjë ruse...” “Poezia lind nga grindja e brendshme”.
“Ndoshta. Veçse Artisti vuan për arsye banale dhe idiote.
“Nuk falet gjithë kjo siguri në moshën tonë”.
“4O vjeç i ke mësuar dhe bërë të gjitha, më pas vegjeton…” “Nuk ka më artistë, miku im. Ka sharlatanë. Faji është i kohës”. “Nderim arsyes. Njeriu që mendon, fiton gjithmonë...”
“Sot gatuhen fitore të vogla e të çastit, jo fitore të mëdha e të përjetshme”. “Pushtimi i një femre nuk është fitore e vogël...”
“Femra është si muzgu, miku im: çel vetëm në duart e një burri. Kurse burri vyshket në duart e gruas”.
“Shikoji si puthen e dashurohen: pa kurrfarë fshehtësie e misteri”.
“Po rritet një brez i ri, i cili, ndonëse në dukje tregohet shumë pragmatik, në të vërtetë kërkon një mit të ri”.
“Ikin si hijet. Thua se kanë humbur gjithçka...”
“Është mirë të rrini larg nga njerëzit, të cilët nuk kanë asgjë për të humbur”. “Kurse ju nuk bëni mirë që ua ktheni shpinën realiteteve...”
“Jam i detyruar të krijoj realitete të rinj, ngase jetoj në një realitet banal e vulgar”.
“E ndien si dihat ky muzg? Si të ishte njeri i gjallë...”
“Njeri, thatë? Vjen një ditë dhe Njeriu në ty mbarohet”. “E sheh si bredh e vetmuar ajo vajzë?...” “Një vajzë që sot ndihet e vetmuar, është një nënë e ardhshme”.
“Oh, sa mirë me qenë poet!”
“Ballkani i vlerëson poetët vetëm të therur”.
“Sonte mos fol për vdekjen, të lutem...”
“Mos mendo për vdekjen dhe mos harro se je i vdekshëm”.
“Sonte jam unë. Unë dhe vetëm unë. Edhe ky muzg. Gjithçka tjetër është hipotezë...”
“Mos moho, se do të të mohojnë”.
“Asgjë nuk duket e vërtetë sonte... gjithçka si e ëndërrt...”
“Njerëzit me intelekt të fuqishëm nuk janë kurrë të sigurt nëse gjithçka që na rrethon nuk është vallë ëndërr”. “Shiko si harbon ai burrë! Dhe e ndot këtë muzg...”
“Gabohesh, miku im: një burrë pa grua nuk është një krijesë njerëzore”.
“Femra në muzg dhe muzgu brenda femrës... kafshohen e puthen...” “Femra nuk duhet puthur, duhet pështyrë”.
“Mos, mik! Më pas vjen Kuptimi. KUPTIMI e KRIJIMI. Bëheni TRE”. “Trinia, më shumë se e shenjtë, është problematike”.
“Kështu thonë përvojat tuaja, miku im. Jeta jote”. “Fatkeqësisht, jeta i ngjet lojës së shahut: mjafton një lëvizje e gabuar dhe ke humbur lojën...”
“...prandaj dhe shpikëm dashurinë...”
“...përrallën...”
“Një njeri që dyshon në dashurinë e tij, dyshon edhe në gjithçka tjetër”.
“Nuk është gjithmonë e lehtë të thuash të vërtetën, sidomos kur ajo duhet formuluar shkurt...”
“Sidomos në muzg!”
“Kur femra kërkon angazhim të plotë. Ndjesor dhe seksUUUal”.
“Vetëm në pak persona të zgjedhur bashkëjetojnë ndjenja dhe seksualiteti”.
“NJËRI jam UNË!”
“Në jetë, miku im, asgjë nuk kushton më shumë se sëmundja dhe... budallëlleku”.

(Qeshin me zë të tre. Prapë muzg)

“Duke qeshur mund të thuash gjithçka, bile edhe të vërtetën”.
“Nuk ka dyshim: ne jemi të paracaktuar për një të hënë të madhe!”
“Dakord, por e diela nuk po mbaron kurrë...”
“Ke filluar të merresh me veten, miku im?”
“Përderisa s’më vëzhgon askush, duhet të vëzhgoj vetveten”.
“Edhe njerëzit kanë ikur. Thua se i trëmben muzgut...”
“Më lehtë gjendet Zoti në qiell se Njeriu mes rrëmujës së sotme”.
“Shikoje, shikoje njërin! Sa shumë të ngjason, o Zot!”
“Mos i beso kurrë atij që të shëmbëllen”.
“Po bën letërsi, më duket?”
“Letërsia jep simbole. Ajo është një mineral i çmuar, i nxjerrë nga jeta”.
“Po flet për poezinë, më duket?”
“Oh, sa mirë me qenë narrator!”
“Gjithçka që është e përsosur në gjininë e saj, e kapërcen këtë gjini, për t’u shëndërruar në diçka tjetër, të pakrahasueshme e të pakualifikueshme”.
“Në djall Arti! Bëhet edhe pa të”.
“Nëse hiqet arti, atëherë dashuria do të jetë vetëm një nevojë biologjike”.
“Sa i rëndomtë ky perëndim dielli...”
“Për bretkun simbol i bukurisë është bretkosa”.
“Merrini gjërat më thjeshtë, miku im”.
“Urrej më shumë se gjithçka thjeshtësinë”.
“Më shumë se gjithçka çmoj thjeshtësinë”.

(Dy rrihen. Muzg. I treti vjen dhe bën pajtimin)

“Në çastin që nisni të flisni për diçka, ajo ju shket nga duart”.
“... si ngjala...”
“... si gënjeshtra...”
“Në një roman, e vërteta dhe gënjeshtra duhet t’i këmbejnë vendet pa pushim”.
“Kam humbur shijen e femrës... Fat apo mallkim?”
“Mrekullitë nuk ndodhin çdo ditë”. “Ndërsa vitet ikin, shumohen gjykatësit që të ndëshkojnë”.
“Kjo nuk ndodh me mua: jeta ime është e tillë, sikur të isha i sigurtë për një jetë të dytë”.
“Sepse?...”
“I kam bërë, provuar e shkruar të gjitha dhe jeta tashmë më rëndon mbi shpatulla”.
“Artikulimi i vuajtjes është e vetmja mënyrë për të shmangur vetvrasjen”.
“Ky muzg është ishulli im dhe unë Robinsoni i tij...”
“Nderim atyre që u rrekën të gjenin Ishullin e Robinson Kruzosë!”
“Nuk ka më të rrezikshme sesa ta gjesh jetën tënde të ngjajshme me atë të dikujt tjetër. Nuk ka dy jetë të ngjajshme. As dy fate të tillë”.
“Mea culpa”.
“Work in progress”.
“Tashmë edhe ironia, edhe cinizmi janë të vjetëruar, të dalë mode. Ushqim për të gjithë”.
“Panem et circenses”.
“Public relations man”.
“Seneka predikonte virtytin dhe thjeshtësinë, por vetë qe ndër patricët më të pasur të Romës. Bile, lëshonte para me fajde...”
“Në djall Seneka! Edhe fajdet. Vetëm poezia mbetet”.
“Domethënë emocioni... shprehja e TIJ... personaliteti... shprehja e TIJ...”
“Poezia nuk është çlirim i emocionit, por një arratisje nga emocioni; ajo nuk është shprehje e personalitetit, por një arratisje nga personaliteti. Por, natyrisht, vetëm ata që kanë personalitet dhe emocione e dinë se çfarë do të thotë të arratisesh nga këto gjëra”.
“Pra, ju e besoni se ALFRED PRUFROKU është emri i një fabrike?”
“Pa dyshim. Ashtu siç besoj se përjetësia fitohet përmes kujtesës së të tjerëve”.
“Përjetësia është iluzion. Liria jo”.
“Të jesh i lirë, gjithnjë do të thotë të mbijetosh në kurriz të një tjetri”. “Jo! Liria është thjesht inteligjencë”.
“Vetëm urrejtja mund t’i bëjë njerëzit inteligjentë”.
“Jo! Dashuria”.
“... urrejtja...”
“Nuk mund të të urrej, sepse s’je i lumtur”.
“... sepse jam i ditur...”
“Sa më i ditur të jetë njeriu, aq më të vështirë e ka t’i japë përgjigje pyetjeve të një të budallai”.

(Prapë rrihen dy. I treti sodit. Muzgu trashet)

“Burrat rrihen, sepse gjërat s’janë siç duhej të ishin”. “Sa e vështirë dhe sa e hidhur është të bëhesh njeri!”
“Nëse nuk je, nuk bëhesh”.
“Ju nuk më kuptoni. Këtu askush, përveç Sibilës, nuk mund të kuptojë gjë”.
“Edhe ti, o ***?!”
“Kujdes etikën, ju lutem! Vlera e letërsisë nuk mund të kushtëzohet vetëm nga standartet letrare, duhen edhe ato etike e teologjike...”
“Po më neveriteni, miku im”.
“Ankthi tregohet më i fortë se neveria”.
“A nuk mund t’i kënaqeni këtij Muzgu të Mrekullueshëm? Edhe faktit që jeni?”
“Kënaqësia duhet kërkuar në të shkruar dhe jo në jetë”.
“Amen!”
“Tashti më duhet t’ju lë. Po më thërrasin”.
“Mos shko ku të thërrasin. Shko ku të duan”. “Amen!”
“Ti shkon pajadá drejt vetes tënde. Sepse vetëm atë çmon”.
“Oh, sa e ndyrë do të jetë kjo botë, kur të mos jem unë!”
“Kështu foli Neroni. Të kujton poetët modernë: djeg Romën për hir të këngës së tij”.
“Jo, miku im: kujto gjithnjë se individët njerëzorë janë qëllime dhe mos i përdor ata thjesht si mjete për të arritur qëllimet e tua”.
“Nuk besoj! I mënçuri duhet të udhëheqë e të sundojë, kurse i padituri duhet t’i shkojë pas”. “Kjo nuk duhet të ndodhë mes miqsh...”
“Nuk ka miq njeriu që s’ka provuar armiqtë”.
“Ut ameris, amabilisesto!”
“Nuk vlen për shkrimtarët - kjo racë primitive hakmarrësish!” “Marrija asht nana e tana të zezave”.
“Amen!”
“Muzg i mrekullueshëm! Asnjë kritikë nuk vlen për të...”
“Kritika fal korbat dhe persekuton pëllumbat”.
“Kritikët janë si gratë: na duan për defektet tona”.
“Duaj dhe bëj atë që dëshiron!”
“Amen!”
“Gjithçka që bëhet për hir të dashurisë, është gjithmonë përtej së mirës dhe së keqes”.
“Oh, sa mirë me qenë i dashuruar!”
“Sot, më datë 31 janar 2004, ora 10 fillova të lexoj “Uliksin” e Xhojsit. Me shumë përtesë e mungesë vëmendjeje: jashtë është një ditë e bukur me diell dhe pas xhamave të zyrës sime Kakarisin Katër studente simpatike”.
“Oh, sa mirë me qenë i madh!”
“Madhështinë nga marrëzia një hap i ndan”.
“Si mundesh me qenë i madh me një Atdhe të vogël?” “Nuk e ndërrojmë dot Atdheun, miku im. Më mirë ta ndërrojmë bisedën”.
“1 prill 2004, pasdreke. Sapo mbarova “Uliksin” e Xhojsit. Jam i mrekulluar! Një libër që duhej lexuar, të paktën, 10 vjet më parë. Tashti pena në dorën time peshon shumë më tepër…”
“Jo. Miku im. Nuk je i sinqertë. Kur Përmend Penën. Sepse. Vetëm i bie me dorë. Tastierës së kompjuterit. Ka 10 vjet. Të paktën”.
“Kush nuk ndërron është ose më i urti ndër të zgjedhurit, ose më budallai ndër injorantët”.
“Unë mendoj ndryshe. Njeriu, të paktën njëherë në jetën e tij, duhet të harrojë atë që kanë bërë të tjerët”.
“Të tjerët janë të tjerët. Kurse unë jam dikush”.
“Sa e trishtë me qenë dikush!”
“... ush... ush.... ush...”

(Njëri bën të fyerin dhe rreket të ikë. Dy të tjerët e mbajnë. Ende muzg)

“Duhet një mund i madh për të parë çfarë ka nën hundën tënde”.
“Po më bëni të vuaj, miqtë e mi...”
“Një mendje e vogël vuan për shkak të problemeve të vogla”.
“Nuk desha të fyej askënd. Ligjërova thjesht për hir të ligjërimit...”
“Nuk ka ligjërim të virgjër!”
“Amen!”
“Postmodern!”
“Veprat e artit postmodern i drejtohen në mënyrë simultante një publiku minoritar elitist, duke përdorur kodet “e larta”, si dhe një publiku masiv, duke përdorur kodet popullore”.
“Oh, sa mirë me qenë...”
“... postmodern!”
“Si ky muzg...” “Si këto yje...”
“Si kjo natë...”

* * *

“Natën!”
“Natën!!”
“Natën!!!”

(Ikin të tre. Në drejtime të ndryshme. Bashkë me ta edhe muzgu)



Shkodër,
1994 - 2004




___________________________________________



Ridvan Dibra

--------------------------------------------------------------------------------

E Merkure, 21 Dhjetor 2005



KOHA ANTILIBER

Ridvan DIBRA

1. Me nje traste aspak te leshte para kembeve - mbushur ding me libra dhe jo me balte Bune a gure Rozafati, ngjeshur ne nje makine qe "perpin rrugen si harusha" e troshitet me keq se varkat ne Liqenin e trazuar, i kthej shpinen Shkodres sime "provinciale" "Zot i Madh, sa guxim duhet ta quash te tille qytetin tim te lindjes!) tamam aty ku "zhduket Buena nen nji koder, zhduket Drini nen nji mal"; synimi: te arrij sa me shpejt ne Metropol.

Dje bera nje kerkim neper te gjitha librarite e qytetit tim: nuk ishte shitur asnje prej librave te mi. Librat tuaj jane teper te avancuar per lexuesit provinciale te qytetit tone, me kishte ngushelluar njeri prej librashitesve. "Duhej te ishte zgerdhire, sapo i kisha kthyer shpinen. Hamendje e imja. Rd). Kurse une i kisha thene vetes "per te njeqindten here): Askush nuk eshte profet ne vendin e vet. Dhe ne cast kisha marre vendimin e rendesishem: ta mesyj Metropolin! Bashke me librat e mi.

Dhe ja ku jam ne Rruge te Madhe.

2. Pershendetjes sime te pervuajtur e plot politese "Pppp), librashitesi i njeres prej librarive ne qender te Metropolit i pergjigjet pertueshem "pp) sapo dallon trasten e fryre mbi shpinen time.

"Libra?"

"Libra", pergjigjem me ze te mekur dhe nje ndjesi e lehte frike me perfshin te terin, thua se ai perballe meje ka zbuluar "nje arme pa leje" e qe une e mbaj te fshehur diku nen xhaketen time postmoderne.

"Te tute?"

"Te mite". Ul trasten para kembeve dhe mbushem me fryme.

"Jo, ngarkoji prape", thote rrufeshem librashitesi dhe tregon me gisht trasten para kembeve te mia. "Nuk kam vend. Dollapi i Letersise Shqipe "DLSH. Shkurtim i imi. Rd) eshte plot. Sa s'po thyhet".

Ashtu i kerrusur nen peshen e librave te mi, bej dy hapa para, mandej nje mbrapa dhe me pas tre te tjere perpara, derisa gjendem ngjitur me raftin e Letersise Shqipe. Librashitesi kishte pasur te drejte: aty nuk ka vend as per librin e holle te nje fillestari dhe jo me per romanin tim te parafundit, qe i kalon te 300 "treqind) faqet. Dy sirate e eperme te DLSH-se i kishin zene veprat "tregime, novela, romane, ese, biografi, drama, poezi, studime, perkthime, analiza etj. etj.) e shkrimtarit shume te mirenjohur KB; siraja e trete ishte e tera per zonjushen P., e cila, qe me librin e saj te pare, kishte zgjuar interesim te pazakonte nder lexuese e lexues; siraja e fundit, domethene e katerta, ishte prone e dy "2) zonjave te nderuara, YZ dhe XHZH, te cilat shkruanin dhe botonin thjesht per inat te njera - tjetres.

"Ndoshta gabohem, por njefare zgjidhjeje mund te kete", belbezova une.

"Per shembull?". Toni i librashitesit vazhdonte te ishte aspak miqesor. Une bera nje hap mbrapa dhe fola me ze te dridhur:

"Ndoshta - ndoshta mund te ngjeshet pak KB-ja. Dy sira vetem per te jane pak si shume... ndshta i moshuar eshte klasik tashme veper e mbyllur... te gjitha ribotime... edhe lexuesit gjithe jeten ndoshta vetem nje sira... vend per te tjeret..."

"Kurren e kurres!", sokelliu librashitesi. "As mos e co neper mend. DLSH-ja nuk ka kuptim pa KB-ne. KB-ja eshte nderi i DLSH-se. E kerkojne dhe e blejne lexuesit. Si buken! Sidomos ata te moshes 40-60 vjec. Kupton? Tjeter ide?"

"Hem si te them ndoshta mund te bashkoheshin ne nje sira zonjusha P. me zonjat e nderuara YZ dhe XHZH si te thuash grupim mbi baza seksi fitojme nje sira te lire"

"Ne asnje menyre!", uleriu prape librashitesi. "Nuk ka kurrfare "kkk) sensi ajo qe thua ti. Bile eshte paragjykim. Paragjykim i paster ndaj letersise qe bejne femrat. E perlajne lexuesit. Sidomos ata te moshes 20-40 vjec. Si buken!"

"E misert?". ""Pasiguria ime po anonte kercenueshem nga mllefi". Varg i Rich-it. Rd.).

"Nuk kuptoj"

"Te grunjta ishin veprat e KB-se".

"Po tallesh?"

"Aspak! Sepse ju po merrni rolin e pamerituar te nje kritiku..."

"T'i kam dhjere kritiket! Ku i ke?"

" si dhe ate te nje sociologu letersie".

"T'i kam dhjere edhe ata! Ku jane?"

Nuk fola me. Shtrengova trasten fort dhe bera te dal. Librashitesi, i penduar si duket per fjalet e fundit ""Jetoj sepse ende di te pendohem". Thenie e s'dikujt e mbetur ne kujtese. Rd.), foli qe pertej banakut:

"Ej ti, shkrimtar vendi! Je i mirepritur nese sjell perkthime. Edhe libra per kalamaj. Me ilustrime. E kupton vete... nuk ecen letersia shqipe"

"Po sikur t'ia veme drynin? Ta mbyllim per disa vjet?"

"Ke? Librarine?"

"Jo. Letersine Shqipe".

Librashitesi filloi te shante prape. Ndoshta mua. Ndoshta Letersine Shqipe. Por une nuk ia vura veshin. Shtrengova trasten edhe me fort dhe dola ne Rruge te Madhe.

3. Pas kerkimesh jo pak te mundimshme neper rruget e zhurmeshme te Metropolit, ia dola me ne fund te gjej nje lokal qe nuk frekuentohej as prej shkrimtarve dhe as prej artisteve. "Pyetjes "a eshte shkrimtari artist?", e cila behet sa here qe vihen prane keto dy emertesa, do t'i pergjigjem ne ndonje rast tjeter. Shenim i imi. Rd.). Zura njeren prej qosheve dhe u leshova ne karrige. Trasten me libra e vura mes kembeve. Hodha syte perreth: ne lokal nuk kishte asnje klient tjeter. Isha vetem. Krejt vetem! ""I dorezohem vetmise me etshem se puthjes". Varg i nje poeti anglo-sakson, ne perkthimin e kolegut tim ON. Shenim i imi. Rd.).

"Me se mund ta kenaq zoterine?"

"Kafe! Jap gjithe boten per nje kafe".

"Boten apo letersine?"

Vetem atehere ngrita koken dhe i kushtova vemendje kamarierit: ngjasonte cuditshem me Umberto Eco-n, semiologun e shkrimtarin e njohur "ose shkrimtarin e semiologun e njohur): po ajo koke e rrumbullt, po ajo mjeker e dendur gjithandej neper fytyre, po ato sy te qeshur e te zgjuar, po

"E di se ia ke keputur koken nje koke te madhe?"

"Une atij apo ai mua?". Kamarieri qeshi me ze te larte dhe u nis drejt banakut. Une ndeza nje cigare dhe u shtriqa kendshem "shtrq). Ishin te gjitha gjasat ""ju nuk keni gjasa, sepse cuni eshte vetem i imi", kendonte nga ekrani perballe nje bukuroshe lleregjiegjithckatjeterzbuluar) qe librari i pakmeparshem te greisej honeve te harreses. "Kujtesa eshte thjesht emocionale, thoshte nje kolegu im, qe kishte vdekur para 200 vjetesh). Kamarieri u kthye pas pak. Mbi tabakane trekendeshe, domethene postmoderne, mbante dy filxhane kafeje.

"A mund ta pi kafene me ju, zoti Brida?"

"Si, ju me njihni?". Toni im ishte me shume se habitor.

"Njoh disa prej librave tuaj". Kamarieri u ul perballe meje dhe ndezi nje cigare. "Nuk ndiheni i lumtur qe takoni nje lexues tuajin?" "Ndihem i rilindur, sa here qe i takoj lexuesit e mi. Deklarate e nje shkrimtari te njohur shqiptar. Mosha: rreth 60 vjec).

"Nuk besoj se eshte lumturi e madhe te kesh nje lexues kamarier", thashe une kinse me shaka "kmk).

"Edhe kur ai kamarier eshte diplomuar per Semiotike Konstruktive dhe Poststrukturalizem Dekonstruktivist?" "Korsivet, ne kete rast, jane te folesit).

Edhe pse e degjoja per here te pare nje disipline te tille letrare, e pashe kamarierin tim me respekt te fshehur. Mpreha sa munda mendjemprehtesine time "mmmm) dhe formulova kete pyetje:

"Nuk ndiheni i penduar qe keni harxhuar kohe me librat e mi?"

"Ne fillim jo. Atehere kur librat tuaj ishin taksur per lexuesin e nivelit te pare, ate semantik"

"Qe do te thote?" "Kete pyetje e mora te gatshme nga media audiovizive. Shenim i imi. Rd).

"Atehere me interesonte thjesht cka thuhet".

"Me pas u penduat?"

"Jo. As atehere kur librat tuaj ishin taksur per lexuesin e nivelit te dyte, ate estetik".

"Qe do te thote?" "Shih sqarimin e pakmesiperm. Prape shenim i imi. Rd).

"Atehere me interesonte thjesht si thuhet".

"Dhe ne fund?"

"Po. Tashti qe librat tuaj jane taksur per lexuesin e nivelit te trete, ate semantiko - estetik".

"Qe do te"

"Ju duhet te vdisni Divran Brida! Qe te ringjallet lexuesi i vdekur".

"Une te vdes? Ne djall lexuesi! Edhe nivelet e leximit!"

Kamarieri im qeshi me te madhe dhe iku duke me lene prape vetem. Une u ndjeva thjesht i lodhur. Mbi tryeze mbeshteta berrylet. Mbi ta koken time. Dhe...

4. nje pantere "cuditerisht ne ngjyre te verdhe), e rrethuar gjithandej nga lloj-lloj papastertishe e hedhurinash, rri e strukur ne kafazin e cirkut. Asgje nuk ka mbetur nga shkelqimi, forca, bukuria, rinia, gjalleria e mrekullia e saj. Trupi i dobesuar e brinjet e dala, gezofi i vyshkur e pa ndricim, syte e thare e pa shkelqim, gjoksi i shterur e i varur, gjymtyret e mpakura e te lakuara jo vetem qe nuk joshin me, por i neverisin ata pak kureshtare qe provojne te afrohen te hekurat. Dikur, dekada me pare, ishin te panumurt adhuruesit e panteres, te cilet zinin radhen para kafazit qe ne mengjes heret dhe nuk largoheshin prej aty pa rene mbremja.

Njeri prej drejtuesve te cirkut kerkoi te dinte nga kujdestaret se pse lihej i paperdorur ai kafaz aq i mire. Rremuan me shkopinj neper kashten e piste brenda kafazit, derisa dalluan panteren e drobitur. "Ende ketu, ti?" pyeti drejtuesi. "Kur dreqin ke ndermend te shporresh?". "Me falni te gjithe!", peshperiti pantera aq lehte, sa u degjua vetem prej drejtuesit qe kishte vene veshin te hekurat. "Sigurisht", tha drejtuesi dhe i ra ballit me gisht per t'u treguar kujdestareve se ne cfare gjendjeje qe ajo kafshe, "te falim". "Une gjithmone kam dashur qe ju ta admironit mrekullie time", tha pantera e drobitur. "Ne e admirojme ate", tha drejtuesi me miresi. "Por ju nuk duhej ta admironit ate", tha pantera e drobitur. "Mire pra, atehere nuk e admirojme", tha drejtuesi. "Po pse nuk duhet ta admirojme?". "Sepse une jam viktime e ketij admirimi, nuk mund te rroj pa te", tha pantera e drobitur. Keto ishin fjalet e saja te fundit, ndersa ne syte qe shuheshin mbeti kembengulja e forte por jo me krenare se ajo vazhdonte te ishte ne qender te vemendjes.

"Mire, pastrojeni!", urdheroi drejtuesi dhe kujdestaret e groposen panteren, kashten, hedhurinat e gjithcka tjeter. Ne kafaz futen nje Artist te Ri. Edhe me i pavemendshmi e ndjente risine e kesaj krijese te zbutur, qe sillej krenar brenda kafazit. Artisti ishte ne forme. Ushqimet qe pelqente e kerkonte, kujdestaret ia sillnin menjehere. Admirues te shumte u mblodhen sakaq rrotull kafazit dhe...

"Ej, xhaxho!". Hap syte i trembur. Kam dremitur dhe kam pare ne enderr TREGIMIN e Francit te gjore. "Me i miri i te gjitha kohrave. Thjesht konsiderate e imja. Rd). Fundin e Tij. Vecse kokeposhte. "Nuk je ne hotel ketu. Paguaj dhe qerohu!".

Mbi dy supet e mi rendojne rendshem dy gjera te llahtarshme: te stermdha e te djersitura. Paguaj. Per vete. Edhe per kamarierin. Lexuesin tim. Ngrihem. Hedh mbi shpine trasten. Me librat e mi. Dal jashte. Prape ne Rruge te Madhe.

5. Idete e medha gjithmone me kane lindur ne Rruge te Madhe. Keshtu me ndodh edhe kesaj here: kujtohem per ftesen e njerit prej televizioneve te Metropolit, ftese te cilen, deri me tash, e kam refuzuar paturpsisht. "Dhe kam kurajon te kerkoj mirekuptim prej lexuesit tim kur ai s'ma ka pare surratin qofte edhe njehere te vetme Reflektim i imi. Rd). Capitem drejt burimit te fteses. Trasta rendon rendshem mbi shpinen time. Diku prane dalloj nje kazan hedhurinash dhe sakaq ne trurin tim feks nje tjeter ide. Heq trasten nga shpina dhe tinzash, pa u vene re nga ndokush, e le aty. Ne kthim, pa asnje dyshim "rastesor ky rimim. Shenimi im), trasten me librat e mi do ta gjej prape aty.

Ne televizionin "Kozmos" me priten si Djalin Plangprishes: me qortim "kush je ti qe refuzon ftesat tona, te tjeret na luten etj.) dhe me dashuri "dyshimi im: i kane mbaruar gjithe shkrimtaret metropolitane). Me sajdisin me nje kafe dhe me sqarojne se intervistat nuk paguhen. Nuk them gje. Me pas me urdherojne te futem ne studio. Hyj aty dhe pres gjate. Derisa vjen gazetarja. E shoh dhe shtangem "shshsht): eshte nje biondine e hatashme - vjele, me siguri, nga konkurset mbarekombetare te miss-eve; gjoksi i saj i mrekullueshem, thuajse i zbuluar, e detyron te hepohet paksa drejt meje. Une djeresij e coroditem me gjithsejt. Gjithcka qe kisha menduar t'u them lexuesve te mi te dashur, behet lemsh e peshtjellohet ne trurin tim. Roland Barti ka mjekren e Umberto Ekos dhe ngre tezen e vdekjes se lexuesit. Tomas Pinconi i lutet nje gazetareje "biondine) per interviste, kurse Norman Mejler ben te kunderten, i iken asaj. Dekonstruktivisti Derrida ngacmon me fjale e duar Kristeven, e cila, kinse shperfillese, kembengul rreth pavaresise se tekstit. Borhesi perserit se gjithe jeten ka lexuar vetem nje liber, ndersa Kadareja perbetohet rreth shenjterise se tekstit letrar. Tahar Ben Zhellun... kurse Danillo Kish

"Gati! Fillojme!", bertet regjizorja "biondine). Behu burre, d.m.th. shkrimtar, i them vetes. Perqendrohem sa mundem dhe rrekem t'i mbledh disi thneglat e mendimeve. azetarja flet plot epsh dhe siguri. Gjera te pergjithshme thote, ato qe thuhen ne cdo fillim. Une guxoj dhe ia hedh syte prape: dritat e ndricuesve kryqezohen e sajojne lodra te mrekullueshme mbi gjoksin e saj te zbuluar. Coroditem perseri. E humbas edhe ate pak siguri qe sapo kisha fituar. Gazetarja kthehet e tera nga une dhe e cel biseden:

"Do te ishte me shume interes per teleshikuesit tane e qe jane njekohesisht edhe lexuesit tuaj, te dinin sa te dashura ka, aktualisht, zoti Brida?"

"Asnje!", pergjigjem une thuajse mekanikisht e triumfalisht. Tashti eshte radha e gazetares te coroditet: as qe e ka imagjinuar pergjigjen time. E shoh sesi ben levizje te pakontrolluara "me ndermend panteren e KAFKES ne kafaz) dhe trazon letrat para vetes. Pyetjet e saja ngaterrohen. Po keshtu edhe pergjigjet e mia. Mes nesh nuk ka kurrfare mirekuptimi "nknknk), thua se u perkasim dy planeteve te ndryshem. Keshtu deri ne fund, d.m.th. derisa plotesohet minutazhi i caktuar. E zhgul mikromikrofonin "thua se heq nje akrep te zi) nga jaka e xhaketes sime postmoderne dhe marr fryme i lehtesuar. Regjizorja afrohet dhe me sheh thuajse me neveri.

"E ke dhjere", me thote. Mua me ndermendet librashitesi. Edhe pantera. Edhe ata pak lexues qe duhet t'i kem zhgenjyer perfundimisht.

Dal jashte. Prape ne Rruge te Madhe.

6. Kam marre Rrugen e Kthimit. Druhem ta pohoj "pohime te tilla nuk jane ne nderin e shkrimtarit bashkekohor), porse nje vel i holle malli me ka mbeshtjelle te terin. Mall per Shkodren time dhe provincializmin e saj. Ose per dicka tjeter. Mall te cilin, per turpin tone!, kemi turp t'ia pohojme vetes. Sidomos te tjereve. Mall per te thjeshten. Te verteten. Te pabujen. Thelbin. Qe, ndoshta, ruhet ndokund i pacenuar. ""Me lini ne strehezen time te qete/te qesh me boten budallaqe". Varg i nje poeti frankofon, ne perkthimin e kolegut tim NO. Shenim i imi. Rd.).

Diku nga fundi i Rruges, tamam aty ku "zhduket Buena nen nji koder, zhduket Drini nen nji mal", kujtohem per trasten me librat e mi: i kam harruar ne Metropol, te kazani i hedhurinave. Trishtohem. Por vetem per pak caste. Sepse "ashtu si perhere) e ngushelloj veten: ndoshta, fale nje rastesie fatlume, ate traste e gjen ndonjeri prej lexuesve te mi.

Ndihem i drobitur. Mbyll syte dhe dremis.

koha jone.

------------------------------------

PËRRALLAT E MUZGUT ( Dhjetë parabola)

--------------------------------------------------------------------------------

Ridvan Dibra

PËRRALLAT E MUZGUT
(Dhjetë parabola)

1. BRENGA E TRITONIT

Gati të gjithë e kanë zili Tritonin dhe fatin e tij. Nuk është pak të jesh në shpurën e Poseidonit të plotfuqishëm dhe të kesh një pallat të artë nën det. Por mbi të gjitha, Tritoni ka privilegjin e madh të jetë zotëruesi i guaskës së detit, e cila zbut si me magji dallgët e tërbuara, pikërisht ato dallgë që Poseidoni i ngre me zemërimin dhe sfurkun e tij tridhëmbësh. Në një farë kuptimi, Tritoni është edhe ndërmjetës mes Poseidonit sedërmadh dhe detarëve që lypin mëshirë. Ndaj dhe prej kohësh ka fituar respektin, mirënjohjen dhe adhurimin e tyre.

Por jo edhe frikën e tyre. Sepse të gjithë e dinë tashmë se roli i tij është thjesht ai i një zbutësi, i një qetësuesi. D.m.th. roli që kanë në përgjithësi ndërmjetësit. Kuptohet që fati i Tritonit është i lidhur pazgjidhshmërisht me Poseidonin dhe trillet e tij. Pikërisht ky fakt e brengos jo rrallëherë Tritonin shpirtmadh. D.m.th. pamundësia për të ngritur tallaze të tërbuara, që dikush t´ia ketë edhe frikën ndonjëherë. Sepse jo rrallëherë ndihet i velur me respektin dhe admirimin e të tjerëve.

(Ndërsa rasti kur përmes guaskës së tij nxori një britmë aq të thekshme, saqë i detyroi bijtë e Gjeas të iknin të lemerisur, veçse i kujton rininë e herëshme; kohërat kur dy gjysmat e tij-njëra prej njeriu dhe tjetra prej peshku-jetonin në harmoni të përsosur mes njëra-tjetrës).

2. BURRË E GRUA

Gjithçka mund dhe duhej të ishte e thjeshtë mes atyre të dyve (përderisa duheshin), por në të vërtetë po ndodhte krejt e kundërta: Cefali ishte çmendurisht xheloz ndaj gruas së tij, Prokridës; ashtu siç ishte edhe ajo jo pak xheloze ndaj tij. Xhelozia e Cefalit ishte krejt e turbullt, e përgjithshme, e pabazë, sepse gruaja e tij deri atëherë kishte pasur një sjellje shembullore, duke mos i dhënë të shoqit kurrnjë argument (kuptohet, nëse nuk quheshin të tillë shikimet e ndezura mashkullore që ajo tërhiqte rrugës e që lidheshin thjesht me bukurinë e saj të pazakontë). Ndërsa xhelozia e Prokridës (aspak në përmasat e asaj të të shoqit) dukej më e pranueshme dhe lidhej me një emër konkret, me atë të Eojës, që e dashuronte Cefalin si e marrë, dashuri së cilës ai, deri më tash, nuk i qe përgjigjur aspak. Megjithë këto veçanti, duhet përsëritur se të dyja xhelozitë ishin krejt të pathemelta dhe nuk bënin gjë tjetër, veçse ia prishnin e ia nxinin ditët çiftit.

Cefali, Cefali sidomos, ndihej i keqtrajtuar e i fyer nga xhelozia e gruas; ndërkohë që priste të kundërtën: të çmohej e të nderohej prej saj për vetë rezistencën e pashëmbullt që u kishte bërë deri më tash joshjeve e këmbënguljes së Eojës për ta bërë atë të sajin.

Ndërsa Prokrida ndihej e përkëdhelur në sedër dhe e kënaqur nga xhelozia e burrit, e bindur se e meritonte atë: nuk qe kaq e thjeshtë të ishe njëkohësisht edhe femër e bukur (e adhuruar dhe e dëshiruar prej të gjithëve), edhe grua besnike.

Dihen gati prej të gjithëve ato që ndodhën më pas. Eoja një ditë (këmbëngulja e saj bëhej më e egër dhe më dinake, sa më shumë që i plakej e i dobësohej i shoqi, Tritoni) ia ndryshoi pamjen e veshjen Cefalit, aq sa Prokrida nuk e njohu kur e takoi, dhe ra në dashuri me të. Kur e kuptoi tradhtinë e saj (kurrë s'e patën tamam të qartë as ajo e as të tjerët me të cilët diskutoi, nëse mund të konsiderohej si i tillë akti i kryer, apo thjesht një çast dobësie), Prokrida e panjollë u ndie e turpëruar dhe iku larg të shoqit. Në të njëjtin gabim do të binte kohë më vonë edhe Cefali, kur fisnikja Artemidë (aspak me synimet e Eojës) do t´ia ndryshonte pamjen dhe veshjen Prokridës.

Në rrethana të tilla, dy bashkëshortët u ndien krejtësisht të barabartë dhe ia falën njëri-tjetrit tradhtinë reciproke (kështu vendosën ta quanin, meqë lidhej me të shkuarën e tyre). Por ata të dy s´mund ta kuptonin se tashmë nuk ishte në dorën e tyre ta falnin apo ta fajësonin njëri-tjetrin. Shenjtëria mes tyre kishte humbur. Ata, më në fund, ishin lodra në duart e fatit e të rastësisë.

Rastësisht (duke e pandehur për kafshë të egër pylli) do ta vriste Cefali Prokridën, teksa ajo po përgjonte më xheloze se kurrë.

3. MBRETI ENOMA

Mbreti Enoma vërente me bisht të syrit sesi vajza e tij, Hipodamia, rritej e zbukurohej dita-ditës dhe pikëllohej gjithnjë e më shumë. Megjithëse e dinte fort mirë ëndrrën e çdo prindi për të patur një fëmijë të bukur e të shëndetshëm, mbreti Enoma jo rrallë e kishte kapur veten duke menduar e dëshiruar për të kundërtën. Dhe kjo thjesht sepse Hipodamia nuk kishte shoqe në Elidë. Bukuria e saj ishte përtej së bukurës. Një bukuri më shumë hyjnore sesa njerëzore. Një përsosmëri e tillë pa asnjë të metë sjell vetëm telashe e kob, i thoshte shpesh vetes mbreti Enoma. Një cen sado të vogël të kishte. Një sy të vëngër, për shembull. Apo hundën të madhe. Ose njëren gjymtyrë më të shkurtër se tjetrën, për shembull.

Por Hipodamia rritej e zbukurohej dita-ditës. Edhe sjelljet i kishte të matura, të denja për bukurinë e saj. Në karakter të çalonte të paktën, i thoshte vetes Enomai.

"Një bukuri e tillë shpejt ka për ta mohuar krijuesin e saj", thoshte gaztori i pallatit dhe menjëherë largohej me vrap, duke iu trembur zemërimit të mbretit Enoma, i cili e kishte paralajmëruar jo rrallëherë se një palaço nuk mbahet për të thënë gjëra të dyshimta e të pakuptimta, por thjesht për t´i bërë të tjerët të qeshin me budallëlleqe sa më të lehta.

Por mbreti Enoma, në ndryshim prej herëve të tjera, asqë e kishte ndër mend ta dënonte gaztorin. Përkundrazi, mendonte se do ishte më mirë që atë ta emëronte këshilltarin e tij personal. Ndërsa këshilltarin-gaztor.

Hipodamia zbukurohej edhe më. Për të tashmë fliste mbarë Elida.

"Mbretin tim nuk e tremb pleqëria e vet, por bukuria e së bijës", thoshte gaztori i pallatit dhe nuk largohej më me vrap, thuajse i bindur se raportet e tij me mbretin Enoma nuk ishin ato të parat. Ndërkohë, mbreti Enoma sapo qe paralajmëruar prej orakullit të tij se ai do të vdiste pikërisht ditën kur e bija do të martohej. Dhe ajo ditë nuk dukej e largët. Hipodamia kishte çelur e tëra dhe pretenduesit që kërkonin dorën e saj, kishin filluar të trokisnin. I pari i ndrojtur. Të tjerët më me guxim. Në fillim mbreti Enoma i kishte larguar ata, duke thënë se vajza e tij ishte e vogël, ende e papërgatitur për martesë. Por më pas, kur Hipodamia qe shfaqur nëpër rrugët e Elidës (në kundërshtim me porositë e të atit), një justifikim i tillë kishte rënë menjëherë. Duhej menduar diçka tjetër. Atëherë mbreti Enoma ishte kujtuar për gaztorin. E kishte thirur dhe i kishte kërkuar mendim. Gaztori qe fryrë e krekosur dhe kishte thënë:

"Ftoji pretenduesit në gara me qerre. Kushtet le te jenë të tilla: fitimtari të martohet me Hipodaminë, kurse i munduri të vritet. Dhe, natyrisht, fitimtarë prej pretenduesve nuk do të ketë. Askush deri më sot, mbreti im, nuk të ka mundur në garat me qerre. Vetëm të humbur do të ketë. Kështu do t´i vrasësh pretenduesit. Ditë për ditë. Derisa të shuhen të gjithë".

Mbreti pranoi dhe, më pas, ndodhi ajo që pritej: pretenduesit (asqë e merrnin në sy rrezikun kur kujtoheshin për Hipodaminë e bukur) paraqiteshin në garë dhe humbisnin; në përfundim të garës Enomai i ndiqte me shpatë në dorë dhe i vriste. Trembëdhjetë pretendues (ndër djemtë më të bukur e më të fuqishëm të Elidës) u vranë nga mbreti që kurrë s´qe përmendur për shpirt mizor e hakmarrës. (Prandaj dhe në të trembëdhjetë fytyrat e masakruara lexohej një shprehje e përbashkët hutimi e çudie).

Për një farë kohe nuk trokitën më pretendues për dorën e Hipodamisë. Mbreti Enoma po jetonte ditë të qeta: ndihej më mirë se kurrë dhe paralajmërimin e orakullit thuajse e kishte harruar. Kurse gaztori i dikurshëm tani qe bërë këshilltar. Vetëm Hipodamia ndihej e humbur. Rrinte mbyllur brenda dhomës së saj dhe përmes perdeve të holla shikonte me lakmi djemtë e bukur e të fuqishëm, që kalonin indiferentë para pallatit. Netëve bënte gjumë të trazuar dhe shihte përherë të njëjtën ëndërr: të atin që rrëzohej nga qerrja. (Tamam në këtë çast zgjohej e mbytur në djersë, pa e marrë vesh nëse vdiste apo shpëtonte mbreti Enoma).

Atëherë kur s´pritej, trokiti në pallat pretenduesi i katërmbëdhjetë. Ishte Pelopi, biri i Tentalit. E kishte parë Hipodaminë krejt rastësisht rrugëve (në një prej ditëve të rralla kur ajo kishte dalë jashtë dhomës së saj) dhe në çast kishte vendosur të martohej me të, megjithëse qe vënë në dijeni për fatin e të trembëdhjetve.

Mbreti Enoma, megjithë parandjenjën e turbullt që i rëndonte në gjoks, u paraqit dinjitoz para pretenduesit të ri dhe ia parashtroi edhe atij si të tjerëve kushtet e garës. Pelopi që bluante të tjera gjëra në mendje, pranoi pa dëgjuar asgjë nga ato që kishte thënë Enomai. Në të dalë, u takua tinëzisht me karrocierin e mbretit, Mirtilin.

"Të jap gjysmën e mbretërisë, nëse më ndihmon ta mundë mbretin tënd", i tha Pelopi atij.

"Nuk mundem. Nuk di se si", tha Mirtili duke u dridhur nga ndiestë e kundërta që e kapërthyen të tërin.

"Gjysmën e mbretërisë", përsëriti Pelopi dhe u largua.

Të nesërmen, me të filluar gara, mbreti Enoma do të rrëzohej nga qerrja e tij dhe do të vdiste. (Kishte qenë Mirtili ai që kishte prishur njërën prej rrotave të qerres).

Pas pak kohësh edhe vetë Mirtili do të vritej prej Pelopit, që s´kishte ndër mend ta ndante me kend tjetër mbretërinë e fituar.

Porse Mirtili do të mirrte me vete në varr edhe një të fshehtë: kishte qenë Hipodamia e bukur dhe e virtytshme që ia kishte sugjeruar prishjen e rrotës.

4. NJË BURRË PËR MARPESEN

Marpesës, bijës së mbretit të Etolisë, i duhet të zgjedhë mes Idit dhe Apolonit. Vajza e zgjuar dhe e matur nuk qe ndodhur ndonjëherë më ngusht se kësaj radhe, megjithëse në shikim të parë gjithçka dukej e thjeshtë: Apoloni qëndronte ku e ku më lart se rivali i tij, si për nga bëmat e lavdia, ashtu edhe për nga hijeshia.

Por Marpesa shihte larg: do të plakej një ditë dhe atëherë Apoloni (përherë i bukur dhe i ri) as që kishte për t´ia hedhur sytë. Ndaj dhe zgjodhi Idin, duke e befasuar jo pak atë dhe gjithë të tjerët.

Ndërsa Apolonin aty e kishte. Gjithmonë të etur për aventura. Mund ta shihte ndonjëherë.

Ndërkohë, fitonte dhe ruante namin e një gruaje të matur dhe të ekuilibruar. Kjo ishte kryesorja.

5. TRILLIMET E NAUPLIT

Naupli, mbreti plak, po e vuan jo pak vrasjen barbare (me gurë, si qentë) të djalit të tij, Palamedit, pas asaj akuze të pavërtetë të dinakut e sedërliut Odise. Edhe më të mprehtë e bën këtë vuajtje fakti që gati të gjithë prijësit e komandantët grekë e besuan shpifjen në adresë të Palamedit, sipas së cilës ai i tradhtonte ata, duke i informuar për gjithçka trojanët dhe duke marrë si shpërblim pará.

"Si i harruan kaq shpejt trimëritë e Palamedit në luftë? Po këshillat e tij të vlefshme dhe përkushtimin e madh kur i shëronte nga sëmundjet dhe plagët e rënda?", pyeste Naupli terrin e zi. "Si nuk u kujtuan se Odiseu e urrente prej kohësh birin tim? Qysh atëherë kur dinaku u shtir si i çmendur që të mos merrte pjesë në luftën e Trojës, dhe ishte pikërisht Palamedi që ia zbuloi mashtrimin. Si nuk i sollën nëpër mend të gjitha këto para se të nguteshin e ta shpallnin fajtor? Po shpikjet e tij si i harruan menjëherë? Numrat. Shkronjat. Monedhat. Lojërat me kocka e me zare. Si i harruan të gjitha këto?"

Kështu fliste natë për natë me veten mbreti plak. Por mbi të gjitha, Nauplin e torturonte pamundësia për t´u hakmarrë ndaj tërë atyre që i gjykonte si fajtorë për vrasjen e të birit: qe tepër plak dhe forcat i qenë shteruar; gjithashtu, jo pak miq e të afërm ia kishin kthyer shpinën: për ta ai ishte tashmë thjesht babai i tradhtarit. Hakmarrja bëhej gjithnjë e më e vështirë dhe më e pamundur po të kihej parasysh se fajtorët ndodheshin tepër larg, rreth mureve të Trojës, dhe se në shtëpitë e tyre kishin mbetur vetëm gratë, të cilat kurrsesi s´mund të fajësoheshin e të dënoheshin për gabimet e burrave.

Në njëren prej netëve të tilla kur thuajse i kishte humbur shpresat se mund të hakmerrej ndonjëherë, Nauplit i erdhi në kokë një ide, e cila i ndenji aty deri në të zbardhur, çka do të thoshte se ajo ndryshonte prej të tjerave të përnatshme dhe se, ndoshta, ia vlente të përpiqeshe për ta zbatuar; bëhej fjalë për të përdorur po atë armë që kishte zgjedhur Odiseu dikur: shpifjen.

Po atë ditë Naupli mblodhi ata pak miqë që i kishin mbetur dhe i porositi të përhapnin gjithandej fjalët se heronjtë dhe mbretërit grekë kurvëronin me gra të huaja rreth mureve të Trojës. "Le të çoroditen familjet e tyre! Të gjitha të këqiat, mandej, vijnë pas. Nuk dua hakmarrje më të bukur se kjo", tha Naupli.

Të ftuarit e panë me dyshim mbretin plak. Por mandej, të bindur se ky mund të ishte nderi i fundit që u kërkohej prej tij, u larguan dhe ia kryen porosinë. Me të ikur ata, Naupli u tërhoq mënjanë, i mbytur në dyshimet e veta:

"Askush s´ka për ta besuar një trillim të tillë. As fëmijët. Gratë jo që jo. Do të vdes me namin e një plaku gënjeshtar".

Ndaj qe e madhe çudia e Nauplit kur mësoi që të nesërmen se Egjialea, gruaja e Diomedit, qe bërë dashnorja e Kometit; Klitemnestra, gruaja e Agamemnonit, qe hedhur në krahët e Egistit; kurse Meda, gruaja e Idomeneut, kishte nisur të flinte me Leukun.

6. NË BURG

Kishte kaluar shumë kohë që nga dita e parë e dënimit dhe Akrestit, filozofit të njohur nga Argosi, as që i kujtohej tashmë faji për të cilin ndodhej i mbyllur brenda kësaj qelie të lagësht e të errët. Kohën e dënimit po, atë e mbante mend shumë mirë: njëzet vjet duhej të rrinte në burg; deri më tash kishte bërë dhjet vjet, d.m.th. gjysmën.

Akrestin vinin ta shihnin (të dielave të fundit të çdo muaji, pasdreke) fare pak njerëz. Në muajt e parë të dënimit kishin qenë shumë. Më pas qenë rralluar. Kurse tashti kishte raste kur nuk vinte askush. Ishte e qartë: miqtë e shumtë atje jashtë e kishin braktisur thuajse të gjithë. Dy ishin shkaqet e kësaj braktisjeje sipas filozofit Akrest:

Së pari, kushdo që rraset brenda në burg (pavarësisht nga natyra e fajit) humbet jo pak nga besimi, dashuria dhe respekti i të tjerëve atje jashtë.

Së dyti, Akresti i kishte pritur miqtë e tij vizitorë (të dielave të fundit të çdo muaji, pasdreke) gjithnjë e më ftohtë, gjithnjë e më i painteresuar, pa qenë i aftë të sillej me ta si përherë; gjithnjë e më shpesh i kishte parë ata me dyshim, si të vinin nga një botë tjetër me të cilën ai i kishte këputur tashmë lidhjet.

Por ishte edhe një arsye e tretë (që i kishte bërë të largoheshin veçanërisht adhuruesit e rinj të filozofit), të cilën Akresti guxonte t´ia pohonte vetes në të rrallë, sidomos muzgjeve me hënë kur qelia bëhej më e ngushtë se kurrë. Lidhej me qëndrimin dhe sjelljen e tij në burg. Qëndrim që dihej prej të gjithëve, sepse Akresti s´qe përpjekur aspak ta fshihte atë.

Filozofi i njohur kishte bjerrur në burg çdo cilësi të vyer për të cilat qe çmuar aq shumë atje jashtë, duke i befasuar jo pak miqtë e tij të shumtë të cilët, si qenë mburrur se e njihnin mikun e tyre më mirë se veten, kishin vënë baste për të kundërtën.

Por Akresti i kishte zhgënjyer të gjithë; kuptohet, përveç vetes.

Ai nuk ishte më i ndershëm: që natë e parë kishte fjetur me rojen e tij, duke i kërkuar si shpërblim ta linte të shihte perëndimin e diellit muzg për muzg.

Ai nuk lexonte më: shtrihej në dyshemenë e ftohtë të qelisë së tij dhe për orë e orë të tëra vëzhgonte me vëmendje insektet dhe njollat e lagështirës nëpër mure.

Ai nuk ishte më i besës: që ditën e parë kishte paditur njërin prej shokëve, duke marrë si shpërblim një racion bukë më tepër.

Kur një ditë (e diela e fundit e vitit të dhjetë të dënimit, pasdreke) njëri prej miqëve të rrallë që kishte ardhur për vizitë kishte guxuar dhe ia kishte përmendur të gjitha këto, Akresti qe përgjigjur atypëraty, thua së për dhjetë vjet burg nuk kishte pritur gjë tjetër veçse atë pyetje:

"Karakteri? Librat? Nderi? Përralla janë në burg. Ato kanë kuptim vetëm në liri. Në burg është e rëndësishme që të mbijetosh. Që të dalësh një ditë dhe të hakmerresh me të gjithë ata që të dënuan. Kuptove, miku im?"

Miku kishte tundur kokën mosbesues: ishte i ri dhe ende në jetën e tij nuk kishte provuar kurrfarë burgu.

7. HYJNIA SERAPIS

Në dejet (e trashë) të hyjnisë Serapis rrjedh njëkohësisht edhe gjak helen, edhe gjak egjiptian. Asgjë nuk i mungon hyjnisë Serapis për t'u ndier sovran: tempujt gjithandej (Egjipt, Greqi, Romë); skeptri (me dy maja) në dorën e majtë; korona (e artë) mbi flokët e gjatë; Cerberi (me tri kokë) tek këmbët.

Shumë hyjni rrojnë njëherësh brenda Serapisit: Osirisi që vdes dhe ringjallet; Apoloni me dashuritë dhe aventurat e tij të shumta; Hadi që mbretëron mbi shpirtërat e të vdekurve e plot e plot të tjerë.

E megjithatë, ndonjëherë në të rrallë hyjnia Serapis trazon mjekrën e thinjur e të dendur me gishtërinjtë e dorës së djathtë dhe pyet veten:

"Kush jam unë?"

8. RRËNJËT E PARIDIT

Pas asaj harrese fatale kur Bija e Natës, Erida, nuk u ftua në dasmën e Tetidës me Peleun (ndodheshin tërë hyjnitë dhe hyjneshat), dhe kur ajo për t´u hakmarrë hodhi mes të të ftuarve një mollë të artë me fjalët përsipër "më të bukurës", mbishkrim që bëri të lindë sherri mes Herës, Afërditës dhe Atenës, ngaqë secila prej tyre e çmonte veten të denjë për ta merituar mollën; pas gjithë këtyre travajeve pra, Zeusi që u ndodh më ngusht se asnjëherë tjetër në jetën e tij prej Sovrani të Plotfuqishëm, mendoi (d.m.th. edhe vendosi, edhe urdhëroi) se një ngatërresë të tillë mund dhe duhej ta zgjidhte vetëm bukuroshi Parid.

Këmbëshpejti Hermes i shoqëroi menjëherë të tri hyjneshat për në malin Ida, aty ku ndodhej Paridi, që qe rritur prej barinjëve, mes të cilëve edhe jetonte prej shumë e shumë kohësh.

Tri hyjneshat e bukura, të mënçura e dinake u vendosën përballë djaloshit të padjallëzuar, i cili s´mund të mburrej se e njihte dhe aq natyrën femërore, megjithë përvojën që kishte me nimfën Enomë. Zgjedhja nuk qe aspak e lehtë për Paridin: të tria bukuritë qenë të përsosura dhe ishte e vështirë (në mos e pamundur) të veçoje njëren mbi dy të tjerat; aq më tepër kur ai ndodhej krejt i vetëm: Hermesi kushedi ku bridhte tashti, ndërsa miqtë e tij, barinjtë, do të ishin të tepërt aty.

Koha kalonte. Paridi po djerësinte. Kurse hyjneshat e kuptuan se bukuria e tyre tashmë nuk u hynte dhe aq në punë, duhej zgjedhur një armë tjetër. I duheshin bërë premtime konkrete djaloshit të pavendosur. Vetëm kështu mund ta bënin për vete atë.

"Eshtë djalë mbreti dhe pa dyshim që mbi gjithçka çmon pushtetin", i tha Hera vetes, kurse Paridit:

- Nëse ma jep mua mollën e artë, të premtoj sundimin mbi gjithë Azinë.

Paridi heshti.

"Eshtë i fortë dhe pa dyshim që mbi gjithçka çmon famën dhe lavdinë", i tha Atena vetes, kurse Paridit:

- Nëse ma jep mua mollën e artë, të premtoj famën e një heroi.

Paridi heshti.

"Eshtë i ri, i bukur dhe i rritur mes barinjësh", i tha Afërdita vetes, kurse Paridit:

- Nëse ma jep mua mollën e artë, të premtoj Helenën, gruan më të bukur në botë.

Paridi u kujtua në çast se Helena e bukur ishte gruaja e një tjetri, megjithatë bëri një hap para dhe ia dha mollën e artë Afërditës.

9. VERTUMNI DHE POMONA

Pomona ishte e pakrahasueshme në bukurinë e saj, ndaj dhe të gjithë kishin rënë në dashuri me të. Porse ajo, e mbyllur në kopshtet e veta të mrekullueshëm e të rrethuar gjithandej me mure të lartë e të pakapërcyeshëm, s´donte t´ia dinte për asnjërin dhe s´priste askënd aty brenda. Askush prej adhuruesve e ndjekësve të shumtë nuk e dinte tamam nëse Pomona shtirej, apo nëse indiferenca ndaj meshkujve ishte në natyrën e saj. Ata qenë përpjekur shumë për të hyrë (të paktën) brenda kopshteve të rrethuar me mure të lartë e të pakapërcyeshëm, por më në fund, përballë masave të rrepta parandaluese e mospërfilljes shembullore të Pomonës, ishin mërzitur e tërhequr gati të gjithë.

"Përderisa hyrja në kopshtet e Pomonës është kaq e vështirë, pushtimi i zemrës së saj duhet të jetë i pamundur", arsyetonin adhuruesit. Vetëm njëri prej tyre, Vertumni, mendonte ndryshe:

"Përderia hyrja në kopshtet e Pomonës është kaq e vështirë, pushtimi i zemrës së saj duhet të jetë krejt i lehtë".

Dhe Vertumni, më pas, dëshmoi se kishte patur të drejtë në arsyetimin e tij: si provoi për shumë kohë por pa sukses të futej brenda kopshteve të ndaluar duke u maskuar herë si punëtor i thjeshtë krahu, herë si çoban, herë si vreshtar, herë si kositës etj., dhe si më në fund pati sukses duke u veshur si një grua plakë dhe e përvuajtur; pas gjithë këtyre përpjekjeve pra, ai mori formën e parë, d.m.th. atë një burri të pashëm e të dashuruar, dhe arriti ta bënte për vete Pomonën e bukur aq shpejt dhe thjeshtë, saqë iu dhimbs gjithë ajo kohë dhe gjithë ai mund i harxhuar, megjithëse ajo, në të vërtetë, meritonte edhe më shumë.

10. SALMONEU

Asnjëri prej të shtatë djemëve të Eolit nuk i përçmonte aq shumë perënditë sesa Salmoneu, duke ia kaluar kështu edhe të vëllait, Sizifit. I përçmonte dhe i urrente. Në pamundësi për ta shprehur ndryshe urrejtjen e tij, tallej me perenditë. Sidomos me të Plotfuqishmin Zeus. Tallja me Zeusin qe bërë pasioni kryesor në jetën e Salmoneut. Asgjë tjetër nuk i hynte në sy. As mbretëritë. As familja. As femrat dhe djemtë e bukur. Gjithë natën e vriste mendjen si e si të gjente mënyra sa më spektakolare e sa më origjinale për ta vënë në lojë Sovranin. I përpunonte deri në detaje. Ditën i vinte në jetë. Lloj-lloj shfaqesh që tërhiqnin jo pak kureshtarë.

E megjithatë, Zeusi atje lart tregohej krejt indiferent. Çka do të thoshte se talljet e lojërat e Salmoneut ishin aq banale, saqë nuk kishin arritur ta cytnin aspak inatin dhe zemërimin e Sovranit. Ky fakt e tërbonte Salmoneun. Përsëri orë të tëra e netë pa gjumë. Derisa një natë (gati në të zbardhur) i polli mendja një gjetje të re, krejt origjinale.

Menjëherë të nesërmen porositi ndër rrobaqepësit më të mirë të Salmonesë (qyteti që kishte themeluar vetë Salmoneu) një rrobë që t´i ngjiste besnikërisht asaj të Zeusit dhe e veshi vetë. Urdhëroi mjeshtrit më të zotë të qytetit që të bënin një qerre bronzi si të Zeusit dhe hipi vetë në të. Mandej para kureshtarëve të shumtë, po atë ditë, nisi t´i përshkonte rrugët e qytetit të tij.

"Jam Zeusi! Jam Zeusi!", ulërinte Salmoneu duke i përshëndetur lehtë me dorën e djathtë kureshtarët e trembur. Qerrja prej bronzi kalonte me shpejtësi të madhe, duke u troshitur e përhapur gjithandej një zhurmë shurdhuese.

"Janë bubullimat që i lëshoj unë!", thërriste Salmoneu duke i përshëndetur lehtë me kokë kureshtarët e trumhasur. Rrotat e metalta të qerres fërkoheshin pas gurëve të kalldrëmit, duke sajuar xixa të shumta si flakadanë të ndezur.

"Janë vetëtimat që i lëshoj unë!", bërtiste Salmoneu.

Dënimi i Sovranit erdhi të nesërmen e spektaklit: që nga lart e gjuajti me rrufe Salmoneun e gjorë.

"Më në fund triumfova!", tha Salmoneu teksa jepte shpirt.