Jeronim De Rada

Kangjelji XXVI


Friti era prapa shpivet.
Motera ime vogelja
veshet e me ljahjet,
mer geljper e pethit,
uljet dreq dejtit.
Rij mbi ujet illi dites.
Tek throni aferith
i fjantakset zonja ime,
ce nje kez terjorenej,
si ajo kishe zakon.
Nusia : - Ashtu, bir, dielli ce dihet
vajzes ce cjon te ljar
me se dheut i qeshenith.
Ajo vash shume e aksem
ritjet te hje` e s`emes
ljipisjare, e qetemez,
pjono statin me gadhi,
shpivet ecen si nje ill.
Bilja e gjitonies
me e ruan e disheron
ajo zonj t`e kumandonj.
Gjifriturat kopilje
ndat shpi dojn te zon
deljemjer o mbe prament.
Kur ljereu shpin e t`et
gjitonit u erretin :
e ziljistin fanemir
katundin e dhenterrit.
Kur vedes, ka der e te zotit
shkon e jema e qanith.
Ce ajo thoj, u fanarosa,
e me pa e ruati vashen
e beri buzen mbe gaz,
gazi te vedekure.
Motera ime e marmarost
sit me shtu nder cerjet.
Ish throni i ljeriem,
nkuqejin rempt diellit
vert e qeramidhevet.
Posht te ljumi shelqet,
te ftohet, te sbardhuris
era tundenej mbe hje.



Kenga XXVI


Era fryu prapa shpive.
Motra ime e vogela
vishet edhe lahet,
merr gjilper` e pene
e me ulet kundrejt detit.
Rri mbi uj` ylli i mengjesit.
Afer , mbi fron i fanepset
zonja ime tek qendis,
sic e kish zakon, nje keze.
Nusja : - Ashtu, bij`; dielli qe del
vajzes se lare i qesh
me shume se dheut.
Ajo vashe aq e gjalle
rritet nen hien e s`emes
e qete e e dhemshur,
shtatin plot me hire,
shpive ecen si nje yll.
E bija e gjitones
ma kundron e deshiron
ajo zonj` ta komandoje;
cupat gjifryra
asaj dere e duan burrin,
ndo bari, ndo me parmende.
Kur e la shtepine e t`et,
fqinjeria u erresua
edhe zilisnin fatmadhin
katundin e dhendrrit.
E ne vdekte , i shkon mema
nga dere e te shoqte e qan.
Ajo flit – e une u dhashe,
me pa dhe veshtroi vashen
e beri buzen me gaz,
nje gaz prej se vdekure.
Motra ime e marmarosur
me shtiu syte ne fytyre.
Froni ishte i liruar,
rrezet e diellit skuqnin
streht` e qeramidhevet.
Posht` te lumi, shelgjet,
te zberdhulur e te ftohte,
era i tundte gjithe hir.

Kangjelji XXVII


Vasha e meruamez
hiri tek e emta.
Vasha : - Ulju e bem keshetethin.-
Dreq shpis zotit u ulj.
Bij djelli ka dera
afer djep e pes thelleza
nen thronet shkarareshin.
Vashes ljot i ranith
t`emtes nde dorjet.
E emta : - C`e heljmi it, bir?
Vasha : - Heljmi im shume i keq :
njota vet per vetehen
fanemirat keto zoge
bushteren njerk se kanith.
- Vajz, e bilj e sime moter,
ndo ti ben buzen mbe gaz,
ndo ti fjet, ndo shtie sit,
zemerat gjith te duani mir.
- Porsi mua se me veljen:
s`e mema te me shog.
Nat e dit je me gjerton
njerka bushtera ce kam.
- Mos me qaj ti, bilja ime.
Nani shpet vete martuar
e te zoti fanemir
gjith garron ti keta heljme.
Vajza me nje sheretim
goljq keshetethin e art,
beri e shiti ljotezit,
sit i llamparistin :
- Njeter sa kam te ronj ?



Kenga XXVII


Vasha e mjeruarez
hyri tek e emta.
Vasha : - Ulu e beme gershetin.
Ndejti drejt shtepis` se zotit.
Dielli binte qe nga dera
afer djepit pes` thelleza
nen frone perpushnin.
Vashes i shpetuan lotet
mbi doren e s`emtes.
E emta : - Cèshte helmi yt, moj bije?
Vasha : - Helmi im eshte i madh shume.
Pa shih keta zogj qe rrojne
vetem , po fatbardhe : s`kane
njerke egersire.
- Vajze, bije e sime motre,
ndo ti ben buzen me gaz,
ndo ti flet o shtie syte,
s`gjendet zemer qe s`te do.
- Porse mua nuk me vlen :
s`eshte mema te me shohe.
Nat e dite me qorton
njerka mizore qe kam.
- Mos me qaj ti, bija ime :
tani shpejt me vete nuse
e te zoti yt fatmire
gjithe helmet i harron.
Vajza me nje psheretime
terhoq gershetthin e arte,
beri e fshiu lotezit,
syte i shendriten
- E sa kam te rroj akoma ?

Kangjelji XXVIII


Ran kumbort e tamburini
e nje tremb ljesh e mundash
vet ce piksi mema ime
ime moter matenej
me nde krie nje sqep te zi.
Trimit, ce t`i mir te biljen,
ajo e piksi per spervjer,
naten ce te gapnej
nj`ushter kur te qellenej;
por s`e dij motera ime.
Perandajna ajo , e garruam,
vetejui kuljtonej memen,
kriepjugurosuren
e te varri e pa njogur,
e me ljot ju mbjuani sit.
Si hroaz mbi shtrat e nuses
shpis i qeshen mjezedit
e se ndien e paroni
kurm e saj me ljesht e bukur.
Uljet afer e ruata.
Formadhe mema ime
pat bes me ushteren
Arberit t`i ndihja;
e lja besa e pra vediq.
E kuljtova e , ka dukej
kopeshti , u prora e qajta.
Arat e skaljiseme
shi i but bunarenej.
Vernikokula me ljulje
e perflushur , si nje valle
ce uljet e me pret nusen,
prit te djellat me karpua.
Motra : - Triesa e shtruame,
throni afer , moj vella,
via ljevrosu. Ashtu kopilj
mose ri ti heljemuar.
Milosao : - Motera ime vogelja,
pra ce shpin ti me rezove,
u te shoh te ljodhetez,
vetemez te paruatur…
- Dhoks paft zoti nder qiell
ce na mori zonjen mem!...
Porsi ajo ce te na rie
me ampni je te na kuljtonj
ndo mos…- Ti fanemir
mose bere ate ce doj
ajo e mjelj, e fjejte naten,
ndenje diten te peshtjeri,
si nje drit ce dhezjet
e shkeljqen njera ce shuhet,
ne jeta me doj te jeter.
Mua nj`e guaj me reshti memen.
- Mema pat shume gadhi,
porsi ajo moter e mjelj,
me peshtjer e vapehtez,
i l`ja statin tim vellau
si drita me ri tek illi.
Te zezen per te varesur
ce e do e neng e lje ,
ashtu gjith ce me garruan?
Sa e bukur kish ljer!...
Sa hje nd`ato zakon!



Kenga XXVIII


Rane kembore e tambure.
Me nje vel te zi ne krye,
ime moter maste
nje trembe lesh e mendafsh,
qe e kish tisur vete mema.
Trimit qe do i mirr te bijen,
ia kish tisur per shatore,
qe te hapte naten
ushterise kur t`i printe;
por s`e dinte motra ime
e prandaja, e harruar,
filli vetem kujtoj memen,
kryepluhurosuren
e qe s`njihej me te varri;
iu veshen syte me lot.
Ish pa jete si piktura,
qe mbi shtratn` e nuses
ne mesdite i qesh shtepise
e s`e ndjen kurmin e saj
me ate flok te bukur.
Ulur prane, une e veshtroja.
Madheshtorja mema ime
pat besuar qe me ushtri
Arberit une t`i ndihja;
e la besa edhe vdiq.
E kujtova dhe, nga duket
kopshti, u ktheva e qava.
Arat e prashitura
shiu i bute i bunarte.
Kajsia me lule
frushkullonte si nje valle
qe ulet e me pret nusen,
pret te dielat plot fruta.
Motra : - Ja tryeza e shtruar,
froni prane, o vella;
hajde, ngushellohu,
kaq i ri dhe vec helmuar!
Milosao : - Motra ime e vogela,
pasi m`ujdise shtepine,
po te shoh te lodhur, vetem,
e qe s`te hedh syt` njeri…
- Lavdi paste ne qiell zoti,
qe na mori zonjen meme!...
Kur te na kujtoje ajo
nga vendi i paqes,
njesoj eshte…- Ti je e lumtur
se gjithnje si desh e mjera
bere : diten punove,
naten fjete, si nje drite
qe ndizet edhe shkelqen
gjersa shuhet, edhe botes
me s`i lypset.Mua memen
nje e huaj ma largoi.
-Mema pat shume gezime,
porse ajo moter e mjere,
punetore e varfer,
i la shtatin tim vellai
si drita qe rri tek ylli.
C`e merzit te zezen?
Perse nuk e le te qete,
pasi te gjithe e harruan?
Sa e bukur kishte lere!...
Sa hie ne ato zakone!...

Kangjelji XXIX


Ujte gumbur, ra vorea,
malje e shehe u veshetin.
U , si udh e engjellit,
ver , te shoh e trembjem.
Djaleri ce jeten bushter
neng njogu , me te qeshen
si shtjerrat nde barishtet.
Deg e trentafiljevet
shkunden shithin mb`ajrit,
vashes i mbjon keshetethin
ce piksi me jothi ;
mbjon djalj e gjitonies
c`i ljuan te preheri.
Ajo e puthen e me nkuqet,
se fjantaksen djalj e mallit
ce asaj t`i ljehjej.
Buten peljat se t`i hipinj;
pendet zogjevet i shkuljen
burri kriet per te stoljisur ;
si vorea perthajti ljuljet,
shakemisen sheshe sirk
nje te veshures te benj ;
fanemire nde piksenej
rempet e djellit !
Vera me e magjepsenith :
Lulje te bardha , ljulje te verdha,
te pergapeta , te vjerra,
dojn goljen sa t`i fjisin .




Kenga XXIX


Ujerat mene, ra veriu,
male dhe sheshe u veshen.
Si udhen e engjellit, vere,
te shoh edhe trembem.
Djemt`, qe boten shtrige
njohur nuk e kane, qeshin
porsi shqerrat ne livadhe.
Degt`e trendafilave
shkundin vesen edhe vashes
mbi gershetethin i bie,
qe pleksi me vjollca;
bie mbi foshnjen e fqinjes,
qe i lot te preheri.
Ajo e puth e me skuqet,
se mendon te djali i mallit,
qe nje dite do t`i leje.
Pelat zbuten per te hipur;
burri shkul pendet e zogjve
te stolise kryet;
si veriu qe perthan lulet,
ai prish nje shesh me sirq,
qe nje rrobeze te beje;-
fatbardhe sikur te tiste
rrezet e diellit vete!
Vera e magjeps me shume :
lule te bardha , lule te verdha,
te perhapura, te vjerra,
duan vec goje t`i flasin.

Kangjelji XXX


Friti er e maljevet
e rrezoi hjen e ljisit.
Gjaku im te ljumi Vodhit.
Gapni spervjerin,
ushtertor, u te me shoh
Skutarin e time moter
te finestera kuntrelja.
Me atje se zegjoniem
ljuljevet ce tunden era
si suvalj e pafernuam.
Mbjidhen shoket mbremanet
nde katund , nde vateret, -
u m`i lje si enderrez.

S`e me e Milosat.




Kenga XXX


Fryjti era e maleve
dhe rrezoi hien e lisit.
Gjaku im te Lumi i Vodhit.
Hapeni shatoren,
o ushtare, qe te shoh
Shkodren edhe time moter
te dritareja kundruall.
Atje nuk do zgjohem me
luleve qe i tund era
si suvale e pasosur.
Mblidhen shoket mbremanet
ne katund, ne vateret.-
I lashe si enderrez.


Mbaroi Milosaoja.




Poemen, Kenget e Milosaos, nga Jeronim De Rada,kesaj figure te madhe te kombit tone,qe postova ketu e mora nga libri me te njejtin titull , te botuar me 1998 ne Tirane.Libri eshte botuar nen perkujdesjen e D.Budos dhe permban shenime mjaft te rendsishme qe kane te bejne me autorin e poemes dhe me vete poemen.Per pershtatjen e poemes ne shqipen e sotme ka merita te vecanta historiani i letersise shqipe Dh.S.Shuteriqi .

Ja cka shruan mbi kopertinen e prapme te librit ne fjale :

„ „Kenget e Milosaos“ eshte poema e pare shqip dhe vepra me e njohur e Jeronim De Rades.Ajo eshte mbeshtetur ne poezine popullore tradicionale te kolonive arbereshe te Kalabrise.Profesori i mirenjohur i letersise shqiptare Dhimiter S.Shuteriqi ka meriten e madhe
te paraqitjes dhe te pershtatjes ne gjuhen e sotme te kesaj perle.Ai e beri De Raden te na flase „ ne gjuhen e sotme“ me "gjuhen e tij“. „

Kodi pellazg i De Radës


Zenel Anxhaku

1

Ishin takuar në Maki.De Rada ishte kthyer në një qëndër pelegrinazhi për të gjitha shqiptarët që dëshironin të takonin këtë njeri të shënjtë të çëshjes shqiptare.

Dhe ja,tani mori vesh se De Rada kishte vdekur…Dhe në prill të vitit1903 Faik Konica do të shkruante ca fjalë brilante për De Radën e madh kur mori vesh vdekjen e tij.

…Jam prej atyre që mendojne se përpara varrit të një njeriu si De Rada duhen pak fjalë dhe pak fjalë arrijnë.Jeta e De Radës është e kulluar si ujët e një kroi në malet.

Po ku është madhështia e De Radës? Së pari në dashurinë e nxëhtë dhe kurrë të lodhur për Shqipërinë.Ky plak nëntëdhjetëvjetësh kish edhe për për Atdheun e shkretë një zemër njezetë vjeçe djali.Çmësim i madh për ne të gjithë…

Këtij shqiptari të vërtetë ti falemi o shqiptarë.

2

Por ajo që do ta shtinte gjithmonë në mendime Faik Konicën ishte pikërisht poema madhore Milosao që De Rada e kishte shkruar kur ishte vetëm22 vjeç.Pikërisht kjo e habiste atë së tepërmi.Si ka mundësi që ky brilant poetik të shkruhet si vepër e parë nga një djalosh njezetë e dy vjeçar?Mos ishte vetë perëndia e muzave që fliste…

…Duke hyrë një ditë në libërtoren time më ra syri në vjersha të De Radës dhe mora Këngët e Molosaos.Shkova në dorë duke kthyer fletët e këtij libri të vogël të cilin De Rada ma kish falur duke shkruar disa fjalë më ato duar që i dridheshin nga shumësia e vjetëve.

3

Po ku qëndron bukuria e brishtë dhe e papërsiritëshme Milosaos?Ku i kish marrë ai ato metafora të çuditëshmedhe të paharrueshme?Po ja ,le të kujtojmë të paktën dy vargje si margaritarë të pashoq që ndrisin në fund të oqeanit të shpirtit

Ku dyer të hapura

Zjarret dritësojnë në udhë…

…De Rada na vë para syve pamje të bukurae të gjalla,na kujton katundet tanë,ku më të zënë të natës,në verë dyert hapen të shtëpive,dritat ndizen dhe fshtarët dalin në prag…

4

Pse Milosau zë vëndin e parë pas një pune më se gjashtëdhjetëvjeçare së kërkuari poezinë në rapsoditë arbëreshe?Ku qëndronte ky mister i heshtur si lumenjtë e nendheshëm?

…Ai që meriton vëndin e parë është padyshim poemi Milosao.Shkrimtarë e dijetare të medhenj me zë si tanët dhe të huaj dhanë gjykime të larta dhe të lavdërueshme.Në poemën Milosao De Rada këndoi të ndodhurat e një djali me këtë emër,por me të vërtetë nuk bëri gjë tjetër,veç se dëftoi të ndjerat e zemrës së vet me dashurinë për të bijën e Kallogresë.

5

Ah,dashuria,dashuria,dhe përsëri dashuria…

Ka dyer të hapura

Zjarret dritësojnë në udhë…

6

Ishin takuar në Maki.De Rada ishte kthyer në nje qëndër pelegrinazhi për të gjitha shqiptarët.I kishte dhuruar Milosaon.

7

…Ndoshta nga vobegtësia nuk vajti askurrë në Shqipëri.Sikur të kish bërë një udhëtim gjashtëmuajsh në vëndin e të parëve,do të kishim sot në gjuhën tonë jo një ,por disa kryevepra…

…Duke hyrë një ditë në libërtoren time më ra syri në vjersha të De Radës dhe mora Këngët e Milosaos….

…Zjarret dritësojnë në rrugë…

8

Mendoi se nuk ka poet tjëtër si De Rada që kaq bukur ,ndritëshëm dhe bindshëm të jëtë dhënë portretin e vëndlindjes së tij.

Maki është në kujtimet,në poezitë,në personazhet,në qindra letrat e dërguara ,në porositë dhe ne mesazhet.

Autobiografinë e tij De Rada e fillon me Makin dhe e mbaron me Makin.Maki është një personazh kryesor në jetën dhe krijimtarinë e De Radës.

…Kam lindur më 28 nentor 1814 në Maki,koloni e vogël arbëreshe e Italisë,e vendosur mbi një kodrinë të hapur përballë detit Jon….

I fillon me këto fjalë kujtimet e veta De Rada.Në Maki ai limi,u rrit,kaloi fëmijërinë,u burrërua,u dashurua,gjeti muzën e tij të frymëzimit,u ndesh me jetën,rriti krahët e pegasit,u forcua dhe u brumos me nje botë të veçantë shpirtërore.Aty kaloi një jetë të gjatë ,u plak dhe vdiq.Dhe në fund të kujtimeve ndërsa qiriri po shuhej ai shkruajti duke kujtuar pleqërinë e thellë…

…Të shumtën e rasteve i kaloja tek Markezi Volkano.Një mbrëmje bija më e vogël e Markezit më lajmëroi për qëllimet hakmarrëse të Princit,kryetar i reaksjonit monarkist që po krijohej dhe ngulmonte duke më këshilluar që të mos e lija Napolin.

Përkundrazi tregimet e saj përherë e më tepër më bënë si vendndalesë Makin tim të bukur,gjashtëqindsh banorësh,pa gjyqtar,pa kryetar bashkie,pa xhandarë,ku kisha lindur i lirë ,pa më urdhëruar kush…

E ky fshat gjashtëqind banorësh,pa xhandarë dhe pa e urdhëruar kush,përveç frymës së përjetëshme të lirisë të ardhur nga koha e Motit të Madh nëpërmjet gjakut tonë të shprishur kishte për De Radën një bukuri tronditëse.

Kjo bukuri do të vërshojë si valët e detit tek Këngët e Milosaos,tek Serafina Topia,tek Skënderbeu i pafat,madje edhe tek publicistika e tij te Flamuri i Arbërit.

…Pa pikëzime të gjata unë shoh ato kasolle nga perdet e së cilës duket trualli i zbehtë i buzës së ujit,lumi dhe mali dhe zogu o vogël që këndon në mes të kllzave, bulëzat e pemëve duke përshëndetur ditën e plotë…

…Deti i soditur nëpërmjet kodrinash larg është një kujtim i gëzueshëm i rinisë sime.Por mua nuk kish ndodhur kurrë të vërej borën që duke zbritur mbi leshterikët mbulon krahët e zhytrave kah fluturojnë në sipërfaqen e ujit.Asnjëhërë nuk më shkoi mëndja tek ujërat e detit dhe kodrave si një valle…

…Në Psallmet kemi kodrat që gëzohen si qëngjat e ndoshta nuk ngjasonin nën dritën e hënës…

Nga këto kujtime na shfaqet vargu i parë i eposit të madh të dashurisë së De Radës

Lisa jeta kish ndërruar…

9

Shumëkush që ka shkruar për De Radën e ka paraqitur atë gabimisht si një romantik dhe ëndërimtar jo shumë vepronjës që në fund vdiq i varfër me ca sardele te thata në xhepat…

Ky është një imazh i gënjeshtërt.Jeta e De Radës është tepër e vrullëshme dhe ai ka qënë dhe autor dhe aktor i jetës së vet të gjatë prej militanti politik,artistik dhe nacjonalist njëherësh.Ai mblodhi rapsoditë e vjetra arbëreshe,botoi një gazetë duke bërë një punë të madhe praktike,bëri projekte për hapje shkollash dhe kolegjesh,studjoi në mënyrë të thellë rrënjët e gjuhësdhe të historisë shqiptare.

Gjatë gjithë jetës së vet ai përpunoi një kod të veçantë,një sistem të veçantë artistik dhe etik.por edhe politik dhe strategjik për rilindjen tonë kombëtare ,një kod që më vonë do ta merrnin dhe do ta bënin të tyren të gjithë rilndësit e mëdhenj shqiptarë.

Pas një pune këmbëngulëse me mendjen det dhe me zemrën zjarr ai shpall me krenari….

…Në këto përpjekje doli zbulimi botëror se me emëra të gjuhës shqipe janë shënuar në Europë idhuj të natyrës dhe heronjtë traditës më të lashtë klasik.Sot është e qartë se të paktën prej katër mijë vjetësh folësit e kësaj gjuhe të quajrur nga Homeri ,Pellazgët hyjnorë,banorë qytetesh që qenë të shkelqyeshëm për doktrinë dhe fuqi…

Ja pra kush është zbulesa hyjnore e De Radës.Ja ku e gjente ai atë fuqi të mbinatyrëshme që e bënte të pamposhtur dhe i jepte flakë dhe sharm për të shkruar ato xhevahire të rrallë dhe për të marrë ato inisjativa të papara.

Jemi këtu në vëndin tënë

Që pa lerë diell dhe hënë,thoshte kënga e popullit.

Duke studjuar thellë folklorin dhe Homerin e madhërishëmai arriti vërtet në një zbulim të madh e tronditës.Shqipja është bijë e vjetër e pëllazgjikes dhe shqiptarët vijnë nga pellazgët.Ai vinte nga një vend ku shkrepëtinte dhe farkëtohej vetëtima,ku ka këngë bilbilash ,gjelbërim trëndafilash dhe xhevahirë vjetërsirash…

10

Pellazgët…

A nuk kishin ata një qytet të mahnitëshëm Dodonën ?A nuk e kishin ata Tempullin e parë në botën e qytëtëruar ,Tempullin e Dodonës ?A nuk u fal Akili dhe Aleksandri i Madh,Pirro Burri dhe zulmëtarë të tjerë të hyjnishëm ?

Dodona do të ishte ai qytet dhe Tempull që do të ndriçontë dhe do të bënte hyjnore lirën delikate por të pathyeshme të De Radës .Brënda krijimtarisë së De Radës ndihet kumbueshëm dhe rrëzëllitës

ky qytet më mendimet më të larta dhe me ndjenjat më fine dhe humane.Dodona do të ishte ai diell mirësie dhe historie ,nxehtësie dhe mrekullie që do të mbinte në shpirtin e De Radës atë zjarr gjenerues të epiteteve, metaforave,personifikimeve ,atë rapsodi të një poemi arbëresh

Pellazgët…

A nuk thoshte Marin Barleti se Arbërit janë fis bujarësh,fis mbrëtërish ?A nuk krenohej Skënderbeu në letrat dërguar papëve dhe princave se ….Të parët tanë kanë qënë epirotas nga të cilët ka dalë ai Pirroja me nam hovin e të cilit nuk mud ta përmbanin romakët dhe që pushtoi me armë Torandon dhe dhe shumë qytete të tjera të Italisë

Të parët tanë kanë qënë edhe më fisnik sepse ata nën Aleksandin u futën gjer në Indi…

A nuk deklaronte i madhi Homer …

…O Zeus,mbret Dodanas,pellazg,që banon larg,që kujdesesh për Dodonën,ku ishte qëndra e pellazgëve…

De Rada mahnitet nga ky zbulim dhe është i vetëdijshëmse që aty nga Maki ka bërë një zbulim të madh.Dhe këtë kumt e ka shpërndarë në qindra e qindra letra ,në mijëra faqe krijimtarie.

Këtë zbulim do të merrnin edhe vëllëzërit Frashëri,edhe Kostandin Kristoforidhi,edhe Jani Vreto,

Më tej stërnipërit e tyre si Konda,Falaski dhe Pilika do të shkruanin libra të paharruar për mbrojtjen e këtij zbulimi.

Pellazgët kanë jetuar dikur edhe aty në Maki,në brigjet e Italisë dhe të Greqisë së sotme dhe për këtë De Rada ndihet krenar se është pikërisht në vëndin e stërgjyshërve.

Ndaj De Rada dyfish krenar për takimin me Lamartinin në vitin 1884 shkruan…

…Në shtator erdhi nga Franca në Napoli në banjot e Iskias poeti Lamartin.Ai ishte në kulmin e karjerës së tij të shkëlqyer e të brohoritur.Me anë të një marinari i dërgova atij një kopje të Milosaos.Unë isha shtrirë në shtrat nga dhimbjet e shpirtit kur pas pesë ditësh marinari u kthye me këtë letër

…Zotni

Jam i lumtur për këtë shënjë vllazërore poetikedhe politike midis jush dhe meje.Poezia ka ardhur nga brigjet Tuajae aty duhet të të kthehet.

Për çfarë brigjesh bëhet fjalë?Për brigjet e Makit?Kur flet Lamartini për vëllazëri poetikedhe politike dhe për brigjet Tuaja,mos vallë edhe ai ka para sysh lashtësinë e arbëreshëve deri tek pellazgët ?

…Libri i jetës që na rri përpara syve ka në vetvete nje qënie të dyfishtë e të amëshuar ,shkruan në biografinë e tij De Rada.

Për këtë qënie të dyfishtë do të shkruajnë më tej edhe të tjerë….

KENGE E SERAFINES
Fragment

Arte, shtator 1443
Ishim vasha bujaresha
dhe tek bredherinim.
Une , nga Himara e ardhur
me lemsh ne gji ate jave,
gezim s'kisha, ndonse orne
shkumbebardhes vale, e buzet
nga puhiza plasaritur.
Valandritur nje anije
nga larg me Bozdarin vinte.
Gjer ne cast kur beri kthesen,
gjithe degjuan nje kenge,
qe humbiste e ngrihej prape
permbi djep te valeve.
" Per nje jave patem mjergull,
dhe nga shkuam , ne na fshehu,
si ta kishme armiqte boten.
Por pastaj , te djelen mbrema
shkrepi hena dhe u mbushen
udhet,tempujt edhe deti.
Nga pallati tash me sheh
vasha qe mua me do !
Keshtu mua me tha zemra . "
Dhe vertete , ne drite hene,
ndonese larg , ne qeme afer.

Poetët romantikë shqiptarë Çabej i sheh si krijues të veprave të artit dhe si atdhetarë e edukatorë të kombit. Duke pasur parasysh trashëgimitë kulturore autori romantizmin shqiptar e sheh si romantizëm evropian e si romantizëm ballkanik, duke identifikuar përfaqësuesit e mëdhenj të këtyre pamjeve Jeronim de Radën dhe Naim Frashërin.

De Rada ka trashëgim një kulturë shqiptare - bizantine paraturke. Karakteristikat romantike të poezisë së tij janë: mbështetja në poezinë popullore, thellimi në të kaluarën kombëtare, lavdërimi i Mesjetës, këndimi i shpirtit të gruas, subjektiviteti, pesimizmi, natyra thellësisht religjioze, ndjenja e natyrës ... dhe një interesim për Orientin.

Për sa i takon formës, poezia e De Radës i ngjan këngës popullore arbëreshe në ritëm, në frymë epiko-lirike; ka karakter autobiografik dhe një ndërtim me pamje që lidhen në mënyrë asociative, pa një strukturim të kombinuar logjik.

Pjesa e vepërisë së De Radës lidhet me figurën e tij nacionale në botimet e në diskutimet për gjuhën e për kombin.

“Poezia italo-shqiptare është lëndë ballkanike e derdhur në formë romane, autorët e saj janë të drejtuar në themel nga Perëndimi. Në kundërshtim me këtë Naimi është poet ballkanik i thjeshtë dhe si i këtillë është një natyrë gjysmë-orientale” (105) shkruan Çabej, për të precizuar që ndikimet perëndimore e ndikimet lindore janë bashkuar te Naimi. Fryma romantike (e vonuar) mbërrin te Naimi përmes romantizmit frëng që ishte përhapur në Lindje (Greqi e Turqi). Kështu ai karakterizohet si romantik i Evropës Juglindore, duke kultivuar idenë e lirisë si nacionalizëm modern. Më tutje, Çabej e karakterizon si edukator “sepse veprat e tij më shumë se qëllimit estetik i shërbenin një qëllimi etik