Esad Mekuli

Mbi Esad Mekulin

Jeta dhe vështrim mbi poezin
e Esad Mekulit

Është lindur në Plavë më 1916, ku kreu edhe shkollën
fillore. Të mesmen e përfundoi në Pejë, dhe më pas studjoi në Beograd, Zagreb e
Itali për veteriner.
Gjatë viteve të Luftës II Botërore merr pjesë aktive si
antifashist, ndaj dhe u burgos shumë herë. Qysh në ato vite i kushtohet
publiçistikës ilegale tek gazeta "Liria" për të mos iu ndarë këtij profesioni
edhe pas çlirimit. Për dhjetra vjet ka qenë kryeredaktor i revistës "Jeta e
re".
Ai ka qenë kryetari i parë i Akademisë së Arteve të Kosovës.
Me
krijimtari poetike filloi të merret qysh në shkollën e mesme. Në fillim shkroi
në gjuhën serbokroate, pas luftës botoi shqip në Kosovë e Maqedoni.
Në moshën
40 vjeç ai botoi librin e parë "Për ty" (1955), (i cili ka patur edhe tre
ribotime), me vetëm 50 vjersha, i cili shënon jo vetëm një kulm poetik për
autorin, por me të ai i bën një vend nderi vetes në poezinë shqipe. Mekuli është
gjithashtu autor i disa vëllimeve të tjera poetike, i mjaft përkthimeve nga
letërsia jugosllave si dhe përkthime në serbisht të mjaft librave nga letërsia
shqiptare.
Në librin e parë e më të spikatur të tij, "Për ty", mungojnë
motivet e përjetshme të poezisë si ai i vdekjes, i dashurisë; ai është poet i
popullit dhe i problemeve të tij më qenësore, poet i problemeve historike dhe
shoqërore. E mbase bash për këtë R. qosja thekson se Mekuli edhe pse nuk ka
shkruar shumë, "fama e tij mund të matet me famën e Majakovskit, Apolinerit,
Lorkës o Eseninit në vendet e tyre" dhe e quan "tribunus plebis" (tribun
popullor). Poezia e tij mbart brenda ngjarjet dhe trazimet që kaluan kosovarët
në luftën e tyre për ekzistencë në trojet e veta. Ja si gjëmon Esad Mekuli me
vargun e tij në poezinë "A asht fajtor shqiptari?", e shkruan më 1938, kur mësoi
për Memorandumin famëkeq të Çubrilloviqit, i cili bënte thirrje për dëbimin e
qindra mij shqiptarëve etnikë nga Kosova për në Turqi:
"...A asht fajtor
shqitpari pse, si të tjerët, po don
të jetojnë si Njeri në të vetat sot e
përjetë?
A asht fajtor pse përkundër dhunës qindron
Nën qiellin e Kosovës
loke, në trollin e të parëve të vet!"
Poezitë e veta Mekuli i ndan në tre
grupe që i përkasin tri periudhave historike të popullit: të para luftës, të
luftës e të mbas luftës. Çdo kohë në poezinë e tij është sintezë e asaj peshe
sociale e psikologjike që breznitë i lënë njëra-tjetrës. Pra, poeti është bërë
lajmëtar i kohës dhe për nga misioni afrohet shumë me Migjenin. Esad Mekuli dhe
Migjeni janë një brez. Të dy studiuan jo për letërsi, por në krijmtari tematikat
i kanë shoqërore. Të dy e shikojnë realitetin të vrazhdë e të padurueshëm.
Shpresojnë tek e nesërmja dhe shfaqen romantikë. Ata në poezinë e tyre kanë
lajtmotiv rininë. Edhe në pikëpamje të stilit Migjeni dhe Esad Mekuli janë të
afërt. Ata nuk i kanë limuar sa duhet vargjet e tyre dhe vjersaht mbajnë më
tepër material se ç'mund të durojnë. Në fillim të krijmtarisë së tyre shfaqen
romantikë, për t'u paraqitur më vonë analizues të plagëve sociale e morale të
shoqërisë. E kështu edhe Mekuli u bë poet i tragjikes historike, i mërgimtarit,
i lypësit, i skamnorit, i fshatarit të shfrytëzuar e të rjepur nga polici, etj.
Tematika e tij është tematikë e vlimeve dhe e kthesave të mëdha në jetë. E midis
tyre spikat vjersha "Kush i pari bani", e cila, sipas R. Qoses "...me poemën e
Migjenit kushtuar mjerimit janë dy kryevepra të literaturës sociale
shqipe"
Esad Mekuli, ky poet që për jetën shqiptare në viset ku jetoi shfaqet
si portretist, psikolog, sociolog e mbi të gjitha si humanist ipashoq, vdiq në
vitin 1993.

Nata

Lugut t’qiellit fluturojne rete
hijeranda
vedrat e territ tue derdhe mbi rruget e plasarituna-
Nata e
erret horizontet i mbylli…

Qiella tash bahet si cerep’i zi…
Dhe pikat
e para t’shiut
hovshem leshohen mbi rruge e pullaze.

…Diku, nji za i
piklluem, si ai i nanes mbi kufomen
e birit t’vetem;
thirrje e prekshme e
dikujt, si ofshame,
ne shushurimen e erret t’shiut-
si klithje e femise
t’humbun ne furtune…

Bie me rreshek…Shiu end
pej t’panumert…Bie pika
si plumbi,
si kazmat e randa t’puntoreve…
-O, si me dashte me shembe cdo
gja ne ket
nate t’merrshme!

Kujisin bagllamet e ndryshkuna ne
kapaket
e dritareve ku me hov sulmon shiu,
frushkullon ere e
furishme…Lebetisin kunorat e pemeve,
ulurojne me za vajtues…
E drita e
zbehte dridhet ne dhomezen e erret plot myk,
ku gurbetqaret t’rrasun fishek,
nder skuta ku nuk pikon,
andrrojne shtretnit e ngroht, trupat e lodhun me i
clodhe…

Era terbueshem uluron mbi pullazet e came t’shtepive,
dridhen
trupat e ngrime nen leckat e mbulojes ne
skutat e erreta t’dhomes,
ne vorr
per s’gjalli – te denuem per shfarosje…

Ferri i kesaj bote doren ua
shtrin t’mjereve
para se me hy ne parajsen e jetes
s’amshueme!


Mengjesi

Zbehet qielli n’agim dhe rete e
purpurta,
Perparese te kuqe varen n’largesi-
Si n’anderr,
dikur…Gurbetqaret ofshajne, tue dale
prej birucave n’periferine e larget e
t’piklluemshme
dhe trupat e derrmueme ua lemon fresku i veses,
puhija e
pare mengjesore…

Mengjesi per ta asht - anderr e shartueme
ne
zhgjander t’zeze e t’mundimshme,
thirrje e pameshirshme per derdhjen e
djerses
e t’gjakut –
qyteteve te largeta, rrugeve… per kafshaten e
thate-
ai asht zgjim i idhet, plot andrrime per buke,
pse – cdo mengjes
asht mundim i ri, perbuzje e perulje,
dita qe ka me sjelle tundime te reja,
ma te randa,
shperthen ne mendje si agim’ i purpurt
mbi nenkresen e
shkyeme,
si thirrjet e largeta, t’kuqrremta…
Sepse – cdo mengjes asht nji
thirrje e dhimbshme:
- Buke per sot, o jete, pse shume buze presin prej
meje!

…Dhe vetem nganjihere, n’mbrendi, botnat e reja
vetojne
hareshem: dit’ ma t’lumtuna u bijne atehere ne t’pame
dhe rruget
bardhoshe, si ame lumenjsh,
shkrihen, burojne n’vetedije dhe vizllojne para
syve:
-Buke do te kete…dhe pune…-peshperisin
buzet e dridhshme.
-Voter
te nxehte per te gjithe! – dhe shikimi
deperton ne’thellesi, zbulon botnat e
meshehuna,
dhe dalin para syve –
fushat

qytetet
njerezit…

Zbulohet jeta e deshrueme!…

Mengjesi per
ta asht anderr e kputun ne zhgjanderr
T’zeze e t’mundishme,
thirrje e
pameshirshme per derdhjen e djerses
e t’gjakut
Qyteteve t’largeta,
rrugeve…per kafshaten e thate-
ai asht zgjim i idhte, plot andrrime per
buke.

Shqiptari Kendon
(Nga permbledhja
"Vjersha", Prishtine, 1973)

Shekujt mbi ne
e në ne
e mbushen
jeten plot vnere*-
qe pezm,
e zjarri kryengrites
nder zmerat tona m'u
ngri,
qe njeriu mos te jete-njeri:
emri te na zhduket perhere.
Qeme-o
njerez po robe;
pa buke, liri n'usdaje,
ne vatren tone
pa shtepi
ne
plangun tone
argatare!
Qeme-
turq, dreqen me bishta,
qeme-raje
qe
t'hiqet ne vargoj
te mjerimit
te perbuzur-shiftare**!
qeme...
por
koha-lufte
sheron varret cdo dite:
mbas nates se erret
te
shekujve-
hap krahet koha e re...
Po, jemi gjalle!
Dielli dhe per ne
shnderit...

Era e pylli


Erdhi pa
pritur. Qielli u nxi, e ajo, furtuna, sulmoi me rrëmbim.
Pylli gjëmoi
tmerrshëm. Luhaten drunjtë qindëvjeçarë
thyhen degët e njoma, gjethet e
shkoqura, fluturojnë qiellit perpjetë e pastaj bien pingul në tokë, duke u
grumbulluar në shtigje dhe duke u zhdukur në lugaja.
Furtuna - si gjithmonë
me e fuqishme, më e pamëshirshme.
E harlisur, turret që të shtrijë e të
rrënojë çdo gjë.
Por pylli nuk jepet, drunjtë rrënjethellë krah
njëri-tjetrit,
qëndrojnë tok.
Tash ajo gjurmë e parë shëndrrohet në
klithmë të fuqishme
të detit blerosh të shqetësuar për jetën e
pamposhtur


( Mali i Sharrit, 1982 )

Andrra e vajzës


Shushuritja e leht'e e t'panjohtunit me treti fare
dhe agime
t'kalterta andrrova..

E neper kuror lakmish per' limtare-
si lulja q'i
jep qiellit lulzimin,
rinin ia dhurova.
Shkelqyeshem yjet e qiellit si syt
e tije
te thelle dhe te ndritshm
dhe u shafit nen te kerthnezta
fuqi-

Sonte shushuritja e leht' e t'panjohtunit
me treti fare
dhe
agimet e kalterta andrrova.

Hyrje

Esat Mekuli
Lindi më 1916 në Pllavë dhe vdiq më 1993. Shkollën e mesme e kreu në Pejë, të lartën në Beograd, në Fakultetitn e Veterinarisë. U shqua si poet që në vitet '30. Ka botuar përmbledhjet me poezi "Për ty", "Avsha ada" etj. Është marrë edhe me përkthime të letërsisë artistike. Për disa vjet me radhë ka drejtuar revistën letrare "Jeta e Re".

Në Mëngjes

Horizonte zbulue me bardhsi mëngjesore
zgjohen…
Dy-tri përvidhen hapsirë,
udhëtojnë,
t'bardha e t'holla
si çarçafë t'lëshuem n'erë…

Fushat pëshpërisin lutje mëngjesore.
Ditën e re përshëndesin
Me lojë kunorash -
Drujt e gjethuem;
në bar kanga e gjallesave t'imta
ende himnin e saj…

Livadhe dhe arave t'vesueme,
zane… Dita po gdhin.
Fushat erënjoma shtrihen
Si trup i gufuem femne…

Endem, si fëmi, n'qetësinë mëngjesore
dhe trupin e ushqej me freski
t'barishtave dhe t'erës;

përkdhel mëngjesin me sy t'mbyllun
dhe thellë n'zemër qetoj,
me harresë mësheh, mbuloj
dhimbjet e shpirtit t'varruem.

1934

------------------------------------------------------ Koment
Në këtë poezi të shkruar në vargje të lira, ashtu si dhe në mjaft krijime të tjera, Esat Mekuli na paraqitet një lirik i hollë që di të pikturojë si natyrën ashtu edhe ndjenjat e njeriut përpara kësaj natyre. Bukuria e fushave, qetësia mëngjesore, drujtë e gjethuem, me një fjalë mbarë natyra është diçka që qetëson "dhimbjet e shpirtit t'varruem" të poetit.
Poezia "Në mëngjes" është një shembull që dëshmon se si poezia shqiptare nëpërmjet poetëve të ndryshëm të kohës (Migjeni, Mekuli etj.) vjen duke u bërë përherë dhe më metaforike (d.m.th. metafora bëhet figura qendrore e saj). Kjo praktikë u përgjithësua më pas me Martin Camaj-n, Ismail Kadare-në dhe Din Mehmeti-n.

Vdekja e Ditës

Dielli n'perëndim
N'zjarrin flakrues
U dogj…

Dhe çdo gja u trand,
u pikllue
n'vaj për të.

N'arkivolin e heshtjeve t'muzgut,
n'dhimbje bonjake
sonte,

i dashtuni, i yni,
me lot t'pastër
u vajtue:

Psherëtima e gjethit t'barit
dhe d'nesa e prajshme e erës
me pikllim zemrën e poq…

Dielli sonte
n'zjarrin flakrues
u dogj.


------------------------------------------------------ Koment
Ndjenja e trishtimit përshkon këto vargje që na japin një pikturë plot ngjyra të gjalla të perëndimit të diellit. Ashtu siç ndodh me të gjitha peisazhet e paraqitur nga artistët, në qendër, në të vërtetë nuk është natyra, por vetë uni i artistit që sheh e vlerëson këtë natyrë.