Millosh Gjergj Nikolla (Migjeni)

Urime per 1937

Shok i dashtun, une pergjithesisht nuk shkruej urime, as per Krishtlindje as per Bajram, as per ditelindje as per ndoj feste tjeter. Nuk shkruej, pse urimet qe n'ato dite tan bota ban, nuk dij a plotesohen nje per qind se pothuej te gjitha dalin nga hipokrizia. Bota kete e din, por njesoj vazhdon te shkrueje urime. As per Motmotin e Ri deri tash nuk i urova askujt asgja. Por kesaj here due te hyj ne rradhen e njerezve korrekte dhe t'u uroj shokve te mi Motmotin e Ri 1937.
Se pari, t'uroj, shok i dashtun gjumin e ambel, qe te mos ndegjosh si gjemojne njerezit nen barren e kryqave te vet tue mundunve, as britmen e ngadhnjysve ne kete jete. Te mos ndegjosh bumbullimen e Spanjes. Gjumin e ambel! Te mos ndegjosh si afer teje gerset dhemballa per dhemballe, nga te ftohtit. Pse atehere duhet te pyesesh: moj dhemballe, pse ndeshe per dhemballe dhe gerset aq? E gjuha ne vend te dhemballes pergjegjet: pse asht ftohte, zotni, e kur asht ftohte, zotni, u hyn dreqi trupit, muskulave, nervave, zotni, dhe qashtu gerset dhemballa per dhemballe, zotni. Asht teper banale te themi se mungon veshja dhe mbathja dhe zjarrmi, prandej: gjumin e ambel, shok i dashtun.
Se dyti mbas gjumit t'ambel, t'uroj - ç'asht dhe e natyrshme - te jesh i gezuem, gjithmone i gezuem. Nga gezimi i madh, ne sentimentalizem, te puthish drrasat e dhomes e shtyllat, si bani Greta Garbo ne filmin "Mbretnesha Kristina", kur shijoi dashunin shtazore (desha te them hyjnore, por njesoj asht). Aq i gezuem, saqe bota te ta kene zili dhe te thone: oh, sa i lumtun asht! Te jesh i gezuem edhe pse n'ane tjeter zemra te pelset, si paljaços. Te jesh i gezuem, se gezimi yt u jep shpresa edhe tjerve. Ne rase se tryeza e shkrimit te çalon, ti qeshu. Ne rase se e vetmja karrige qe ke ne shtepi asht e shpueme dhe s'ke se ku te rrish, ti qeshu. Ne rast se s'ke zjarrm e ke te ftohte, po, ti qeshu. Ne rase se ndonj dite, ashtu kot, te mungon dhe buka, ti merre per loje, per shaka, dhe qeshu, qeshu. Del ne rruge bile, ne kryqzimin e udhve, dhe qeshu,qeshu,qeshu, e bota do ta kete zili dhe do te thote: ah, sa i lumtun asht! E kur te te vije ne shtepi ta shofi shkakun e gezimit tand, do t'i kujtohet botes vetvetja dhe do te filloje te qeshi kikikikakaka. Smundja e te qeshunit do te perhapet nder te gjithe dhe njerzit si majmunat do te hidhen perpjete nga gezimi... Dhe keshtu uroj qe vjetin 1937 ta kalojme ne gezim, edhe se te smunde patalogjisht.


ESHTE I MADH!!!!

Historia e njenës nga ato

Kush nuk e kujton? Kush e kujton, or shok, ate? Ke? Cilen? Cilen? - Ate! Njenën nga ato! - Po cila asht njena nga ato? Ato jan shume! Cili i ri (ose plak) nuk njef se paku dhete nga ato?! Pse ato jane shume. Pse shume ka meshkuj, shume ka pare, prandaj duhet ne numer relativ te kene dhe trupna qe shiten... Pra, kush asht njajo njena nga ato?
- Lulja, Lukja ! A s'e kujtoni Luken? S'e besoj... shtiheni... Apo ndoshta do mohoni dhe se e njihni? Me falni, por ketu nuk shkon ajo e famshme: kush guxon - fiton! Kjo shkon ngjeti! Do mohoni dhe se e njihni Luken? Me pretekst se jeni te ndershem... Te mos kini, te mos kini frige se nuk do ju quej te pandershem. Por ju, se paku, me siguri do njihni ndonjenen nga motrat legjitime te Lukes, asht njesoj si me njofte Luken vete. Jeta e tyne asht nje. Te gjitha jane njesoj dhe te gjitha ju apin ate qe kerkoni - me pare ne dore.
E Lukja e mire, Lukja e mshireplote - se ajo ishte njelloj hyjneshe - Lukja e deshrueme me te vertete askujt nuk i thoshte jo. Vijshin studentat, jo me ndoj qellim te keq, vijshin vetem me percjelle ndoj shok i cili gjithashtu ishte student. Kur kryente pune me te parin, Lukja i thoshte tjetrit: sa leke ke ne xhep? - Kater. - Hajde, - i thoshte te dytit, te tretit e te katertit me radhe dhe i çonte n'ode te saj. E pra, taksa e saj ishte tre frange. Por Lukja ishte ma shpirtmire, ma humanitare se shum vete te cilve ashtu i duhet me qene.
Se pari studentat, me te hymen mbrenda, kuqeshin, por kur vijshin per se dyti, para se te hyjne shikojshin djathtas e majtas mos t'i shofi kush, dhe mandej shpejt neper dere fut brenda si plumb pushke. Lukja kanjehere merrte poze serioze dhe u bertiste: - Pse keni ardhe? Ke kerkoni? Nuk asht ketu ai qe kerkoni...
Studentat hutoheshin, iu merrte fjala ne goje, shikojshin shoqi-shoqin, skuqeshin ne ftyre dhe niseshin te kthehen. Atehere Lukja plaste gazit, qeshej me gjithe zemer dhe i merrte per dore n'ode te saj. Kanjehere ziheshej me ta, pse ndonjeni nga ata ia puthte krahun e zhveshun, e kapte ose e ledhatonte per ftyre, ashtu si ka te drejte te kapi gruen e vet vetem burri qe ka vue kunore te prifti ose te hoxha, atehere Lukja i thoshte:
- Mos luej, more vagabond! Rri urte, - dhe ia kersite shuplake ftyres.
Djaloshi nuk tundej, qeshej dhe mundohej t'ia kapi doren. Kur keta vonoheshin ne kafe ne bashkefjalim e siper, ajo u thoshte te gjithve: ikni se po iu vine babat ose kanjihere i thoshte vetem ma te riut:
- Shko, se asht bame vone... Tash asht kohe me t'ardhe yt ate.
Ne keto fjale plaste gazi e rralle ngjante qe t'idhnohej djali tue thane:
- Baba i em asht i ndershem, nuk asht si une...
Atehere shoket dhe Lukja vete qesheshin ma me zemer per trashamansine, idiotizmen e shokut.
Ndonjeni per tallje e pyete Luken:
- Luke, ku e ke, pash zotin, xhybleten?
- Hajde me e pa ne dhome...
- Me gjith qejf...
- Po a ke tre frange?
- Po, kam tre leke...
- Hik, more zog... me tre leke do me pa Ameriken...


Vazhdon...

Por thash se Lukja ishte ma humanitare se ata te cilve u duhet ashtu me qene. Ndoj te ri, qe s'e fitonte lekun vete, e pranonte edhe me tre leke, natyrisht kur kish nge.
Rreth emnit Luke, vecanerisht rreth trupit te saj, ishte krijue njefare aureole(nimbusi) si rreth krenave te shejtenve. Aq sa ndonjenit i vinte dhe keq qe e quejne kurve, dhe mundoheshin ta zbusin kuptimin e fjales tue i thane prostitute, grue publike,grue problematike - me emna te cilet i kishin gjete tue lexue libra. Sidomos njenit, i cili nuk shqiptonte kurr fjale te ndyeta, i vinte keq ta quejshin Luken kurve. Vete ai le qe s'e quente kurr, por edhe kur thoshte kush, atij i dhimbste veshi sikur gerdhishte dikush sahanin me maje te pirunit. Fjala kurve ishte per te nje disonance e vrazhde ne melodine harmonike qe premtonte Lukja. Me e quejte Luken kurve, i dukej njesoj si me e quejte priftin grue pse ka veshe ragjen (veladonin). Ai edhe e perhapi nder shkoje fjalen prostitute. Sentimentalizma e te rijve per Luken shkone edhe ma thelle; shpeshhere rrifeshin shoq me shoq vetem e vetem per hatrin e saj.

Prodhon nana - toke, prodhon krijesa me shpirt dhe pa shpirt, prodhon dhe krijon si me miliona vjet dhe me sekonda, prodhon trajta te cilat ngrofen njena me tjetren per me prodhue prap trajta te tjera e te reja per te vazhdue jeten. Dhe e njejte asht: si deshira e nje krymbi dhe deshira e njeriut. Me prodhue. Vetem se krymbi s'e din se prodhon, s'e ka ndergjegjen e prodhimit, e njeriu po, e din, e kupton, e ndjen bashke me energjite qe treten, te cilat duhet te treten. Dhe ketu, vetem ketu, jo ne ndoj naltesim tjeter imagjinues te njeriut por ne ndergjegjen e krijimit qendron ndryshimi ne mes te krymbit dhe te njeriut. Krymbi krijon, ban punen e vet te krymbit (bren drunin) dhe vazhdon rodin; njeriu krijon, prodhon vepra teknike, artitekture, arti, letersie njesoj si prodhon dhe rodin e vet njerzuer. Jane energjite qe duhen trete simbas zotsis te çdo njeriu, energjite qe burojne te gjitha nga nje burim.
Melankolia, mendimi, shum here nervoza, jane efektet e energjis se grumbullueme, e cila s'ka se ku te shfreje. Dhe fantazia e te rijve krijon aureole shejtensh rreth trupit te nje grueje qe shitet, e cila, instinktin prodhues e ka lidhe me interesa materiale, pse shoqnia, drejt ose zhdrejt, e detyroi.
E ne dhomen e Lukes treteshin energjite e te rijve. Te mos u tretshin aty, do treteshin ngjeti, ne menyre te panatyrshme, te rafinueme, te shpikun vetvetiu, tue u bashku intelekti me epsh.
- Luke, keshtu-keshtu... Sa te bukur i ke syt..., - i fliste djaloshi.
Ajo heshte.
- Sa te bukur e ke kete... kete... kete...
- Praj, more vagabond! Hajt, mbaroje punen per te cilen ke ardhe...
Nje kaperdisje n'intimitet ma te lakuriqet, marrje fryme e parregullt, kanjehere ndoj kafshim, ndoj afsh ose edhe ndoj shuplake per trup te lakuriqet...
Kanjehere dhe Luken e zente nje trishtim i pakufishem. I dhimbste ajo gja qe e quejme shpirt, por vetem kanjehere, pse po t'i dhimbste me shpesh zotnia do ta qite jashte, pse Lukja atehere ne ato çaste te rralla thente gota, çinia, pasqyra, dhe çka t'i vinte per dore. N'ato çaste as nuk pranonte vizita. Ndoshta i dhimbste shpirti Lukes, pse te gjitha energjite e djemve neper te shkojshin kot? Ndoshta dhe ajo donte qe te prodhoje, si prodhon nana - toke dhe çdo krijese tjeter? O sa trishtim, puthuej dhimbe fizike ndiente, kur u kujtonte se asht nje grue qe nuk prodhon. Nje kukull, nje loder me pase per t'ia kushtue dhe harrue gjithe ato oret e mbrapshta kur e shef te zhigatun ne balte.

Vazhdon...

Marshi i Djalerise

(Himni Kombetar)

Urdheroj i Madhi Zot:
Zu ndrin yll` i Shqiperise;
Ndrin e me s`permbahet dot,
Se qe sot e jete-plot
Po rreth zemr` e Djalerise.
Djaleri,lart per liri!
Lart per Zonjen Shqipetare!
Yll ne balle-e zjarr ne gji,
Zjarr ne gji per Shqiperi,
Digj-u! zemra djaloshare!
Qjell me shkaba shqipetar!
Male mbushur me dragona!
Keto fusha derdhur n`ar,
deti plot margaritar -
Keto jane viset t`ona!
Ketu leu qe ne fillim
Trim`i dheut si zog i shkruar
Leu dh`u la per trashegim
- Me nderim e me qendrim -
Besa jon` e shenteruar.
Ha! dh`e bukura liri
Ketu mbreteroj perjete:
Mbreteroj: e plot meri,
Beri ne rezik te zi
Prej kujtdo nje trim me flete.
Lithni besen per Atdhe,
Ju me gjak te Kastriotit!
Lithni-e shpejt e beni be:
Be qe vret posi rrufe
Para Kombit - para Zotit!
Djaleri,heu! yll i ri!
Djaleri,keng`e shendetit!
Per liri,per lumteri,
Rrofsh! e lumja Djaleri!
Rrofsh e qofsh sa val`e detit!


p.s. ketu e gjen pergjigjen per kombesine e tij angeldust.

Lagja e varfun

Krahet e zez te nje nate pa fund
e varrosen lagjen prane,
drite,jete,gjallsi - askund,
vetem errsine e skam.

U harrue jeta e dites
nder shtresat e nates, e pagja
u derdh nga parzm' e errsines...
n'andrra perkundet lagja.

Njerzit nder shtepia flejne
me gjoksa te lakurte e te thate
e grate... femi po u lejne
pa ushqim ne gji, pa fat,

Pushojne gjymtyrt e shkallmueme
ne punen e dites se kalueme,
sherohen trute e helmueme
ne gjumin e nates s'adhrueme.

Vec zemrat e njerzve te lanun
me te rektunt prralla rrfejne
mbi barrat e jetes se namun
qe shpirt dhe korriz thejne.e korriz thejne.

Prralla mbi femij rrugaca
barkjashte e me hunde te ndyta,
qe dore shtrijne me vjedhe, me lype;
e ngihen me fjale te ndyta.

Prralla mbi varza te fyeme
me faqe e me buze te thithna.
Prralla mbi djelm, me te thyeme
shprese, ne burg me duer te lidhna,

Te cilt neser para gjyqit
per delikt do te pergjegjin,
vetem dreqit e hyllit
te gjith fajet tash ua mbshtesin.

Keshtu lagj' e varfun peshprite
dhe errsines hallet tregon.
Nje gjel i undshem, me drite
te hanes i rrejtun, kendon.

Hesht! or gjel kryengrites,
i lagjes se varfun. - Ketu
nuk zbardh per ty drita e drites.
i gjikuem je me ngordhe n'u.

MIGJENI-VEPRA
Letrat e dashurisë së Bojkës, fotografi, shënime, e një poezi e pabotuar më parë, janë mbledhur nga e mbesa e poetit, Angjelina. “Migjeni-Vepra” ka dalë këto ditë në qarkullim

Të fshehtat e Migjenit rrëfehen në një libër të ri

Dokumente, letërkëmbime, një poezi dhe disa fotografi të Migjenit, të pabotuara kurrë më parë, janë përfshirë në botimin e fundit “Migjeni –Vepra”. Ky botim, i cili ka veçse pak ditë që ka dalë në qarkullim, sjell të tjera anë të fshehta, nga jeta e poetit, të cilin e detyruan t’i japë lamtumirën kësaj bote, që në moshën 27- vjeçare. Në këtë libër, veç veprës së plotë të tij, janë përfshirë edhe mjaft detaje të tjera nga jeta. Skënder Luarasi mblodhi gjithë jetën e Migjenit, “Vargjet e Lira” të këtij poeti të madh (ku janë përfshirë “Kangët e mjerimit ”, “Kangët e përndimit”, “Kangë në vete”, “Kangët e rinisë” dhe “Kangët e fundit), e krahas tyre mblodhi dhe “Novelat e qytetit të Veriut”( ku përfshihen edhe shkrimet e fundit të tij, si dhe shënime të ndryshme nga leximet, dokumente, letra të Migjenit, dërguar miqve dhe të afërmëve të tij, etj). E së fundi, përgatiti dhe kronologjinë e jetës dhe të veprimtarisë së Millosh Gjergj Nikollës – Migjenit (1911-1938), botimet në gjuhë të huaja të veprës së tij. Një pasthënie e shkruar nga e mbesa e poetit, (Angjelina Ceka (Luarasi) vajza e motrës së tij të dashur Olga) mbyll fletët e librit i cili u përgatit nga ndërmarrja botuese “Cetis Tirana”.

Të njohurat e të panjohurat
Angjelina i kishte parë sa e sa herë dorëshkrimet dhe botimet e të atit të saj (i cili ka qenë studiuesi që i ka hyrë deri në hollësi veprës së Migjenit). Kishte marrë në duar botimet e veprave të plotë të Migjenit. Vendosi të botonte të katërtin e radhës. Siç edhe shpjegon në pasthënien e këtij botimi të ri, Angjelina pohon se ky libër përmbledh botimin bazë të përgatitur dhe redaktuar nga Skënder Luarasi,si dhe letërkëmbimet me miq e të afërm si dhe mjaft foto, letra e dokumente të pabotuara më parë. Një libër i tillë që i ka munguar gjatë bibliotekës shqiptare është përgatitur me shumë kujdes. Është dashur shumë kohë për të sjellë imazhin përfundimtar të tij. Veç materialeve e veprës së Migjenit, botuar edhe më parë, janë bërë hulumtime edhe përtej kufirit të Shqipërisë ku gjenden të afërm dhe miq të Migjenit. Nga e vetmja vajzë xhaxhai e Migjenit (86 vjeç) e cila jeton sot në Zagreb janë marrë fotografi të reja të Migjenit. Po ashtu janë bërë kërkime për materiale të reja edhe në shtëpinë muze “Migjeni”, ku janë marrë letra të pabotuara të së dashurës së tij. Përmes atyre letrave mëson diçka për vdekjen e Migjenit. Ato letra, Bojka ( kështu quhej vajza shkodrane, që kish zaptuar zemrën e poetit) ia dërgonte motrës së tij Olgës, e cila ishte e vetmja pjesëtare e familjes që iu gjend pranë asaj, pas vdekjes së Migjenit. Kjo letër është botuar edhe në këtë libër e sipas Angjelinës ka vlera të veçanta se mbi të gjitha tregon edhe nivelin kulturor të këtyre vajzave, në ato kohë. Po ashtu, një tjetër dorëshkrim që vjen për herë të parë në duart e lexuesve është edhe një faksimile e dorëshkrimit origjinal të poezisë “Malli rinuer”.

Letrat e Migjenit…
Në këto faqe ndodhen përjetimet e poetit, dhimbjet, meraku dhe malli i tij, për miqtë më të afërt , motrat dhe njerëzit e tjerë të familjes. Ndër këto letra gjen radhë të shkruara për Skënder Luarasin në të cilat rrëfen mbi përgtitjen e botimit të vargjeve të para të tij. Në të tjera letra ai i është drejtuar mikut të tij të ngushtë, Teufik Gjylit, motrës Cvetka, burrit të Lenkës (motrës së madhe), Llazar Jovanit e motrës tjetër, Jovankës. Vendin më të rëndësishëm në këtë libër e zënë letrat e shkruara nga e dashura e tij Bojka, letra këto që ajo ia shkruante motrës së Migjenit Olga, ( e cila ishte edhe mikja më e ngushtë e saj). Ndër rreshtat e atyre letrave, Bojka ka shprehur dhimbjen për humbjn e njeriut të saj më të dashur. Fraza të mbushura me dhimbje e keqardhje, mall e brenga, rrëfejnë për një dashuri mjaft të pastër e të veçantë mes poetit dhe Bojkës.

90- vjetori që s’u kujtua
Ky botim i plotë i veprës së Migjenit ishte përgatitur për t’u botuar që në 90 -vjetorin e lindjes së tij. Por mes heshtjes dhe kaosit të jetës kulturore në Shqipëri, përvjetori i veçantë i Migjenit, u harrua. Përveçse në Pukë, dhe në një mbrëmje performance, organizuar nga studentët e Akademisë së Arteve, në Tiranë, askush nuk u kujtua ta nderonte Migjenin e madh e të organizonte diçka për nder të këtij përvjetori. E që nga ajo kohë deri para pak muajsh kur Ministria e Kulturës Rinisë dhe Spoteve e mundësoi shtypshkrimin e këtij libri në Slloveni, nga familja e Migjenit janë bërë përpjekjet maksimale për të sjellë një botim sa më dinjitoz.

Origjina e shtrembëruar e Migjenit
Mbesa e poetit, Angjelina, është mjaft e prekur nga gjithçka dashakeqe që është thënë kundër Migjenit këto dhjetë vitet e fundit. Ajo i ka ndjekur me shumë kujdes të gjithë artikujt e shkruar në shtypin e këtyre kohëve. Madje veç dëshpërimit, ajo ka provuar edhe një ndjenjë fyerjeje të fortë ndaj figurës “së cënuar” të dajës së saj të dashur. Në pasthënien e këtij libri, ajo thekson se “Këto vite në shtypin shqiptar janë bërë edhe shpifjet më të ulëta për Migjenin. Është shkruar se nuk ishte shqiptar dhe se familja e tij kishte origjinë sllave, duke injoruar kështu faktet e paraqitura në biografinë e Skënder Luarasit, që dëshmojnë gjakun shqiptar të poetit nga familja dibrane e Nikollave dhe ajo Shkodrane e Kokoshëve”. Kështu shpjegon Angjelina, ndërsa rrëfen se gjyshi i tij vinte nga Nikollat e Dibrës. Më tej ajo shpjegon se emrat me tingëllim sllav, duke përfshirë edhe atë të pagëzimit të Migjenit dhe të motrave të tij, nuk dëshmojnë më shumë se sa përkatësinë në komunitetin ortodoks të Shkodrës , të ndikuar në atë kohë nga kisha fqinje malazeze”. Pra sipas saj asnjë prej këtyre pretendimeve të ngritura në shtyp nuk qëndrojnë. Origjina e tij është krejtësisht e pastër shqiptare

Dashuri e përfolur…
Dashuria e tij me vajzën shkodrane Bojka ka qenë një dashuri mjaft e veçantë Mes tij dhe Bojkës, kishin lindur ndjenja jo vetëm të forta por edhe shumë fisnike. Ato që e dëshmojnë më shumë se çdo gjë tjetër këtë janë letrat e të dashurës së tij, Bojka. Por kjo dashuri mes tyre është përfolur mjaft ndër shkrimet e këtyre viteve të fundit. “Mjaft dashakeqe ka qenë edhe përpjekja e bërë në shtyp për të përdhosur dashurinë e vetme të Migjenit si një lidhje incesti, nëpërmjet sajimit të një përafrie gjaku midis Migjenit dhe Bojka Nikollës”- thotë Angjelina. Dhe e gjithë kjo është bërë duke u nisur nga mbiemri i njëllojtë i tyre. Veçse e vërteta nuk qëndron kështu. “Në të vërtetë Kola, i ati i Bojkës, kishte ardhur në moshë të rritur në Shkodër, nga komuniteti ortodoks i i Kavajës dhe nuk kishte asnjë lidhje gjaku me Nikollë Dibranin, gjyshin e Migjenit, të ardhur nga komuniteti ortodoks shqiptar i Rekës së Dibrës shumë kohë më parë”- shpjegon ajo, duke shtuar se “lidhja e Migjenit me Bojkën ka qenë aq fisnike sa mund të merret si shembull për rininë e sotme. Sa dhimbje forcë e kulturë përmbajnë letrat e mikes së tij Bojka, ndërkohë që Migjeni e përjetësoi atë në poezinë Z.B”,- shkruan Angjelina në pasthënien e librit.

(Kjo është poezia e botuar në këtë libër në formën e një faksimilje, ku paraqiten vargjet e marra direkt nga dorëshkrimi i poetit)

Malli rinuer

“Valët muzikore flutrojnë nga prendimi
Shkrepen e përtrihen
Për muret e dhomës s’eme
Edhe mandaj dridhen
Mbrenda në zemrën t’eme
Dhe zgjojnë ndijesina që mblue ka hini

Ndijesitë e mija me valët muzikore
Shkëmbejnë puthje të nxehta
Posi dy dashnorë
E pamëshirë shëgjeta
Më ther në krahnor
Edhe më merr malli për jetë ma gazmore

Malli rinuer për jetë ma shkrumbuese
Flen pa fat në mue
Një tingull pendimi
Asht ngushëllim për mue
Kur më mbështjell mashtrimi
Me melankolinë e vet aq trishtuese

Tingujt miqëdashës që në dhomën t’eme
Më tregojnë rythmin
E një dansit të largët
Më kujtojnë përqafimet
E çifteve të shkathët
Që sjellen lirshëm nëpër dërrasa të gdhenme”


Admirina Peçi

Migjeni

Migjeni

Migjeni (pseudonimi i Millosh Gjergj Nikollës) është nga shkrimtarët më të shquar të letërsisë shqiptare. Me një realizëm të thellë, të panjohur deri atëherë në letërsinë tonë, ai pasqyroi jetën e përditshme të shoqërisë shqiptare, sidomos të shtresave të varfëra të qytetit e fshatit, duke demaskuar sistemin e prapambetur shoqëror si dhe fashizmin që po kërcënonte Evropën. Përfaqësuesi më i shquar i realizmit kritik, Migjeni futi në letërsinë tonë me një shkallë shumë të lartë ideoartistike protestën e hapur, ëndërrën për një botë të re dhe optimizmin e thellë.

Migjeni lindi më 23 tetor 1911 në Shkodër, në familjen e një tregtari të vogël, ku shumë shpejt vështirësive ekonomike iu shtuan edhe fatkeqësitë familjare. Kur ishte pesë vjeç, i vdiq nëna, kurse në moshën trembëdhjetëvjeç humbi të atin, e më pas vëllanë e gjyshen me të cilën ai ishte lidhur fort pas vdekjes së nënës. Këto fatkeqësi e bënë Migjenin, që vetiu ishte një natyrë e mbyllur, të tërhiqej nga jeta e moshatarëve të tij. Pasi mbaroi shkollën fillore në Shkodër, ai shkoi për të vazhduar mësimet në Tivar dhe më pas përfundoi seminarin teologjik të Manastirit.

Për një të ri me interesa të gjera si Migjeni, jeta e seminarit ishte mbytëse. Nga leximet Migjeni ra në kontakt me ide revolucionare të kohës që zienin në gjithë Evropën.
Në vitin 1932 Migjeni pasi mbaroi seminarin dhe nuk mundi të sigurojë një bursë për të vazhduar studimet e larta, mbeti pa punë deri sa më 1933 u emërua mësues në Vrakë, një fshat afër Shkodrës. Rruga Vrakë-Shkodër, që ai bëntë përditë me biçikletë, ia keqësoi gjendjen shëndetsore. Gjatë kohës që qëndroi në seminar, Migjeni sëmurej shpesh dhe ishte nën kontroll të vazhdueshëm të mjekut, ngaqë mushkëritë e tij ishin të dobëta dhe rezikoheshin të prekeshin nga turbekulozi, sëmundja tipike e kohës, nga e cila i vdiq edhe nëna.
Ndërkohë, ai kishte filluar të botonte shkrimet e tij në revisten "Illyria". Në to ndihen përshtypjet e para, reagimi shpirtëror i Migjenit ndaj realitetit të zymtë, ndaj mjerimit, ku ishte zhytur edhe fshati, edhe qyteti shqiptar.

Copëza prozash të papërfunduara :

I fundmi Skandërbe*
Ku janë orat dhe nuset? Shtojzovallet e zanat ku janë? S'po flitet ma për vallet e tyne? As për sytë e tyne që të shitojnë a të bajnë fatbardhë, s'po flitet ma...
27. VII. 1938
*) Skënder Luarasi: Migjeni. Vepra. Tiranë 1957., Dorëshkrimi ne Fondin Migjeni.
Ik, moj flutur*
Ik! Ik, moj flutur, se do te digjesh!
Se ke me ra në gyp të llambës dhe me flakët e
saj ke me u djegë.
Por flutura s'dëgjon, sillet, silet e sillet.
Dhe m'atë të sjellun shkrepet për gyp, largohet,
shkrepet, rrotullohet rreth llambes dh(j)etë herë
për m'i shkrepë...
*) Vehbi Bala: Migjeni, Portret. - Monografi, Tiranë 1974. Fillimi i nje proze poetike, shkruar nga Migjeni mbi faqen e fundit te nje libri te bibliotekes se tij. Shtepia-muze e Migjenit, Shkoder.

ps. shenim per administratoret: ka disa shkrime te perseritura te kjo teme

Jo dashunisë si Sollomoni në Dhjatën e Vjetër...*

Jo, dashunisë si Sollomoni ne Dhjatën e Vjetër
unë Kangën e Kangëve s'do t'ia kushtoj..,
... por punës -
hymnin e ngadhnimit do t'ia këndoj...
*) Vehbi Bala, "Migjeni. Portret - monografi", Tirane, 1974. Këto janë vargjet e para të një poeme për punën, që Migjeni filloi ta shkruante në verën e vitit 1936 ne Pukë. Poema mbeti e pambaruar.
Prap dielli lind...*
Prap dielli lind...
dhe rrezet e tia shkrepën ndër ballna tanë.
*) Skënder Luarasi: Migjeni - Vepra, Tiranë, 1957. Këto dy vargje të një poezie të papërfunduar janë shkruar mbi një copë kartoni të hollë. Ndodhen në Fondin Migjeni në Muzeun popullor, Shkodër.

Frymëmarrëse!
Kanga që s'kuptohet
Melodisë kombëtare
U vodh kanga nga zemra e kombit,
shpërtheu në vaj të dikuem mjerimit,
këndoi ujen e së bijës, këndoi ujen e të birit,
qau jetën e thyeme nga rrufe e fatit,
i mbyti në lotë shpirtënt që ndjejnë dhimbë për të ngratit.
Kangë a vaj? Cë je? Thuejma, zemër kombi!
Zemër që ke vuejtun, që ende po vuen...
Kangë a vaj? Cë je? Cë në ty po vluen?
Mallkimi ndaj fatet që ditët t'i helmuen,
që dëshirat e jetës të gjitha t'i goxhduen?
Oh - jo! Kanga jote asht shprehje e dhimbsun
e një jetese që dergjet e dergjet
dhe tu' e dergjë ndoshta do hesht e molisun...

Frymëzim i pafat

Frymzim' i em i pafat,
që vjen e më djeg mu në gji,
për kë po më flet? për kë të shkruej?
përse po më ban që kaq të vuej?
pse vjen e më djeg mu në gji,
frymzim' i em i pafat?

Për të gjorët? për ata që nuk kanë dritë?
O frymzim' i em i ngratë,
mjaft me plagë që s'kan shërim,
leni të dergjen në mjerim,
Njerzit s'duen ma trishtim,
botës s'ia kande atë kangë të thatë,
thot se mjell një farë të idhtë.

Far, e idhtë... far' e idhë...
- O njerz të bimë nga far' e ambël!
Frigë të mos keni, pse një kangë
mund t'ju theri në ndjesi,
t'ju kujtojnë zemrën në gji
në ndërgjegje dhe një dangë...
por ju t'ju bajë edhe ma zi.

Një natë pa gjumë

A. Sh.

Pak dritë! Pak drite! Pak dritë, o shok, o vlla.
Të lutem, pak dritë në kët natë kur shpirti vuen,
kur të dhemb e s'di c'të dhemb, e syni gjum nuk ka,
urren nuk din c'urren, don e s'din se c'don.

Pak dritë! O burrë! O hero! ngado që të jesh!...
Burrë që shkatrron edhe që ndërton sërish!
Pak dritë vetëm, të lutem, mshirë të kesh,
se do cmendem në kët natë pa gjumë dhe pa pishë.

Oh! ta kisha pishën të madhe edhe të ndezun!
Me flakën e pishës në qiellin e ksaj nate
ta shkruejshe kushtrimin... Ehu Burrë i tretun!
Do ta shifsha vallen tande në majë të një shpate.

Por pishë nuk kam e vetëm janë burrat, shokët...
Dergjem n'errsinë pa gjumë dhe pa dritë...
Askush s'më ndigjon, cirren kot më kot...
Hesht more, hesht! por qindro, o shpirt.

Gjeli këndon dhe thotë se asht afër drita
- Gjel, rren a s'rren? cila asht fjala e jote?
Kur ti këndon thonë se asht afër drita...
Por un s'besoj sonte në fjalët e ksaj bote.

Hiqmuni qafe, mendime!
O jastëk ty të rroki, të përqafoj si shpëtimin,
më fal atë që due: gjumin dhe andrrimin
e dy buzve që pëshpërisin ngushllimin.

TË LINDET NJERIU

Të lindet një njeri
nga gjin' i dheut tonë të rim me lot të vakët,
nga thalb' i shpirtit tonë që shkrihet në dëshirë të flakët
për një gen të ri, -
Të lindet një njeri!
Pa hyll në ball - por që me fjalë të pushton,
që të rrëmben qetsin e ban gjaku të të vlojë
rrkajë, e ban synin ligshtin ta zhgjetojë,
që nëpër shekuj ndërgjegjen na tradhton.
Të dali një njeri!
Të mkambi një Kohë të Re!
Të krijojë një Epope!
Ndër lahuta tona të këndohet Jeta e Re...
- Të gjithë kombet po dehen n'epopea të veta,
flakë e zjarrmit të tyne na i përzhiti ftyrat
dhe nëpër to një nga një po shtohen rrudhat,
e nën kambë e mbi krye tinzë po na ikjeta.
(Liri! - Po, liri dhe gaforrja gëzon,
porgaforre asht...
Liri, ku plogsi ndërgjegje gjallon,
jo, liri nuk asht!),
Të lindet një njeri
i madh si madhni
dhe ndërgjegjet tona t'i ndezi në dashni
për një ide të re, ideal bujar,
për një agim të lum e të drejtë kombtar.




BLASFEMI

Notojnë xhamiat dhe kishat nëpër kujtime tona,
e lutjet pa kuptim e shije përplasen për muret e tyne
dhe nga këto lutje zemra zotit ende s'iu thye,
por vazhdoi të rrahi ndër lodra dhe kumbona.

Xhamiat dhe kishat madhshtore ndër vende të mjerueme...
Kumbonaret dhe minaret e nalta mbi shtëpia tona përdhecke...
Zani i hoxhës dhe i priftit në një kangë të degjenerueme...
0 pikturë ideale, e vjetër një mijë vjeçe!

Notojnë xhamiat dhe kishat nëpër kujtime të fetarve.
Tingujt e kumbonës ngatrrohen me zanin e kasnecit,
Shkëlqen shejtnia mbi zhguna dhe ndër mjekra të hoxhallarve
0, sa engjuj të bukur përpara derës së ferrit!

Mbi kështjellat mijvjeçare qëndrojnë sorrat e smueme,
krahët i kanë varë pa shpresë-simbojt e shpresave të humbune
me klithma të dëshprueme bajnë fjalë mbi jetë të pëmdueme,
kur kështjellat mijvjeçare si xhixha shkëlqejshin të lumtuna.




MELODI E KËPUTUN

Melodi e këputun - lot i kjartë nga syni
i një grues së dashun...
andje e përplasun,
xhevahir i tretun,
një andërr e shkelun,
buzë e paputhun
në melodin e këputun.
Nga vaji i heshtun shkunden supat e zhveshun,
verbojnë nga zbardhimi...
e ther, ther hidhnimi
për çasteet e rrëshqitun,
për fatin e ikun,
për gëzimin e humbun
në melodin e këputun.
Brrylat ndër gjujë të mpshtetun, ftyrë në shplakë e fundosun:
Qan grueja e pikllueme
me zemër të piskueme
(një kitarë e gjymtun,
za kange i mbytun
në buzë nga dhimb' e puthun
në melodin e këputun).
Hesht njeriu pran grues që qan e turpnueme...
syni i venitet
në të loti vërvitet,
diçka nxjerr nga xhepi
grues ia lë - dhe së shpejti
e len gruen e humbun
në melodin e këputun.
Por kur vjen ndoj tjetër, epshi kapërthehet,
gjaqet turbullohen,
përzihen, përvlohen,
çohen peshë, tërbohen
... e vetëm ndëgjohen
ahtët e molisun
në melodin e grisun.



SHPIRTËNT SHTEGTARË

Mbrame nje erë e ftohte acar fryni nga ana e maleve,
i shkundi shpirtent tone - bashke me gjethe te kesa) vjeshte
i muei andej kah dielli hijen si te pergjaket ua leshon zalleve
- ne Perndim, ku shtret e shkimet dnta ne pamundsme e vet
Enden shpirtent tone neper vise te Pemdimit te mrekullueshem,
bajne te fala dhe me thane vendeve te shuguruem
e te pertnme nder fluide te hekunt te zjarrmit - adhurueshem
e me nje credo gezojne qiellen me çagje e te tymuem
ne cilen, diku ne skaj merimanga fatin tnllon
vetes dhe njerzis poshte, qe damaret i rrahin
(si te rrahunt trompete ne vorrese) - ndersa tue qa, kumbon
e thrret kumbon' e fabnkes, i njemijti fishkellim si nje fsham
shkyn ajrin
Shpirtent tone me nje dashni tragjike ato vise i duejne.
n'eter te kulluet u bajne fli ndjenjat e vet ma te holla
E ne nesermen fatale kundrojme nje horizont me njolla
shtegtare te merguem. shpirtent tone n"ongjine po kthejne



EKSTAZA PRANVERORE

...dhe pranvera erdhi...
Nëpër ftyra tona rrëshqiti nji gëzim
dhe ndër zemra tona ngrehi një folë,
e njëjetë e bukur, e një jetë e rë,
me dëshira të shumta po buzqesh në lulzim.
...dhe dallndysha erdhi...
si shpirti n'ekstazë, në hovin e shejt shtri;
me qiellën rroket, me diellin puthet,
dridhen krahët në hare - mandej poshtë vërsulet
t'u dhurue në cicrim përshndetje një mijë.
...triumfon bylbyli...
kangëtar plot magji në gemb të trandafiles,
në një tempo të marrë përkdheljet po shfre
e kanga kumbuese, kang' e tij pa fre,
asht si kangë Orfeji ndër telat e lyrës.
...dhe vesa shkëlqen...
në një pikë t'argjant pasqyrohet jeta
tërheqse si andrra dhe si vijzatimi
ndër orët e hyjzimit, kur shpërthen agimi
e rrezet e arta rrëshqasin ndër fleta.
... dhe pranvera erdhi...
Nëpër ftyra tona rrëshqiti një gëzim
dhe ndër zemra tona ngrehi një fole
e një jetë e bukur, e një jetë e re
me dëshira të shumta po buzqesh në lulzim.



SONET PRANVERUER

Me kangë në buzë e me hove të reja
u zgjue agimi pranveruer,
largësinat e hjedhta ka zatetë hareja,
n'argjent shkëlqejnë brigjet tërthuer.

Me kangë në buzë u zgjue agimi
dhe ia këndoi kangën diellit t' art
rrezash purpure dhe jetëdhurimi
me kaltrinat e thellta në qiellë të kjartë.

Me manushaqe në buzë e me andje në zemra
vajzat si biluri ndër kopshtie të gjelbra
dihasin aromat, që lulzimi derdhi,

me gji të paprekun, ku dashnia sosë
me fletza trandafilesh që flladi sjelli
dhe adhrojnë pranverën me një apoteozë.



Z.B.

Buzmramja u dridhte ndër afshet e mbramë
të diellit përndimuer
me kuqlim e tisa purpuer,
me kaltrina të kullueta në qiellë e në sy tand.
ku në fund u pasqyronte një dashni e lume
si vegimet e fatbardhsis në lima,
mbi të cilin tërthuer fluturon një pëllumb
dhe gëzime të pamatna gugon pa pra.
Zojushë, q' at buzmramje
unë andrroj me andje
dhe me një dashni të pastër
ata dy sy tuej të kaltër,
që m'u falne letë
me një shikim diskret.



LUTJE

Të lutem, o perëndi,
për një simfoni
me tinguj t'argjantë
e akorde t'artë.

Të lutem, o perëndi,
për një simfoni -
plot dashuni
të nxehtë si tu vasha gjitë
kur vlojnë ndijesitë.

Të lutem, o perëndi
për një simfoni
të dëfrej në lumni
t'u u përkundë n'ani
të bukur t'andrrimeve
të kaitër, ku të fantazmeve
buzët më tërheqin zjarrtë
e më digjen syt e flaktë.

Të lutem, o perëndi,
për një simfoni -
e kurr, e kurr ma mos të zgjohemi.



MBAS TRYEZËS

Një grupit

Kështu ne të rinjve na kalon nata:
Pranë tryezës meremer-falso, me gotë të plotë a boshe,
me kujdes të madh ndejun (si e lyp dans-edukata),
të ngrehun, të ngrimë, të stolisun
e ftyrash të qindisun
me pudër, karmin... jo? - por me përshtypje të mirë
që na e sjell zojusha e bukur dhe me hir
tu' na buzqeshë ambël, buzësh të kuqe si gjaku,
nsa gjit' i majen, dridhen - ftyra kuqet, zbehet...
e në secilin prej nesh në fund ka një shpresë këndedhet
dhe na shtrëngon laku...
- Qashtu ndejë, tu' e vrejtun, çojmë biseda të ndryshme
serioze, t'urta, por ma shpesh të dyshueshme,
me gjuhë të bukur, të zgjedhun, mbi ngjarje të ra flasim
e prej një dëshirës pa mshirë të gjithë pëlsasim.
Ngushllim! - se zonjusha na i din mirëi hallet,
prandej aq me andje, bukur, kërcen vallet.
Jonet muzikore derdhen, rrkaj derdhen,
lëmojnë ata që në valle sjellen, në hare sjellen,
lëmojnë tryezën, gotat, veshjet tona, ndjenjat
e fantazis sonë, i hapen ylber-velat...
Por befas, të njëjones së panjoftun tingllimi,
së cilës asht te hyu i bukuris trillimi,
krahnorët n'i përkdheli dhe n'i piskoi zemrat,
gjatë korrizit të thennët zbresin fill te themr;
- Qashtu vuejmë, dëfrejmë...
Jetën adhurojmë,
nsa drita shkëlqejnë
zojushën shikojmë
dhe n'andrrim vallzojmë...
Rishtas, me plot dashje, vallet ndiqen, ndiqen
Vash e djalë përputhen
mbrend dy zemra digjen,
por me u puthë - nuk puthen!



HIDHET E PËRHIDHET

Hidhet e përhidhet në shtregullën e fatit
djalosh' i Arbënis.
Hidhet e përhidhet në pëmdim mbrapa malit
me hovin e rinis
zogu i liris!
Në shtregullën e fatit, ndër këto fluturime
ma shpejt i rreh zemra edhe merr drithtime
se qiellat e hueja premtojnë gëzime t'ambla
nepër shkalla të hueja, nën të ngjyrta llamba
premtojnë hyjnizimin në vallen e dëfrimit;
femën-mashkull rrokun si dy vetë që mbyten
kin për të mbramen herë qindenjë herë puthen
e mbrenda krahnorit gati të pëlsasë zemra,
nsa majet e këpucve shkarravisin germa
të tanë natën e lume deri në të lem t'agimit.
Për njenin ky gëzim, për tjetrin gëzim tjetër...
ndoshta vllime librash, atom ose kompas -
fund' i fundit shkundet ai djalosh i vjetër
nga melankolia fillon të vuejë pa masë.
Dh' atëherë nalmadhnia e tij mbret Dyshimi
futet në zemër, në tru, në jetën e të riut
mfshehtas fillon lojën tinzake, si krymbi
në thalbin e mollës... e syni i të riut
merr hijen e vendit, hijen e një murit
mbrapa të cilit rrahin zemrat e makinat
m'i krijuejetë të tjetër, njeriun e gurit...
... po, një ringjallje mbi të vjetra kalbsinat.
Syn' i të riut muer hijen e atij murit.
Hidhet e përhidhet
zogu i liris,
por dhe bjen ku lidhet djalosh' i Arbënis.



MALLI RINUER

Valët muzikore fluturojnë nga përndimi
shkrepen e përtrihen
për muret e dhomës seme,
edhe mandej dridhen
mbrenda në zemrën teme
dhe zgjqjnë ndijesina që mblue ka hini.
Ndijesitë e mia me valët muzikore
shkëmbejnë puthje të nxehta
posi dy dashnorë
e pa mshirë shëgjeta
më ther në krahnor
edhe më merr malli përjetë ma gazmore.
Malli rinuer përjetë ma shkumbuese
flen pa fat në mue,
një tingull pëmdimi
asht ngushllim për mue
kur më mshtjell mashtrimi
me melankolinë e vet aq trishtuese.
Tingujt miqëdashës, që në dhomën teme
më falin rytmin
e një dansit të largët,
më kujtojnë përqafimin
e çiftave të shkathët
që sjellen hirshëm nëpër drrasa të gëdhenme.



VUEJTJA

Ka do dit
që po shof fare mirë
se si nga vuejtja syt po më madhohen,
nepër ball dhe ftyrë rrudhat po më shtohen
e si buzqeshja m'asht e hidhun...
... dhe po ndij
se si mëngjeset e mia
nukjanë ma mëngjese hovi e pune,
as ndërtimi, por të shtymt dita më ditë
e një jete që s'durohet.
Dalngadalë po shof
si jeta një nga një
secilin ndjesi
me tradhti
po ma vulos
dhe s'po më mbetë asgja
që me u nda
si shej gëzimi,
përpara
nuk e dishe, ojetë,
se kaq i tmerrtë
asht grushti i yt
që mbyt
pa mëshirë.
Por kot
në pasqyrë po shof
se si nga vuejtja syt po më madhohen
nëpër ballë dhe në ftyrë rrudhat po më shtohen,
dhe shpejt do të bahem
flamur i vjetruem
i rreckuem
ndërluftat e jetës.



VETMIA

Më plak mërzitja
që vetmiamë sjell;
përbuzja, urrejtja
të gjith sendet m'i mbështjell
që kam shumë anmiq
të liq
në këto sende pa shpirt,
Nuk flasin.
As sy s'kanë.
Po mue më bahet
se aty janë
vetëm që të më plasin
zemrën.
Së paku, të më shajnë:
I mallkuem!
Së paku, të anë tallin:
I uruem!
Së paku, të më këndojnë:
-I yni zot!
Ose të më thonë:
- Jeton kot!
Të flasin, të flasin se fjalë due
në kët vetmi me ndigjue.
Ose të më tregojnë historinë
e tyne, autobiografinë:
ndoshta ty do gjej gjasim
mejeten tcme pa tingllim
që në vetmi po e kaloj -
dhe s'po dij a rroj e s'rroj.
Sendet heshtin. - sa të pamëshirë!
Më bajnë dhe mue të hesht me pahirë,
pse gojë s'kanë
dhe nuk flasin,
aty janë
vetëm të më plasin
zemrën teme që po vuen
dhe në mërzi vetveten truen.

Urime për 1937

MIGJENI

Shok i dashtun, unë përgjithësisht nuk shkruej urime, as për Krishtlindje as për Bajram, as për ditëlindje as për ndonj festë tjetër. Nuk shkruej, pse urimet që n'ato ditë e tan bota ban, nuk dij a plotësohen një për qind se pothuaj të gjitha dalin nga hipokrizia. Bota këtë e din, por njësoj vazhdon të shkruej urime. As për Motmotin e Ri deri tash nuk i urova askujt asgja. Por kësaj herë duhet të hyj në rradhën e njerzve të korrektë dhe t'u uroj shokve të mi Motmotin e Ri të 1937.
Së pari, t'uroj, shok i dashtun, gjumin e ambël, që të mos ndëgjosh si gjëmojnë njerëzit nën barrën e kryqave të vet tue shkue në Golgotha. Të mos ndëgjosh as dëshpërimin e të mundunve as britmën e ngathnjyesve në këtë jetë. Të mos ndëgjosh bubullimën e Spanjës. Gjumin e ambël! Të mos ndëgjosh si afër teje gërset dhëmballa për dhëmballë, nga të ftohtit. Pse atëherë duhet të pyesësh: moj dhëmballë, pse ndeshe për dhëmballë dhe gërset aq? E gjuha në vend të dhëmballës përgjigjet: pse asht ftohtë, zotni, e kur asht ftohtë, zotni, u hyn dreqi trupit, muskulave, nervave, zotni, dhe qashtu gërset dhëmballa për dhëmballë, zotni. Asht tepër banale të themi se mungon vesha dhe mbathja dhe zjarrmi, prandej: gjumin e ambël, shok i dashtun.
Së dyti, mbas gjymit t'ambël, t'uroj - ç'asht dhe e natyrshme - të jesh i gëzuem, gjithmon i gëzuem. Nga gëzimi i madh, në sentimentalizëm, të puthish drrasat e dhomës e shtyllat, si bani Greta Garbo në filmin "Mbretnesha Kristina", kur shijoi dashunin shtazore (desha të them hyjnore, por njësoj asht). Aq i gëzuem, saqë bota të ta kenë zili dhe të thonë: oh, sa i lumtun asht! Të jesh i gëzuem, edhe pse n'anë tjetër zemra të pëlset, si e paljaços. Të jesh i gëzuem, se gëzimi yt u jep shpresa edhe të tjerve. Në rasë se tryeza e shkrimit të çalon, ti qeshu. Në rasë se e vetmja karrigë që ke në shtëpi asht e shpueme dhe s'ke ku të rrish, ti qeshu. Në rasë se s'ke zjarrm e ke ftohtë, po, ti qeshu. Në rasë se ndonj ditë, ashtu kot, të mungon dhe buka, ti merre për lojë, për shaka, dhe qeshu, qeshu. Del në rrugë bile, në kryqëzimin e udhve, dhe qeshu, qeshu, qeshu, e bota do ta ketë zili dhe do të thotë: ah, sa i lumtun asht! E kur të të vij në shtëpi ta shofi shkakun e gëzimit tand, do t'i kujtohet botës vetvetja dhe do të fillojë të qeshi kikikikakaka. Smundja e të qeshunit do të përhapet ndër të gjithë dhe njerzit si majmunat do të hidhen përëjetë nga gëzimi… Dhe kështu të uroj që vjetin 1937 ta kalojmë në gëzim, edhe pse të smundë patologjikisht.


Botuar më 1937

Migjeni qe nuk eshte kuptuar asnje here

Njëri ndër poetët më të shquar shqiptar, Millosh Gjergj Nikolla, ashtu sikur pati fatin e keq në jetën e tij të shkurtër, ashtu vazhdon ta ketë fatin e keq jo vetëm krijimtaria e tij e shkëlqyer, por edhe bustet dhe emri i tij. Indiferenca, keqinterpretimet dhe satanizimi që po i bëhet Migjenit dhe krijimtarisë së tij, nga disa qarqe në Shqipëri dhe në Kosovë, vë në pikëpyetje të madhe ndërgjegjen intelektuale shqiptare në përgjithësi e në veçanti papërgjegjësinë e organeve relevante shtetërore, arsimore dhe kulturore të Shqipërisë, të cilat në 95-vjetorin e lindjes dhe 68- vjetorin e vdekjes së poetit anashkaluan manifestimet për të.

Asnjë institucion arsimor apo kulturor në Shqipëri nuk ka njoftuar zhvillimin e ndonjë aktiviteti përkujtimor më 13 tetor, ditën e 95-vjetorit të lindjes së poetit të madh shqiptar, Millosh Gjergj Nikolla, ka bërë të ditur gazeta ‘Shekulli”. Asnjë njoftim nga Ministria e Kulturës, Lidhja e Shkrimtarëve, Qendra Ndërkombëtare e Kulturës, Teatri Kombëtar…, ndërsa derdhen para për lloj-lloj aktivitetesh. Emri i Migjenit duket se është harruar mes projekteve të lëna sirtarëve të institucioneve.

Nuk ka faj Migjeni pse kishte emrin Millosh dhe për shkak se ishte pjesëtar i fesë ortodokse. Nuk mund t’i vihet faj sot, sepse paska qenë ateist, kur nuk dihet mirëfilli se a ishte i tillë në jetë, dhe për më tepër kishte mbaruar një shkollë fetare ortodokse. Nuk ka faj Migjeni pse ishte keqinterpretuar poezia dhe proza e tij nga disa kritikë të realizmit socialist.
Mjerisht, “Migjeni duket shumë fatkeq vetëm sepse ka lindur shqiptar”. Po të kishte lindur në Hungari, do të ishte si Shandor Petëfi, ose Adi Endre. Po të kishte lindur në Rusi do të ishte i njohur si Jesenini apo Majakovski. Po të kishte lindur në Greqi do të ishte një Janis Ricos. Mirëpo fakti se ai ishte shqiptar, ortodoks me përkatësi fetare, tash në periudhën e këtij farë pluralizmi pa fre, ka bërë që të sulmohet nga të gjithë, e sidomos nga kritika fundamentaliste fetare në përgjithësi, e në veçanti nga disa fundamentalistë krishterë të Shkodrës.

Migjeni, dikur i interpretuar me të drejt si poet uragan i papërmbajtur, tash duket edhe më fatkeq, sesa ishte realisht në jetë. Padrejtësia që po i bëhet këtij gjeniu të letrave shqipe është një damkë e madhe në ndërgjegjen e vërtetë intelektuale, sepse letërsia shqiptare njeh një Migjen, një poet e prozator realist, që barazohet me të drejtë me poetët më të mëdhenj të letërsisë botërore, të periudhës së realizmit. E tërë krijimtaria e Migjenit është krejtësisht e angazhuar dhe në shërbim të njeriut, në shërbim të shqiptarit të kohës, kur jetoi poeti. Vepra dhe jeta e tij ishte njëzuar në një protestë të mirëfilltë shoqërore, protestë e cila nuk e bëri më të mirë Shqipërinë e kohës së regjimit të Ahmet Zogut, por diagnostifikoi sëmundjen e vërtetë të Shqipërisë dhe të shqiptarëve të asaj kohe, të asaj Shqipërie aq të vockël, sa nxënësit e tij mezi e gjenin në hartën e botës.

Duke parë vuajtjet e skamjen e shumicës shqiptare, duke qenë edhe vetë bashkëvuajtës e bashkëskamor, Migjeni arriti jo vetëm të identifikojë shkaktarët e vërtetë të mjerimit, por edhe t’ i satanizojë dhe t’ i diskreditojë me aq sa mund të bënte këtë punë një poet, te i cili rrihte delli i gjenit të pastër njerëzor e kombëtar.
Asnjë poet tjetër i kombit shqiptar nuk ka qenë aq diskret në përshkrimin realist të gjendjes shoqërore të Shqipërisë, në kohën kur jetoi dhe krijoi Migjeni.
Ai nuk ishte një uragan, që mund të ta bënte më të mirë Shqipërinë, nuk ishte një “Pontifex maximus”, as një Papë, sikur thotë për veten e vet, por ishte një poet guximtar, që i nxori në sipërfaqe të palarat, prapambetjen, injorancën, fudullëkun, bajraktarizmin e pse jo edhe mungesën e shprehur të qytetarisë në shoqërinë e kohës, të asaj kohe të zezë kur ai jetoi. Ishte një grusht pothuajse i vetmuar që donte ta godiste “malin që nuk bëzante”, ndërsa mali nuk tundej dot, për më keq ai heshtte ndërsa poeti vuante dhe në vuajtje do të vdiste.

Migjeni ishte i vetëdijshëm se fjala e tij e guximshme do ta dëmtonte dhe do ta rrezikonte, por ai nuk e tradhtoi ndërgjegjen, sikur bënë shumë poetë të asaj kohe, veprat e të cilëve nuk prekin dot nivelin artistik dhe përmbajtjen e fuqishme të krijimtarisë së Migjenit, edhe pse kritikë të ndryshëm mundohen t’i paraqesin si vepra të arrira.
Migjeni ishte një gjeni tipik shqiptar, ndoshta edhe me tipare tipike të intelektualit ballkanik, për kohën kur jetoi. Ai me kohë dhe në mënyrë autentike kishte zbuluar gënjeshtrën, që fshihnin priftërinjtë e hoxhallarët nën petkun e tyre fetar. E njihte religjionin, e njihte realitetin ekzistues, kishte lexuar veprat e shumë filozofëve të kohës, kishte të dhëna për Revolucionin socialist të Tetorit dhe për përpjekjet që po bënte bota në luftë për t’ u çliruar nga robëria e shfrytëzimi imperialist. Megjithatë, ai nuk ishte komunist, dhe nuk u anëtarësua në “Grupin Komunist të Shkodrës”, edhe pse kishte shumë simpatizantë në mesin e atij grupi. Ai ishte një simpatizues i socializmit dhe i barazisë shoqërore.

“Dielli alegorik” i Migjenit, për të cilin aq shumë është spekuluar, nuk është e thënë të ketë qenë “Revolucioni i Tetorit” i vitit 1917 në Rusi. Mund të vërehen refleksione të tilla, por nëse lexohet me vëmendje dhe nëse kuptohet drejt tërë aktiviteti i tij krijues, do të bindemi se “Dielli alegorik” i Migjenit” ishte fiksioni i tij poetik, dëshira e tij e zjarrtë për një jetë më të mirë, të cilën ai e aspironte me vullnetin e tij dhe dëshirën e madhe për zgjim, për “liri të shprehjes dhe të mendimit të lirë”, për shfrim pozitiv të vullneteve të ndrydhuna.


“ Ndër tru të njerëzimit Zoti galuc ka ndejtun”

Nuk është antifetare krijimtaria letrare artistike e Migjenit, ndonëse notat shpeshherë nihiliste dhe pesimiste arrijnë të shprehin efekte ankthi edhe kundër vetë krijuesit, madje edhe kundër predikuesve të feve.
Edhe pse është spekuluar me dekada të tëra, në kohën e interpretimit marksist leninist të letërsisë dhe të rrethanave shoqërore e ekonomike, si poezi ateiste, poezia e Migjenit nuk është aspak ateiste, nuk është blasfemuese, por është një kritikë e rreptë shoqërore, kritikë drejtuar klerit hipokrit, kritikë drejtuar institucioneve të mekuna dhe të zhytura në korrupsion e degjenerim, dhe kritikë drejtuar tërë një populli, i cili ishte pajtuar me mjerimin dhe me rezignatën e vet tragjike dhe bëhej sikur po priste vdekjen kolektive.
Në një kaos të tillë, në një gjendje mjerimi ku ishte katandisur Shqipëria në vitet ‘30, Migjeni nuk shihte rrugëdalje tjetër përveç ndryshimit rrënjësor të gjendjes. Dhe, ai i besonte njeriut, i besonte madje në formë virtuale edhe “mbinjeriut”, nga i cili do të kërkonte shpëtim, edhe pse shpëtimin nuk do ta gjente dot.
Por kjo nuk është e tëra. Migjeni ishte shumë realist, për të besuar në trajtat e mbinjeriut. Ai në brendi të shpirtit të tij kryengritës, po mundohej të gjente një formulë shpëtimi për popullin, për Shqipërinë, duke harruar edhe vetveten, edhe shëndetin e dobët, edhe sëmundjen fatkobe, e cila e mori në lulen e rinisë. Dhe, në rrugë për të gjetur një formulë të tillë, ai do të kërkonte shpëtim edhe nga një “mbinjeri”, nga një “Pontifex maximus” të cilit në esencë nuk i besonte.

Migjeni nuk e qesëndis religjionin si të tillë, por i vë para sprovave të ndërgjegjes njerëzore klerikët, ata të cilët mësonin dhe interpretonin përmendsh mësimet e Biblës dhe të Kuranit, në një vend ku vdisej urie, ku foshnja ngrinte nga të ftohtit, ku malësorja tregtonte me nderin për të shpëtuar djalin e sëmurë, filizin e vetëm të qenies së vet, ku hajni i vogël, i cili kishte vjedhur vetëm aq, sa për ta bërë zap vetëm për një çast urinë, nuk gjente dot strehë as në kishë, sepse prifti predikonte dhe kërcënonte me ferr ata që vidhnin, por nuk i tregonte vjedhësit se si të jetonte ai nga lëmosha, kur po këta priftërinj e hoxhallarë nuk jepnin lëmoshë, por mjaftoheshin duke uruar gjithandej me fjalët tashmë monotone: “Zoti të dhashtë”. E Zoti ishte diku larg, ai si duket kishte harruar tërë njerëzimin se lërë më shqiptarët, konstatonte me keqardhje dhe i kapluar nga pesimizmi, shpirti shumë i ndjeshëm, dhe po aq i zemëruar, i Migjenit.
Interpretimi i tillë i plagëve shoqërore nga Migjeni, doemos se do ta konfrontonte atë, jo me Shqipërinë, por me sunduesit matrapazë dhe satrapë të saj, jo me religjionin, por me interpretuesit dhe përfituesit në emër të religjionit, jo me moralin e pastër ekzistues patriarkal, por me ata që e shalonin moralin duke u fshehur pas tij.

I tillë ishte Migjeni, të paktën i tillë del nga vetë vepra e tij, të cilën dikur e kishim edhe ushqim shpirtëror, dhe të cilën e kemi interpretuar sipas tekeve tona, për ta lënë në harresë tani, kur në disa segmente, në trojet etnike shqiptare po trashet mjerimi, po “lulëzojnë” trafiqet, degjenerimi, shfrytëzimi dhe të gjitha të ligat tok, por në forma dhe trajta të reja të botës së sotme, madje në disa segmente edhe më të çoroditura se në kohën skëterrë të Migjenit.


Këngët e mia të pakëndueme, djepi dhe varri im

Për dallim nga të gjithë poetët shqiptarë të kohës, Migjeni dispononte një botë të veçantë të ndjesive. Në thellësi të shpirtit të tij kryengritës jetonte Migjeni humanist, altruist, njeriu që vuante me të gjithë të vuajturit e botës, sepse në vuajtjet e tyre identifikonte vuajtjet dhe mjerimin njerëzor, vuajtjet e njerëzve që nuk arrinin t’ i shijonin të mirat dhe kënaqësitë e kësaj bote, ndërsa për botën “tjetër” nuk e çante kokën.

Migjeni vuante me vuajtjet e nxënësve, me hallet dhe brengat e punëtorëve e të fshatarëve, me afshin djaloshar, që nuk arrinte të shprehej në rrugë normale, por gjente shtigje të shprehjes së degjeneruar, të ndragët e të zvetënuar.
Përse ky krijues vuante, jo vetëm me bashkëkombësit e tij por me të gjithë të përvuajturit e kësaj bote?
Migjeni, mbi të gjitha, në jetë dhe në vepër ka qenë humanist, i gatshëm për të ndihmuar, i gatshëm kurdoherë për t’ u sakrifikuar për të mirën e përgjithshme. Po ashtu ishte i gatshëm të denonconte çdo padrejtësi dhe të stigmatizonte çdo shpërdorues të moralit, çdo mashtruese e abuzues, sepse vetë ishte njeri i drejtë, i dashur, jo vetëm sepse ishte një tip i veçantë dhe i padjallëzuar, por sepse kishte shpirt dhe bindje të intelektualit të shkolluar e të emancipuar. I vetëdijshëm se pozita e intelektualit të njëmendtë nuk është rehatia e tij shpirtërore, llokma dhe përfitimi vetjak, Migjeni kishte pranuar jetën e Sokratit të vuajtur, e jo të derrit të kënaqur.

Këngët e tij të “këndueme” e të “pa këndueme” i kushtoheshin njeriut, njeriut të thjeshtë, që përpiqej ta gjente rrugën e mbijetesës, rrugën e njerëzisë, rrugë e cila trasohej me shumë mund e sakrifica. Dhe ato këngë ishin djepi ku ai flinte dhe rehatohej për një çast, por edhe arkivoli ku do t’i pushonin eshtrat në përjetësi.

Hesht more, hesht! por qindro o shpirt!

Në rrugën e tij të shkurtër jetësore, por shumë të gjatë me vuajtje e mjerime, Migjeni ishte ballafaquar me grushtet e rënda të jetës. Dhe, për më keq ai vuante edhe me mjerimin e të tjerëve, vuante me vuajtjen e të gjithë të mjerëve të kësaj bote. Në një gjendje të tillë shpirtërore, i trajtuar keq materialisht dhe i sëmurë nga kushtet e rënda të jetës, ai me vizionin e tij të fuqishëm artistik krijoi një diskurs të veçantë komunikativ me lexuesin e kohës kur jetoi dhe veproi.
E dinte Migjeni se sfida kundër të ligave të shumta ishte e rëndë dhe shumë e pabarabartë, Ishte i vetëdijshëm po ashtu se nuk do ta fitonte luftën kundër të ligave, kundër padrejtësive dhe nopranive njerëzore.
Shëndeti i dobët, shokët, motrat dhe të gjithë ata që e donin ia preferonin heshtjen. Edhe regjimi kërkonte që ai të heshtte. Kishte çaste dëshpërimi kur edhe vetë Milloshi fizik i thoshte, hesht, Milloshit krijues, por nuk i bënte dot shpirti për të heshtur para tërë asaj katrahure, tërë asaj bote të zhytur në padituri, në skamje e mjerim.
Dhe poeti nuk do të heshtë deri në rëktimën e fundit të shpirtit, deri kur kishte shkruar tri radhët e fundit te shënimi “I fundi Skanderbe” “Ku janë orat dhe muzet?
Shtojzovallet e zanat ku janë?
S’ po flitet ma për vallet e tyne,
As për sytë e tyne që të shitojnë, as të bajnë fatbardhë,
S po flitet ma!”

Dhe, nuk shkroi më poeti i madh shqiptar, Millosh Gjergj Nikolla, i cili jetoi vetëm 27 vjet. Kishte lindur një vit para shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë dhe vdiq një vit para pushtimit italian të Shqipërisë.
Vdiq në Torre Pelice të Italisë.
Sot 68 vjet pas vdekjes, Shkodra loke, të cilën aq shumë e deshi, Shkodra, “dashnorja e shekujve”, Shkodra, për të cilën thoshte se dëshirat e tij për atë qytet ishin shumë më të sinqerta e më të mëdhaja, sesa dëshirat që pati Perëndija kur e krijoi botën, nuk e përkujton dot poetin, ose e përkujton fare pak, sepse duket sikur është e sëmurë me “akrobacionin dallëndyshuer”. Shkodra, Ballkani, Evropa, Bota mbarë është sëmurë prej këtij akrobacioni, prej kësaj gare marramendëse dhe prej indolencës së sëmurë...

KU NISI FEMIJERIA JONE
ku nisi femijeria jonee
ju do te gjeni gjurmezat e kembeve
neper gurickat,te cara gjithmon.
ku nisi femijeria jon,
ngrihet nje pyll i dentur bajonetash
dhe njerezite huaj me helmete
te te eger nen vetull na shikojn.


po neper banka gervishtin gishterinjte.
Te mire u pafshim ne shqiperine e lire.''

JA pra ketu ishte femijerija jon
me nje shqiperi te coptuar
te dhimsur gjithmon keshtu i thon.

DY BUZE


Dy buze te kuqe,
dy deshira te flakta,
qe afshin ma thithen,
gezimin ma fiken,
si fantazma iken
nder do bota te larta…
Dy buze si te pergjakta,
dy deshira te flakta,
qe afshin ma thithen
ne buze kur m`u njiten-
andjet m`i trazuen,
zemren ma terbuen,
trunin ma helmuen
e ne fund u merguen…
Dy buze te kuqe,
bukuri fatale,
te nje grueje sterzane
nje pranvere te tane me morne
nje pjese zemre me nxorne,
dhe gezimin ma vodhne…
Ato dy buze te kuqe
dhe dy lote te mia
qene shenjat e dhimbjes
kur me vrau bukuria,
kur me zu dashunia
e me dogji rinia.

Arti i Migjenit

Dhimitër SHUTERIQI,

Ndofta asht turp të thom se nuk di t’ju flas për jetën e Migjenit. Po nuk e kam njoftun kurrë poetin qi e pikëlloi Shqipnin ashtu si Rimbaut Francën e Shelley e Keats Anglin. Se Migjeni ishte nji artis i math qi ecënte nji kulmi të shkëlqyëshëm shprehje të re, drejt nji kulmi qi mërrijti e ku nuk pati fatin të çojë nji jetë të gjatë, të plotë.
Tue kaluam nga Torinoja, Qershorin e këtij viti, nji shok më tha se Migjeni ishte aty, në nji sanatorium, por jo në rrezik. Desha ta shof. Shoku përtoi e nuk e pashë. Këtë gabim nuk ia fal as shokut as vetes, me gjithë qi asnji prej nesh nuk mendoi se Migjeni do të mbeste kësaj here për fare në vend të huej.
* * *
Migjeni hoqi kryekëput dorë nga metrika e jonë klasike, tue mos përdorum as rithmat e saja konvencionale, as rimat me vend të caktuam. Vargjet e tij të lirë shoqnohen shpesh nga asonanca e fort rall nga rima. Përbuzja e asonancës asht nji paragjykim i vjetër: asonanca merret si element muzikor ma i dobët e ma i vorfën se rima. Migjeni i dha me të drejtë vendin e nderit asaj në poezin e vet.
Dikush do të pyesi: -Po ç’asht kjo poezi pa rimë e pa rithëm? Si mund të ketë poezi kështu?
Nji kësi pyetje e bajnë ata qi s’e dallojnë vargun metrik nga poezia. Tue përziëm vargënim e poezi, ata harrojnë se ka vargje të përpikët pa farë poezije brenda, e prozë qi asht poezija vetë. Me fjalë të tjera, për Migjenin- si dhe për na- poezia nuk asht as vargu as proza, po diçka qi shfaqet në to, tue u dalluam prej tyne. Prandaj nuk mund të thomi se Migjeni s’asht poet, vetëm se të shprehunit e tij vesh nji rrobe qi i përgjanë hem vargut hem prozës, qëndron në mes së të dyjave.
E at’here si ta njofim poezi kur as vargu as proza nuk e cilësokëshin? Vetëm me anë të nji leximi! Porse muzika, sentimenti e imagjinata, qi përdor fantastikun ose realitetin, do të jenë kurdoherë tri elementet ma kryesorë të saj. Se të shofim pra se në çvend zanë ato ke Migjeni.
Vargënimi me rithëm mekanik të caktuam e me rima pa halë e pa kokë, i duket shum i thjeshtë e i vorfën Migjenit, sepse na jep vjerrsha me tinguj të pandryshuëshëm, monotonë, qi nuk pajtohen as me larmin as me lëvizjen e dinamismin e jetës. Në poezin popullore, mënyra pitoreske e të shprehunit, me ekspresione qi akne nji jetë të gjatë përdorimi e shijimi, i vjen në ndifëm vobeksis së rithmit. Ashtu ban edhe asonanca për rimën. Në poezin artistike qi nuk lidhet me shprehjen e popullit, vetëm hovi i sentimentit - i ndiesis- së poetit mund ta shduki atë monotoni. Se ndjenja asht vetë dinamizmi i jetës dhe hovet e saja i apin vjerrshës ose prozës rjedhjen e valimin e harmonishëm, organik, qi asht esenca vetë e poezis.
Ke Migjeni, hovi i ndjenjës krijon nji varg fare të ri, në vend qit ë merret me vargënimin e vjetër. Si çdo varg i lirë, ai i Migjenit nuk ka një teknikë të caktuëme e nuk i përulet ndonji konvencioni të përgjithëm: përbahet vetëm nga hovet e ndjenjës së poetit. Këto hove janë rrall të shpejta, të rrebta, dredharake, të preftë e t’ashpra. Regullisht, janë t’avashme e rjedhjen si nji ujë i qetë ku pasqyrohet e gjithë jeta përeth, ose flejnë si prushi përvëtues e nuk lëvizin si flaka qi rrëmben e shuhet shpejt. Ky rithëm karakteristik asht pjella e natyrshme e nji shpirti të butë e të mbyllët, të zymët e të sëmurë, me nji brengë të fellë, qi s’i ndahet kurrë poetit dhe e përvëlon- si prushi në he- në mushkëni. E këtu provohet se sa e vërtetë asht shprehja e Migjenit, për të cilin nji mik i emi skrupuloz dyshonte se mos nuk ishte e sinqertë, nga qi mjaft e errët.
* * *
Njime, le të hudhemi ke imagjinata. Tue filluam nga vjerrshat e para, botuam nëpër fletoret shqipe të Rumanis, vjersha me nji botë andrre fantastike e metafizike, qi dalë nga dalë i le vendin realitetit vetiak e shoqnor, Migjeni asht nji thesar figurash të çdo lloji: prej ma t’errtavet deri ke ma të qartat, prej ma të gjatave e ma të ndërlikuëmet deri ke ma të voglat e ma të thjeshtat. Vetëm se poeti pjerr nga t’errtit. Kjo ish e natyrshme në nji përdorim aqi të math të figurës. Mbasandej, nji simbolizëm ndjenje e jo metafore, si ke Migjeni, asht kurdoherë ma i errti. Me gjithat, duhet vuëm re ke poeti nji përpjekje progresive drejt të kthjelltit. Besoj se vetë natyra e brendis së vjerrshës, e ka shtytëm të jetë sa ma i kuptueshëm. Po këtë gja më duket të provojë edhe krahasimi i disa prozave - deri diku poetike – qi ka botuam e të vjershave: të parat janë aqë të kthjellta sa janë t’errta të dytat. Sidoqoftë, poeti duhet të ketë besuam se “nji frazë e kthjellët të kënaq si gruë qi epet lehtë, në leximin e parë. Në të dytin asht boshe”.(Leon-Paul Fargue “Sous la lampe”, Paris 1930, f.15)
* * *
Kështu Migjeni na del me nji art shum interesant e shum të begatshëm. Prandaj poeti ze dhe nji vend me randësi themelore në lindjen e zhvillimin e poezis së re shqiptare. Të shprehunit tonë poetik, Migjeni i ka sjellun disa mundësina të reja, të cilat do t’ishin edhe ma të përsosuna sikur ta kish lanë fati poetin të gëzonte jetën e vet e të mbaronte nji vepër të filluëme me aqi talent të math.
Veprën qi na la duhet ta mbledhim me kujdes e respekt të math e ta botojmë, se në të gjejmë prijësin ma të vlefshëm të nji rryme poetike, qi nesër mund të zaje nji vend me randësi të parë në literaturën t’onë.

Botuar më 1939

Vecorite e poetikes

Temat kryesore te poetikes se Migjenit lidhen me situatat e veshtira ekzistenciale te shqiptarit ne vitet'30,e pare kjo nepermjet shfaqjeve psikologjike.
Vargjet e lira te Migjenit jane te tilla si nga permbajtjam edhe nga forma.Me ane te tyre Migjeni shemb te gjitha kultet: ato fetare,politike e atdhetare, duke i quajtur si shkaktare te mjerimit shqiptar.Prandaj vargjet Migjenit jane te ashpra dhe polemizuese.Migjeni vuan tragjedine shoqerore te kohes dhe tragjedine tij personale te shkaktuar na semundja qe po i merrte jeten.
Mjerimi shpirteror dhe fizik njerezor e nxit poetin te rebelohet , te ankohet,te vuaje thelle se brendshmi,madje dhe te bjere ne nje pesimizem te thelle.
Qe ne tituj ndihet se autori ishte i vetedilshem se po krijonte nje poezi tjeter nga rrjedha e poezise se kohs.Vepra ka nje thurur ne cikle, te cilat kane nje lidhje logjike dhe tematike.Ne secilin cikel del emertimi i kange per poezine,qe eshte nje emertim tradicional.Kanget e ringjalljes,Kanget e mjerimit,Kanget e perendimit, Kange ne vere , Kanget e fundit, etj.
Migjeni eshte poeti i pare shqiptar qe shkroi nje liber poetik me vargun e lire.

M'at ane gardhit asgja te re

Kjo proze mbyll ciklin e novelve te "Qytetit te Veriut"

Nje vransine si plumbi pushonte mbi qytetin gjithe diten. Jeta zhvillohej e ngathet, disi xvarrisej. Gjethet e para te vjeshtes keputeshin nga dega, zig-zag e bajshin udhen neper ajer e sa perkiteshin token si me thane: qé, ketu asht vendi yne. Por, aty para muzgut, pa-prite, fryni nje ere e rrepte. U shkrepen xhamat nder dritore dhe dyert e nje lagjes mbare; gjethet si te terbueme fluturojshin ne te gjitha anet, deri sa ma ne fund nuk u qetsojshin ne ndoj qoshe. E n'oborr, mbas shtepois' te Selim Mesit teshat e lame, qe gjithe diten shtrie nuk u teren, tashti villuen te valeviten, te rrahen, te fluturojne, te shkrahen neper toke bashke me gjethe. Nje grue e re tue nga e tue ba potere te madhe me ndalla, del jashte e mbas saj, ngadale, nje plake. Shpejt fillojne me mbledhe teshat. Kur e reja, tue mbledhe teshat, mbrrin té gardhi qe ndan dy oborret e dy shtepijave, ndalet, veshtron m'at ane te gardhit nje cope here, e kur mbrrin plaka i thote me za t'ulte: s'ndegjohet gja! ... dhe mbasi kaloi stuhia e reja thoshte qe t'i lane teshat dhe ma n'oborr.
E m'at ane te gardhit asgja te re. Vetem qe nje rreze dielli, e cila kish depertue rete dhe si shifet tue mos gjete vend ma te mire ne bote, kish ra ne pleh. Nje gjel, te cilin e kish zane gjum mbi pleh, u zgjue dhe ja tha kikirikuuun gjate e tingllueshem.
Plaç, he dreq! se me trembe! - peshpriti plaka e cila ish vue me veshtrime m'at ane gardhit - nuk shifte gjelin aty afer mbas gardhit.

Legjenda e misrit

Miser! Miser!
Ne shekullin e njezet s'ka apoteoza perendish, por ka apoteoza misri. Bjeshket tona, qe dikur qene l'teret e apoteozave perendish, sot jane l'teret e apoteozes se misrit.
Nje kokerr misri asht kokerrz dhimbje kur ka shume u e aspak miser.
Fjala miser permban ne vete legjenda te linduna nga deshira per jete. Deshira per jete asht e madhe dhe e mahniteshme sa edhe malet tona qe hapin gjite per me varrose njerzit e unshem. E ne lartesine e maleve vigane, legjende asht dhe lindja, legjende asht dhe jeta, legjende asht dhe vdekja. Dhe kjo legjende i idhte dhe plot vuejtje historike ne shekullin e njezet asht e thekshme, zemerbrese dhe te ban te qajsh.
Miser! Miser!
Thirrja per shpetimin e jetes. Apoteoze e shekullit te njezete! Emen perendish sot nuk zejne me goje femite qe posa kane fillue te belbezojne - por miser! -miser! asht fjala e dites, asht sinonim i jetes per banoret legjendare te ketyre maleve te egra.
Ushtrojne luginat e malevet nga fjalet e malsorevet 'unshem, qe varg, njeni tjetrit, ecin te ngarkuem me ka nje gjysem thesi miser. Vargu i tyne asht i gjate, pa fund, si asht e gjate e pa fund vuejtja e tyne. Mbi kurriz te vet barin ka nje gjysme thesi miser, barin jeten e vet, barin perendin' . perendi i vertete - miser i deshiruem!
Miser! Miser!
Lajmi se do te shperndahet misri dolli nga zemra e dheut, rrodhi neper dejt e thella deri te gjymtyret e mpira te dheut qe quhet shtet. Dhe bani te dridhen nga gezimi frymoret qe s'kane me ç'ka te mbajne frymen.
Si thneglat qe mblidhen rreth nje kokerres misri, q'ashtu ne nje qender nenprefekture jane mbledhun malesoret rreth depos se misrit. - Katundevet qe perfshin nenprefektura do t'u ndahet misri. Malet e egra me mjegull e bore, qiella qe tue derdhe shi te lag deri ne palce, kishin dashte t'ia presin rrugen malesorit. Por kush ja ndalon atij hovin kur shkon me marre miser? Miser per femi te nxime nga mjerimi, te cilet kur duerte shtrijne u perngjajne lugetenve te vocer. Dhe keta femi jane deshmoret e vertete te tragjedise njerezore. Deshmoret tragjikene kete skaj te dheut, te cilet njerzit e huej i kujtojne legjenda historike. Legjenda historike me nje lumni legjendare. Se lumnia e vertete asht larg, teper larg, nga keto folete e shqipeve.
Neper luginat e maleve pershkohet malsori vetem me nje kemishe e breke legjendera mbi shtat per me arrijte ne qendren e nenprefektures, me marre miser. Krahnori i tij asht nje cope graniti qe u shkeput nga mali dhe u vendos mbi dy kambe te drejta e te forta si landa e pyllit. Dhe levizet copa e malit pa bezajte. E perpara depos se misrit bjerr cilsin' karakteristike te veten. dhe bahet frigacak. Bahet servil, frigacak, pse, - mendoi ai - nj'ashtu e don ligji, nepunesi; perndryshe s'ka miser. "Si urdhnon zotni" perseritet sa e sa here ne menyre qesharake, me te marrun zani, me gjeste majmuni - vetem e vetem mos me zgjue mnine e engjujve qe ndajne miser.
Dhe kur e marrin misrin, nisen njani mbas tjetrit gjate udhes se ngushte te malit dhe te jetes.
-Ndodh qe njerit i derdhen kokrrat e misrit neper bire te vogel te thesit, shoku mbrapa, pa i pa, i shkel, i treti shok as nje as dy, - por ja hjedh mallkimin e pamshirshem: "Mos i shkel he te shitofte Zana !" Se shekulli i njezet asht shekulli i apoteozez se misrit nder folet e shqipeve.

Sjell per Forumin Shqiptar nga e nenshkruara :)