Bilal Xhaferri

Postuar nga
Shqiptar
Nder i kombit
Posts:
2069
(8/12/01 6:14:53
pm)
---------------------------------------------------------------------------------
Udhëton
dhembja Çame
-poezi nga Bilal Xhaferri-

Nëse poetet shqiptarë nuk kanë
patur dhe aq fat, poezia shqipe s’ka qenë e tillë, përkundrazi, ajo i ka dhënë
zë historisë së kombit dhe çdo trevë e jona ka patur, si të thuash rapsodin e
vet, rob dhe të vërbër, prej të cilit ne kemi parë muzgjet e humbjeve krenare
apo agullimin e fitoreve të trishta.
Shkrimtari Bilal Xhaferri është dhe
këngëtar i dhembjes çame, i saj pjese që ka munguar, por që s’ka reshtur së
prodhuari trishtim e tragjedi.
Ky shkrimtar i asaj treve rikrijoi brengën
kolektive në kohën kur atdheu ishte më pak atdhe, por i pushtuar nga diktatura
vendase, fill mbas Luftës II Botërore, kur pushtuesit e huaj u
larguan.
Sundimtarët e rinj mbi gërmadha po hidhnin dhe kufomat e të
pushkatuarve, mes të cilëve ishte dhe babai i shkrimtarit të ardhshëm, Bilal
Xhaferrit. Skuadra komuniste e pushkatimit e vrau si nacionalist.
Bilali 9
vjeçar ahere mbeti kështu jetim për jetë. I përkiste fisit të shquar të Hasan
Tahsimit nga Konispoli.
Largohet nga vendlindja duke besuar se do t’i
shpëtonte, sadopak, përndjekjeve. Punon si korier në Sarandë. Kryen një shkollë
teknike dhe punon në Rruga – ura në Veri. Por e internojnë baltrave të
Durrësit.
Arriti të botojë librin e shkëlqyer me tregime "Njerëz të rinj,
tokë e lashtë", por përmbledhja me poezi "Lirishta e kuqe" u ndalua dhe u çua
fabrika të letrës për t’u ribërë letër sterile. romani "Krastakraus" mbeti në
dorëshkrim.
Që t’i shpëtonte arrestimit dhe burgut, Bilal Xhaferri arratiset
më gusht të 1969 në Greqi për të ikur në SHBA.
Dy vjet punon në gazetën
"Dielli" të shqiptarëve të Amerikës. Në Çikago themeloi gazetan e Lidhjes Çame
"Krahu i shqiponjës".
Njerëz të panjohur e sulmojnë me thikë në Nju Jork.
Sigurimi i shtetit komunist shqiptar kërkonte vdekjen e tij dhe të veprave. I
digjet shtëpia dhe gjithë dorëshkrimet. Vdes në rrethana të dyshimta, pas një
operacioni në kokë me 1987 në Çikago.
Ndërsa këtu kompllotohej me heshtje ose
kujtohej vetëm për t’u sharë (ose për t’u rivrarë), të burgosurit politikë në
Spaç, Qafë – Bari, Burrel, nëpërmjet atyre që e kishin njohur, kujtonin dhe
mësonin përmendësh vargje të Bilal Xhaferrit.
U desh të binte diktatura e
kuqe që shqiptarët në vitet e lirisë, kur qe vendosur shteti demokratik, të
sillnin eshtrat e Bilal Xhaferrit në atdhe që balta e tij të prehej përgjithmonë
e përzjerë me baltën e vendlindjes.
Poezitë e Bilal Xhaferrit për Çamërinë
janë antologjike për nga bukuria dhe dhimbja. Ndërkohë, për sa i përket
përmbajtjes, janë të vetmet në të gjithë poezinë mbarëkombëtare që mbartin
dramën e Çamërisë, dëbimin e hershëm, lotët, dergjen e krahinës epirionte,
zbrazëtirën e madhe si një zgavër tronditëse në kohë. E gjitha sikur parandjell
drejtësinë, më fuqishëm se çdo UÇÇ e mundëshme.
Visar
Zhiti

Pegasit

Nga qielli mos u ul Pegas për mua,
e bëj më këmbë
unë rrugën.
Hapësirat e pamatura i dua,
po dua sa më pranë të jem me
tokën.

Pas trokëllimës tënde qiellore
poetët le të thurrin
vargje-ar,
unë jam këmbësor i rrugëve tokësore,
i rrugëve tokësore
këngëtar.

Nga qielli, pra, mos zbrit Pegas për mua,
e bëj më këmbë unë
rrugën.
Hapësirat e pamatura i dua
po më merren mendtë kur s’ndiej nën
këmbë tokën.


Shqipëri 1976

Vend i vogël
Kohë e
vogël
Rracion i vogël.

Errësirë e madhe
Frikë e madhe
Mjerim i
madh.

Dhe rrugëve të atdheut
Si kukuvajka nën hënë
Leh e
ulërin
"Gazi" – 69. 1

"Krahu i shqiponjës",
nr.3-4,
1976.


Baladë Çame

Ylberi, si një përshëndetje e përlotur
lamtumirë,
u zhduk matanë largësive,
mbi kreshtat e flakëve,
nëpër
shi...

Matanë largësive u zhduk e përflakur Çamëria
dhe të gjitha
rrugët tona shpien në veri.
Ulërin era e Mesdheut mbi trojet e lashta
epirote,
mbi të shtrenjtat troje tona stërgjyshore.

Në kullotat e
braktisura kullosin rrufetë.
Ullishtet e pavjelura gjëmojnë si dallgë nëpër
bregore.
Dhe kudo toka çame,
mbuluar nga retë,
rënkon e mbytur në gjak
e lot,
e mbetur shkretë,
pa zot.

Na e tregojnë drejtimin plumbat,
që vërshëllejnë në errësirë.
Na e ndriçojnë rrugët flakët, që gjithë tokën
kanë përpirë
Pas shpinave tona përplas tufani dyert e shkallmuara të
shtëpive
dhe rrugët zgjaten e zgjaten si veri.

Ne, popull muhazhir,
ecim nëpër shi...
Lamtumirë, Çamëri!


Natë Çame

Ndali çapin
kopeja e ulqve
Në errësirën e thinjur me flokë bore.
Ndali çapin pranë
staneve të heshtura
Kopeja e egër e pyjeve çame.
S’dëgjohen të lehura,
s’dëgjohen blegërima,
Nuk duken më zjarret ku dremitin çobenët.
Vetëm deti
rreh bregdetin me dallgë pa pushuar,
Vetëm hëna porsi dele e ndarë nga
kopeja
Nëpër shtigjet e reve baret e vetmuar.
Ndali çapin kopeja e
ulqve
Dhe përgjon e uritur në errësirën thinjoshe.

Ku ini ju çobenë me
gunat e bardha?
Ku i kini delet që blegërinin kullotave?
Ku i kini qiprat,
ku këmborët si këmbana?
Ku i kini qent e staneve që ulurinin si
luanë?
Murrot, balot, gudot – armiqtë tanë të vjetër?
Ku janë që t’u
tregojnë me çatallet e hekurt
Se si në shesh të luftës luftohet për
jetën?

Hesht në errësirë Çamëria shkretëtirë,
vetëm dallga rreh
parreshtur shkëmbenjtë kryeulur
Dhe jehona e saj e gjerë nëpër natën
joniane
Përzihet me ulurimen e ulqve të uritur.


U botua në
revistën "Krahu i shqiponjës"
nr.2, 1997 me pseudonimin Kiman Halil
Çami


Janinë, vjeshtë

Liqeni i Janinës – luginë plot me
ujë
Dergjet i përgjumur në mjegullën mëngjesore,
Shket krahu i pulëbardhës
mbi nisinë si tumule,
Me fletët e rrepeve mbulon era shetitoret.
Xhamitë
ekzotike, bija lindore të braktisura
U pozojnë të trishtuara turistëve nga
perëndimi.
Matanë sinorit me tela vijën stërnipat e Pirros
Dhe kalojnë
kryeulur nën rrepet buzë limanit

Vjeshta lakuriqe si "missis
minifunde",
Fërkohet pas ledheve mjekrosh tërë myshk,
Atje ku Frosina iu
shkëput Ali Pashait
Dhe në ujrat e ftohta të gjolit u zhyt.
Ashtu është
Janina e vjetëruar mënjanuar
Dhe të duket sikur në gjol mengadalë do
humbasë
Bashkë me lavdinë e dikurshme të harruar
Bashkë me buçimën e
tambureve luftarakë.
Do humbasë në Joaninën e re me neon,
Nën valët e
veturave që shkasin asfalteve
Nën hotelet moderne "Ksenia",
"Palladion".
Nën tingujt e kambanave dhe këngët e psallmeve...

Liqeni
i Janinës – luginë plot me ujë
Përkundet i përgjumur në mjegullën
mëngjesore.
Që tej sinorit me tela vijnë stërnipat e Pirros
Dhe kalojnë
kryeulur nën rrepet e shetitoreve
Me një mendim të heshtur, me një brengë
përvëlonjëse.

"Krahu i shqiponjës", nr.2. shkurt 1978


Eja,
trishtim

Eja, trishtim,
eja me hapa fletësh që bien nga degët,
eja
me hapa shiu që këputet nga fletët...
Eja, trishtim,
Eja me hapa tingujsh
që dridhen në mbrëmje,
eja me hapa zemrash që rrahin me dhimbje...
Eja,
trishtim,
o prehër i ëmbël që nuk më braktise kurrë,
o strehë e qetësisë
sime,
o ëndërrime të mia,
o gji i shpresës sime!
Eja,
trishtim,
trishtim,
eja.


Motrës sime
Antikës
(Variant)

Ershi përsëri vjeshta,
me shira,
me
fletra.
Të iku, motër, jeta,
me rënkime dhe brenga.
O sikur të
mundja,
guackat e maleve t’i çaja
dhe horizontet t’i shtyja
e tek ti të
vija!
O sikur të mundja,
përmes botës së kredhur në errësirë,
të
digjesha si një shteg drite,
të rridhja si një qiri i shkrirë,
të ndriçoja
rrugën tënde, motra ime...
Po erdhi përsëri vjeshta,
me shira...
me
fletra.


"Qiriu" i Naimit

Në vitrinën e librarisë me llampa
neon
bën dritë "Qiriu" i Naimit.
E sjell në shtëpi dhe, gjer natën
vonë,
njëlloj ai bën dritë edhe në dhomën time.
Dhe flakë e tij e ëmbël
nuk zbehet asnjë thërrime

përballë abazhurit me dritë
elektrike.
Pastaj, kur zbardh dita, e shoh përsëri:
as në dritën e diellit
nuk zbehet flakë e tij,
e zjarrta flakë, e shenjta flakë,
që digjet në
përjetësi.


Poezia e parë

Poezia ime e parë e botuar
kaloi
në kantierin tonë duar më duar,
pastaj ma kthyen mua gazetën, më së
fundi,
po tani poezia e vogël nuk dukej gjëkundi.
Ajo qe mbuluar e tëra me
shenja njollash,
e tëra me shenja balte, betoni dhe vajrash;
secili nga
shokët e mi
kish lënë atje të prekurën e duarve të tij
dhe çdo e prekur
sikur ishte një nënshkrim
kallosh punëtori,
dhe çdo e prekur sikur ishte
një shtrëngim
duarsh punëtori,
dhe më dukej sikur punëtorët poezinë time
e
pagëzonin
si poezi të tyre,
poezi djerse, balte dhe
betoni.


Rosat

Në muzg të mbrëmjes rosat ndjellin njëra –
tjetrën
dhe zbresin buzës së lumit së bashku me rrjedhën,
te bërylet e
ledhinave, nën livadhet e gjelbër,
ku zbardhëllejnë në muzg mu si kokrrat
breshër.

O, sa ngjyra të bukura kanë puplat e rosave!
Të duket sikur
era i ka mbuluar me fletët e luleve,
që shkunden nga ledhinat sipër
bujanave.

Ato kullosin dhe rrjedha i merr me vete, si buqeta,
poshtë
ujërave të qelqta e të qeta.


Ti je një pardesy

Ti je një
pardesy.
Tek ti fëshfërijnë të gjitha:
mendimet, pardesyja, zemra.
Ti
je një pardesy
dhe bota të duket si një sallon mode,
ku parakalon si
pardesy e dalë prej garderobe.
Ti je njeri – pardesy.
Të shoh tek zhdukesh
përtej – fëshfërimë – nëpër erë,
sikur të mos kesh qenë
asnjëherë.


Mbrëmje

Perëndim’ i purpurt shuhet përmbi
dhe.
Larg, ylli i mbrëmjes digjet si fener.
Ndanë rrugës hapen shtigje me
marrë,
në rrugë kalon reparti im xhenier.

Dredhon në të përpjetën,
buzë lumit,
kjo rrugë e largët, rrugë e humbur mali.
maretë me vath të
kuq, si gurë rubini,
në ëndrra i përkund puhi e zallit.

Përkund puhiza
me mare
dhe pluhurin e rrugës hedh mbi ne.
Dhe ëndrra rinie era
zgjon,
dhe djersa sipër ëndrrave kullon.

Çdo bulëz djerse më duket si
një yll
në qiellin e kulluar pa kufi
dhe qielli i lart më duket si
pasqyrë,
ku shoh fytyrën tënde Shqipëri

Atdheu


E para mjegull e
Shtatorit
Porsi qefini te mbuloi
Sa shpejt nga syte atdhe me humbe
Sa
shpejt erresira te gllaberoi

Si djerse te ftohta ndrinin naten
Mbi
ballin tend te argjendte yj`
`Me tel me gjemba gjoksi yt
I lidhur mbeti ne
kufi.

Ashtu te lashe i shtrenjti vend
Dherrugen mora per ketej
Ku
valle me con kjo rruge e larget?
Kur valle serish tek ti do te
kthej?

Floriri i vargjeve te mia
U shkri per ty me dhembshuri
Tani
si hekur shpirti im
Me lot u ndryshk dhe u nxi...

Si djerse te ftohta
ndrinin naten
Mbi ballin tend te argjendte yj`
Me tel me gjemba gjoksi
yt
I lidhur mbeti ne kufi.

Ashtu te lashe i shtrenjti vend
Dhe
rrugen mora per ketej
Ku valle me con kjo rruge e larget?
Kur valle tek ti
do te kthej?





Kosova


Kosova
Me ndarje
dhe nenndarje gjeografike
Me ndarje dhe nenndarje historike
Kosova
Qe
nga ujrat e kulluara te Ohrit
Deri ne erresiren e minierave te
Mitrovices
Qe nga brigjet e kaltra te Ulqinit
Deri ne Qelekullen e ne
fushen e Nishit
Kosova
Fushe e begatshme me fruta e grunore
Qe bie ere
pranveres e tera lule molle
Kosova me male kreshnike
Male te zhveshur me
pisha e bredhishte
Qe e rrahin qiellin me krahe shqipesh
Qe e dehin
diellin me arome rreshire
Qe e ndezin qiellin me zbardhellime
debore
Kosova
Krahine shqiptare qe ne fillim te saj
Toke e
Manastirit
E Prizerenit
E Plaves dhe e Gucise
Toke e legjendave
legjendare te Gjergj Elez Alise
Kosova
Legjende e mbetur ne rrugekryq te
historise
Kosova
Gjithnje ashtu si gjithnje
Me dhem te shternguar e me
shpirt nder dhembe
Kosova
Ku shqiptaret flasin nje gjuhe dhe degjojne dy
gjuhe
Kosova gjithnje ashtu.

Shkurtima.

DASHURI DHE FATE

Atë vit
vjeshta kaloi si i ka hije, pa asnjë çrregullim të motit, pa shira dhe erëra të
parakohshme. Tetori ishte i qetë dhe i vagëlluar. Nga fillimi i nëntorit ranë ca
shira të pakta dhe koha u hap përsëri. Pastaj, në janar, ra bora e parë, në mars
çelën thanat dhe në maj lulëzoi tërë vendi...
Kështu, muajt ndoqën
njëri-tjetrin.
Gjatë verës, lulet e pranverës zunë kokrra. Në vjeshtë u volën
kokrrat e fundit dhe filluan të binin fletët e para... Dhe përsëri hyri janari i
vitit tjetër...
...Në një nga ditët e para të Vitit të Ri, kompania ime bënte
stërvitje taktike, e vendosur në pozicion luftimi buzë lumit L. Tërë kohën e
stërvitjes ra një shi, një shi bore, i akullt, i ngadalshëm, i pandërprerë, që
të lagte dhe të fuste drithmën deri në palcë... Si mbaroi stërvitja, u kthyem në
repart. Ashtu të njomur dhe të bërë pellg nga shiu hymë në "dhomën
ushtarako-politike", ku qëndruam të pastronim armët. Ata që e mbaronin
pastrimin, shkonin dhe shpinin armët në armaturë dhe, kështu, salla boshatisej
pak e nga pak. Unë po vonohesha. Pecja e vajimit m'i kishte bërë duart gjithë
vaj dhe gishtërinjtë e ngrirë më ishin shtrembëruar, si të paralizuar. Duke
shikuar gishtërinjtë e mi, m'u kujtua se kështu më paralizoheshin ata dhe kështu
më ndoteshin nga ndryshku i hekurave, kur lidhja soleta nën ndonjë shi të
lehtë.
Një ushtar u kujtua dhe shkoi hapi radion.
Po mbaronte një emision
me muzikë ritmike. Pastaj u bë një pauzë. Pas pak spikerja tha:
Po japim
pjesë orkestrale: Klod Debysi: "Ndriçimi i hënës."
M'u drodh zemra... Këtë
pjesë e kisha dëgjuar ato ditët e fundit kur u largova nga qyteza N.,
katërmbëdhjetë muaj më parë. Ngjante me "Serenatën" e Shubertit, nuk ngjante po
të kujtonte tërë serenatën. Sa më pëlqente! I rrëmbyer nga muzika, tërë qenia
sikur më shkrihej duke m'u bërë një me tingujt, dhe në mendje fillova të sjell
ato kujtime të shtrenjta që i ruaja thellë në shpirt.

AVE MARIA

Jeta e njeriut është shumë e
shkurtër. Po edhe sikur të jetoja një mijë vjet, unë s'do ta harroja kurrë
Marien.
Marie quhej mushka që na sillte ushqimin e drekës. Ajo tani ishte një
mushkë e thyer në moshë dhe vinte e pakët, e dobët dhe e kërrusur. Sikur
njerëzit të ishin disi më njerëzorë me kafshët, ajo duhej të ishte çmbrehur prej
kohësh dhe të ishte lënë të ngryste e qetë ditët e fundit të pleqërisë së saj.
Po ashtu, siç ishin shtazorë me njëri-tjetrin, njerëzit s'dinin se si të ishin
njerëzorë me kafshët. Dhe mjerë ato kafshë të mjera që ishin më afër me
ta.
Për fatin e saj të hidhur, Maria ishte shumë afër me njerëzit, e kish
vënë perëndia drejtpërdrejtë në shërbim të tyre.
E mbrehur përpara karrocës,
e lodhur dhe e mbërthyer me rrypa e litarë, e kërrusur dhe e tendosur nën peshën
që tërhiqte, ajo u binte kryq e tërthor tërë rrugëve të fermës, nga furra e
bukës në dyqanin e ushqimeve, nga menca e punëtorëve në brigadat e fushës, nga
njëri sektor në tjetrin.
Ajo ish një personazh i njohur në fermë. Emri i saj
ish një ndër emrat më popullorë.
- Erdhi Maria! Erdhi Maria! - dëgjohej
anembanë fushës e thirrura jonë në kohën e pushimit të mesditës kur prinim të na
vinte ushqimi i drekës.
- Erdhi Maria! Erdhi Maria! - përsëritej emri i saj
nga brigada në brigadë.
Karroca me dy rrota gome përkundej e kërcente në
gropat e rrugës. Mbi kryet e karrocierit, një copë katrema e rrëmbyer nga era, e
shqyer përgjysmë nga streha e gjysmëkabinës, tundej ritmikisht sikur më
përshëndeste.
- Erdhi Maria!
Ajo nuk nxitonte. Ajo s'kishte fuqi të
nxitonte në atë moshë. Vrapi saj kishte mbaruar prej kohësh dhe tani të vinte
keq tek e shikoje të merrte një turr të shkurtër prej plake, e detyruar nga
fshikullimat e kamzhikut të karrocierit. Ai e rrihte kot të gjorën kafshë. Dreka
jonë vinte me shumë vonesë, po se mos ishte faji i saj. Ajo nisej nga kuzhina
kur e nisnin. Dhe vërtet ecte ngadalë, po ecte gjithnjë dhe atë që s'e arrinte
dot me shpejtësi e fitonte në kohë. Po të varej prej saj, ajo do të mund të
arrinte në kohën e duhur tek ne. Po nuk varej asgjë prej saj. Dhe ai e
rrihte.

BALADE ÇAME

Ylberi, si nje
pershendetje e perlotur
lamtumire,
u zhduk matane largesive,
mbi
kreshtat e flakeve,
neper shi.
Matane largesive u zhduk e
perflakur
Cameria
dhe gjitha rruget tona shpien ne veri.
Ulerin era e
Mesdheut mbi trojet e
lashta epirote,
mbi te shtrenjtat troje
tona
stergjyshore.
Ne kullotat e braktisura kullosin rrufete.

Ullishtet e pavjelura gjemojne si dallge
neper bregore.
Dhe kudo toka
came,
mbuluar nga rete,
renkon e mbytur ne gjak e lot,
e mbetur
shkrete,
pa zot.
Na e tregojne drejtimin plumbat,
na e ndricojne rrugen
flake, qe gjithe
token kane perpire.

Pas shpinave tona perplas tufani
dyert e shkallmuara te shtepive.
Dhe rruget zgjaten e zgjaten ne veri.
Ne,
popull muhaxhir, ecim neper shi...
Lamtumire, Cameri!

Eja Trishtim

Eja, trishtim ,
eja me hapa
fletesh qe bien nga deget,
eja me hapa shiu qe keputet nga fletet...
Eja
trishtim ,
eja me hapa tingujsh qe dridhen ne mbremje,
eja me hapa zemrash
qe rrahin me dhimbje...
Eja , trishtim,
o preher i embel qe nuk me
braktise kurre,
o strehe e qetesise sime,
o enderrime te mia,
o gji i
shpreses sime.
Eja , trishtim,
trishtim ,
eja.

BILAL XHAFERI


RINIA
IME



Nuk më vrapoi rinia

duke gjurmuar pulpët si shishe
shampanje.

nuk m'u verbua rinia

pas ngjarjeve të
fustaneve.

nuk m'u mbyll rinia

në parantezat e qepallave

të
ndonjë vajze sentimentale.



rinia ime zgjodhi një tjetër
drejtim,

zgjodhi të tjera ngjyra,

duke gjurmuar një dashuri të
madhe,

duke kërkuar një lumturi të madhe,

si në një aksion të
pandërprerë,

nga kantieri në kantier,

nga ferma në
fermë,

nga miniera në minierë;

rrugëve të atdheut.

Ajo
mbarti të gjtiha ngjyrat e baltrave

dhe tani e shoh tek
digjet

kurorë sipër dheut,

si një ylber i pjellë nga
mitra

e shtrëngatave.





BILAL XHAFERI



SA SHPEJT KALOI RINIA JOTE



FUSTANI YT I
NUSËRISË

SI BRYMË E BARDHË TË MBULOI,

SA SHPEJT KALOI RINIA
JOTE

SA SHPEJT PRANVERËN VJESHTA NDËRROI.



NGA DEGËT FLETËT
U RRËZUAN,

TAKSIA HUMBI LARG NË RRUGË.

Ç'U NGRYSËN VITET KAQ
SHPEJTUAR

Siç ENDEN MJERGULLAT NË MUZG.



FLORI I VARGJEVE
TË MI

U SHKRI PËR TY ME DHIMBSURI.

TANI SI HEKUR SHPIRTI
IM

ME LOT U NDRYSHK EDHE U NXI.



NGA DEGËT FLETËT U
RRËZUAN,

I RRAHËN KRAHËT ZOGJTË NË JUG,

SI HARQE VIOLINE
DRIDHEN

MOTIVE VJESHTE NËPËR DRURË.

Bilal Xhaferri


Pegasit


Nga
qielli mos u ul Pegas për mua,
e bëj më këmbë unë rrugën.
Hapësirat e
pamatura i dua,
po dua sa më pranë të jem me tokën.

Pas trokëllimës
tënde qiellore
poetët le të thurrin vargje-ar,
unë jam këmbësor i rrugëve
tokësore,
i rrugëve tokësore këngëtar.

Nga qielli, pra, mos zbrit
Pegas për mua,
e bëj më këmbë unë rrugën.
Hapësirat e pamatura i dua
po
më merren mendtë kur s’ndiej nën këmbë tokën.

Bilal Xhaferri


Natë
Çame


Ndali çapin kopeja e ulqve
Në errësirën e thinjur me flokë
bore.
Ndali çapin pranë staneve të heshtura
Kopeja e egër e pyjeve
çame.
S’dëgjohen të lehura, s’dëgjohen blegërima,
Nuk duken më zjarret ku
dremitin çobenët.
Vetëm deti rreh bregdetin me dallgë pa pushuar,
Vetëm
hëna porsi dele e ndarë nga kopeja
Nëpër shtigjet e reve baret e
vetmuar.
Ndali çapin kopeja e ulqve
Dhe përgjon e uritur në errësirën
thinjoshe.

Ku ini ju çobenë me gunat e bardha?
Ku i kini delet që
blegërinin kullotave?
Ku i kini qiprat, ku këmborët si këmbana?
Ku i kini
qent e staneve që ulurinin si luanë?
Murrot, balot, gudot – armiqtë tanë të
vjetër?
Ku janë që t’u tregojnë me çatallet e hekurt
Se si në shesh të
luftës luftohet për jetën?

Hesht në errësirë Çamëria
shkretëtirë,
vetëm dallga rreh parreshtur shkëmbenjtë kryeulur
Dhe jehona
e saj e gjerë nëpër natën joniane
Përzihet me ulurimen e ulqve të
uritur.

Bilal Xhaferri


Kosova


Me
ndarje dhe nenndarje gjeografike
Me ndarje dhe nenndarje
historike
Kosova
Qe nga ujrat e kulluara te Ohrit
Deri ne erresiren e
minierave te Mitrovices
Qe nga brigjet e kaltra te Ulqinit
Deri ne
Qelekullen e ne fushen e Nishit
Kosova
Fushe e begatshme me fruta e
grunore
Qe bie ere pranveres e tera lule molle
Kosova me male
kreshnike
Male te zhveshur me pisha e bredhishte
Qe e rrahin qiellin me
krahe shqipesh
Qe e dehin diellin me arome rreshire
Qe e ndezin qiellin me
zbardhellime debore
Kosova
Krahine shqiptare qe ne fillim te saj
Toke e
Manastirit
E Prizerenit
E Plaves dhe e Gucise
Toke e legjendave
legjendare te Gjergj Elez Alise
Kosova
Legjende e mbetur ne rrugekryq te
historise
Kosova
Gjithnje ashtu si gjithnje
Me dhem te shternguar e me
shpirt nder dhembe
Kosova
Ku shqiptaret flasin nje gjuhe dhe degjojne dy
gjuhe
Kosova gjithnje ashtu.

I shoqi i saj doli papandehur te brryli i kodheles
(kthese), qendroi dhe ktheu koken, vuri re rretherrotull, mbajti vesh, pastaj
nxitoi prap çapin drejt shtepise. Ajo nuk e njohu dot menjehere, vetem e mori me
mend qe ishte ai. Kish dy vjet qe e priste. E priti tere naten e kaluar pa vene
gjume ne sy, se i kishin thene qe ai ishte arratisur nga eksoria (internimi qe
ju be çameve gjate L.B. II). Megjithe ate pritje aq te gjate, tani iu duk e
papritur kur pa qe ai doli ashtu menjehere te kodheljae udhes, i paqethur e i
parruar, i larte e i beshem po i tretur e i handakosurnga vuajtjet, i krrusur
pak te shpatullat e medha, me nje shkop ne dore e me nje berruce veshur vetem ne
nje krah, ashtu si i mbajne çobanet.
Ajo s'kish fuqi te levizte, po ndenji
atje ku ishte, te pragu i deres, si e mbajtur ne vend. Degjoi zerin e tij kur i
foli qenit "Balo, Balo!", degjoi ne pllakat e ovoroit (oborr) prokat (gozhde) e
kepuceve te tij ushtarake, e me ne fund, me zemer te ngjethur, pa koken e tij
leshtore qe doli te qoshja e murit te shtepise dhe ndeshi ne veshtrimin e syve
te tij te humbur thelle ne zgavra.
Ai u qep lart shkalleve duke u mbajtur me
njeren dore te muri.
-C'ish ben ketu ti akoma? - i foli me te rrepte, kur
arriti ne krye te shkalleve.
Asaj i ishte lidhur gjuha e s'fliste dot. "Moj
perendi,moj perendi!" - tha me vete kur pa nga afer fytyren e tij aq te dobesuar
, aq te prishur, e sidomos ata syte e tij te medhenj aq te humbur thelle ne
zgavra e pothuaj te mbuluar nga vetullat e ulura ne ballin e madh plot me
rrudha.
Ai hyri brenda ne shtepi pa ndaluar perpara saj.
Ku eshte djali? -
tha.
Fle, - u pergjigj ajo me nje fije zeri.
Mos e zgjo, - tha ai. - Je
hazer per udhe ? Merr djalin edhe nisu kete dakike .
Ajo u mundua te kuptonte
mire fjalet e tij.
Po, hajde, te nisemi,- tha.
U' do vite pas jush, ju
ikni perpara, - tha ai dhe duke kaluar me nxitim permes odes shkoi dhe shtyu
fleten e njeres dritare, vuri re perjashta ne te gjitha anet pastaj u kthye
perseri nga e shoqia:
Te thashe qe te nisesh ne kete dakike- i foli perseri
me te rrepte, - mos rri si e karfosur atje te dera .
Po, hajde, te nisemi,-
perseriti ajo.
U' do u arri ne udhe, ju do ikni perpara, se u' kam akoma ca
pune ketu, - ja ktheu ai dhe u ul ne gjunje te qoshja e oxhakut ku kish fshehur
dyfekun brenda ne mur dy vjet te shkuara.
Ti s'ke me nonje pune ketu, - tha
ajo. - Asnjeri s'ka me nonje pune ketu. I tere fshati ka ikur, e tere Cameria ka
ikur....
Pse s'ike dhe ti preme me te tjeret? - i brriti ai.- Nuk te dergova
haber me Zejnelin e Buhuse qe te me merrje djalin e te niseshe me tere miletin
?
Ku do shkoja u' pa ti ? - tha ajo.- Denja ketu se te prisja ti. Zejneli i
Buhuse na tha qe ti te la pas ne Patra, ne kaike, edhe na tha qe mase do arrinje
ne shtepi qe dje preme.
Ai shqepi me sqepare nje parvaz dhoge, nxorri me te
shpejt maliherin e gjate nga muri dhe me te ne dore u kthye me vrull drejt se
shoqes:
Tani degjome, po te me degjosh mire, - foli. - U' i kam kauret pas
thembrave te kembeve. Djalin e Kiços me shoket e tij qe me vrane vellane. Me
jane vene pas e shume vonuan qe s'kane arrire akoma ketu. Ti merr djalin e nisu
se u' dua qe t'i pres ata ketu...
Tani qe ajo e kuptoi si ishte puna, nje
dritherime e akullt ia shkoi tere kurmin.
S'iki u' pa ti, ate mendje mblidhe-
e nderpreu te shoqin me nje vendosmeri qe ai e njihte mire.
Eja te ikim, ne
ke besuar perendi. Nuk eshte koha per te marre hak. Le ate hake ta marre
perendia. Eja, aman, te ikim e mos na merr ne qafe. Se kemi dhe djalin
sabi(femije).
Ai mori fryme thelle, sikur t'i ishte mbledhur frymemarrja ne
gjoks per dy vjet me radhe.


"Krahu i Shqiponjes", 1978/1

Bilal Xhaferi

Vajza nga brigjet e lumit
Kalama

Pezuli i dritares se ambulances ishte fundosur nen kuroret e
luleve te diellit, qe perkundeshin ngadale ne eren e mbremjes. Mbi pezul ishte
perkulur ndihmesmjekja me nje liber ne dore.
Kur ajo ngriti kryet, fytyra e
saj e rrethuar me floke te arte u duk gjithashtu si nje kurore luledielli.
Pa
e shkeputur dot plotesisht mendimin nga ato qe lexonte ne faqet e librit, ajo me
hodhi mua nje veshtrim te shpejte pastaj i ndali syte te dora ime e
lidhur.
“Keni djegur doren me zift ? “ - tha. “Ejani brenda t'jua
mjekoj”.
Kur hyra brenda, ajo e la librin mbi pezulin e dritares, me tha te
ulesha ne nje karrige prane tavolines se saj dhe erdhi e me zgjidhi shamine nga
plaga. Shamia ishte ngjitur pas lekures dhe mishit te djegur. Kur ajo e shqiti,
une u shtrengova i teri pas dhembjes se plages.
“Me graso e ke lyer keshtu ?
“ - tha ajo.
“Shoket thane se duhej lyer me graso” - thashe.
Ajo solli
fasho, pomade, solli edhe gersheret dhe, pasi ma pastroi plagen me alkol, filloi
te priste me gershere pjeset e demtuara te lekures.
“Nga je ti ? Nga te
folurit duket qe s'je prej ketyre aneve”.
“Une jam çam” - ju
pergjigja.
“Cam ?” - tha ajo dhe ngriti menjehere koken. - Vertet ? Nga
ç'vend i Camerise ?”
“ I di ti vendet e Camerise ?”
“Cish nuk i di u'
vendet e Camerise, Domosdo qe i di. Edhe une jam çame”.
Ishte krejt e pa
pritur per mua qe te takoja nje vajze çame kaq larg , ne veri. E vura re me çudi
dhe, perendia e di perse, m'u duk sikur zbulova ne fytyren e saj ca tipare te
njohura, tipare te nje njeriu tim shume te afert. Diku thelle ne kujtesen time u
ngrit nga erresira e viteve fytyra e dashur e nenes sime te vdekur, ashtu siç
kish mbetur ajo fytyre ne mendjen time, qe nga koha e larget e
vegjelise.
Pastaj m'u kujtua motra ime e vogel dhe vellai im i vogel, qe i
ngjanin aq shume nenes.
“S'me kish shkuar kurre ne mendje se do te mund te
takoja nje vajze çame ketu prapa maleve te veriut”, - thashe i habitur. - Te
kane transferuar ketu ?”
“- Jo, ne banojme ketu ne fermen e lokalitetit.
Familja ime punon ne ferme”.
“Nga ç'ane e Camerise ini?”
“Nga rrethet e
Janines.Fshati yne eshte buze Kalamait, balle maleve te Sulit.Ndoshta ju i dini
ato vende.”
“Jo, nuk i di. Une, ne te vertete, nuk jam çam i ardhur. Jam nga
kjo pjeseza mbrenda kufirit.”
“Po nje balte jemi ne. Si mbrenda, si jashte
kufirit, jemi po ai sua. Edhe une, per veten time s'jam e ardhur. Kam lere ketu
ne Shqiperi.
Po me kaq malle flasin pleqte tane per Camerine sa qe, nga
rrefimet e tyre, Cameria mua me del e gjalle perpara syve sikur te kem jetuar
atje tere jeten time. A e beson ? Me duket sikur i di ku jane krojet, ku jane
kullotat, arat, ullishtet, i di ku jane malet e Sulit e ku eshte lumi Kalama, i
di ererat e vendeve e i di nga ç'ane shohin penxheret e odave e nga ç'ane
degjohet daullja e remezanit.”
Ulur ne karrigen e saj prane dritares, me
njeren dore duke menjanuar pakez floket qe i uleshin mbi faqe dhe me brrylin e
vendosur lehtaz te ana e bllokut te raporteve mjekesore, atje ne sfondin e
fushes se vogel malore me luledielli, ne sfondin e alpeve te larta te veriut te
Shqiperise, ajo fliste per Camerine e saj qe s'e kish pare kurre, fliste per nje
vend te bute e te ngrohte ne jug, mbuluar me ullishte e me kope delesh, per nje
vend te blerte te humbur si ne enderr. Gjuha e saj çame thyhej pakez me te
folmen e veriut. Fytyra e saj me kujtonte nenen time dhe zeri i saj me kujtonte
motren time. Me dukej sikur kjo vajze fare e panjohur per mua, disa çaste me
pare, tani ishte si nje njeri imi, si nje pjesetar i familjes
sime.


Kur vajta perseri ne ambulance te nderroja plagen, ajo me
tregoi se u kish folur ne shtepi per mua dhe prinderit e saj i kishin thene te
me ftonte te shkoja per nje vizite.
“Do gezohen shume po erdhe, te me
besosh,” - tha ajo. - Sidomos gjyshja. Ajo ka kaq shume mall, kaq shume mall

qe te takohet me nje çam e te bisedoje per Camerine. Cameria eshte zemra e
gjyshes sime. Cdo gje ajo e lidh me Camerine.
Cameria eshte me e mire nga te
gjitha, me e bukura nga te gjitha, me e pasura nga te gjitha. Qumeshti, ullinjte
e mjalti i Camerise, aromat e Camerise, pemet dhe dielli dhe hena e Camerise,
delet e Camerise e varret e perrallat e Camerise, - te gjitha jane krejt
ndryshe, te pa krahasueshme, te çuditeshme. E di ç'me tha mbreme gjyshja ?” Nuk
e di pse kam nje jave te tere qe shoh nate per nate ne gjume Camerine, - me tha.
- Siç duket, do te vdes tani. Shyqyr i qofte perendise qe me sjell keshtu
perpara syve ato vendet tona, qe ti shoh edhe njehere, te pakten ne enderr,
perpara se te mbyll syte pergjithnje.”
Une i dhashe fjalen asaj se do t'i
beja nje vizite ne shtepi. Isha i ndrojtur nga natyra dhe me vinte veshtire te
shkoja per vizite, po, megjithate isha i sigurt se ne familjen e saj do te
kaloja mire, do ta ndjeja veten si ne shtepine time. Une e dija se si te presin
çamet kur u shkon si mysafir. Veç kesaj, edhe une kisha mall e deshire qe te
takoja çame e te bisedoja per Camerine.
Ecja rruges dhe mendjen e kisha te
ajo, te Cameria e asaj dhe imja.Mendoja se ajo ishte nje vajze e dashur, e urte
dhe e mençur, me nje natyre fisnike dhe me nje bukuri te embel. Dhe me dukej
sikur e degjoja perseri zerin e saj te qete: “.... Qumeshti, ullinjte, mjalti i
Camerise, .... pemet dhe hena dhe dielli i Camerise... “


Nga
B.Xhaferi : “PERTEJ LARGESIVE”

Botuar per here te pare :”Krahu
iShqiponjes” nr. 1 , 1974

Pertej Rajces ne Kalisht

Per ju qe nuk e
dini, Kalishti eshte nje fshat shqiptar ne nahijen e Struges. Tani kjo pjese e
Shqiperise quhet Maqedhoni, po nuk eshte quajtur gjithnje keshtu. Kur kufiri nuk
ishte atje ku eshte sot, fshatrat e Struges s'kishin te ndare e s'kishin te
ndryshuar me fshatrat e tjera shqiptare rrotull liqenit te Pogradecit e rrotull
fushes se Domosdoves, po venin e vinin e jepnin e merrnin si vellezerit e nje
barku e si balte e nje dheu qe ishin.

Keshtu vazhduan ata te pandare edhe
kur u nda kufiri atje ku s'ndahet, domethene pas vitit 1913, kur nje gjel u be
nje thele dhe Shqiperia nga nje “shprehje gjeografike” u be nje “shprehje
politike”. Vetem pas Luftes se Dyte Boterore, kur hyri ne mode nje shprehje e
re, shprehja ideologjike, ata u ndane tamam, i prene hyrjet e daljet neper kufi,
i prene krushqite, i prene pazaret, u hyri teli me gjemba dhe bajoneta ne mes te
arave, ne mes te kullotave, ne mes te vatheve dhe shtrungave.

Siç ju
thashe, Kalishti bie ne nahijen e Struges. Ai gjendet aty pertej Rajces.Ose ju
po deshet thoni qe Rajca gjendet aty pertej Kalishtit. Se qe te dy fshatrat jane
ne njeren e ne tjetren ane te malit midis tyre, ku kalon kufiri i Shqiperise me
Jugosllavine.

Kalishtasit po jane shqiptare. Domosdo.Po jo te gjthe, ama.
Qe moti, aty pat ardhur nje familje maqedhonase, e kjo familje e vetme me kohe
erdhi e u shtua e prej saj u bene dyzet familje.

Prapeseprape, shqiptaret
bejne shumicen e fshatit, se Kalishti eshte nje goxha fshat i madh, me katerqind
e ca shtepi.

Shqiptaret jane shumica, vertet, mirepo nuk kane asnje
perkrahje e asnje ndihme ne qeveri. Ata atje kane mbetur si ai djali i gjetur i
perralles. Perkundrazi, maqedhonet, qe jane te ardhur, hiqen e mbahen si zoter
te vendit. Ata e kane grure me njerezit e qeverise, u ecen fjala kudo, jane te
gjithe te armatosur, i dergojne femijet ne shkolla, zene pune te mire ne Struge
e ne qytete te tjera, kane perkrahje nga shteti. Me fjale te tjera , ata kane
dajo kalin, siç thote populli. Kjo ka bere qe atyre t'u rritet mendja shume e
t'u hipe nje fodullek i madh.
Ata po e merrnin neper kembe
fshatin.

Shqiptaret , per t'iu larguar sherrit, ulnin kryet e
s'ndiheshin. Mirepo po i leshove pe te ligut, pleksesh keq me te.Punet erdhen e
u trashen dhe vajten deri atje sa qe maqedhonet nuk i linin shqiptaret as te
kalonin ne buze te liqenit,..... se u trembeshin peshqit e nuk u vente mbare
peshkimi.
Keni pare ju , keshtu ?
Si te benin , si te mos benin shqiptaret
e gjore ? U ngushtuan keqas.
Nje dite nga ditet, dimer si tani, bore e akull
e tere dynjaja, nje maqedhon zuri nje çilimi shqiptar tek kalonte anes liqenit
dhe e rrahu. Femija u perplas ne akull e iu hap nje plage ne te prape te kokes.
Ashtu, tere gjak e tere te qara, ai shkoi ne shtepi dhe u tregoi njerezve te tij
ç'kish ngjare.
Kjo e mbushi kupen.
Nje te dale bejne atehere njerezit e
çilimiut bashke me farefisin e tyre dhe , drejt e te maqedhonet.
“More ju, te
tille e te ketille, ç'faj ju pati ky çilimi i varfer qe e keni katandisur ne
kete dite ? Andaj i kemi e i rritim ne femijet tane, qe te na i beni ju gjak e
plage me te rrahura ?”

Qe te mos e zgjat tregimin, krisi huri.
Bam!
Bjer! Bertit! Vloi druri ate nate atje sa u tund vendi. Maqedhone e shqiptare
bashke u bene pershesh me njeri-tjetrin, e, kur undezen gjakrat mire, krisi edhe
alltia.

Po njeri nga maqedhonet, ai qe ata e mbanin per me trim, vuri
perdhe nj djale shqiptar dhe ja hoqi me kobure. Nuk e zuriplumbi djalin po vetem
ju percellua ana e fytyres nga flaka e barutit.(Se,qe t'a dini ju, maqedhonet
atje nuk jane hiç nishanllinj ; ata as nuk shohin mire se e kane driten e syve
te dobet; e kane kete te mete ne racen e tyre )

Atehere ai djali, nje te
rrembyer ja ben koburen nga dora maqedhonasit, e ktheu ate dhe e vuri poshte dhe
ja shkrepi mu ne mes te fytyres te gjithe plumbat qe kishin mbetur,.... nje, dy,
tre, kater.

Nje plake shqiptare, nje gjyshe nja gjashtedhjete e pese e
kusur vjeç, hidhet me nje naxhake ne dore dhe le te vdekur perdhe nje tjeter
maqedhon. I erdhi radha edhe nje te treti, po ai shpetoi se u hodh ne liqen me
gjithe dyfekun e tij.Maqedhonet e tjere, pastaj, kur pane se po behej kerdia, ua
mbathen nga syte kembet dhe shkuan e u mbyllen neper shtepite e
tyre.


Ja, keshtu ngjau ate nate ne Kalisht. Te nesermen, dy shqiptare
te plagosur rende u shtruan ne spitalin e Struges. Doktoret e spitalit ishin po
maqedhone. Po sikur ata t'u benin te plagosurve ndonje gjilpere tjeter per
tjeter dhe pastaj te thoshin qe vdiqen nga plaget?
Shpejt, djale, haber, ne
Prishtine. Sapo merr haberin Prishtina, nis fill nje ambulance per ne Struge, me
dy mjeke shqiptare brenda. Drejt ata te dy e ne spitalin e Struges.
Pa dale
te shohim ne ata te plagosurit nga Kalishti qe u shtruan ketu dje ? C'plage
kane, ku i kane e ku s'i kane? Asgje me rrezik. E moret vesh, ju, mjeket e
spitalit te Struges? Plaget e ketyre dy shqiptareve nuk jane me rrezik. Ejani te
mbajme ketu nje proçesverbal, qe ta bejme punen siç duhet. Per kaq e kaq dite
keta duhet te dalin e te shkojne ne shtepite e tyre te sheruar. Se mos pesojne
gje, se pastaj do t'i kemi fjalet ndryshe .

Ata nuk pesuan gje ne spital.
Dolen pas disa ditesh dhe shkuan ne shtepite e tyre. Po puna nuk mbaroi me kaq .
U hap ne Struge gjyqi. E ju, e merrni me mend qe gjyqi mban anen e maqedhoneve.
Se ne gjykatore te gjithe jane maqedhone.Ashtu siç jane ne polici, ne pushtet e
kudo tjeter neper zyra.
Po edhe pse maqedhonet mund te fitojne me gjyqet qe
mbajne anen e tyre, mesimi i ngjarjes se Kalishtit eshte qe shqiptaret, kur
vihen ne prove, ne rast rreziku, fitojne me shpirtin dhe me guximin e
tyre.

(Ngjarja per te cilen behet fjale ketu eshte e vertete. Ky tregim
eshte vetem nje variant i lire letrar i kesaj ngjarjeje).

Bilal
Xhaferi.

“Krahu i Shqiponjes”, shtator, 1981

BILAL XHAFERI

Bilal Xhaferri lindi në
fshatin Ninat të Konispolit në vitin 1935 dhe vdiq në vitin 1986 në ShBA, ishte
shkrimtar i shquar shqiptar.

Bilal Xhaferi (nip i dijetarit të shquar
Hasan Tahsini) u rrit jetim pa nënë e pa babë.

Ja disa nga datat kryesore
të jetës dhe veprimtarisë së tij:

1935, 2 nëntor u lind në fshatin Ninat
(Ninati) të Konispolit, në krahinën e Çamërisë.

1943, i vdes e
ëma.

1945, i pushkatohet i ati nacionalist antikomunist.

1948,
largohet prej vendlindjes.

1948-1952 jeton dhe punon në Sarandë, punëtor
krahu, korier poste, etj.

1954-1955 ndjek shkollën shtatëvjeçare natën në
fshatin Sukth të Durrësit.

1962-1963 boton poezitë dhe tregimet e para në
gazetat “Zëri i Rinisë”, “Drita”, në revistat “Nëntori”, Ylli”, etj.

1966
i botohet vëllimi me tregime “Njerëz të rinj, tokë e lashtë” që pati një sukses
jo të zakonshëm.

1967 i botohet vëllimi me poezi “Lirishta e kuqe”, i
cili ndalohet nga censura komuniste.

1967 shkruan romanin “Krastakraus”
që u botua më 1993, pas vdekjes.

1968 shkruan skenarin për film artistik
“Era shtyn mjegullat”.

1968 i hiqet e drejta e botimit, i ndalohen veprat
e botuara, internohet në fshatin Hamalle të Durrësit, pasi ishte përjashtuar nga
LSHA e Shqipërisë, me preteskin e kritikës që i bëri romanit "Dasma" të I.
Kadaresë, u detyrua të arratisej për në SHBA.

1969, 30 gusht, arratiset
fshehtazi prej Shqipërisë në Greqi, sepse nga Sigurimi i Shetit i ishte
përgatitur dosja për arrestimin dhe burgosjen e tij.

1970, shkon në SHBA,
në Boston.

1970-1972 punon në gazetën “Dielli” në Boston, në
SHBA.

1972 nga Bostoni dërgon për botim në Ndërmarrjen Botuese
“Rilindja”, në Prishtinë, romanin “Ra Berati”.

1974, në tetor, në Çikago
të SHBA themelon revistën “Krahu i shqiponjës”, botim i Lidhjes
Çame.

1974-1986 drejton, boton dhe redakton revistën “Krahu i
shqiponjës”, ku botoi shumë artikuj publicistikë, poezi, tregime, romane, skeçe,
vizatime, karikatura, foto artistike, etj. Kjo revistë ishte tribunë e mendimit
të lirë që trajtonte vazhdimisht temat e problematikat e çështjes çame, çështjes
kombëtare shqiptare, temat rreth diktaturës në Shqipëri e, mbas vitit 1981, më
dendur problemet lidhur me Kosovën. Në faqet e revistës Bilali botonte, përveç
krijimeve të tij letrare, edhe krijimtari letrare e përkthime të autorëve të
tjerë shqiptarë e të huaj. Ai arriti të nxirrte 39 numra të kësaj reviste, në dy
gjuhë, ship e anglisht, deri sa vdiq në rrethana të panjohura në 14 tetor të
vitit 1986

1975 boton fragmente të romanit “Trotuare të kundërta” në
revistën “Krahu i shqiponjës”.

1977 boton fragmente të romanit “Hëna e
kantjereve” në revistën “Krahu i shqiponjës”.

1978 e plagosin disa njerëz
të panjohur.

1981 digjet redaksia e revistës “Krahu i shqiponjës” ku
kishte dorëshkrimet e veprave letrare, studime, kërkime shkencore, përkthime,
shënime politike, letra, piktura, fotografi, etj.

1986 sëmuret dhe
operohet prej tumorit.

1986, 14 tetor, vdes në spital në Çikago në
rrethana të panjohura.

1995, 3 maj, Presidenti i Republikës e dekoroi me
medaljen “Martir i demokracisë” (Dekreti 1089) me motivacionin "Për përkushtim
si publicist e politikan disident në luftën kundër komunizmit e diktaturës, për
aspiratat e tij thellësisht kombëtare e demokratike".

1995, 6 maj,
shkrimtari Shefki Hysa drejtues i Shoqatës Kulturore "Bilal Xhaferri", në
bashkëpunim me Qeverinë shqiptare inicoi dhe organizoi ceremonialin e rikthimit
në Atdhe të eshtrave të poetit, prozatorit dhe publicistit të shquar disident
Bilal Xhaferri që tanimë prehet në vendlindje, në Sarandë.

Bilal Xhaferri
ishte një shkrimtar i rrënjëve të etnisë në vitet gjashtëdhjetë, kur letërsia
shqipe ose lavdëronte idetë e socializmit, ose fitoren në Luftën e Dytë, duke e
thjeshtësuar këtë në absolutin ideologjik të përparimit. Në këtë aspekt,
Xhaferri duket i vetmuar për kohën, duket i lidhur me letërsinë e paraluftës; po
ky tashti të kaluarën nuk e shikon në stilin e himnizimit e të lavdit, si
mbështetje për problemet aktuale, po pikërisht duke marrë një qëndrim kërkues e
kritik për të kapur esencat krahas situatës kalimtare. Në këtë vështrim, kërkimi
letrar i Bilal Xhaferrit në të shkuarën, në rrënjët etnike, nuk bëhet si shpalim
dhe fascinim me të kaluarën, po pikërisht si kërkim për të bërë ndërkomunikime
të kohëve.

(Sabri Hamiti) në "Poeti i nemun: Bilal Xhaferri"

Pylli malor me ahe hapte ngado shtigje të ngushtë e
dredharakë, që kushedi ku të shpinin. Po ato shtigje nuk të shpinin asgjëkundi.
Vetëm udha kryesore mund të të nxirrte përtej, në anën tjetër tek Livadhet e
Bardha. Po edhe që të dilje në anën tjetër, prapë nuk arrije gjëkundi, se atje
s'kish asgjë veç Livadheve të Bardha.
Nuk e di përse u kish mbetur atyre ai
emër. Ato nuk ishin të bardha. Bile ato as nuk ishin livadhe fare, po vetëm ca
djerrina, ngastra të vogla toke, të çveshura, pa bar e pa lule, të braktisura
nga njerëzit e nga perëndia, atje te mënga e pyllit malor përtej qafave të
Malasit.
Zejneli dhe unë i mbaruam së bashku studimet në Institutin e Lartë
Pedagogjik në Tiranë. Kur ishim në Institut, ne s'kishim ndonjë afrim me
njëri-tjetrin. Më pas, kur mbaruam studimet dhe u caktuam të jepnim mësim në
shkollën e Malasit, shoqëroheshim dhe qëndronim pranë. Megjithatë, nuk e di
përse, unë i trembesha pranisë së tij, nuk e kuptoja dot natyrën e tij dhe mbeta
përgjithmonë e largët dhe e huaj për të.

Unë u trëmbesha edhe shokëve të
tij. Ai kish shumë shokë. Ata i thërrisnin njëri tjetrit "Vëllezër ujqër", sipas
një poezie të Henrik Hajnes. Ishin djem gazmorë, të dashur e të sjellshëm, po
unë vija re me frikë në zemërqë pas kësaj shfaqjeje të jashtme plot shkujdesje
të natyrave të tyre rinore fshihej diçka vërtet prej ujku, diçka e egër, e
rrezikshme. Nuk e kuptoja dot se si ishte puna e tyre. Nganjëherë më dukej sikur
kisha hyrë porsi ndonjë dele në shoqërinë e ujnërve, pastaj më dukej sikur ata
vetë ishin viktima, që qcdhnin plot kurajo, ndërsa rreth e rrotull tyre ndritnin
në errësirë sytë e një lukunie ujqërish të uritur. Unë jetoj'a me nje frikë të
fshehtë në zemër.
Po kjo nuk zgjati shumë.
Një natë, papritur e pakujtuar,
në shkollën tonë çatisën tre "Gaze" të Sigurimit. Atë natë unë dhe vëllai im i
vogël, Mehmeti, ishim ftuar në darkë tek një familje aty në lagje. Kur u kthyem,
tek dera e shtëpisë ngjitur me shkollën, ku banonin mësuesit, gjetëm Dritën, një
shoqen time, që dridhej nga të qarët dhe nga të ftohtit, pa mundur të lidhte dot
dy fjalë bashkë dhe të na tregonte ç'kish ngjarë.
Të gjithë mësuesit e tjerë,
pesë djem dhe dy vajza, ishin arrestuar.
Të nesërmen dhe në ditët e javët që
pasuan filluan lë hapeshin fjalë se qenë bërë arrestime edhe në shkolla të tjera
në Tiranë, Durrës, Elbasan, Shkodër. Doli që këto nuk ishin thashetheme të kota.
Pas disa mujave u hap në Tiranë gjyqi kundër "Grupit të mësuesve", të cilët
kishin formuar në fshehtësi Partinë Socialiste Shqiptare (Të Moderuar), sipas
tipit të Shopenhauerit.
Emri im nuk u përmend gjëkundi, as për mirë as për
keq. Nuk më kërkuan që të dilja dëshmitare në gjyq
dhe nuk më akuzuan për
ndonjë gjë. Megjithatë, apo ndoshta, pikërisht për atë, nuk e di përse, unë e
ndjeva veten fajtore. E dija që nuk kisha bërë ndonjë faj, po prap më therte në
shpirt kur mendoja që të gjithë shokët dhe shoqet e mia ishin kapur dhe ishin
flakur nëpër burgje, kurse unë isha lënë mënjanë, kisha mbetur në heshtje, porsi
tradhtare.
Ankthi im bëhej edhe më i rëndë kur mendoja që ata më kishin
mënjanuar mua, nuk më ishin shfaqur, nuk më kishin besuar, ishin
ruajtur.
Kështu kaloi një vit që nga ajo ngjarje e paharruar, një vit plot
brenga dhe mendime të zeza, i gjatë sa një jetë e tërë.
Një mbrëmje, ndërsa
kthehesha nga një seminar i mësuesve të rrethit, në sheshin e lokalitetit të
Malasit, takova nanë Hatixhen, nënën e Zejnelit. Ajo rrinte ulur mbi një gur
pranë gardhit gjysëm të rrëzuar të një kopështi ngjitur me sheshin. O perëndi,
sa shumë kish ndryshuar, sa shumë qe plakur e tretur! Ashtu e pakët dhe e
kërrusur, e mbështjellë e tëra me ato çitjanet e gjera dhe me shaminë e kokës
lëshuar pa kujdes nën gushë, ajo dukej porsi një boçe tërë arna e harruar atje
ndanë gardhit.
E pyeta në kish ndonjë lajm nga Zejneli. Ajo më tha se i
kishin thënë që ai ishte në burgun e Tiranës. Të nesërmen ajo do të shkonte që
t'i shpinte të birit ndërresa dhe ushqime.
Unë vendosa aty për aty që të
shkoja bashkë me të.Kur ja thashë këtë gjë, e gjora plakë ngriti sytë dhe më
hodhi një vështrim të pakuptueshëm. Dukej sikur ajo vetëm tani po e vinte re që
unë qëndroja përpara saj dhe bisedoja me të.
Një dritëz e zbehtë u ndez e u
shua diku thellë në sytë e saj të hutuar. Lëvizi buzët e thata që të thoshte
diçka, po nukfoli, psherëtiu dhe humbi përsëri në brengën e zezë që i hante
shpirtin.
Të nesërmen qe e djelë. E lamë që të niseshim herët në mëngjes, pa
dalë drita. Ajo do të vinte të trokiste tek dritarja, pastaj do të zbrisnim në
xhade, matanë Livadheve të Bardha, ku do të pritnim për ndonjë kamion.
Unë u
pendova menjëherë për atë që bëra. Ç'më hipi ajo mëndje ashtu? Ku shkoja unë?
Ç'kërkoja unë në burgun e Tiranës? Ç'e kisha unë Zejnelin, e ç'më kishte ai mua?
Në fund të fundit, ai tani qe një i burgosur politik. Do të ishte ndoshta më pak
e rrezikshme sikur të shkoj të vizitoj një të sëmurë nga leproza, se sa të shkoj
që të vizitoj një të burgosur politik.
Sidoqoftë, nuk e ndërrova mendjen. Le
të bëhej si të bëhej, të nesërmen do të shkoja në Tiranë së bashku me nanë
Hatixhen. Kur arrita në shtëpi, i tregova vëllait se si qëndronte puna dhe e
porosita që të mos hapte gojën e të mos bënte fjalë gjëkundi. Mehmeti ishte 9
vjeç atëherë. Ai më bindej e më donte mua sikur të më kish nënë. Kurvonë pas
mesnate, nanë Hatixheja trokiti tek xhami i dritares, unë brofa menjëherë nga
krevati, u veslpa me nxitim dhe lidha kokën me shami, putha Mehmetin që flinte
në ndarjen tjetër, mbledhur kruspull në dyshek, porsi ndonjë këlysh dhe dola
menjëherë përjashta.
Ishte akoma errësirë. Përtej tek mënga e pyllit me ahe
nxinin Livadhet e Bardha nën yjet e fundit të veriut, që xixëllonin plot
drithërimë. Që poshtë, nga thellësitë e honeve vinte një thëllim therës. Ne të
dyja zbritëm në xhade, pa folur, porsi dy fantazma.
Udhëtimi ynë qe një
mundim i kotë. Pasi na lanë që të pritnim një gjysëm dite, në shi e në të
ftohtë, tek dera e Burgut të Ri të Tiranës, më në fund na thanë që Zejneli nuk
ishte atje. E kishin transferuar në burgun e Burrelit. Kështu, në mbrëmje vonë,
ne u kthyem përsëri në Malas, të lodhura e të dëshpëruara. Po unë nuk u tunda
nga imj'a. Të dielën tjetër, e ngarkuar me trastat e rënda të nanë Hatixhes u
nisa bashkë me të për në burgun e Burrelit. Dhe kur atje na thanë që Zejneli
ishte transferuar në kampin e të burgosurve në Laç, nuk e bëra të gj'atë me
mëndjen time, po e mblodha që të shkoja të dielën tjetër në Laç.
Po ne nuk
arritëm ta bënim atë udhëtim.
Gjatë asaj jave unë dhe Mehmeti kishim qenë në
familjen tonë, në Durrës, ku kaluam pushimet e simestrit. Në të vërtetë,
pushimet zgjatnin edhe disa ditë akoma, po unë e lashë vëllanë në shtëpi dhe u
ktheva në Malas para kohe.
Ndonjë orë pasi kisha arritur, tek dritarja
dëgjova të trokiturën e njohur të nanë Hatixhes. I hapa derën menjëherë. Ajo
hyri brenda në heshtje dhe shkoi e u ul tek cepi i një karrigeje.
- E shikon,
e mbajta fjalën apo nuk e mbajta? - i
thirra me krenari. - Të thashë që do të
isha këtu të
shtunën dhe, ja, ku jam. Jam vajzë çame unë, kam besë.
- T'i
rrosh babës e nanës, se ti vlen sa për pesë djem,
- tha ajo. - Po kot u
mundove që u ktheve.
Ç'është ajo fjalë që thua, nanë Hatixhe? -
e
ndërpreva. - Ne do të vemi nesër në Laç. Ç'domethënë
që u ktheva
kot?
Ne s'kena për t'shkue nesër në Laç, - tha ajo.
Po ti a je në vete? -
e ndërpreva përsëri. - Sis'shkuakemi? Do të shkojmë patjetër, nanë Hatixhe. Dhe
besomë mua: kësaj here do ta takojmë patjetër Zejnelin. Ma thotë zemra.
- Po
Zejneli u kthye ke shpia, - tha ajo.
Unë lëshova një britëm dhe u ula e i
rroka plakës të dy gjunjët:
U lirua?
Po, - tha ajo. - U lirue, pllumbi i
nanës, u lirue. Shpirti
i tij ashtë tash atje nalt bashkë me engjujt e
qiellës.
Unë nuk e kuptoja dot se ç'donte të thoshte ajo, po një parandjenjë
e keqe më goditi papritur në zemër dhe balli m'u ftoh si akull, m'u prenë
gjunjët.
Nanë Hatixhe, s'të marr dot vesh, - i thashë.
Mblidhe vedin, goca
jeme, - tha ajo. - Zenelin e
vranë, moj, zemër. U banë tash tri ditë që e
kanë
varrosur ke Livadhet e Bardha. Po, pllumbin e nanës,
ma vranë, ma
vranë djalin.
Unë me të vërtetë nuk po e merrja vesh se ç'donte të thoshte
ajo. Bëra një lëvizje që të ngrihesha, po gjunjët më ishin këputurfare e nuk më
mbanin dot më.
Nanë Hatixhe!.... Po si... po si? - u mata të flisja.
Fjala
më mbeti në grykë, një dobësi e tmerrshme më
kish pushtuar të tërën, m'u
muarr mendja, m'u errën
sytë. Më dukej se gati po humbisja ndjenjat. Me atë
fije
fuqi që më kish mbetur, u shtrëngova tek gjunjët e plakës
dhe i
thashë vetes që të ngrihesha më këmbë. Më vinte
dhoma rrotull.
Oh!
Perëndi!
Më dukej sikur isha në gjumë, sikur shikoja një ëndërr. Po tani e
dija që kjo s'ishte ëndërr. Shkova dhe u ula tek buza e krevatit dhe mbeta atje
si e mbërthyer në vend.
Po, oj, bijo, po, moj, zemër! Ma vranë djalin në
fushëtë Laçit! - tha plaka. - Deshti me hikun djali, më thanë,deshti me u
arratisun. Koroneli, kaluar mbi kalë, e ndoqideri buzë kanalit. Kur e pa dj'ali
që aj i ktheu dyfekun, iu lut që mos ta vriste. "Mos, bre, i tha. Mos, për hatër
të perëndisë. Kam nji nanë plakë që m'pret ke shpia." Po koroneli i shau
perëndinë dhe nanën e ja shkrepi mjedis gjoksit. Do thonë se i ra me revolver,
do thonë se i ra me çifte të gjahut. Kishte dalë me gjuejt në fushë të Laçit,
koroneli komandar i kampit prej Toskënie e m'vrau vocin tem me duer të lidhuna.
Ata bajnë gjueti në kafaz të zLutja ime që të transferohesha në një shkollë
tjetër nuk u pranua. Në vjeshtë unë u ktheva përsëri në Malas. Nanë Hatixhja
kish vdekur. I tërë Malasi qe zverdhur nga fletët e aheve që kishin filluar të
binin herët atë vjeshtë.
Lutja ime që të transferohesha në një shkollë tjetër
nuk u pranua. Në vjeshtë unë u ktheva përsëri në Malas. Nanë Hatixhja kish
vdekur. I tërë Malasi qe zverdhur nga fletët e aheve që kishin filluar të binin
herët atë vjeshtë.
Ashtu siç erdhi vjeshta herët, ashtu erdhi dhe dimri. Në
fillim të nëntorit ra bora e parë. Kur ajo shkriu, la pas një botë të zymtë, të
zverdhur, të zbrujtur. Degët e aheve, lakuriq si gjymtyrë meitësh, i
drejtoheshin në heshtje qiellit si në një lutje të pikëlluar. Pas trungjeve të
tyre më dukej gjithnjë sikur shikoja tek zgjatej tinëzisht një dorë katile, e
armatosur me një çifte gjahu, drejtuar në një shenjë të largët në hapësirë, ku
ravijëzohej në sfondin e qiellit dimëror silueta e një fytyre të dashur e të
paharruar për mua.
Mëngjeseve, malet hidhnin mbi supet e larta guna të murrme
mjegullash dhe vinin te kryet qeleshe të bardha reshë. Kojrillat dhe
dallëndyshet e fundit nxituan te kaptonin fluturimthi matanë horizonteve dhe
tani tek gardhet e kopshteve dëgjoheshin cicërimat e gushkuqve, që perëndia e di
nga kishin dalë ashtu papritur.
Natyra ndërroi krejtësisht, porsi në një
vjershë të Naimit, porsi në një këngë të De Radës. Po zemra ime nuk ndërroi.Se
njeriu mësohet me të gjitha ndryshimet në natyrë dhe në jetën e tij, mësohet
edhe me vdekjen dhe vazhdon të jetojë duke u përshtatur dhe duke shpresuar, veç
zemra e tij nuk mësohet dot kurrë me shëmtimin e jetës së një shoqërie, ligjet
dhe natyra e së cilës janë kundër ligjeve dhe kundër natyrës së zemrës së
njeriut.



"Krahu i Shqiponjës", shkurt, 1979

By Shefki Hysa

I might have been in
the fourth or fifth grade classroom of my birthplace, I remember it vaguely,
when I have read a fragment of Bilal Xhaferri’s tales for the first time …The
tale was entitled “You are a partisan”, if I am not wrong… A life has gone by
and I can’t forget the deep impression it left to me… (I had in my hands the
book with Bilal Xhaferri’s tales “New people, ancient land” in the summer of
1982. My friend, the poet Agim Mato, with whom I used to discuss about my first
creations and my future as a passionate guy descending from a family that the
communist regime didn’t like, gave it to me). Since then I began to be
interested for Bilal Xhaferri and his creativeness that I don’t know why used to
attract me surprisingly so much… It seemed as if I had experienced once
somewhere, in another life all those reflections of his creativeness, or as if
we had come together at the same conclusion for all that we didn’t know
each-other and had never met before, as it happens sometimes to some scientists,
researchers or artists who discover at the same time the same law, make the same
invention, propound the same thesis or hypothesis or realize works which give
the same universal messages, knowing nothing about each other’s existence… And I
don’t why this kind of telepathic result used to make me think, induce me toward
a meditative philosophy that used to remind me that somewhere there is an
invisible godlike power, the God himself who dictates the run of our thoughts
and feelings and so vaguely it seems as if it arouses the existence feeling of
twin hearts who are inclined toward each other in an unknowable way, although
they float lonely through the endless spaces of Universe…
And I learned
whispery that we were from the same region. He was born on November 3, 1935, in
Ninat (Konispol), an area of Chameria region and he was descendant in the
well-known polymath Hoxhë Hasan Tahsin’s family. A mountain used to separate
Shalës, my village, from Ninat…
Thus, I was at the same time so near and so
far with Bilal. He had emigrated in February 1969 or more precisely “had
escaped” from Albania, according to the terminology of the Communist Regime
period, pronounced “enemy” of the Country whereas I was lost in the oblivion
bewilderment, that mental desert that communism served us…
Enemy of the
Country!… Imagine what kind of absurdity!… The creator of “Cham ballad”- enemy
of the Country!… Is there any human logic that believes this despite that logic
that invented it, monsters’ logic?!…
That’s enough!… Far away from
labyrinths… Far away from monsters…
But which are some of the main
characteristics of poet, prosator and dissident publicist Bilal Xhaferri’s
life?…

When he was eight his mother died and when he was ten, the
communist power shot his nationalist father and he remained fatherless with tree
sisters, under Ferik Hoxha’s care, his grandfather. After he finished the
elementary school in his birthplace, taking two grades in a year, in 1948 he
went away to find a job in Saranda, since they have no living means, especially
when his grandfather was pronounced “a rich countryman” and he was expropriated.
He found an ordinary job in Saranda; he had to load and unload cobbles in small
ships but being skillful and wise he was employed as courier in the telegraph
post-office situated in the building where the Renaissance poet Naim Frashëri
had worked as customs official. He ensconced oneself in his aunt’s family that
used to live in a single room and this is why he used to sleep often in the
sea-line garden. Once a month, when he had to take tokens, he used to go in
Ninat to see his sisters, walking tens of kilometers. Because of the
biographical problems, in 1952 he left Saranda, got into a hold, went away and
was located in Durrës. In 1954-1955 he lived with his small sister, Antika, in a
room in Sukth (Durrës). It was there where they followed the seven-year school,
his sister during the day and Bilal at night because he had to work as an
employee who establishes and controls the norms. Since then he began to write
the first poetries in pieces of paper.
Meantime he finished a technical
school for construction and was employed in construction yards, at bridge-street
in Kruja, at Ulza hydro central etc. In 1962-1963 he was able to publish the
first poetries and tales in “Youth’s voice” (“Zëri i rinisë”), “The light”
(“Drita”), “November” (“Nëntori”), “The star” (“Ylli”) etc. A lot of writers and
artists approached, supported and helped him, so his prominent talent wouldn’t
lose under the weight of “bad biography” consequences.
The peak of his
creativity was during 1965-1968 when his tale volume “New people, ancient land”
(1966) was published while the poetic volume “The red clearing” was impeded by
the communist censure before its circulation and it was converted in cartoon
dough. In this period he wrote the novel “Krastakraus” (1967), which was
propounded by him to be published.
In 1968, in a meeting at the League of
Albanian Writers and Artists, where Ismail Kadare’s novel “The wedding” was
being presented, Bilal criticized harshly this work described by the critique of
that time as “Arc of Triumph” of the Method of Socialistic Realism, a thing that
aroused the party censors’ grudge who confronted him immediately, not only by
reminding him the shooting of his father but even by threatening him with the
destiny that all the class’ enemies were expecting. Thereafter he was expelled
from the League, he lost the publication right, and the distribution of his
books was prohibited. His book “New people, ancient land” was taken away from
the libraries and the bookstores, his writings from the newspapers and magazine
collections were ripped, the novel “Krastakraus” was archived in the archives of
“Naim Frashëri” Publishing House, while Bilal, constantly supervised, was
interned in the village of Hamallë (Durrës), where he carried out handiwork in
agriculture, threatened everyday to be arrested.
He was kept for about six
months at the refugee camp in Janine (Greece), and then he went in USA, invited
by the Cham patriots Skënder Xhelua and Rexhep Hoxha.
In these difficult
conditions, on August 1969, together with his brother-in-law, Selfo Hoxha, he
went away from Albania, from his birthplace to Greece. He had some manuscripts
with himself, meantime some works of his creativiness: poetries, tales, novels,
film scripts etc., were consigned to journalist Ballkiz Halili and poet Namik
Mane. Before going away, he wrote a letter that was directed to his followers
and victimizers.
He worked for about two years in the Albanian newspaper “The
sun” (“Dielli”), but because of the different views with its editors, he was
obliged to leave it. In 1971, he sent for publication from Boston to Pristine,
to “Renaissance”(“Rilindja”) Publishing Enterprise the second version of the
novel “Krastakraus”, entitled “Berat ceded”, which was published by “R
“Renaissance” only in 1995, together with the poetic volume “Come on sadness”
and the tale-volume “New people, ancient land”, where are included even other
tales published in Albania and USA. In the accompanying letter of the novel
manuscript is written: “In my nearby literary efforts I have thought about
tales-miscellanea from Kosovar people today’s life. To collect the materials I
need to write this book, I hope I can pay a visit to Kosovo next year”. In USA,
Bilal became for many years the pivot of the expatriated Albanians’ union,
especially of the Cham emigrants, who were organized by him in the Cham League
organization, centered in Chicago, renewing in this way the prior
tradition.
In Chicago, on October 1974, he created “Eagle’s wing” magazine
(“Krahu i shqiponjës”), which was baptized, directed, prepared and published by
him till the end of life. He published many publicistic articles, poetries,
tales, fragments of the novel “Opposite sidewalks” (1975), fragments of the
novel “The moon of the yards” (1977), skits for Albanian language courses,
published his drawings and caricatures, artistic photos and short films made by
him. Even in USA he wrote movie scripts. In the magazine number where a fragment
of the novel “The moon of the yards” was published for the first time, it was
announced that Bilal was preparing from this novel a scenario for a feature
–length film with the title adapted into “The moon of the Countryside” and a
company from Hollywood was going to film it.
Through “Eagle’s wing” magazine
(“Krahu i shqiponjës”) he could set up relations with a lot of patriots in USA,
Canada, Europe, Turkey and elsewhere, with newspapers and magazines of Diaspora
and through it and its activity he influenced the approach and the collaboration
between Albanians of all lands, inclinations, political parties and political
organizations. “Eagle’s wing” was converted in a national magazine, kept with
the emigrants’ writings and it was addressed to all Albanians.
It had a big
brotherly, moral and material support from the Albanians of Kosovo and
Montenegro, from parties and their national organizations, even some of his
friends and collaborators were there. In a thank-you note in the magazine he
writes: “During this summer (1981) I stayed some months in Detroit. Among many
friends, whom I sincerely thank for their brotherly welcome, I want to mention
especially Prof. Prenk Gruda.
I will keep in mind as a beautiful memory the
time I spent at his home. Prenka expressed the Albanian characteristic nobility
simply with a genuine heartiness when he arrived at the hotel where I was
staying and invited me to reside at his home, saying to me: “You should come as
you are coming to your home. You don’t have to stay at this hotel. You can save
the money you could spend here and use them for the magazine. He gave me a spare
key of his beautiful home in suburb of Detroit. During the time I stayed at that
home I felt as at my home”. (“Eagle’s wing”, 1981)
But this patriot who used
to write frequently about the national issue in “Eagle’s wing” magazine (“Krahu
i shqiponjës”), who used to have exchange of letters with Bilal Xhaferri, has
been near him on other occasions, has encouraged and has offered unstinting help
to him. In a letter (1985) he writes to him: “I hope you are safe and sound, as
your heart wishes. To say the truth, we miss you. One of ours has been in
Chicago and has asked someone about you, but they didn’t say good words. They
told him that you are jobless, homeless, you are at loss; you don’t have a place
to eat and to pass the night. I can’t believe anyway that works are going so
badly; I said to the one who brought these words from Chicago not to speak with
someone else about this, because this is a disaster and incredible. But I know
my friend that those malicious mouths and enemies speak what their teeth utter.
My brother, you are welcome as to your brothers.
I am sending to you the
translations of some German newspapers, an article from “Business walk” and
another from “New York Times” because maybe you haven’t seen them.
Write us
some words man, just to know how you are or please call us. (“Eagle’s wing”, May
1985)
But, even in America, the country of big freedom, someone was
victimizing and punishing him to kill him and his work too. So, in 1978 he was
wounded. “Eagle’s wing” magazine (“Krahu i shqiponjës”) has written about this
horrible episode: “Bilal Xhaferri, editor of “Eagle’s wing” magazine (“Krahu i
shqiponjës”), was assaulted in darkness by three unknown people while he was
going in a meeting for the celebration of the 100th anniversary of Prizren
League. The friends that were waiting for him in the meeting, worried from this
delay, went out to look for him and found him in the street, wounded in the head
and face and with a knife cutting in the rib. The police that was informed and
came immediately brought him to the hospital”. (“Eagle’s wing” 1985,
May)
Once upon a time, maybe for intimidation, a heinous gossip was diffused,
as if Kadri Hazbiu had expressed himself that we will bring back here Bilal
Xhaferri dead or alive. And indeed, Albanian state security neither left him
alone in America, as his friends tell.
A crushing strike for Bilal was in
1981, when the editorial office caught fire, for which he has written in
“Eagle’s wing” magazine (“Krahu i shqiponjës”): “A fire burnt down the building
where “Eagle’s wing” magazine (“Krahu i shqiponjës”) was located, burnt down all
the files and the collections. This was a personal tragedy for Bilal Xhaferri,
who lost his books and his manuscripts, thorough literary volumes, studies,
scientific researches, translations, political notes, letters, pictures, photos,
works and efforts of ten difficult years in exile” (“Eagle’s wing”,
January-February, 1981).
In September 1986, one morning, suddenly Bilal lost
consciousness. He was taken urgently to the hospital. He was diagnosed with a
head tumor. He was operated but some days after the operation he died at Chicago
hospital, in October 14, 1986.
His compatriots, known and unknown people,
Albanian and foreign friends and the migration press too, accompanied him with
big honors.
The novel “Krastakraus”, presented for publication in 1967, was
published only in 1993, in Tirana from “Bilal Xhaferri” Publishing House
(Shtëpia Botuese “Bilal Xhaferri”).
In May 3, 1995 the President of the
Republic decorated him with the “Martyr of Democracy” medal, with the below
motivation “For his service as publicist and politician in the war against
communism and dictatorship, for his deeply national and democratic
aspirations”.
In May 6, 1995, as director of the Cultural Association “Bilal
Xhaferri” (“Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri”), in collaboration with the
Albanian Government, I initiated and organized the ceremony for the return of
the well known dissident poet, prosator and publicist Bilal Xhaferri’s bones in
his Homeland and now he reposes in the birthplace, in Saranda. In that year, for
the honor of Bilal Xhaferri, I began to publish in Tirana “Eagle’s wing”
magazine (“Krahu i shqiponjës”), as an organ of “Bilal Xhaferri” Cultural
Association (Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri”) otherwise called Cultural
Community of Chameria (Komuniteti Kulturor i Çamërisë), a magazine that has been
esteemed even by personalities such as Ismail Kadare and Dr. Haim Reitan.
As
conclusion, the noted writer Sabri Hamiti, my friend from Kosova, describes
briefly this personality’s profile:
“Bilal Xhaferri was a writer of the roots
of ethnicity in the 60s, when Albanian literature either used to glorify the
ideas of socialism or the victory in the Second War, simplifying this in the
ideological absolute of development. In this aspect, Xhaferri seems lonesome for
the time, seems related to prewar literature but he doesn’t see the past on the
style of an hymn and praise, as a support for actual problems, but exactly by
taking an invocatory an critical attitude to catch essences despite the
momentary situation. In this regard, the literary search of Bilal Xhaferri in
the past, in the ethnic roots, is not made as spreading and attraction with the
past, but exactly as search to make possible the intercommunication of times”…
(Sabri Hamiti) in “The accursed poet: Bilal Xhaferri”.