Gjekë Marinaj

VAJZAT E KALIFORNISË


Ecin majë gishtave mbi krahët muskuloz të tokës
duke endur çudira në lëvizjen e hijeve,
çudira të pasqyrta - kurthe vështrimesh,
prekje që e ndajnë gjithësinë në kube të qelqta.
Vajzat e Kalifornisë
heshtin në gjuhën tamlore.
Me termetet dhe njerëzit u mjafton dialekti i trupit.
Ndërsa me djemtë - syze
përtej të cilëve deti u duket si një trandafil në çelje
ato përdorin gjuhën e mjaltit;
zëri u zgjatet si një ushtimë në të ardhur
diku nga një lëndinë e bardhë dhe e virgjër yjesh.
Kalifornia ka gjelbërim vajzëror të përhershëm.
Ndaj
retë e bardha nderen konfuze midis tyre dhe qiellit.
Ndaj
vullkanet në Majami shpërthejnë gjoksin e zjarrtë
duke i përcëlluar me inat buzët e kripura të ujrave.
Ndaj
pa vajzat e Kalifornisë vet bukuria ndjehet jetime.
Ato, të bukurat, bjondinat, vajzat zëmjaltë
jetën e djemëve e ngrejnë tek orët e zgjatura të ëndrrave,
dhe ëndërrave të tyre u japin sisë të rritem të qashtra.



SHOQET E ZYRËS TIME


Ato hyjnë në zyrë si boja e freskët në varg.
Takohem me të gjitha si me puhizën e mëngjesit:
sytë e ditës mbushën me aromën e tyre njerëzore.
Ndërsa unë, që s’e imagjinoj Akilin të ketë pasë thembra,
pa e kuptuar kërkoj nënshtetsi tek atdheu i tyre i bukurisë.



SEPSE NJË DITË TË PASHË ME DETIN


Aherë, për të mbrritë tek dashuria
ishim akoma të pakrahë.
Si zogj të porsalindur prisnim dashuria
të na hidhej vetiu në gojë.
Prekjet janë të dëmshme për fëmijët
me thoje,
puthjet janë të rrezikshme
si loja me zjarrin.
Të bësh dashuri, pa u rritur,
jo, jo shtoje.
Por unë merrja frymë
prej mushkërive tuaja.
Tek flija, ti ishe ëndrra
ku akoma
lumturia dhe ndrojtja ime
lëkundeshin të ekuilibruara.
Tek ecja, ti më mbaje në ajër
rrugëve baltore të Bajzës
të mos njollosja pantallonat
e hekurosur vetëm për ty.
Çdo e rrahur zemre
më qarkullonte në gjak emrin tënd.
Larg teje
isha si njeriu larg syzeve të tij optike -
ngjyrat e universit më ngjanin
po aq të lodhura sa unë.
Imazhi yt ishte shkrirë
në materiet e botës që thirrja në ndihmë.
Pra, unë dhe ti, ishim një trup,
një shpirt, një dashuri;
po të mblidhnim moshën e ne të dyve
do të ishim tamam 32 vjeç.
Megjithatë
je akoma i vogël, akoma, përsëritje.
E prapë më gënjeje se të pëlqente
të ishe e pacikëshme.
Them më gënjeje
sepse një ditë të pashë me detin.
Krahët e tij muskulozë
të tërhiqnin fort rreth thellësisë.
Ai, deti, ti puthte sytë e tu
si të ishin të parët sy që shihte.
Ti madje, për ca sekonda,
harrove frymëmarrjen.
Të mbushëm ajër
harrova edhe unë duke ju parë.
Ti largoheshe në bluhtësinë e gjoksit të tij
si një ëngjëll i bardhë.
Po, po, e pashë atë detin
tek i petëzonte gishtërinjët e ujët
dhe si për inatin tim
t’i preku lëmueshëm flokët, fytyrën.
Madje i shtriu si nëperka tinzare
edhe nën kostumin tënd të banjës.
Ti e di. Këto gjëra
vetëm unë dudet t’i kisha bërë me ty.
Po, po! Atë që ti e bëre me detin
duhet ta kishe bërë vetëm me mua.
E ku ta dija unë
se po ta lëshë dashurinë për më vonëajo brymoset.

KUAJT

Tërë jetën duke vrapuar rrimë
Shohim veç përpara
Ç'bëhet prapa s'duam t'ia dimë.
Ne nuk kemi emër
Të gjithëve kuaj na thonë.
Nuk qajmë,
Nuk qeshim;
Heshtim,
Dëgjojmë;
Hamë atë ç'na japin,
Ecim nga na thonë,
Asnjë nga ne s'është mendje hollë.
Kush qe kalë mbreti,
Posti qe i lartë
Kush qe kalë princeshe
I bënë shalë të artë
Kush qe kalë fshatari
Pat samarë me kashtë
Kush qe kalë i egër
Tërë jetën fjeti jashtë.
Po qemë dhe mbetem kuaj, para njeriut!

Intervista u dërgua në forum nga Keze Zylo

Gjekë Marinaj
I GJITHË POPULLI I KOSOVËS ËSHTË POET NË SHPIRTIN E VET, E GJITHË KOSOVA ËSHTË POEZI NË SHPIRTIN TIM



Intervistoi: Mikel Gojani

Me rastin e botimit nga SHB "Faik Konica" në Prishtinë, të përmbledhjes poetike të titulluar "Lutje në ditën e tetë të javës", të shkrimtarit të mirënjohur shqiptaro-amerikan, Gjekë Marinaj, këto ditë, për të marrur pjesë në promovimin e këtij libri, nga Amerika, përkatësisht nga Dallasi i këtij vendi, në këtë festë të këtij libri kishte ardhur edhe vetë autori. Me shkrimtarin Marinaj, shfrytëzuam rastin dhe për të përditshmen kombëtare Mikel Gojani, zhvilluam këtë intervistë .



Mikel Gojani: Zoti Marinaj, Ju sot jeni nga shkrimtarët më të afirmuar shqiptarë, që keni kaluar kufijtë kombëtar dhe evropianë. Për të qenë edhe më afër lexuesit tonë, konsiderojmë se është mirë që të na jepni identitetin tuaj, pse jo edhe në raport me afirmimin e fituar.



Gjekë Marinaj: Afirmimi më ka thënë si pjesën faktike ashtu dhe atë fiktive të rolit tim si autor i kohës. Por ky afirmim më përkufizon si krijues. Ndaj e pranoj dhe përpiqem ti besoj edhe kur e di se dashamirësia jashtë letrare e kritikëve mund të ketë një përqindje të vogël apo të madhe në ndikim të reputacionit që kam fituar. Gjithashtu, si njeri dhe si krijues, jam i ndërgjegjshëm se kufijtë e realitetit në jetë fitojnë zhvendosje të vazhdueshme, ashtu siç ndryshojnë bindjet tona personale se kush dhe çfarë jemi në skemën e madhe të këtij universi. Me fjalë të tjera, megjithëse afirmimet nëpërmes shkrimeve kritike nganjëherë kanë për mision argëtimin më tepër se ndihmesën konkrete të lexuesit për zgjedhjen e librave më cilësorë treg, kritika e mirëfilltë letrare shumë shpesh parasheh se çfarë mund të arrijmë, ose parashtron se çfarë pritet prej nesh në librat e ardhshëm. Mendimet e tyre në rolin e specialistëve janë të aplikueshme në të vërtetat morale dhe na kujtojnë potencialet e mëdha jetësore që secili prej nesh ka përpara. Unë jam i mendimit se identiteti im autorial është shumë i ngjashëm me identitetin prindërve të mi: ata edhe unë jemi të gatshëm ta shtrydhim veten deri në maksimum për të respektuar dhe nderuar të tjerët. Ajo që ata i japin mikut, dhe ajo që unë i jap lexuesit, mund ose mund të mos jetë pritja më esenciale në përvojat e miqve respektiv, por ajo është, padyshim, esenca më e pastër dhe përpjekja më e sinqertë e mundësive më të skajshme të shpirtit tonë.



Mikel Gojani: Ju i takoni brezit të shkrimtarëve shqiptarë në Shqipëri nga të cilët mund të thuhet se krijuan vlerat më të mira në letërsinë tonë. Gjatë viteve nëntëdhjetë dhe nëntëdhjetenjë ndodhi ajo ndeshja tashmë e njohur me ideologjinë ekstreme në Shqipëri, edhe pse kishte gërhitjet e fundit. Ç’mund të thoni për atë ndeshje dhe pasojat e saj?



Gjekë Marinaj: Ajo kohë ka vërtetuar se arti dhe diktatura janë dy fenomene të ndryshme me njëra tjetrën—dy forca që ecim me kahe të kundërta—e para përpara dhe e dyta mbrapa. Siç e dimë edhe nga ligjet e fizikës, kur dy anët e materieve tërhiqen me një forcë të mjaftueshme, më parë kemi tendosjen pastaj “këputjen” dhe shkëputjen e tyre. Për gati 50 vjet, distanca midis shkrimtarëve, poetëve, piktorëve, aktorëve dhe lëvruesve të të gjitha formave të tjera të artit iu nënshtrua një tendosje të dukshme me diktatorët dhe instrumentet e tyre, derisa arriti momenti i këputjes dhe i shkëputjes së plotë, gjë që ndodhi menjëherë pas vitit 1990. Një lëvizje e tillë po përgatitet të ndodh në Kinë, Vietnam dhe në Kubë. Ndryshimi i vetëm është se komunistët e këtyre vendeve po lëshojnë “pe” me shumë kujdes, duke lejuar, kush më pak e kush më shumë, të zhvillohet ekonomia e tregut privat, të ushtrohet lirshëm besimi fetar, të tolerojnë kritikat ndaj sistemit etj. Populli shqiptar, që gjithmonë e anoi vetëm me artistët në shpresë dhe luftë për ndryshim, për fat të keq përjetoi një tmerr diktatorial që akoma u shfaqet si një ëndërr e keqe nate. Si pasojë, për ne ka qenë një konflikt që u fitua nëpërmes një tmerri të drejtpërdrejtë edhe të tejdukshëm, pavarësisht nga optika më të cilën historianët do e shikojnë atë. Si njërëz të asaj kohe, do na duhet një kohë e konsiderueshme ta fitojnë edhe një herë identitetin e përgjithshëm që humbëm, nën diktatin e komunizmit, si tentativë për të mbijetuar.



Mikel Gojani: Ngaqë, siç e thatë, rrethanat nëpër të cilat ka kaluar deri tash shkrimtari ynë në Shqipëri, tashmë janë të njohura, si i keni përjetuar Ju ato realitete, si krijues dhe intelektual?




Dashamir Çokaj dhe Gjekë Marinaj Te varri i Rugovës
Gjekë Marinaj: Realitetin shqiptar në fazën embrionale të formimit tim si poet mund ta përkufizoja si një mekanizëm të përbërë prej një sërë pistonash nën një trysini të lartë që funksiononin në kushte anormale termodinamike. Që ky mekanizëm të siguronte ekzistencën, me një çmenduri politike të skajshme, shtypte poshtë shumicën e njerëzve, që gjakun dhe djersën e shtrydhur prej tyre ta kthente në energji në shërbim të pjesës tjetër që nxirrte në krye. Tani, gjatë procesit së krijimit, e kuptoj se si e kam akumuluar realitetin e së kaluarës në qenien time. Pas kaq vitesh ato bëhen pjesë e formimit tim poetik dhe më shtyjnë drejt hapësirave më të reja dhe më të qëndrueshme të gjykimit. Kjo ka ndikuar për mirë në rritjen time, sepse ua ndryshoj përvojave imazhet e së kaluarës dhe i aplikoj mësimet e nxjerra në të tanishmen. Ato fenomene të tmerrshme vuajtjesh që shumicës së njerëzve mund t’u jenë dhenë si të paqarta deri në fund, ndoshta edhe si ankthe të humbura midis horronit të pasigurisë për jetën dhe mpirjes për ta luftuar ose mënjanuar atë, më bëhen vetiu transparente para fletës së bardhë kur shkruaj. Pikërisht këtu mund ta kërkojmë sekretin se si krijuesit e viteve 90 arritën të mbijetojnë, arritën ta shpalosin jetën e tyre—ditë nga një ditë—tamam si faqet e ditarëve që i mbanin të fshehur si nga “sytë e kuq” ashtu (në disa raste) edhe nga njëri-tjetri. Megjithëse në atë kohë i nënshtrohesha një botëkuptimi personal që vuante një insuficience të theksuar durimi për të shpërthyer me diçka më të fuqishme se aq, doja të ndodhte diçka praktike për ndryshimin e situatës së rëndë që kishte gllabëruar vendin. Miqtë e mi më thonë se me poezinë Kuajt e kam bërë pjesën time në këtë drejtim. Bile me atë poezi, mendojnë ata, unë e kam arritur plotësisht misionin tim poetik si kundërshtar i regjimit. Por e vërteta është se unë kam qenë vetëm një molekulë, e gatshme për revoltë, brenda atij organizmi antikomunist që u krijua prej atyre poetëve dhe shkrimtarëve (si Nasi Lera, Bardhyl Londo, Zija Çela, Rudolf Marku, Ndoc Gjetja, Skënder Buçpapaj etj.) që morën guximin ta botojnë poezinë Kuajt në gazetën Drita.



Mikel Gojani: Si e shikoni raportin e poezisë që u shkrua në dekadën e fundit me poezinë shqipe që u shkrua gjatë viteve të diktaturës? Po me atë të traditës poetike më të hershme?



Gjekë Marinaj: Pse ta fsheh, kjo pyetje më vë disi në vështirësi në marrëdhënie me vetveten. Një koment inteligjent dhe plotësisht i saktë rreth kësaj pyetje do të gjendej përtej mundësive të mija intelektuale që kam dhe përtej përgjegjësisë personale më të cilën e gjykoj letërsinë. Çdo tentativë e imja për të krahasuar cilësinë e një periudhe letrare me një periudhë tjetër do të linte për të dëshiruar. Dilema më shfaqet si një deltë problemesh me degëzime të ndryshme. Faktorë të shumtë objektivë e subjektivë kanë ndikuar në tjetërsimin apo humbjen e identitetit autorial të poetëve me origjinë shqiptare. Ndonëse akoma nuk ekzistojnë fakte të gjetura të shkruara në letër, askush nuk mund ta kundërshtojnë plotësisht faktin se madje edhe në letërsinë më të vjetër greke—të mitologjisë e me vonë të tragjedisë, e cila u dominua nga Homeri dhe bashkëkohësit e tij—nuk ka pasë ndonjë autor me origjinë shqiptare. Ky nuk është një mendim simptomatik i shfaqur si rezultat i etheve të nacionalizmit, por një argument i bazuar në historinë e mëvonshme të letërsisë shqipe. Ketë mund ta mbështesim me faktin se për shembull Kostandin Berati, i cili ka lindur vetëm 263 vjet më parë, ka shkruar shqip por duke përdorur alfabetin grek. Po ashtu Mesihi i Prishtinës, një nga poetët me të hershëm të kohës otomane, vjershëroi në turqisht. Në turqisht shkruante dhe poeti tjetër me origjinë shqiptare i shekullit XVI, Yahya bey Dukagjini. Të njëjtit fat iu ushtruan edhe një numër i madh autorësh arbëresh që shkruan në italisht. Nëse gjëra të tilla kanë ndodhur vetëm pak qindra vjet më parë, kush mund të thotë se të njëjtat gjëra nuk kanë ndodhur që në origjinën e letërsisë evropiane! Një arsye tjetër që nuk mund të bej krahasime midis gjeneratave letrare është edhe sekuenca e çështjeve teknike në letërsi. Tashmë e dimë se edhe shumë më vonë, në letërsinë e mesjetës, çdo kopje libri prodhohej me dorë dhe shkruhej me penë. Një fenomen i tillë i rriste në mënyrë të ndjeshme mundësitë e probabilitetit të devijimit nga synimet autoriale në tekstin origjinal. Aq më tepër kur sistemi i korrigjimeve të gabimeve, mënyra e arsyetimit të redaktove për shkurtimin e ideve si dhe shtimi i shënimeve shpjeguese rreth tjetërsimeve tekstuale, kanë qenë me deficiencë në qartësi dhe saktësi. Kurse për gjeneratat e mëvonshme duhet konsideruar niveli i dobët i letërsisë së përkthyer në shqip nga gjuhët respektove ku jetonin autorët me origjinë shqiptare. Aq më tepër kur dihet se problemet tekstuale janë gjithmonë degëzime të problemeve linguistike dhe letrare. Pastaj gjatë viteve të diktaturës, si në Kosovë si në Shqipëri, poetët u kufizuan jo vetëm të shprehin mendimet e tyre, por edhe ndjenjat poetike. Kufizimet kanë efekte anësore që veprojnë në kahe të kundërta me cilësinë e përgjithshme të letërsisë së një krijuesi. Të gjitha janë elemente treguese se pse është e pamundur ta njohim letërsinë shqipe të të gjitha kohërave sa e si duhet. Dhe kur njeriu nuk e njeh plotësisht një letërsi, krahasimi bëhet i palogjikshëm. Gjithsesi, se u zgjata, unë mund të them se periudhat letrare midis kohëve, ashtu si poetet apo shkrimtarët e një kohe të caktuar, mund të vlerësohen pa qenë nevoja të renditën apo të klasifikohen. Krijuesit janë si yjet, secili ka bukurinë dhe jep dritën e vet në të njëjtin qiell, në atë të humanizmit.



Mikel Gojani: Si e shikoni poezinë e sotme shqipe në raport me poezinë evropiane dhe atë botërore?




Ramadan Musliu, Gjeke Marinaj dhe Mujo Bucpapaj
Gjekë Marinaj: Plotësisht konkurrente. Poezia është një art që nuk e përfill gjeografinë. Shqetësimet e një poeti të vërtet janë shqetësimet e të gjithë poetëve të vërtet. Komponentët në lotët e një nënë që qanë për të birin e vrarë në luftën e Irakut janë plotësisht të njëjta me ato të një nëne kosovare që qanë për birin e saj, fotografia e të cilit akoma mund të gjendet me ato të kosovarëve të pagjetur, faqosur në muret që shoqërojnë bulevardet e Prishtinës. Lotët e të gjithë njerëzve pikojnë në shpirtin e të gjithë poetëve dhe që andej kthehen në poezi për të gjithë njerëzimin. Poezia është arti i vuajtjeve dhe i dashurive njerëzore. Talenti apo kultura shkollore vetëm mund t’i zbukurojnë në dukje ato, por për lotët dhe dhembjet e vërteta njerëzore zbukurimet shërbejnë vetëm si ambalazhe, asgjë më tepër.



Mikel Gojani: Njëra nga problemet themelore që ka letërsia shqipe është se akoma i mungon njohja brenda vetvetes. Procesi i letërsisë sonë kryesisht zhvillohet brenda bërthamës së hapësirave të kufijve shtetëror, andaj nevoja e integrimit të letërsisë brendashqiptare është e domosdoshme. Pra, z. Marinaj, çka do të thotë komunikimi gjithëshqiptar për një krijues dhe sa ka rëndësi kjo në ngritjen e cilësisë së letërsisë sonë, e cila, për shkaqe tashmë të njohura, gati për gjysmë shekulli në esencë mbeti e ndarë?



Gjekë Marinaj: Shqetësimi juaj është indikativ i një problemi serioz. Por ai është edhe më serioz në raportin e letërsisë shqipe me atë të huaj. Nocioni i vlerave letrare që japin autorët tanë nganjëherë nuk përputhet me vetëdijen e lexuesit për t’i shijuar në maksimum ato. Sot jetojmë në një kohë kur inteligjenca individuale e dashamirësve të letërsisë shqipe ka pësuar një etje të ngjashme me ato të koncepteve dehëse për “civilizim” të shpejtë, që patën pësuar dikur evropianët në kërkim të letërsisë së mesjetës. E mira është se shtegtimi drejtë ekstremes, drejt artificiales, drejt të kundërtës së thellësisë së vetvetes nuk është një fenomen as i ri as shqiptar. Shenja të tilla padurimi kanë shfaqur grekët gjatë e periudhës arkaike, duke lënë më një anë Heziodin e Homerin, për t’u kthyer tek Semonides, Tyrtaeus, e më vonë te Sapo e Alkaeus. Lexuesi persian në kohën e Rumiut të madh është drejtuar tek autorë të huaj, më të vegjël se ai, në kohën e tij. Madje edhe gjatë renesancës as Shekspiri as Servantesi nuk e gëzuan peshën e tyre të vërtet autoriale midis bashkëkohësve të tyre. Në realitetin tonë vetëm gjenialiteti i Kadaresë gjendet i shtruar në ekzistencën e mirënjohjes së plotë kolektive. Por ne kemi plot shkrimtarë e poetë shqiptarë brilant, që librat e tyre mënjanohen nëpër librari, kur përkrah tyre gjendet një shkrimtar i huaj i përkthyer në shqip, pavarësisht se ai është krejtësisht i panjohur, pavarësisht se komponentët e përgjithshëm që përbëjnë letërsinë e tij mund të jenë fare mirë inferior përball atyre të autorëve shqiptarë. Konkluzioni që mund të nxirret nga ky shqetësim duhet patjetër të alarmojë sistemin arsimor dhe qarqet akademike shqiptare. Fëmijët dhe të rinjtë tanë duhet të qartësohen se vlerat më të mëdha etike e tematikat më të përshtatshme për kulturën tonë gjenden në letërsinë e autorëve tanë. Për sa u përket vlerave estetike, ata duhet të qartësohen se ato nuk kanë gjeografi: nganjëherë i gjen më të mëdha në letërsinë tonë e nganjëherë në atë të huaj. Pikërisht për interesin që ka njeriu për të bukurën, aventurën, kuriozitetin, lexuesi ynë nuk duhet të heq dorë kurrë as nga letërsia shqipe aq nga letërsia e huaj. Por letërsia shqipe, mbarëshqiptare duhet patjetër të dominojë bibliotekat personale dhe orët argëtuese të shqiptarëve.



Mikel Gojani: Nën ç’emër kohor mendon se do të arkivohet apo katalogohet letërsia e sotme shqipe dhe botërore, thuaj pas 50 apo 100 vjetësh?



Gjekë Marinaj: Letërsia e sotme botërore, që tashmë është në prag të shkëputjes së plotë me modernizmin dhe në largim gradual nga post-modernizmi, ka kohë që ka filluar të nxjerrë “fiskla” dhe të shprehë “pakënaqësinë” e saj ndaj identifikimit si letërsi e njëjtë me letërsinë e dy-tri dekadave të mëparshme. Por kjo pritej. Profesorët e letërsisë së kolegjeve dhe universiteteve më të famshme të botës kanë ofruar me shkrim tek bordi i MLA propozimet e tyre se cili do të ishte emërimi më i përshtatshëm dhe drejtimi më efikas për periudhën më të re letrare, duke filluar nga e sotmja. Para një muaji mora vesh se ishin zgjedhur katër propozimet finale nga ku do të dalin ai fitues, që do të shpallet në konferencën e Marsit, 2009 në Boston. Katër finalistët janë Universalizmi, Protonizmi, Neologjizmi, dhe Neobudizmi. Në dy fjalë (përkufizimet e mia këto) Universalizmi, sugjeron që koordinatat e realitetit dhe të fantazisë të kenë një lirshmëri veprimi prej 180 gradësh, pa u futur as në skajet e formave të së kaluarës as në ato të së ardhmes. Protonizmi, ka dalë me idenë se gjithçka letrare duhet të trajtohet si një esencë me ngarkesë pozitive, duke i lënë në heshtje ato letërsi që nuk meritojnë vlerësim pozitiv. Neologjizmi, i cila unë personalisht shpresoj të fitojnë, lufton për një letërsi që, pa lënë pas dorë të tanishmen, ecën një hap para kohës si në formë ashtu edhe në përbërje, duke sjellë një letërsi të filtruar nga formati tradicional. Dhe Neobudizmi (propozuar nga universitetet e Azisë) si rryma më e re letrare në fuqi, do të siguronte injektimin e një mendimi kritikal, por të rinovuar në letërsi, ku mendimet në fundin e tyre t’u japin një farë zgjidhje problemeve që shtrojnë dhe jo të figurojnë si të akullta. Të shohim se cila ide do fitojnë, por njëra prej tyre mendoj se është e pashmangshme.



Mikel Gojani: Lëvroni poezinë moderne në kuptimin e mirëfilltë të fjalës. Qasja e objektit artistik, si dhe mënyra e të shprehurit, janë sa të veçanta aq edhe të pasura. Poezinë e ndërtoni duke ndërlidhur shtresa të ndryshme të dukurive ose të botës së motivit, apo tematikës, kryesisht përballë vetvetes, përballë tjetrit ose mjedisit përkatës. Ç’do të thotë kjo për një krijues dhe për veprën e tij?




Gjeke Marinaj dhe Arben Cokaj
Gjekë Marinaj: Do të thotë përgjegjësi autoriale në kuptimin më real të fjalës. Poezia nga natyra është një gjini letrare sfiduese, sidomos për lexuesit që nuk e konsiderojnë këtë formë arti si një nga njohuritë e theksuara të logjikes së tyre formale. Me këtë në mendje mundohem të krijoj për të gjithë ata që kanë nevojë për poezi. Dhe nevojë për poezi kanë të gjithë ata që kanë nevojë për oksigjen, pavarësisht se shpesh njerëzit e marrin poezinë nga forma jo direkt letrare, si nga dashuria, natyra, bukuria, e vërteta etj. Ndaj kujdesi për estetikën është gjithmonë në qendër të vëmendjes sime. Estetika në formën e saj më të mirë ka një fuqi të vërtet stimuluese, ajo sikur m’i shton hapësira të mëtejshme imagjinatës, ma zgjon në tej kuriozitetin dhe përgjithësisht ma shton dëshirën për të shkruar. Por kam vënë re se në poezinë time estetika, e vetme, nuk mund ti identifikojë dhe ti evoluojë imazhet jetësore në platformën që meritojnë. Ajo ka nevojë për emocionet dhe ndjenjat e mia që t’ia aktivizojnë plotësisht poezisë kapacitetin artistik.



Mikel Gojani: Sipas rezymesë tuaj, ju jeni i përfshirë në një sërë aktivitetesh të ndryshme që nga mësimdhënia e deri tek detyrat e tjera shoqërore që kryeni. Cilave aktivitete u hyn më shumë në “hak” koha që i kushtoni krijimtarisë?



Gjekë Marinaj: Punën më të madhe e bëj gjatë gjendjes time më të qetë të ditës apo javës. Shqetësimet më bëjnë të mendohem apo të hedh shënime në bllok, por poezinë time më të arrirë rrallëherë e krijoj kur zhurmët e brendshme apo të jashtme ma dominojnë gjendjen shpirtërore. Në rastin tim, dashuria për njerëzit dhe për gjërat që vlerësoj më shumë në jetë ma mundësojnë gjetjen e energjive të fshehta në vetvete, ma zvogëlojnë nevojën fizike dhe mendore që kam për gjumin e natës, duke ma bërë të realizueshme që në listën e projekteve të përditshme të fus si leximin ashtu edhe krijimtarinë. Nga natyra unë mendoj shumë dhe të menduarit sikur ma shton dëshirën për ta sakrifikuar rehatinë trupore në të mirë të letërsisë. Të menduarit shpesh më kalon në një meditim natyral, gjë që me të dalë prej tij, ndjej të më rritet intensiteti, të më aktivizohen emocionet dhe të më zgjerohen perceptimet për jetën, pavarësisht nga lodhja mendore apo fizike që mund të ndjej.



Mikel Gojani: Çfarë mund të na thoni më gjerësisht rreth librit tuaj të fundit me poezi të titulluar “Lutje në ditën e tetë të javës”, të botuar nga Shtëpia Botuese “Faik Konica” që sapo u promovua këtu në Prishtinë?



Gjekë Marinaj: Poezia nuk mund të gjykohet kurrë objektivisht nga autori i saj. Poezia ime flet më parë me mua, pastaj me ata për të cilët e krijon atë. Unë shkruaj me mendimin se ndjenjat e së tanishmes së bashku me ato konceptuale sugjerojnë që shfaqja e dramacitetit njerëzor është në të njëjtën kohë e shoqëruar me përmirësime në disa aspekte të funksioneve monumentale të gjendjes psikologjike të njeriut. Për këtë e kam ndjerë si të domosdoshme që t’i lejoj dhe t’u besoj zërave jetësor që më vinë nga pavetëdija dhe vetëdija në varg. Ata zëra kanë komunikuar me mua nëpërmes ëndrrave, nëpërmes instinktit. Ata më kanë shtyrë të përdor të gjitha fuqitë e mendimit dhe të arsyes, të gjitha njohuritë, të gjithë fuqinë dhe delikatesën e ndjenjave, të gjithë mençurinë praktike dhe finesën e intuitës që kam, për të krijuar këtë libër. Unë e vlerësoj poezinë si gjënë më të çmuar që mund të më dhurojë dikush dhe mund ti dhuroj dikujt, sepse ajo më lejon të flas me një fuqi që nuk është e parashikuar në kodet e kulturës së kohës. Poezi më ofron mundësinë që të marr pjesë në përvojat specifike të njerëzve, duke më lejuar të gëzoj dhe vuaj me ta paralelet e këtij procesi. Pikërisht për këtë gjithmonë ruhem që në poezinë time të mos ketë më shumë poetizim se sa është nevoja. Nëse poezia shkëputet, më larg se sa duhet, drejt mbretërisë së ritmit, formës, filozofisë e makijazhit sipërfaqësor dhe nuk e vënë re anën tjetër të ekzistencës—historinë në të cilën jetojmë, me ndriçimet edhe errësirat e saj—atëherë jeta rrjedh jashtë poezisë dhe kthehet në një ikje, në një bjerrje. Lutje në ditën e tetë të javës është maksimumi im poetik, ndaj më gëzon pa masë fakti që kritika letrare e ka njohur dhe pranuar atë si të tillë.



Mikel Gojani: Besoj se u ndave shumë i kënaqur me mënyrën se si shkoi promovimi i librit tënd. Por si pyetje mbyllëse, do të dëshiroja të dija se me ç’përshtypje do largohesh nga Kosova?



Gjekë Marinaj: Gjykuar nga një këndvështrim i veçantë, me nisjen time për në Kosovë pata përjetuar atë ndjenje që duhet të kenë përjetuar astronomët në ndërmarrjen e udhëtimit të parë për në hapësirë dhe kohë. Pra nuk dija ç’do të ndodhte. Një sërë linjash evidence shpirtërore më sugjeronin se poezitë që kam shkruar për Kosovën që në hapat e para si poet e deri më sot, kanë diçka më shumë në vetvete se sa vetëm shfaqjen e thelbit të proceseve të realitetit. Jo vetëm që nuk kisha qenë kurrë me parë në Kosovë, por as nuk isha parë fytyrë për fytyrë me asnjë prej kosovarëve që takova këtu. Evidenca e shpirtit nuk më la të dëshpëruar. Ajo u kthye në provë se ajo që kisha ndjerë për Kosovën prej vitesh ka pasë dhe ka në vetvete diçka të shenjtë, diçka aq çuditshme dhe të vërtetë sa çka lidhja shpirtërore e nënës me djalin. Por e dija se si poet dhe njeri do të identifikohesha me shumë elemente domethënëse në kulturën e pasur dhe të lashtë të këtij vendi, të cilin në një nga poezitë e mia të hershme e quaj ”gjysma ime”. Promovimi i librit tim ishte një prej domethënieve, një surprizë që me gëzimin që më solli, nga natyra e saj më bëri të përjetoj edhe një herë fëmijërinë, nga rëndësi më bëri të përjetoj edhe një herë gëzimin që kam ndjerë në ditën e pavarësisë së Kosovës. Gjatë promovimit, nga podiumi ku më kishin vënë, herë pas here i hidhja një sy sallës kryesore të Bibliotekës Kombëtare Universitare të Prishtinës, e cila ishte gati e mbushur me njerëz që i shihja për herë të parë. Midis tyre ishin poetë e shkrimtarë, diplomatë e inxhinierë, profesorë e studentë, kritikë letrarë e lexues të thjeshtë, gazetarë e botues, miq e shokë të ardhur nga Tirana e Gjermania, të cilët të gjithë së bashku më bënin të mërmëris nëpër dhëmbë: Faleminderit Kosovë! Faleminderit jo vetëm që me nderove mua si njeri, por që nderove pjesën tënde të poezisë sime. Nuk e kisha ëndërruar as në ëndrrën më të guximshme se gjatë ditës së nesërme të më ndalin njerëzit në rrugë, duke më thënë “të pamë të televizor” apo “të pamë në gazetat e sotme, urime për Librin!” Një gjë e tillë rrallëherë më ka takuar të ndodh, qoftë edhe në Tiranë. Pastaj, gjatë gjithë ditës, njerëzit vinin e me ofronin një kafe dhe të ulesha me ta në njërin prej ambienteve të hotel Grand-it. Ata shprehnin keqardhjen e tyre që kishin qenë të painformuar për promovimin e librit. Më ka emocionuar pa masë edhe niveli shumë profesional i fjalimeve të kritikëve rreth librit tim. Ashtu edhe takimi me një numër të madh poetësh e shkrimtarësh, të njohur e të panjohur më parë prej meje, që vinin e takoheshin dhe më dhuronin librat e tyre, dashamirësinë e tyre. Aq sa gjatë gjithë ditës nga mëngjesi në darkë, ndjehesha i shpërndarë në një qind drejtime, ndjehesha i zhytur në një dashuri njerëzore më të thelle se sa ç’mund të “notoja” i qetë brenda saj. Vetëm natën vonë në darkë, jastëku i bardhë më kthehej në një prehër që më kujtonte mbështetjen e kokës në prehrin e nënës kur isha i vogël. Pra pa e kuptuar u ndjeva një bir i vogël i Kosovës, me kokën mbështetur në prehër të saj, tamam ashtu siç isha ndjerë kur pata shkruar poezinë (një nga poezitë më të dashura për mua) me titull “Me kokën mbështetur në prehër të Kosovës” që është e botuar në këtë libër. Aty, vonë pas mesnate, i vetëm në hotel, e kuptoja se e gjithë kjo dashuri dhe respekt që po më jepej nuk kishte të bëjë edhe aq, me vlerat e mia si poet apo me vlerat e poezisë sime, sepse Kosova ka poet më të mirë se unë e poezi më të bukura se të miat, por kishte të bëjë më tepër me faktin se i gjithë populli i Kosovës është poet në shpirtin e vet, dhe se e gjithë Kosova është poezi në shpirtin tim.

Ja se cka ka thene shkrimtari yne i madh Ismail Kadare , per poetin e madh shqiptar Gjeke Marinaj:

"Gjeke Marinaj dallohet nder poetet me te mire shqiptare te kohes.Kjo do te thote ai ze vend midis poeteve me te mire europiane.Ne universin e tij poetik ka nje harmoni te mrekullueshme midis shpirtesise ballkanase, me e vjetra e kontinentit,dhe asaj planetare.
Sic ndodh shpesh me poetet e vertete,kjo harmoni kalon nga jeta te vepra poetike dhe anasjelltas.Keshtu per shembull,kur lexojme poezine e tij per kalimin e Akeronit,lumit te sketerres, ate qe ndan jeten nga vdekja,s'ka si te mos na kujtohet epizodi prekes, ku ai,djaloshi i ri, u arratis dramatikisht nga Shqiperia totalitare me 1990,duke kapercyer me 'not' nje lum , qe sherbente si kufi"....(I.Kadare)








Do sjelle poezi kur te keme kohe nga permbledhja e poetit Gjeke Marinaj
"Lutje ne diten e tete te javes"

ja nje poezi te bukur per fillim:


Miqesisht

Te gjithe ne
e marrim ate udhe,

Pluset dhe minuset
E ndergjegjes sone
Te njohim me mire.

Dhe te gjejme paqen
Me veten
Sa nuk eshte vone,

Pavaresisht se
C'piedestal ne jete
Tentojme te mberrijme.



ose ja edhe nje per sot:

Shqiperi

Une metal i humbur
Ne perendim,
Ti force magnetike
E ngulur ne lindje.

Polet e dashurise
Dhe veri dhe jug.

Keshtu te ndare,
Ngushtesia ime,
Kurre nuk do e kryqezoje,
Gjeresine tende.

Qe te mos vdes
Takohemi perdite
Aty ku dhemb.



shume bukur Gjeke.. te lumt!





me nderime per poetin ,
bili99

Gjeke Marinaj





UDHETIM ME LUNDREN E AKERONIT

Lumenjte e mbreterise se nentokes,
Pa i ulur zerat per askend,
Vazhdojne gurgullimet trishtuese te fjaleve,
Ndermarrin nje veshtrim arterial
ne trupin e zverdhur te muzgut.

Mesazhet marrin jete
Brenda membranes se flluskave,
Sqarojne per fajtoret
Skicat e skalitura ne portaret e ferrit.

Nese je lindur
Je fajtor.
Nese e lexon kete mesazh
Je ketu.

Mesohet se delta e levizjeve
Mbetet vetem nje loje mundimesh:
Jeta na qenka
Me pare nje frymenxjerrje,
Pastaj nje frymemarrje.

Gjithcka midis tyre
Vetem nje mundesi
Per te kryer mekate.

Po qendrimet neutrale,
Bamiresite ne c'qitap jane regjistruar?

Sipas "skices" jane shkrire
Nen llambadaret e trazirave mendore,
Jane derdhur ne kanalet shkumuese
Qe la pas lundra e akeronit.

Ne te njejtet Kallepe
Ku derdhen monedhat e argjendta
shkulur nga goja e shpirtrave me te vjeter
Para se te hidhen ne "Had".


Ne kete nen-ajrosje,
S'do mend,
Zagushia fryn hirin e ferrit,
Deklaron natyren me re
Te te cakerdisurve antik.

Aty cekani i instiktit obskurantist
mpreh inatin mbi
Qellimin e fitimit
Nga udhetimi me te vdekurit.

Xhudhinjte projektojne te ardhmen
e qytetrimit mbitokesor:

Duhet te gjendet nje liber
Me i vjeter se Bibla qe e
pershkruan gjeografine e qytetrimit te ri
si nje tabaka mbuluar me pluhura boje hiri.

Aty ferri eshte
nje pjese e egsistences gjeografike

Qe mban mure rrethuese
per kufizimin e lumit
Te shpirtrave te vdekur.

C'mendonte Virgjili
Kur pershkruante ferrin
si qyteti i zotit !

Gdhendja e ketyre portave te detyrueshme
E portretizon ate
si nje vend i shprehjes se hidherimit,
pendimit te perjetshem.

Ne kete vend,
Ne kete jete
Ferri eshte e kunderta groteske e parajses.
Nje vend prej te cilit kurre nuk ka ikje.

Kush ndjen mall ne keto momente per prinderit qe na sollen ne kete jete , ja dy poezi qe mua me pelqyen dhe i ndaje me ju tek tema e poetit :


Gjeke Marinaj


HIMN PER PRINDERIT E MI

Rritja ime eshte vetem nje avull i ngrohte
Ne gishterinjte e tyre plot kallo
njezet shkopinje me nyje
qe mbledhur se bashku
Viglen me hyjnore te dashurise,
kompozojne per mua.

Une edhe mund te jem
zhurma qe nxjerr nje flete gjate zhubulisjes,
Hapesira midis dy strofave te nje kenge,
Apo era e fresket qe leshon boja gjate shkarravitjes.

Por identiteti me i sakte i qenies sime
Gjithmone do te gjendet i mbjelle thelle
Ne dheun e mbetur gjate punes
Ne thonjte e gishtave te prinderve.




MALL PER NENEN

E mora gjithesine ne duar
Te shuaj mallin e nenes,
Por kjo ndarje e terbuar
Qenka dhimbja e dhembjes.

Diku atje larg pertej detit,
Diku atje lart buze qiellit,
Veshtrimet e ftohta te henes
Gjithnje venisin syte e nenes...

Jemi ndare ne kete bote
Si substanca te truara malli;
Deshirat sa nisen deshtojne
Kthehen ne vdekje per se gjalli.

Tek i ndjek si foshnje endrrat,
Me duf ia shtyp dy polet globit,
Sepse boshti i tij prej flake
Rrotullon token kot se koti.

Gjeke Marinaj


ME KOKEN MBESHTETUR NE PREHER TE KOSOVES

Humanizmi ka sensoret e vet te dashurise.
Ne jemi dic me shume se reflektimi i vetvetes
Tek shoqerojme ritmet e reja te mesnates.

Le te me pyesin mua,birin tend,per dashurinenjerezore
qe ndjej tek mbeshtes koken nga larg ne prehrin tend.
Te mesojne se si prania jote
me ben te ndjehem me njeri se njeriu,
qe gjithnje lufton te parandaloje nje lufte.

Le te na ndjekin se si qajme hallet se bashku
se si (kur nje subjekt abstrakt kalon para nesh)
shtyhemi ne zonen neutrale duke pranuar
fuqine tone te re si nje mundesi lenduese.

Si mund ta leme nje probabilitet numerik
te fitoje mbi nje mundesi shkronjore,
kur shpirtrat e te vdekurve
akoma na ndjekin nga pas?

Le ta shijojne vete sensoret e dashurise njerezore
Himnin tone te ri,muziken qe tingellon paster
sikur yjet jane te varur ne nerva
dhe te shtyre nga era trokasin ne boten e njeri-tjetrit.
Duhet te kthehemi patjeter tek vetja.
Le ti kthejme se bashku te gjitha energjite ne arme,
dhe te gjitha armet ne mbrojtje te dashurise gjithe-njerezore.

VAJZAT E KALIFORNISË


Ecin majë gishtave mbi krahët muskuloz të tokës
duke endur çudira në lëvizjen e hijeve,
çudira të pasqyrta - kurthe vështrimesh,
prekje që e ndajnë gjithësinë në kube të qelqta.
Vajzat e Kalifornisë
heshtin në gjuhën tamlore.
Me termetet dhe njerëzit u mjafton dialekti i trupit.
Ndërsa me djemtë - syze
përtej të cilëve deti u duket si një trandafil në çelje
ato përdorin gjuhën e mjaltit;
zëri u zgjatet si një ushtimë në të ardhur
diku nga një lëndinë e bardhë dhe e virgjër yjesh.
Kalifornia ka gjelbërim vajzëror të përhershëm.
Ndaj
retë e bardha nderen konfuze midis tyre dhe qiellit.
Ndaj
vullkanet në Majami shpërthejnë gjoksin e zjarrtë
duke i përcëlluar me inat buzët e kripura të ujrave.
Ndaj
pa vajzat e Kalifornisë vet bukuria ndjehet jetime.
Ato, të bukurat, bjondinat, vajzat zëmjaltë
jetën e djemëve e ngrejnë tek orët e zgjatura të ëndrrave,
dhe ëndërrave të tyre u japin sisë të rritem të qashtra.



SHOQET E ZYRËS TIME


Ato hyjnë në zyrë si boja e freskët në varg.
Takohem me të gjitha si me puhizën e mëngjesit:
sytë e ditës mbushën me aromën e tyre njerëzore.
Ndërsa unë, që s’e imagjinoj Akilin të ketë pasë thembra,
pa e kuptuar kërkoj nënshtetsi tek atdheu i tyre i bukurisë.



SEPSE NJË DITË TË PASHË ME DETIN


Aherë, për të mbrritë tek dashuria
ishim akoma të pakrahë.
Si zogj të porsalindur prisnim dashuria
të na hidhej vetiu në gojë.
Prekjet janë të dëmshme për fëmijët
me thoje,
puthjet janë të rrezikshme
si loja me zjarrin.
Të bësh