Ismail Kadare

Frymëzimet djaloshare, 1954
Ëndërrimet, 1957
Shekulli im, 1960
Gjenerali i ushtrisë së vdekur, 1963 - The General of the Dead Army
Përse mendohen këto male, 1964
Vjersha dhe poema të zgjedhura, 1966
Qyteti i jugut, 1967
Dasma, 1968 - The Wedding
Motive me diell, 1968
Kështjella, 1970 - The Castle
Autobiografi e popullit në vargje dhe shënime të tjera, 1971
Kronik' n' gur, Tirana, 1971 - Chronicle in Stone
Dimri i vetmisë së madhe, 1973
Linja të largëta, shënime udhëtimi, 1973
N'ntori i nj' kryeqyteti, Tirana, 1975
Poezia shqipe 28, 1976
Koha, vjersha dhe poema, 1976
Emblema e dikurshme, tregime e novela, 1977
Dimri i madh, 1977 - The Great Winter
Ura me tri harqe, 1978 - The Three-Arched The Bridge
Prilli i thyer, 1978 - Broken April (published in Gjakftohtësia, 1980)
On the Lay of the Knights, 1979
Poezi, 1979
Buzëqeshje mbi botë, 1980
Gjakfohtësia, 1980
Autobiografia e popullit në vargje, 1980 - The Autobiography of the People in Verse
Kush e solli Doruntinën, 1980 - Doruntine
Nj' dosje p'r Homerin, 1980
Sjell'si i fatkeq'sis', 1980
Viti i mbrapsht', 1980
Krushqit jan' t' ngrir', 1980
Vepra letrare, 1981-89 (12 vols.)
Nënpunësi i pallatit të ëndrrave, 1981 - The Palace of Dreams
Prilli i thyer, 1980 - Broken April
Koha e shkrimeve: tregime, novela, përshkrime, 1986
Koncert n' fund t' dimrit, 1988 - The Concert
Eskili, ky humbës i madh, 1990
Ftesë në studio, 1990
Migjeni ose uragani i ndërprerë, 1990
Ardhja e Migjenit në letërsinë shqipe, 1991
Ëndërr mashtruese, tregime e novela, 1991
Ardhja e Migjenit n' let'rsine shqipe, 1991
Printemps albanais, 1991
Nga një dhjetor në tjetrin, 1991 - Albanian Spring
Përbindëshi, 1991
Invitation a l'atelier de l'ecrivain suivi de Le Poids de la Croix Paris, 1991
Pesha e kryqit, 1991
Nata me h'n', 1992
La Pyramide, 1992 - The Pyramid
Oeuvres, 1993-94
Vepra, 1993-94
Noël, une anthologie des plus beaux textes de la littérature mondiale, 1994
L'ombre, 1994
Albanie, 1995
La legende des legendes, 1995
Visage des Balkans, 1995
Dialog me Alain Bosquet, 1996
Shkaba, 1996
Spiritus, roman me kaos, zbulesë dhe cmërs, 1996
Kushëriri i engjëjve, 1997
Poèmes, 1957-1997, 1997
Froides fleurs d'avril, 2000


Ismail Kadare
(1936-

Mall

Ca pika shiu rane mbi qelq
Per ty une befas ndjeva mall
Jetojme te dy ne njejtin qytet
Dhe sa rralle shihemi sa rralle...

Dhe mu duk pak e cuditshme
Si erdhi kjo vjesht ky mengjes
Qiejt e ngrysyr pa lejleke
Dhe shirat pa ylber ne mes.

Dhe thenia e vjeter e Heraklitit
Sec mu kujtua sot per dreq
"Te zgjuarit jane bashke ne kete bote
Kurse te fjeturit jane vec"

Ne c'enderr kemi rene kaq keq
Qe dot s'po zgjohemi valle?...
Ca pika shiu rane mbi qelq
Dhe une per ty sec ndjeva mall.

Te them te drejten eshte nje nga poezite e mia me te preferuara nga letersia shqiptare .
__________________

poezi te Kadarese

--------------------------------------------------------------------------------

MALLI I SHQIPERISE

Me ka marre malli per Shqiperine tone
Sonte, kur po kthehesha me autobuz,
Tymi i cigares "Partizani" qe pinte dikush
Dridhej, kalteronte bente spirale,
Sikur te fshehta me thosh me gjuhen e shqiptareve
Mua bashkeatdhetarit
Te shikoj dua mbremjes ne rruget e Tiranes,
Ku kam bere dikur ndonje marrezi.
Dhe ne rruget ku s'kam bere marrezi.
Me njohin ato porta te vjetra te drunjta,
Inatin akoma do ta mbajne,
Koken do ta tundin,
Po une s'do ta marr per keq,
Se malli me ka marre.
Dhe t'eci rrugicave plot gjethe te thara
Gjethe te thara gjethe vjeshte,
Per te cilat krahasimet gjenden aq lehte.
Me ka marre malli per Shqiperine tone;
Per ate qiell te madh, te gjere e te thelle,
Per vrapin e kalter te dallgeve adriatike
Per rete qe ne muzg si keshtjella digjen,
Per alpet mjeker bardha e mjekergjelbra,
Per netet e najlonta qe nga flladet fergellojne,
Per mjegullat qe si indiane te kuq
muzgjeve shtegtojne.
Per lokomotivat e kuajt,
Qe te djersitur avullojne e hungerojne,
Per qiparisat, kopete, e varret
Malli me ka mare, malli me ka mare,
per shqiptaret.
Me ka mare malli e se shpejti vi atje
Duke fluturuar mbi mjegullat si mbi deshira,
Sa i larget, aq edhe i dashur je, Atdhe.
Aerodromi do te dridhet nga uturima
Mjegulla do te rrije pezull mbi humnera.
Ata qe shpiken shpejtesine reaktive
Larg Atdheut sigurisht do te kene qene
ndonjehere.


NË PARKUN QË MBULUAN FLETËT

Në parkun q'ë mbuluan fletët
Të dy ne ecim qetësisht,
Pas shijes saj ka shtruar vjeshta
Qilim të verdhë natyrisht.

Dhe ndoshta si një ëndërr e zbehtë
Ju fanit një muzg i vonë
Ky park q'ë kan' mbuluar fletët
Ku pas kaq shekujsh ti po shkon.

Nga vagabondët me cigare
Ti mos u tremb e dashur kot
Imazhin tënd as dinosaurët
Shekuj më parë s'e shtypën dot.

Që ti të vije kaq e bukur
Me këta flokë, me këtë hap
Toka të egrën klimë e zbuti
Dhe akullnajat ktheu mbrapsht.

Dhe s'kish se si të ndodhte ndryshe
Të ndodhte ndryshe s'kish se si.
U desh të zhdukeshin përbindshat
Që te kjo botë të vije ti...
__________________


Nje tjeter nga Ismail Kadare

Ti dhe Hena


Kesaj nate me hene te vjeshtes
Dola fushes te bredh kuturu.
Rete shtohen me vrap pa reshtur,
Hena duket aty-ketu.

Porsi vete mendimet e mia
Po me shtyhen nder mend me shpesh
dhe pas tyre gjithnje gjendesh ti
si kjo hene qe duket mes resh.

Hena shpejt do te zhduket dhe netet
do te mbeten pa te, kurse ti
ne enderrimet e mia pa jete
perendim s'do te kesh kurrsesi.
__________________

Postuar ne forumin e vjeter nga Trebeshina

Ardhja e vjeshtes

E pandryshueshme si perhera
Ia mberriti vjeshta perseri,
Modifikime avionet paten,
Po krahet e zogjve,kurrsesi.

Ndryshim nuk pati as modeli
I fletes qe te parku ra.
Gjithcka perreth kerkon kujtese
Dhe per kujtese mall vec ka.

Te hyrja e teatrit prape
U shtyne per bileten e fundit.
ne prova regjizori u bertet
Njelloj Cezarit si dhe Brutit.

Pas nje rremuje gazmore shqote
Si grua e re krehur sakaq,
Qe nje karfice ve mes flokesh,
Me nje ylber dita u shfaq.

1980


Fluturimi i patave te egra ne forme"V"

E krijuan germen
E vetme qe dine:
V-ne superbe
Dhe u nisen fluturim.

Dicka lene pas
Dicka marrin mbi re.
Faleminderit,pata,
Per aq sa bete per ne.

Me nje germe te vetme
Ne qiellin e madh
Sa nje raft librash
Na zgjuat mall.

1980


Renia e debores

Ty ndoshta nuk te shkoi ndermend
Se qielli rastesisht s'u mbyll
Se kjo debore qe shtroi kudo
Ne te vertete ra per ty.

U projektua cdo kristal
I saj ne qiell te madh diku
Dhe nuk pushoi se reni ajo
Gjersa i gjeti floket e tu.

Qe ti ta shkundje me nje gjest
Shkujdesshem krejt e gjithe gezim
Nje nate te tere qielli punoi
me ernat ne bashkepunim.

Dhe ne mengjes i zbehte ai,
I ftohte hapej madherisht,
ndersa shetisnim ne te dy
Nen altruizmin e tij te hirte.

1980


Mars

Ajri ngrohet nga pak
Po mbasditeve ben fresk.
Mberijne zogjt befas
Si me teleks.

Ne lajmet e botes
Ka shqetesim jo pak.
Mbi catine e shekullit
Nje ylber rri nderkaq.

Si mengjes i bruzte.
Pa ankthin qe iu prish
Vjen fundi i mijevjecarit
Pa apokalips.

1981


Ftohja e tokes

Me buje qiejt gatiten per dimerim.

Pleqte thone:dimeron ne toke e jo ne qiell.
Ruaju nga dimri i tokes,
Nga e thjeshta,
E ftohta e saj,
E tmerrshmja.

1979



Sapuni "Ledi Makbeth"
Antireklame

Ka katerqind vjet
Qe duart ajo lan
Me sapune gjithfare markash
"Lux","Camay".

Por asnje prej tyre
Nga duart dot s'ia heq
Njollat e gjakut
Ledit Makbeth.

Cdo nate ne TV
Reklama gjithfaresh,
Sapuni gjakshlyes
Do te shpiket valle.

Perpara ekranit,
Ledi, ti pret me kot.
Bimesi e globit
Me kot u lodh.

U lodhen mendjet
E shpikesve ne bote
S'do te shpiket kurre
Ai sapun kob.

Ne qofte se ky planet
Ka nje grusht cilesish,
Nje nder me te cmuarat
Eshte kjo,natyrisht.

1987


Kercenimi

Shtat'qind vjet kam per ti djegur kullat,
Do te t'i vras qente shtat'qind vjet.
Keshtu Mujo me modesti pat deklaruar,
Ndersa eposi po hynte ne shekullin e tete.

Erdh'pas tij i nenti,i dhjeti radhaz.
Sa ngadale ne epos mllefi del...
Shtat'qind vjet kam per ti djegur kullat,
Do te t'i vras qente shtat'qind vjet.

1986

---------------------------------------

Ne Leksion-->Kadare

Shi ne rruge bie pa pushim
C'po mendon atje ti shpirti im?
Ne ate kend, e vetme, c'te mundon?
S'mban shenime, vija vizaton.
Tetembedhjete vjece nuk eshte shpejt
qe menduar xhamat t'i veresh
duhemi por zemra sec te ndjell
Syte e bukur trembur pse mi hedh?
Koha iken klasen do kujtosh
do te gdhihet befas nje mengjes
syte rreth do hedhesh te shikosh
se si derdhet shiu ne mes resh
Por ne banken prane s'do ta gjesh
djalin qe e desh dhe te desh.
__________________

Ti qave



Ti qave dhe me the me zë te ulet
Se une te trajtoja si prostitute.
Athere loteve te tu s'ua vura veshin
Te desha, pa ditur se te desha.


Vec nje mengjes te befte kur u gdhiva
Pa ty dhe bota krejt e zbrazet m'u duk,
Athere kuptova c'kisha humbur,
C'kisha fituar kuptova gjithashtu.


Me rrezellinte si smerald merzitja,
Dhe lumturia ngrysej si nje muzg me re...
Nuk dija ke te zgjidhja nga te dyja
Sepse seicila m'e bukur se tjetra qe.


Se ish i tille ky koleksion bizhush
Qe drite e terr leshonte njekohesisht,
Qe njeqindfish etjen per jeten shtonte,
Por dhe qe vdekjen ndillte njeqindfish

Ismail KADARE

-----------------------------------------------

EDHE KUR KUJTESA


Edhe kur kujtesa ime e lodhur
Ashtu si ato tramvajet e pasmesnatës
Vetëm në stacionet kryesore do të ndalojë,
Une ty s'do të harroj.

Do të kujtoj
Mbrëmjen e heshtur, të pafund të syve të tu,
Dënesën e mbytur, rrëzuar mbi supin tim
Si një dëborë e pashkundshme.

Ndarja erdhi
Po iki larg teje...
Asgjë e jashtëzakonshme,
Veç ndonjë nate
Gishtat e dikujt do të mpleksen në flokët e tu
Me të largëtit gishtat e mi, me kilometra të gjatë...

--------------------------------------------------------------------------------
Ndryshuar për herë të fundit nga shigjeta : 07-04-2004 më 00:23.

----------------------------------------

MONOLOGU I TE VETMUARIT

Tani une ngjitem lart dhe s'kam asnje gezim.
Ketu ku kam arritur me ftohte eshte, me vetmi,
E dija kete gje por padurimi vdekur
Me shtynte te shpejtoj tek ky sinor i kote.

Krahe grash te thyera mbi supe si te prera nga nje morg
Me japin nje gezim po aq te vdekur.
Me duket ende dimer ndonse eshte prill
Kam ftohte,
Kam ftohte.

--------------------------------------

MONOLOGU I NAIMIT

Ne naten plot acar nje zjarr desha te ndez
Por nata ishte e ftohte, ah, c'tmerr i zi qe ish
Ndaj qe te mbahej gjalle ky zjarth n'ate rebesh
Dicka perhere kerkonte, kerkonte vazhdimisht.


Ndaj si shtegetari murg qe shkarpat mbledh ne terr
Une hidhja n'ate zjarr gjymtyret pa pushim
Por ishin pak ato, ndaj fill pas tyre rresht
Mbi te nisa te hedh copera te shpirtit tim.


Se s'behej ndryshe, dot, se s'behej ndryshe, eh,
Se duhej qe dikush ta mbante ate flake.
ne flakezen-delir qe vec vajosja sjell
Te frikshme pamje ndritnin e dridheshin perqark.


I shihnit valle ato, dallonit valle dicka
Ndersa rreth meje nata me terr e ujq u mbush
Se donin qe te gjithe te fiknin ate zjarr
Dikush me ligesi e me padije dikush.


Te tjere maje kodrash ku dielli kishte rene.
Te tjeret zjarre ndrisnin dhe qeshnin qe pertej
Se s'donin te kuptonin se c'behej ketu brenda
Se c'fli kerkon nje flakez qe lindet ne nje terr.


I lodhur nganjehere kam thene: shuhu pra,
Ne qofte se nuk duam, te bjere nte e pafund.
Te verberit syte tuaj keshtu ndoshta do jene
Ne terrin absolut pa shqetesim kerrkund.


Po prape dicka me shtynte te ngrihem si sonambul
Si murgu shkretimtar qe shkarpat verbtaz mbledh
Dhe siper zjarrit prap te hedh gjymtyret akull
Dhe coperat nje nga nje te shpirtit tim te hedh.

PELLGU ESHTE THARE


Nje dite ne fushe shetisnim,
Dhe ja, te ky pellg mu ne fund
Te qeshur te dy ne u pame
Ne ujet qe era lekund.

Tani erdha prap' tek udha,
Bredh tutje me mallin ne gji.
Por pellgu eshte thare… sic duket,
Qe veten mos shoh ne vetmi.

Ismail Kadare, Vepra Letrare 1.
Shtypshkronja e Re, Tirane, 1981

---------------------------------

Vallja shqiptare

Tri here opinga rrahu dheun
sikur kerkoi leje prej tij;
pastaj shamia palet ndehu
me qetesi dhe madheshti.


Keshtu mes qiellit dhe tokes
vallja u lind, vallja u shpall;
kemba sinjale i con tokes
dhe dora qiellit i jep lajm.


Dhe vallja rrokulliset tutje
mbi kohra hedhur si hobe;
prilli persiper i hedh lule,
dhjetori boren shkund atje.


Valle shqiptare, shenja ne ere
ylbere tirqesh tej-e-tehu;
kush ju kerceu ju njehere
dhe kembet rob s'i mbene tek ju?


Kush ra midis vorbulles suaj
dhe s'u pershit dhe s'u perflak,
ju bubullima me opinga
qe neper shekuj brodhet varg?
__________________

...
Kur ti kalon Rruges se Dibres
Ata me sy te ndjekin pas
dhe tak..me brryl i bien shokut
-E shef filanen?E kam pas...

Por ti kokeulur nxiton hapin
Te arrish shoqen qe ke prane
E ti shpetosh thenies standarte
-Te gjithe djemte njesoj jane!


------------------------------------------

Kristal

Ka kohe qe s'shihemi dhe ndiej
Si te harroj un' dalngadal,
Si vdes tek une kujtimi yt
Si vdesin floket dhe gjithcka
Tani kerkoj une posht' e lart
Nje vend ku ty te te leshoj.
Nje strofe a note a nje brilant
Ku te te le, te puth, te shkoj.

Ne s'te pranofte asnje varr
Asnje mermer a morg-kristal.
Mos duhet vall' prap te te mbart
Gjysem te vdekur, gjysme te gjalle?

Ne s'gjetsha hon ku te te hedh
Te gjej nje fushe a nje lulnaje
Ku butesisht porsi polen
Gjithkund, gjithkund te te shperndaj.

Te te mashtroj ndoshta keshtu
Dhe te te puth e t' ik pa kthim
Dhe nuk do te dime as ne, askush
Harrimi ish ky, a s'ish harrim.

1979
__________________

Pa ty

Ti ike udhes se pafundme
Ku zverdhin druret gjetherenes
Mbi gjokse pellgjesh tani tundet
I arti medalion i henes.
Lejleket iken.
Fill pas teje
Si stof i keq u zbeh blerimi
Dhe ngjajne toka, pylli, reja,
Me negativin e nje filmi.

Tani ne fusha shkoj menduar
Ku nis te fryje ere e ftohte,
Ku ca mullare te gjysmuar
Duken qe larg si Don Kishote.

C'te bej, po them me vehten time,
Ne kete ore te vone te muzgut,
Ku qerrja baltave ben shkrime.
Te lashta sa te Gjon Buzukut?

Do te shkoj te ulem permbi pellgjet,
Te pi ne gjunje duke rene,
Ne gryke e di qe do te me ngelet
I ftohte medalioni i henes.

Nga "Perse mendohen keto male"



Koha e pamjaftueshme

S'kam kohe te harroj shume gjera
Qe nga mendja ti nxjerr perjete.
Per tragjiket e vjeter e shkreptimat
Do t'me duhen se paku dy vjet.
Dhe ndoshta po aq per Danten,
Per frengjishten tok me plazhet po aq,
Ndoshta grate do te jem duke fshire
Kur muzgu do te afrohet nderkaq.

Si udhetari me peshe te tepert
Para avionit qe niset pas pak
I ngarkuar rendshem ende
Do t'afrohem tek varri humbak.

Nga supet si ta heq kete barre?
Ku ta hedh kete peshe, si?
Me te s'mund te zbres atje poshte
Por as lart dot s'e le kurrsesi.

I menduar gjer ne cast te fundit
Nga mosthenia, nga pengu tragjik,
Nje shenje ndoshta te pakuptueshme
Do t'ju bej te gjitheve e do ik.

Pranvere 1990

E HIDHUR VJESHTE E KETIJ VITI

Ne memorje te demonstratave studentore
ne Prishtine ne vitin 1981

E hidhur vjeshte e ketij viti
Kosoven gjeti nen terror
Korba te zes mbi te ja mbriten
Hetues,gjykates,prokurore.


Me 5 vjet burg,me 8,me 7
Me 12 denojne diku
Keshtu mes jush shekullin ndani
Dhe mijevjecarin ndani ju.


Keshtu e preket historine
Mbi supe e bartet JU serish
Prangat ne shkolle qe i mesuat
Ne duar i ndjete befasisht.


Dhe pate se nuk ish larg mesjeta
S'qe larg dhe vec ne endra s'qe
Dh'u kthye nata e Prishtines
Ne naten Shen Bartoleme


U ngritet Ju vigane,fisnike
Me korektese e madheshti
Ngaqe kerkuat *Republike*
Ju shtypen si ne Monarki.


Por koha kurre s'vjen pergjysem
Nat e masakres vetem s'mbrin
Se pas Dushanit car te frikshem
Rrufeshem Skenderbeu arin.


S'kish deshmitare,TV nuk pati
Zinxhir i tankut kur ju griu
Por rete e globit vec ju pane
Ndergjegje e botes tek ju mbriu.


Keshtu ne vorbull te epokes
U ngritet Ju si monument
Ju qe e preket historine
Dhe n'histori u kthyet vete.

--------------------------------------

DITE VJESHTE

Autobuzet urbane nga periferite
drejt qendres mbi xhama bien brymen
vjeshta si luaneshe krifeverdhe
ruan ditet e fundit nga dimri.


Te vitrinat,tek xhamat e kafeve
kalimtare te shumte ka
ne reflekset e flokeve te tua
nje nuance e kuqeremte ra.


prane diteve te tua te bardhe
kalova sot rastesisht
ti u trembe...une ujk nuk jam
po as dele nuk jam natyrisht.


Po ti eja andej te shkojme
pa i perfillur fjalet e botes
ku nga avulli xhamat e kafeneve
ngjajne si pamje qe s'jane ne fokus


Ne autobuzet urbane eja
te kalojme periferive mebryme
te shohim se si vjeshta krifeverdhe
ruan ditet e fundit nga dimri.

-------------------------------------

LARG NE VERI

Larg ne Veri nen rete e renda bojhiri
Ndodhet nje qytet me nje emer te tmershem te
pergjakur.
Shirat bien pa reshtur mbi qytetin verior Gjakove
Po si duket se shplajne dot gjakun nga fytyre e tij.

----------------------------------------

IKJA E MOISI GOLEMIT

Kjo ruga perdridhet
si gjarper i zi
per ku po vrapon
gjeneral Moisi?
Pelerinen era
ta ngre me tallaz
gjeneral Moisi
pluhur shume le pas.


Kali perpin udhet
muzgu bie ngadal
pse te dridhet freri
dores gjeneral?
Leshrat gjithe pluhur
te godasin syte
mbi boshllek te tyre
balli i ftohte i yt.


Nata zbret mbi udhet
larg zjare cobenjsh
gjeneral Moisi
perse shpaten zhvesh?
Udha eshte e gjate
tutje teri nxin
i ndergjegjes troku
prapa oshetin.


Larg dy-tre shkendija
patkoi shkrepetit
ndan udhes se madhe
ndergjegja jep shpirt
Moisi ndergjegjes
valle si i re?
Ajo ngrihet,bie
mbytur gjak perdhe.


Nata eshte e shkrete
troku naten mbush
vec ndergjegjes sate
prapa s'te ndjek kush
Ne kalldreme shekujsh
troku yt i zi
Moisi i Golemeve
Gjeneral Moj-Zi.

Proze nga Kadare...

--------------------------------------------------------------------------------

Idea per nje teme te tille lindi duke ndjekur zhvillimet me te fundit ne Shqiperi...


...-Pika qe s'ju bie, - tha prape Cuf Kertolla, duke iu drejtuar kete here Markut. - Pordhace shqiptare, s'dine vec te flasin per shefa shtetesh e per OKB-ene e per historine e Bibles. Nuk shikojne ato breket e tyre te grisura. Di gje ti, do te vihen taksat?

Krenar, me sa dukej, per pyetjen e tij teper tokesore, ai e shoqeroi ate me nje ngritje vetullash.

- S'di gje, - u pergjigj piktori.

-Thuhet se shqiptaret, pasi i provuan te gjitha llojet e ndarjeve e te percarjeve, domethene, pasi u ndane ne komuniste e borgjeze, ne veriore e jugore, ne katolike e muslimane e dreqi e di c'grupe te tjera, tani do tí lene te gjitha keto e do te grumbullohen ne dy parti kryesore: te gjatet dhe te shkurtrit. E ke degjuar kete?

-Jo, - tha Marku. - Asnjehere.

-E pra, ta them une qe keshtu eshte. Ne krye te te gjateve na qenka mbreti, kjo dihet. Kurse te shkurtrit kane nje rondokop nga jugu. Eh, c'do te veje!


marre nga ''LULET E FTOHTA TE MARSIT''.

Portreti i Skenderbeut

Si dite e plote ai shtillej
me re dhe ere mbi atdhe
Nje emer, Gjergj, e kish si diellin,
Tjetrin si henen, Skenderbe.

Dy brire dhie kish mbi krye,
Embleme e vjeter e cuditshme,
Sikur ta dinte qe mes brinjve
Dy perandore do te godiste.

Njezet e kater luftera beri,
NJezet e kater vdekje theu,
Cka manget linte diten Gjergji,
Plotesonte naten Skenderbu.

Pas vdekjes eshtrat iu ndane,
Ne mijera varre ato u shkrine.
Gjithcka te shumte ai pati,
Te vetmen kish vec Shqiperine.

------------------------------

Ne studion dimerore

1.

Befas dritaret u tranden, jashte po ndodhte dicka,
U afrova te shoh, gjemimet valle c'qene.
Gjethe te rrezuara si krahe zogjsh ne nje hata,
Dhe nje bresher si shtresa perlash mbulonte dhene.

C'jane ato zonja, valle, qe shkundin qafat atje lart
Qe si bresher shkundin perlat, stolite?
Dicka ka ndodhur, pa dyshim dicka
Ne toke, ne qiell, ne shpirtera.

Dicka ka ndodhur
vec tek ti perhere
Ne trurin tend e jashtezakonsheme ngjan gjithecka
Kurse ne te vertete
Dimri erdh ne dere
Kjo vec ka ndodhur e gje tjeter ska.

2.

Floket gjysem te ngrire
Te ftohur krejt
Si nga qendra e dimrit
Ti erdhe drejt.

Ca kokerriza bresheri
Solle me vete qe jashte
Qe kishte dicka nga qielli
Kjo dukej haptas.

Dicka nga drite e tij
Opake, enigmatike
Kokrrizat e bresherit
Shkrinin pike pike

3.

Perskaj raftesh te bibliotekes se bardhe
Pasi ike, une qendrova ne qoshe
Hija e mbretit Hamlet u cfaq
dhe u zhduk ngaqe s'ishte e nevojshme.

Deliri shumegjuhesh i Xhojsit
Me ofron sherbimin e tij
E gjate eshte pasditja me thote
Ne pune mund te te hyj.

C'dialoge te dashuruarish, te ndaresh,
C'letra, c'memuare te hap?
Ja gjysmepercart murmurisin ne qoshe
Zelda dhe Skot Fizxherald.

Po une largohem me tutje
Ne rafte te tjere ik
Me fal, Volodja Majakovski
Me fal, dhe ti Lili Brik.

kaloj ngadalshem bri raftesh
Ke do te doja te ngjallej serish?
te pyesja per ferrin Danten,
Gjithcka e ka thene imtesisht.

Ti beja ndoshta Eskilit
Nje naive, vulgare, pyetje
Me te mira ishin dramat qe humben
Nga ato qe kane mbetur?

Iki me tutje, e pafundme
prej tyre me ngjan kjo dhome
Ja Pushkini, hapat i ndal
Per Ana Kernen tregome

ndonje dite pa dyshim ka ardhur
Ne floke me kokrriza bresheri?
me trego shkrirjen, denesen
Dhe kthimin pasatj ne perla.

Me trego atje thelle nen toke
Poeti ditet si i ngrys,
Atje ku nuk mberrin lavdia
E as turpi, natyrisht, nuk mbrrin

4.
Porsi cifuti i kthyer ne fe tjeter
Ia behu shiu i konvertuar ne bresher

sa here shiu ne qelqe do trokase
Ti do te vish ketu dhe ne mos ardhsh

Qofsh si muzike, si pikellim apo si kryq
Une do te njoh e do te cohem vrik.

Dhe si ai qe guackes perlen ia merr
Nga muzika, kryqi a vdekja do te te nxjerr...

--------------------------------

NË KOHËN KUR TË DESHA

Në kohën kur të desha
Mendimet për ty më mbulonin natë e ditë,
Ashtu si Vezuvi që me hirin e tij
Mbulonte Pompeun me periferitë.

Por koha shkoi
Tani lava e ftohur
Plehëron të gjatat rreshta të të mbjellave,
Ndërsa mendimet për ty
Plehërojnë
Rreshta poezish të kthjellëta.

-----------------------------------

TI ISHE PËR MUA

Ti ishe për mua e pamposhtur si Troja
Troja që unë dot s’e pushtoja.
Ti ishe për mua e pakuptueshme,
Më e pakuptueshme se mbishkrimet etruske

Vetëm në ëndrra, ah, në ëndrra
T’i përqafoja flokët e dendura.
Gaz më shumë ndjeja tek të pushtoja
Se gjithë grekët kur ra Troja.

Vetëm në ëndrra m’ishe e kuptueshme,
Ti, e shtrenjta ime etruske[/b]

-------------------------------------

I KUSHTOHET V.

Germën e parë të emrit tënd
E shkrova në krye, në të djathtë të vjershës.
Kështu një grumbull rosash të egra,
Në formë V-je, ikin larg në qiellin e bardhë të vjeshtës.

Ti vazhdimisht largohesh, largohesh,
Del prej meje, prej rreshtave, prej pritjes.
Kur ktheva kokën prapë,
Bosh ishte qielli
Dhe hapësirë e bardhë bosh ishte.

--------------------------------------

U ZUNË RRUGËT

U zunë rrugët me dëborë,
Afër teje s’mund të vi.
Rri dritareve me orë,
Në mendime futur rri.

Era zë të ulërijë ;
Gjithë rrugët mbenë shkret…
Bora s’ka ndër mend të shkrijë.
Ti siç duket nuk më pret.

------------------------------------

Dimri

Dhe vjeshta i shkoi "fletet e saj"
i vertit era,i perpjek
dimri si perandor kinez
ngjyren e verdhe kudo e ndjek.
Dhe keto re qe tani vijne
ndryshe nga rete e gjertanishme
te shkreta jane pa vetetima
porsi djerina te merzitshme.
Vecse nen to qyteti zien
me drita,zhurma dhe trafik
dhe floket e tymta te uzinave
mbi supe i bien madherisht.
Ja horizonti i bardhe i dimrit
perballe peisazhit qe leviz
harxhon te fundmen vetetime
si reporteri te fundit blic.

Laokoonti

Me shihni tek mbytem nga gjarperinjte
ne muze te Luvrit, ne Madrid , ne Nju-Jork
Para syve tuaj e aparate turistesh.
qindra vjet kam qe vuaj nga qe s'flas dot

Si te flas?
A mundet nje nofull mermeri
te levize nje grime, te korrigjoje dicka?
vini re syte e mi, te zgavrat e thella
nje enigme, si amebe te thare atje ka.

Nje te fshehte te madhe ndrydh brenda gjoksit
para syve tuaj, ne Paris, ne Madrid.
Ah, do te doja dyfish te m'i shtonit,
vec sekretin e madh te shkarkoja nje dite.

Tek me vini rrotull, une them me vete
kaq te verber te jeni sa te mos te ndjeni kete,
qe ky ngerc e ky ankth ne qenien time
s'eshte nga gjarperinjte, por nga nje tjeter gje?

Mijera here ne mijera net e dite
te verteten e frikshme perseris pa pushim.
Me shpresen e marre se nga kjo perseritje
ndoshta mermeri peson nje ndryshim.

Po s'nderron ai kurre.
Art i skulptures
genjeshtren mbi te ka ngrire pergjithnje.
I mberthyer ne deshmine e saj te rreme,
te verteten kujtoj e qaj per te.

Si cdo gje e tmerrshme eshte i thjeshte sekreti,
qe brenda boshlleku i gjoksit mban.
Afroni, pra, kokat te degjoni te verteten,
mua s'me mbyten gjarperinjte por trojanet me vrane.

O, sikur te mundja gjithcka te tregoja.
Si do te ngrinit para meje si gur,
por une i denuar mes rropames suaj
moskokecarese
monologun te thurr.

Ju e dini se perpara Trojes ahere,
kali i drunjte, dhurata e grekeve u shfaq.
Ky kale ne dy grupe i ndau trojanet:
ta pranonin ate, ose ta flaknin sakaq.

Pajtim me armikun, ulerinin tradhtaret
mjaft me me lufte, zjarr edhe helm.
Erdhi koha qe shpatat ti kthejme ne parmenda
armiqte ne miq erdh koha te kthejme.

Ne mbledhje te gjate "pro" dhe "kundra" kalit,
une "kundra", kryesova me terbim.
Dhe juve ju kan? thene ahere se hyjnite
gjarperinjte me derguan si ndeshkim.

C'perralla kalamajsh, c'trillim per budallenjte
une gjarperinjte do t'i mbrapsja me nje shkelm.
Po c'ti bej fushates se tradhtareve kunder meje
shantazheve, letrave anonime plot helm.

Dite e nate e me jave polemika vazhdonte,
nga shtresat e mesme e gjer lart ne qeveri.
Ishte vjeshte.
Nen qiellin e hirnosur me ere
kali i drunjte perjashta priste ne shi.

Ate kale une i pari e kisha goditur,
ndaj, e dija, kete s'do te ma falnin perjete.
Me ne fund "vije e bute" fitoi mbi te "ashpren",
dhe ne "kokefortet" na vune ne arrest.

Ne burg, me goten e ujit, ne mesnate
helmin na dhane ata te pijme
ata qe ulerinin kunder dhunes e shpates
Qe dinin te kafshonin tamam si gjarperinjte.

Ne mengjez qe pagdhire ne breg te detit
ma hodhen kufomen drejt mbi zhavor.
Rapsodet anembane perhapen
versionin fals te gjarperinjve hyjnore.

Ky ishte mbarimi i polemikes per kalin,
ju e dini me Trojen se c'ndodhi pastaj.
Tre mije vjet rrjesht,
nga muzeu ne muzera,
une hamalli i mermerte, genjeshtren mbaj.

Tre mije vjet... Akoma zjarret e Trojes
si floknaje e kuqe me rrine ne sy.
Po me i tmerrshem se zjarret, kumet e vomet
ishte fundi fare,
kur u be qetesi.

Troje e braktisur.
Germadhe.Hi i ftohte;
dhe poshte ne te vdekurit shtrire rresht.
Dhe papritur, ne muzg siper tokes se mardhur
u ndje dicka qe ate cante permes.

C'ish kjo gervime keshtu, kjo jehone?
Vume veshin. Kuptuam. Greket e ligj
permbi qendren e qytetit me parmende leronin
per te thene se Troja perjete vdiq.

Ja me ne fund dhe parmenda e tyre.
Ah, plugu i saj si na cante me dysh!
Nga tradhetia e Trojes, nga gjithe dhembjet,
ky kafshimi i parmendes me i hidhur ish.

T'i kthejme shpatat me ne fund ne parmenda.
Keshtu therritnin atehere ata.
Midis fjaleve tuaja, si mallkim, si gjeme
veshet me kapen edhe kete hata.

Me kane lodhur me shume, besomeni, ca fjale,
se kjo peshe e neveritshme gjarperinjsh.
Ju, qe gjer ne hene kini shkuar, si valle
s'depertoni dot deri ne gjoksin tim?

Gumezhina juaj si zhaurime deti
me vjen nga cdo ane me perplaset ne vesh,
nga copera bisedash shumegjuheshe rreth meje
shqetesimet e medha te botes marr vesh.

Degjoj emra shtetesh te reja qe kane dale,
emra kombesh e popujsh te rinj degjoj,
vec ai, i vjetri, i tmerrshmi kale,
ashtu si ahere ka mbetur njelloj.

Prej potkonjve te tij une rreqethem akoma
dhe keshtu ne mermer i mbrojtur sic jam,
kurse ju, te panjohurit, ju prej mishi dhe kocke
vertiteni mosperfilles nga salla ne salle.

Vertiteni,
flisni per teatrin e per plazhet,
per gjithfare motoresh e gjithfare qeverish,
pa ju shkuar mendja qe ai mund te shfaqet
ne nje dite te rendomte,nje mengjes me shi.

Ashtu si ahere...
po mjaft, u lodha.
Nga vertitja juaj po me erren syte,
nga rropama juaj veshet me gjemojne
ne muze te Londres ne Luver e Madrid,

ne pafshi ndonje dite te behem copera,
nga marazi, sic thone, te plas, t'ia bej "krak"
jo kujtimet e Trojes, as gjarperinjte monstra,
por indiferenca juaj do te behet shkak.

Une pashe lulet e para

Une pashe lulet e para
qe celen kudo permbi dhe
Pashe zogjte e pare shtegtare
q'u kthyen serishmi tek ne
Ne brigje, ne kopshte, ne ara
gjithcka eshte e pare, gjithcka
Ndermend dashuria e pare
ato kur i pashe me ra.
Do vyshken te gjitha te parat
dhe prap do kthehen ato
pervec dashurise se pare
as vyshket, as kthehet ajo.

Varri

Jashte ngrene, piramiden e turpit
Me ulerima, brohoritje, thirravaj.
Dritaret une i mbylla trishtueshem,
Te mos hyje zhurme e tokes, pluhuri i saj.

Shkretetire grimcash, parullash.
Sahare plenumesh. Te kercet
Ne dhembe kuarci i frazave,
Te vdekura qysh nga viti '40.

Jashte ngrene piramiden e turpit
Te murtajes, te hoxhes se zi.
Ndersa une prane oxhakut te studios
i vetem mbi varrin e tij.

I thelle ky varr duhet te jete
Qe piramiden ta gelltise krejt,
Qe prej gropes se tij te mos dale
As hoxha, as fantazma e vet.

Mih e germo dite e nate
Thellohu kon dantesk.
Me emrin varrmihes do ta nderroja
Prej kohesh emrin poet.
__________________

Gjuha Shqipe

Kur në sulm hodhën turqit
Hordhitë e pambaruara,
Kështjellat e sintaksës
S’i muar, që s’i muar.

Kur panë se gjuhës
S’i hodhën dot prangat
Lëshuan drejt saj
Gjithfarë merimangash.

Parashtesa e pjesëza
E lidhëza së prapthi,
Të bukurën gjuhë
Ta bënin leshharpi.

Të të bënin ty, donin,
Shqipëri, memece.
Po ja, erdhi Naimi,
Si yll mbi ty ecte.

Dorën e zbehtë
Mbi ballë ta vuri
Të të hiqte zjarrllëkun
Prej të sëmuri.

Dhe vdisnin pjesëzat,
Thaheshin merimangat,
Ndriste si perlat
Poezia e madhe.
__________________

... per kedo qe e pelqen kete poeme...

Llora

-I-

Llora
Prape mu kujtove, Llora.
Dashurine tone te shkuar
Prape ripertyp
Si demi qe ripertyp barin e livadheve te larget
Naten
Ne grazhdin e rrethuar nga bora.
Po ripertyp
Ate asfalt e zhavorr te zi kerrcites,
Borite dhe katroret mizeri te taksive,
Tabelat e kafeve plot drite,
Afishe, stacjone metroshe
Ku me ty brodha
Nofullat e zemres
Me dhembin
Llora.


-II-

Tani shiu godet me shkelma xhamave.
Atje qielli si negativi i zi i nje shkretetire.
Llora,
Me ka marre malli,
Mall boje hiri.
Tani nata si nje mbulese vigane
qendisur me drita aneve
Karrfosur me paralele dhe meridiane
Nga lindja ne perendim,
Na mbulon e shqetesuar.
Ne shtrihemi nen te,
Si ne ethe zbulohemi
Te ndare,
Te larget,
Te vetmuar.
Pati nete
I qullur nga stuhia jote
Heshtja prane teje dhe pasjonit te marre
Mberthyer mbi krahet dhe kembet e tua
Si mbi nje kryq te madh
Te bardhe.
Ne fillim e mora kaq lehte.
Madje s'thosha as fjalen "dashuri".
S'e dija se dhjete vjet me i ri se Krishti
Do te kryqezohesha mbi ty.


-III-

Ja
Vetetimat e bardha ne qiej
Adresen tende shkarravisin.
Sikur keto re
Te perhimta
Te ngarkuara
Te ti dergoja si letra, Larisa.
Letra ...
Nga tere letrat qe shkrova
Sdi pse te dergova ate me te marren
Pas se ciles si personazh Dostojevski
Te thashe njeqind here "me fal!"
Me pas ate faj per ta shlyer
Doja te te shkruaja por me kot.
Lapsi me ngrinte mbi leter
Dhe une ngrija si robot.
Ti u ngryse kur ta shpjegova,
Veshtrimi t'u err, t'u mpi,
Si syte e falltarit kur pikasin
Midis fallit kumtin e zi.
Dicka qe prishur ne bote
Ne zemrek te saj, ne aks.
Ikje e letrave si e zogjve
S'parandillte vec dimrin plak.


-IV-

Keshtu pra te ti nisja keto re
Gjer ne vilen tende ne rrethine te Moskes.
Ti ne mesnate e hutuar atje
Do te coheshe nga gjumi
Tek xhami t'afroheshe:
C'ndodh keshtu?
C'eshte kjo gjeme,
Ky shi her i merzitur, her i rrepte,
Keto vetetima,
Keto rrufe?
Dhe do te rrije gjithe naten tek dritorja
Rete te deshifroje,
Llora.


-V-

Zor se ne jete do te takohemi.
Adresat humben,
S'ka me letra.
Ti mjegullat,
Une rete
Do ti dergojme njeri-tjetrit
Gjersa dhe vete
Te mjegullohemi.


-VI-

Me kujtohet, gazetat hapa ne mengjes
Si nje terbim, si nje shkulm ere,
Shkronjat vallzonin si ne ethe:
Prerje. Prerje. Prerje.
Prerje mardheniesh diplomatike
Kurre s'do te shoh ty.
Ambasadat u mbyllen.
Pasaportat,
Vizat
Rame ne zi.
Mbi ijet e tua te bardha
Ra pluhur.
Mbi syte e tu.
Larisa diplomaticeskaja
C'ndodhi ne bote keshtu?


-VII-

Qendrova perpara globit.
Ballin e nxehte mbeshteta
Mbi rrudhat e meridjaneve
Do te desha te pija me globin,
T'endeshim te dy te dehur,
Ai mes kozmosit,
Une rrugicave te Tiranes.


-VIII-

Nga erdhi kjo dashuri
Ne kohen kur turp me vinte nga fjale.
Ishte me siguri si ndeshkimi
I atij qe me tempullin tallet.
Njohja ne stacjonin Konsomolskaja
Banale si rrallehere ish
Numri i telefonit
Numri i telefonit shkarravitur shkujdesshem
Me te kuq buzesh
Barbarisht.
Restorant Leningradi
Shampanje
Snobizem i dyanshem.
Kotni.
Perlat, secili, pse valle
Perpiqet ti fshihte ne thellesi?
Nje te kollur si prej prostitute
Ajo nxirrte ore e cast si mburoje,
Ndersa une ngukembe se nga lirat,
Merrja vesh me pak se nga futbolli.
Vec te port e shtepise
Nen ca jargavane
Ajo psheretiu njerezisht
Dhe iku me vrap pas puthjes se pare
E kthyer ne madone serisht.


-IX-

Gjithe naten fluturuam mbi qytetet e Evropes
Naten avjoni u ul n'aeroport.
C'pati mes nesh,
Llora,
Harrese, ftohje, abort?
Tek dera e avjonit era te priste.
Zemra ime me debore u mbush
Si nje vetmi e madhe zbrisja
Po n'aeroport.
Askush.
askush.
Hamej, merrini keto valixhe.
Te renda?
Jane mbushur me pritje.
Gjithe naten fluturuam mbi qytetet e Evropes
Ti s'dija c'kishe, s'me prisje.


-X-

Ne kafe artistike bashke jemi prape.
Jashte debora ruse.
Brenda ti.
Shkrofetin brenda meje geni i rraces:
Prape me sllaven ben dashuri.
Pusho, gen i vjeter i rraces,
Ne thellesi, ne humnere hesht,
Nese jetes sime do ti duhej nje kryq
Kryqi im ajo le te jete.


-XI-

Dhe ja gdhiu mengjesi plot gazeta.
I ngrysur, shpresepak, shteteror,
Kemi flakur te dy mburojat,
Si qelqi te thyeshem jemi prore.
Ku jane ditet e shkudesshme.
Te djelat mendjelehta, te martat,
Kur ti me shthurjen une me njorancen
Vertiteshim si me maska?
Tani qe te tjeret rresht vune maskat
Ne papritur i hoqem ato
Fishkelle, uleri ere e marre,
Oren e ndarjes kendo!


-XII-

Ndarja ...
Nje fjale goje
Por ndarja eshte e rende, shpirtin ta qit.
Te ndertosh nje ndarje per te qene
Esht' m'e zorshme se te ngresh nje piramide.
Si yjet jane vertete dashurite,
Kerkojne hapsira te medha e po aq mund.
por jet e njeriut s'eshte galaktike
Qe te nxeje kaq yje e katastrofa e shkrumb.
Ne jeten e ngushte koha vertet s'mjafton
Per dashuri,
Per ndarje,
Harrese.
Pleksen dashurite dhe ndarjet dhe harrimi
Kengetor i thinjur shetites syqorruari ...
Era e nentorit
Librin e trete te vjeshtes
Shfleton dhe mbyll duke uluritur trishtuar.
Te gjitha keto rikujtoj
Ripertyp.
Ne dhembe guret e pendimit me kerrcasin,
Asfalti i zi me varet nofullave te lodhura.
Keshtu pra, Larisa, moskovitja.
Keshtu pra, Llora.

Ah, ajo nate...
Edhe pa me pyetur ju, ajo vazhdon te sundoje gjysmen e mosqenies sime. Jashte kishte shkreptima. Ime shoqe i ishte afruar prape dritares dhe une desha t'i them: c'kerkon ashtu me sy? Perjashta kishte vetem terr dhe asnje shprese kurrkund. Nuk arrita t'ia them, ngaqe gjumi po me kaplonte nderkaq. Nje fare dremitje e keqe, ne trajte flokesh debore, mes te cilave mezi e dalloja te fejuaren time te pare, ate partizane, e perbri saj, rojen time, ashtu si dyzet vjet, me pare, ne male, kur i tretur ethesh e i rrethuar prej ballisteve, iu lutesha te dyve, asaj dhe rojes, te me vrisnin. Vritmeni, iu thosha, mos me lini ne dore te tyre... Ata veshtronin te ngrire. Nga ethet me beheshin si hije, here ndaheshin ne tre, e here beheshin njesh, per te sajuar nje krijese te frikshme, gjysme burre, gjysme grua.
Kur ime shoqe, si u shkeput nga dritarja, po afrohej, ashtu me shembelleu, si e fejuara ime e pare, me te cilen s'u martova dot. Dhe bashke me te, ashtu si dyzet vjet me pare, ishte roja i dikurshem partizan... U afruan heshturazi te dy, pastaj roja mbeti pas dhe ishte vetem ajo, fare e mjegullt, por prape e dyzuar, e fejuar dhe grua bashke, do te thoshje nje dygrua, qe, ne vend te gotes se kamomilit, po me drejtonte tyten e zeze te revolverit. Ishte pa tmerr gjithcka, madje me vete thashe: u dashkan shkuar dyzet vjet, per te ma degjuar lutjen! Vrame, mendova prape, ashtu si atehere, mos me ler ne dore te tyre! Dhe befas, gjithcka u be zbrazeti.



Ismail Kadare, PASARDHESI, Tirane 2003



...edhe cuditemi pastaj, kur B. Shehu boton te tilla shkrime tek ''Korrieri''!!!

Ndermjet librat e ri qe kan dal tani me ka pelqyer Vajza e Agamemnonit e Ismail Kadares. Me poshte po citoj nje pjes te bukur nga libri :

Sa vjet shterpesie te tille do te duheshin per ta kthyer jeten ne djerrine? Dhe e gjithe kjo, per te vetmen arsye, se keshtu e fishkur, e thare, jeta sundohej me lehte.

Temthat me rrihnin si cekan, megjithate, nuk e nderprisja dot ritmin kaotik te te menduarit. Si mund te revolucionarizohej, o Perendi, seksi i femres?! Sepse per ta nisur punen nga themeli, qe andej duhej filluar, nga burimi i jetes…Te modifikohej pamja e tij, delta e erret siper, vija e lagesht e buzeve…Te riedukohej, duke i hequr mbeturinat e se shkuares, orgazmen, kujtimet mijevjecare te kenaqesise.

Do te shqyhesha gazit, sikur te mos isha i brengosur.

“Trekendeshi revolucionar: mesim, pune, prodhuese, stervitje ushtarake”. Po trekendeshi i zi i seksit, c’do te behej? E plasaritur delta e thare, e mjere, me ca fije bari te rralla stepe siper.

Asnjehere dendesia e parrullave s’kishte qene e tille. Ja dhe ajo, e famshmja, e barit. “Ne do te mbrojme parimet e marksizem-leninizmite, dhe sikur te detyrohemi te hame vetem bar.”

I verber, i thirra vetes. Ti e kishe te verteten perpara syve dhe i kerkoje sinjalet tri mije vjet larg. Shfletoje libra, mundoje trurin, per ate qe ishte e qarte, edhe pa to.

E cfare pastaj, thashe me vete paspak. C’gabim kisha bere? Sinjali qe me kishte dhene Suzana ishte i sakte dhe kjo ishte kryesorja. Kurse Ifigjenia e pergjakur, nuk kundershtonte asgje me deshmine e saj, perkundrazi!

Te gjitha po ndodhin si dikur, ndoshta me llahtarshem. Ne brigjet e Aulides, anijet greke po nisen njera pas tjetres, drejt Trojes. Shkeputen me force spirancat prej gureve te medhenj, qe bien shkumezueshem ne uje. Njera pas tjetres, keputen spirancat, si shpresat e fundit.
Fushata e Trojes ka filluar.
Asgje nuk e pengon me tharjen e jetes.

* Kadare, Ismail. Vajza e Agamemnonit. (page: 112-113). Botuar ne 2003.

--------------------------------------------------------------------------------


E megjithate ti ishe atje kur mberriti shefi i porsaemeruar i shtetit naten vone ne arkiv?

Po, atje isha.

Besoj se ke qene i habitur: c'ishte kjo ardhje keshtu, gati ne mesnate, pa buje e pa shpure, vetem me dy roje?

Natyrisht. Per t'u habitur ishte.

Aq me teper qe ajo dite prilli kishte qene tejet e lodhshme per te. Mbledhja e Byrose Politike, qe e kishte emeruar udheheqes te vendit, sapo kishte mbaruar. Dosje te ngutshme e pritnin ne tryeze. Gjithe vendi ishte i trandur pas varrimit te diktatorit. Europa pergjonte se c'rruge do te merrte Shqiperia. Ne ushtri, ne rrethet e policise se fshehte, midis te pakenaqurve qarkullonin gjithfare psikozash, thashethemesh. Lista e qeverise se ardhshme ishte aty. Ceshtje te tjera qe kerkonin pergjigje me ngut. Dhe ja, ky njeri, i le te gjitha keto, ia hipen makines dhe pa lajmeruar askend, i shoqeruar vetem nga dy roje merr udhen e gjate malore, per te mberritur pas shtate oresh ne shpellanen tuaj. E cuditshme, apo jo?

Natyrisht, zoti hetues.

Nuk zbresin cdo mbremje shefa shtetesh, qofte edhe ne nje arkiv te fshehte. E aq me teper shefa te porsakurorezuar, apo jo?

Ashtu eshte, zoti hetues.

Pra ishte e natyrshme qe ju te beheshit kureshtar. Madje teper. C'kerkonte ky njeri me aq ngut? Madje, do te thosha, me ankth. Besoj se i bete vetmevete keto pyetje?

Si te them. Kureshtar u bera, natyrisht, por kaq thelle, e kam fjalen per ankthet etj., nuk u shtyva. Punet e te medhenjve, mendova. Vetem kaq.

Megjithate, meqenese u bete kureshtar, sic e pranoni, nje mprehje te vemendjes e patet, apo jo? Keshtu, dashur pa dashur, i ndoqet levizjet e vizitorit.

Natyrisht.

A mund te na i thoni me saktesi?

Ato qe pashe, sigurisht.

Ato qe pate? Domethene ka gjera qe nuk i keni pare?

Natyrisht. Se c'beri ai ne kthinen e Lakuriqit, as une, askush tjeter nuk e pa.

Kthina e Lakuriqit ishte kthina me e fshehte e arkivit, ne mos gaboj?

Po. E quanim ashtu midis nesh meqe nje dite hyri rastesisht nje lakuriq nate. Zyrtarisht ajo nuk kishte emer.

Vazhdoni. Domethene sapo hyri ne arkiv ai kerkoi te shkonte te kthina e Lakuriqit.

Pikerisht.

Pa qendruar asnje cast ne zyren e drejtorit. Madje pa ju thene juve ''si jeni, more shoke?''

Pikerisht.

Vazhdoni. Perpiquni te riprodhoni saktesisht veprimet e tij.

Do perpiqem. Nxori nga setra nje cope leter, e veshtroi, pastaj kerkoi ta conim te kthina. E ndoqa me sy grupin e vogel qe u ndal te dera e hekurt. Drejtori nxori dy celsat dhe i rrotulloi ne te dy bravat. Celesin e trete ai e kishte sjelle me vete. Ai celes ndodhej gjithmone ne Tirane, ne qender. E nxori pra vete celesin e trete dhe e hapi deren.

Pastaj?

Askush nuk e di se c'ndodhi atje. Ai shtyu deren, u fut dhe e mbylli nga brenda. Te tjeret, duke perfshire edhe rojet mbeten jashte. Pas nje fare kohe e hapi flegren e deres pergjysme dhe thirri drejtorin. Drejtori u fut brenda, por nuk qendroi vec disa minuta. Doli dhe te gjithe qendruan te heshtur, si me pare, pas deres.

Pastaj?

Pastaj asgje. Qendroi ne kthine gati tre ore. Kur doli fytyren e kishte te prere. Pa thene asgje iku i ndjekur nga rojet. Ora duhej te ishte tre e mengjesit..

Pra doli me fytyre te prere. Pas tre oresh kerkimi. Pastaj u nis fill per Tirane. A nuk ju shtiu ne mendime kjo gje? A nuk ju la pa gjume? A nuk ju beri te ulurinit me vete: ketu ka nje mister! Nje mister te zi?

Natyrisht. Njerez ishim edhe ne. Pershtypje na beri, por ndoshta jo ashtu sic thoni ju, me ato fjalet ''mister'' etj.

Ah, Ashtu? Nuk e duroni dot fjalen ''mister''?

S'thashe ashtu.

C'ka pasur ne ate dosje te fshehte? Pergjigjuni!

Nuk e di. Nuk e kam pare kurre.

Kush e ka pare? Pegjigjuni!

Askush.

Si askush? Dikush merrej me to. Dikush e kishte sjelle aty. E kishte sajuar, kishte renditur fletet. Pergjigjuni!

Po, ka patur nje njeri.

Po ju thate askush.

Ka patur nje njeri, Shpend Simahori quhej, por ai s'eshte me. U mbyt vitin qe shkoi, duke ikur per ne Itali, ne Kanalin e Otrantos.

Ah, Kanali i Otrantos! Sapo kerkon dike, dike qe te duhet patjeter, te vjen pergjigjja: eshte atje...ne fund te Otrantos. Tani me degjoni, kjo eshte pyetja e fundit. Me veshtroni ne sy dhe m'u pergjigjni.

Po, zotni.

Keni degjuar per ca fotografi te cuditshme, desha te them te tmerrshme, qe gjenden brenda dosjeve te kthines se Lakuriqit?

Jo, zotni.

Mos m'i hiqni syte...Keni degjuar per anetare te Byrose Politike te fotografuar me revolvere ne dore, duke shtire plumbin e fundit mbi trupin e shtrire perdhe te kolegut te tyre, ish anetar i Byrose Politike? Pergjigjuni!

Jo, zotni.

Keni pare ish-shefin e porsaemeruar te shtetit te fotografuar me revole ne dore, duke shtire mbi trupin e nje ish-anetari te Byrose Politike?

Oh, jo.

E keni pare ta kerkonte pikerisht ate fotografi ate nate prilli ne arkiv? Ky eshte shansi juaj i fundit, pergjigjuni!

Oh, te isha mbytur me mire ne Kanal te Otrantos.



Ismail Kadare, ''LULET E FTOHTA TE MARSIT'', Tirane 2000

Dalja e Rugoves ne TV, me Milloshevicin, befasim per te gjithe. Ata qe nuk e duan nuk e prisnin nje veteperbaltje kaq te shpejte. Ithtaret e tij kane rene ne zi.
Merret me mend qe telefoni im ka rene prape shpesh. Kete here nga Shqiperia. Them ate qe mendoj: perderisa nuk e dime ne c'rrethana ndodhet s'mund te ngutemi ta gjykojme. Askush s'ka te drejte te kerkoje prej tij te flijohet si hero. Nderkaq ajo qe mund t'i kerkohej ishte te buzeqeshte me pak. Kosova eshte midis mortit dhe zise. Lideri i saj, se paku, kaq gje mund ta bente: te ngrysej.
Nderkaq, pavaresisht nga rrethanat, qofshin ato edhe lehtesuese, veshtire se ai mund te vazhdoje te mbetet nje lider. Ta zeme se tirani serb e ka lidhur me nje fare menyre (gjeja me e lehte per diktatoret komuniste). Prape se prape ai s'mund te jete me lider. Eshte nje nderprerje qe i ngjan asaj te fatit te keq. Qe te bie nga qielli ose nga nje semundje.


Ismail KADARE, ''Ra ky mort e u pame'', Tirane 1999

Mesueset e fshatit

ne udehkryqe ndane xhadeve
Ditet e shtuna dalin shpesh
Dhe zgjatin doren nga makinat
Here dy nga dy here vec e vec

Po shpesh ata qe jane brenda
me njeri-tjetrin shkembejne fraza
Si shume pretendime kane
Mor shoku Jani , keto vajza

Dhe jane ata qe bejne zhurme
Qe kane per vete dyzet goje
Qe i shkruajne leter presidiumit
Per nje guzhine po t'ju mungoje

Dhe ato presin makinen tjeter
Atje ne rruge atje ne shi
Ato te urtat gjer ne dhembje
Te thjeshtat gjer ne madheshti

Tek presin , java qe kaloi
U kujtohet si ne tym
Klasa me nxenesit, gabimet
Q'u perseritn ne hartim

Ne mbremje radion degjon njera
Tjetres ne medn i vjen serish
Shikimi i fotoreporterit
Q'andej kaloj rastesisht

Koha e fejeses i ka ardhur
Dikujt ndoshta i shkon cdo dite
Pluhur i shkumesit, vello e bardhe
U bioe mbi supe e i trondit

Pos'ngrene ato boten ne kembe
Ne komitet ne ministri
Ato te urtat gjer ne dhembje
Te thjeshtat gjer ne madheshti

* * *

Motive me diell

Mbi liqenjte e Lures po bie mbremja
Muzgu rrjedh nga majat e pishave neper
.....................................trungjet e kalbur
Grumbullohet ne pellgje te vegjel
Kullon pastaj neper furcen tende te dridhshme

Shpejto
U be vone

Kap c'te kapesh nga ngjyrat qe dridhen
.........................................e ferfellojne
Duke ikur plot alarm nga mbremja qe i ndjek

Kap motive me diell...
Neper furcen tende kurre nata mos kullofte

1965

edhe kjo pjese e shkurter e marre po nga romani "Hija"i Kadares me ka pelqyer:

..E njihja mire c'ishte dashurimi,athere kur brumi me te cilin qene sajuar gjer dje ditet dhe netet e tua kembehej befas me nje brume te ri.gjithe universi riperterihej aty per aty per te pritur te ftuaren e re.Ndryshoheshin oret,kahja e tyre e pastaj me rradhe pershtateshin ditet,javet e pa dyshim stinet.Merrej me mend se dendesia me te cilen te kujtohej vajza behej perher e me e madhe,cdo minute cdo 10 sekonda,cdo sekonde,sa vinte nje cast dhe ty te dukej se koha nuk mjaftonte me per te dhe se padyshim dicka do te shperthente nga gjithe ajo trysni,ose truri yt ose vajza ose bota krejt..

Portret malesori te hershem

Mbi tirqet vije e zeze
Zbrez si e zeze vetetime
Ne brez armen e mbushur
Ne koke te zbrazetin qefin.

Keshtu eshte shfaqur ne vite
Rrafshnalteve gjer ne det
Ne brez vdekjen e tjetrit,
Ne balle vdekjen e vete.

Kur ndonje dite armiku
Shfaqej diku ne kufi
Kunder tij me te dyja vdekjet
Nisej ahere ai.

Te huaj jemi

--------------------------------------------------------------------------------

Te huaj jemi ne prej kohesh
Ç’ish per t’u thene eshte thene
Si guret qe zene vend ne toke
Ne jete vend ne kemi zene

Drejt njeri tjetrit kemi mbyllur
Te gjitha rruget edhe shtigjet
Si dy qytete mesjetare
Me mure, heshta dhe me pirgje

Por naten, kur i lodhur truri
Portat i mbyll me qetesi
Ti gjen nje shteg dhe futesh brenda
Nje shteg qe vetem ti e di

Pastaj si neper rrugica parqesh
Shetit mes cirkovolucionesh
Hyn neper endrra e shkujdesur
Fanitesh, qesh, ma ben me dore

Por kur mengjesi ze afrohet
Nis shqetesohesh befas ti
Dhe heshturazi del perjashta
Nga shtegu, qe vec ti e di

E dita vjen. Rrjedh prap jeta
Dhe ne te dy si dhe me pare
Te ftohte rrime e te pamposhtur
Si dy qytete mesjetare

1964

Monolog

Ne naten plot acar nje zjarr desha te ndez
Por, nata ish e ftohte, ah, ç’tmerr i zi qe ish
Ndaj qe te mbahej gjalle ky zjarr n’ate rrebesh
Diçka perhere kerkonte, kerkonte vazhdimisht

Ndaj si shtegtari murg, qe shkarpat mbledh net err
Une hidhja n’ ate zjarr gjymtyret pa pushim
Po ishin pak ato, ndaj fill pas tyre rresht
Mbi te nisa te hedh copera te shpirtit tim

Se s’behej ndryshe, dot, se s’behej ndryshe, eh
Se duhej qe dikush ta mbante ate flake
Ne flakezen-delir qe veç vajesosja sjell
Te frikshme pamje ndritnin e dridheshin perqark

I shihnit valle ato, dallonit valle diçka
Ndersa rreth meje nata me terr e ujq u mbush
Se donin qe te gjithe ta fiknin ate zjarr
Dikush me ligesi e me padije dikush

Te tjere maje kodrash ku dielli kishte rene
Te tyret zjarre ndrisnin dhe qeshnin qe pertej
Se s’donin te kuptonin se c’behej ketu brenda
Se ç’fli kerkon nje flakez qe lindet ne nje terr

I lodhur nganjehere kam thene: shuhu pra
Ne qoftese nuk te duan, te bjere nate e pafund
Te verbtit syte tuaj keshtu ndoshta do t’ jene
Ne terrin absolute pa shqetesim kurrkund

Po prap diçka me shtynte te ngrihem si somnambul
Si murgu shkretimtar qe shkarpat verbtaz mbledh
Dhe siper zjarrit prap’ te hedh gjymtyret akull
Dhe coprat nje nga nje te shpirtit tim te hedh

1984
__________________

Bjeshkët e Namuna ne dimer

As zog, as vetetime
Gjekund syri s'has
Ngrire gjithçka. Enderr
Veshur ne kuarc

Si ne hotelet e shtrenjta
Ku shtegtari s'hyn
Shiu dot s'i afrohet
Luksit alpin

Shkembinj si tempuj
Nene re, mbi re
Nje varreze bubullimash
Kujdes, nen kembe ke

1980

Poesia et narratus

Ti për mua mendohesh, më shkruan,
Kur e qetë n'oborr bie nata.
Kur e vetme, plot ëndrra ti ruan
Si rrëzohet ne kopsht gjeth' i thatë,
Ti mendohesh, kur hija vjeshtishte
Mbulon kopshtin dhe fryn erë e ftohët...
Kurse unë në orë të latinishtes
Të mendohem për ty gjej kohë.

------------------------------------

1976

--------------------------------------------------------------------------------

LULEMOLLET

Lulemollet nen driten e henes
Bien si brilante diku.
Ikin qiellit patat e egra
Me pak hene ne krahe gjithashtu.

Per te qene nje mbremje e bukur
Pak gjera i mjaftojne, fare pak.
I mjafton nje shtresez hene,
Si bukes se mengjezit pak gjalpe.

Per te qene e bukur kjo udhe
Ritmi i hapave tone i mjafton.
Ja patat e egra nga krahet
Shkundin henen pike-pike si limon.

Nga dritaret e shtepive fshatare
Copra lajmesh te TV-se vijne qe larg.
per lulet e molleve po te fliste
Spikerja,
_________ s'do te cuditesha aspak.

N'Evrope jemi vendi i vetem.
Qe ne mbremje me pare se gjithcka
Japim lajmet per njerezit e thjeshte
Te uzinave dhe fushave te medha.

Mbledhin buzet me siguri ish-zoterinjte:
Uh, c'lajme pa lezet, "me fshat".
Ata qe me te rendesishem se dritherat
Quajne cdo krim e psikopat.

Brilantet e Zhakline Onasisit
Mbi te gjitha lulet e botes vene ata
Dhe per rrudhat e Greta Garbos
Psheretijne si per me te madhe hata.

Peshtyj mbi sensacionet e pertej detit
Mbi "yjte" e "superyjte" e gjithe c'jane
Te gjithe ata bashke dinjitetin
E nje are me grure s'e kane.

Gjithe reklamat e tyre se bashku.
S'kane kaq drite se keto lulemolle
Lulemollet qe ndershmerisht bien
Pa kerkuar asgje,
_____________ nen hapat tone.




ALPET NE DHJETOR

C'eshte ky vend keshtu, keto pllaja me bryme,
Me malet sup me sup e koke me koke perpjekur?
Ja qielli gri i larte, mes tij nje bubullime
Si e plagosur iken, nje shpelle te gjeje per te vdekur.

Hotelet jane larg dhe ne vazhdojme te ikim
Nen boren qe floknajen e saj rrezon perqark.
Thua se kodrat nisen per ne dasmen e Halilit,
Thua se brigjet kthejne nga vdekja e Mujit larg.

Gjithcka eshte madheshtore nen kete bore bashkuese,
Ne perzierjen e maleve dhe te njerezve epike,
Nen kete qiell te madh nga shkrepetima pershkuar
Si nga qerre gjemonjese tragjedish antike.
__________________

1976... me interesante keto te shkuarat, apo jo?

--------------------------------------------------------------------------------

MUNDJA E BALLKANASVE NGA TURQIT NE FUSHEN E KOSOSVES ME 1389

Fusha e mbytur ne gjak e kllapi shumegjuheshe shtrihej tutje.
Bashke me diten, ballkanasit, u thyen. Medet!
Gadishulli i madh u gdhi Evrope e u ngrys Azi.

Gjema vraponte rrafshnaltave, ikte grykave,
Ato dot nuk e mbanin, ia kthenin maleve gulconjes,
Qe e rrokullisnin pllajave, kerkonin ishuj per t'ua ndare,
Po ishujt s'gjendeshin. Gjithcka qe bere katrahure.
Furtunat ne qiej u hutuan, verviteshin si te verbra,
Plakeshin ne cast vetetimat e binin neper baltera.
Qiejt po zhvisheshin. Mjere ju, popuj te ballkanit.
Mjere ju gjuheshterpa, me mbaresat si shkopinj te thate me alfabete te pergjakur.
Si do t'u djege malli per te pjelle nje vjershe. Medet!
C'gjak do te derdhet, per te ndrequr c'u prish ketu.
Ra nata. Nje qiell i panjohur u shtri mbi gjithshka, i ftohte,
Pastaj gjysmehena doli e mori ne dorezim gjithcka.
C'mesim i madh kjo dite per popujt e Ballkanit.
C'gjak do te derdhet per te ndrequr c'u prish ketu.



PLAZHET NE DIMER

Shtrire para nesh humbetire e plazheve,
Hapesire e gjere si ne poemat e Naim Frasherit.

Plazhet te mbetur bosh pa stinen e veres
U ngjajne guackave qe iu kane marre perlat.

Perbri tyre lokomotivat fishkellejne se largu,
Tek terheqin trenat plot me molle te lageta.



NISJA E SHQIPTAREVE PER NE LUFTE

U nisen per ne lufte, "bene tutje",
Pa fjale te medha e pa kenge,
Me opingat me xhufka te kuqe
Si me zjarre te vegjel mbi kembe.

Iken larg qe te gjenin armikun.
Cdo armik, ne cdo breg, qe ta gjesh.
Kaq te thjeshte luften e kishin,
Sa qe "tutje" e quanin thjesht.

Ne cdo ane qe te ecnin, patjeter
Do t'u dilte diku midis shqotes,
Ajo ishte per ta pjese e jetes,
Ish permasa e katert e botes.

Dhe kur binin ne prille a ne vjeshtra
Neper brinja te shtrire, per lugje,
Si me zjarre te vegjel te perjetshem
Era loste me xhufkat e kuqe.



KTHIMI I SHQIPTAREVE NGA LUFTA

Po vijne, dil t'i shohesh,
Te rraluar, ja.
Mbi opinga xhufkat
Te perzhitura.

Ku eshte Cute Gjati,
Allamani ku?
Ne rime te nje balade
Kane ngecur diku.

Po Marku, Dule Shkoza?
Vonojne pak...
Rapsodet ecin ngadale,
Te verber jane.

C'bete andej tutje,
C'nam, c'baterdi?
Per nam s'u kujtuam,
Beme Shqiperi.

Po kthehen, dil t'i shohesh
Te rralluar me plumb,
Xhufkat mbi opinga
Nga tymi -- shkrumb.



TERRORI I BARDHE
- Klasave te permbysura -

Njerezit, pavaresisht nga klasat, buzeqeshin,
Dhe duke buzeqeshur, une shpesh ju kam pare.
Por vec kur kam shkruar dicka qe vecanerisht ju ka prekur,
Mes zmaltit te dhembeve tuaj ka ndritur terrori i bardhe. :)



DASHURIA
1968

Kane frike prej teje. O, sa kane frike.
Pleq me fytyra plot rrudha, qe s'i trembi as bisha, as plumbi,
Burra me borsalina dhe canta, qe thirren shpesh neper mbledhje,
Gra shamizeza, qe perballuan trimerisht vdekjet;
Kane frike prej teje.

C'i tremb?
Mos valle mjegulla jote e bardhe e sperkatur aneve me reflekse te cuditshme?
Ngrene kunder teje
Pushken, shkopin, mallekimin. Duan te te shtypin
Me sendyqet e pajave, te te marrin frymen
Me dysheket e jasteket e qendisura. Hedhin
Balten e zeze te shpifjeve mbi rroben tende te bardhe.
Pastaj fillojne sulmin e fjaleve pa fund.
Dashuria? Ah, dashuria, kush ia pa asaj hairin,
Pardje u zune dy fqinjet, i degjuat? (Jane marre me dashuri)
Tezja jote zvarriset gjyqeve. (Ku shkoi dashuria?)
Para tri javesh nje vajze u hodh nga kati i gjashte.
E degjove? Ja, keto ben dashuria.

Atehere, si vjellin cdo gje, ashtu si artileria
Qe vjell bresherite e zjarrit mbi fushen e luftes,
Hedhin kunder teje, ne sulm te deshperuar,
Regjimentet e zes te shkeseve.
Por ti,
Duke shkundur nga supet balten
E shpifjeve dhe thashethemeve, duke shkundur
Puplat e jastekeve, naftalinen e senduqeve,
Ngrihesh para tyre edhe me e bukur
Nga shenjat e kaltra te goditjeve.
__________________

Tirana në dimër

Ismail KADARE


Kjo poemë me titull "Tirana në dimër" e shkruajtuar në mars-prill të këtij viti e ka thyer betimin e Ismail Kadaresë. Në vitin 1997 kur shkroi poezinë "Krishtlindje në Nju Jork", Ismail Kadare deklaroi se ajo ishte poezia e fundit që shkruante në jetën e tij. Por duket, Kadare është kthyer sërish tek pasioni i hershëm. "Tirana në dimër" është përfshirë në vëllimin me 100 poezi të zgjedhura nga krijimtaria 50-vjeçare e Ismail Kadaresë që sapo ka dalë në treg nga shtëpia botuese "Onufri". "Milosao" po boton me lejen e botuesit një pjesë të kësaj poeme.



Maestoso

1
Fryn erë e dimrit, fishkëllen si bishë
Që nga Gjykatë e Lartë në Parlament.
Tirana gdhin, aq pabesisht e hijshme,
Sa s'di ç'ta marrësh, delir apo qytet.

Zgjohet sërish, me atë emër të tmerrshëm,
Që një mijë vite rreh ta heqë më kot.
Vërtetin gjethet dantealigershëm
Si shpirtra që nuk patën trupa dot.

Përballë tyre, zyrtarë të pashpirt,
Në varg veturash rendin, s'dihet ku.
E verbër si të tjerat ngjan kjo ditë
Ngaqë askush s'beson askënd, askund.

2
Në një mëngjes të tillë ç'të bësh më mirë,
Se sa të shkosh në klubin "Davidoff"?
Të zësh një kënd mu te qelqnajë e ngrirë
Dhe mendjen mundësisht ta çosh në off.

Në kafene ka për çdo punë një qasje,
Të tillë që kurrkënd nuk e gjen dot.
Për tri mijë euro porosit një vrasje,
Për katër mijë, titullin vikont.

Për gjithçka flitet, pronat, asgjëkundin,
Çmimin Nobel a një veturë të re,
Për zgjedhjet dhe dekretet krejt të fundit
Të zotit president me emër hebre.

Flitet për mllefe, për kupën që u mbush,
Për Jezu Krishtin a ndjesën fill pas kobit.
Në njërën nga tryezat shpall dikush
Një skicë të re të historisë së kombit.

Pas tij, kur etërit tanë një vjeshtë dolën për pre,
Një shkabë rrëmbyen në trojet e mëdha.
Më lehtë u merrje shpirtin se atë shpend,
Ndaj bota u lodh e shkabën ua la.

Krenarë që Romën e Bizantin zhvatën,
Jo një kasolle vllahu në Ballkan,
E vunë në flamur të tyre shkabën
Dhe bij të saj u shpallën anembanë.

Kështu në kafene kjo punë merr qasje
Me "kundra" e "pro" të bujshme, natyrisht.
Okej, për tri mijë euro, thotë vrasësi,
Për dukën dhe dukeshën bashkë, dyfish.
3
Mesdita ia beh, si grua e dehur tapë.
Temperatura e dollari zbresin prap.
Po shqyhen celularët: okej, shkërdhatë,
Rrofsh, je yll bote, e tung, e top, e ****.

A shqip është kjo llahtarë apo dreqnisht?
Për gjithçka flitet, heshtet për gjithçka.
Ja të dy palët, xhelatë, viktima e ish,
Kujtime shkruajnë netëve me mllefe të mëdha.

Po ç'është ky popull që në gropë i shtrirë
Kujton aq krenarisht se është në majë?
Dhe kur përkunër, nga gropa del i lirë,
Jam i rrëzuar! Klith me thirravaj?

Një makth i dalë nga një gjumë i marrë
Më i zbërthyeshëm se ky komb do të qe.
Ca trumba zogjsh me curle e celularë
Që nëpër mjegull klithin, nëpër re.

4
Pse gjethet befas prarim kurore marrin,
Tek shtrohen si qilim mbi bulevard?
Kambana e katedrales së Shën Palit
Trishtueshëm bie si me peng e aht.

Ç'nuk pjell ky vend, horra, shenjtorë e tmerr,
Zonja Makbeth e pranga e perla e hekura.
Dhe ja tani njëra pas tjetrës nxjerr
Dy mbretëresha, që të dyja të vdekura.

Nuk qenë robina jo, rrëmbyer vonë,
Pas dokeve kreshnike a në pritë.
Kanë ardhur vetë, ndonëse qenë në fron
E para veç një vit, e dyta as një ditë.

Dhe katedralja i përcjell me vaj
Dy mjellmat e gabuara, të mekura.
Ato që s'erdhën për kurorë, veç për varr,
Të brishtat zonja, mbretëreshat e vdekura.
5
Në klubin "Davidoff" qelqnajë e ngrirë
Dremitje dite sjell s'di se nga ku.
Një si madonë e lodhur më është përhirë,
Që italishtja gjuhë mund t'ishte gjithashtu.

Lehonë e zbehtë pas lindjes së kaltëreme,
Në të njëmijtin e treqindin vit,
Më shumë se Krishti madonën, kjo poemë
E lodhi ndoshta gjuhën italisht.

O këto pamje i njoh dhe nuk i njoh,
Këto tri kate, rradhët, ashensorët,
Ku hypin, zdrypin, klithin obobo,
Rufjanët, mëkatarët dhe mizorët.

Të gjithë janë aty, rrahin më kot
Të ndërrojnë katet, por katet s'ndërrohen kurrë.
Të zes, në mjegull shtyhen sindozot,
Ish-korbat e së zezës diktaturë.

Nga bie dalja? Ku ndodhet Purgatori?
Nga pyetjet sheshi gumëzhin si zgjoi.
Shkodran je ti? Ç'plenum i zi të polli?
Më ngriti i dyti, i gjashti më rrëzoi.

Një zë gjëmon: këndej plenumi i katërt,
Piktorët andej, i pesti rreth u mbush.
Shkrimtar spiun je ti? Rend te i shtati.
Në s'do të digjesh te i teti shkrumb.

Rendni, fatzinj, mëshirë për ju nuk ka,
Ashtu siç ju nuk patët për askënd.
S'ka vend ndërkaq te Tmerret e Mëdha,
As te Politbyroja nuk ka vend.

Me ngut po shtohet një Gropë e Hon i Ri,
Bri Lugjezezës një tjetër Lugjezezë.
I nënti rreth po mbushet, dhe ai.
S'ka mbetur veç një vend për Zonjën e Zezë.

6
Në kafene ka rënë njëfarë qetësimi.
Shpirti pushim kërkon, e ndoshta mall.
Anëdete blu, plazhe të shkreta dimri,
Hotele ku nuk mbërrin i ftohti i madh.
Një grua e mjegullt, shfaqur te qelqnaja
M'u duk se më kujtonte një premtim.
Vdekja s'më la, atë premtim të mbaja,
I thashë më në fund plot pikëllim.

Ajo më pa habitshëm që pas qelqit:
Nuk të marr vesh, kjo gjuhë më bën ujem.
Në qoftë se ti, siç thua, je i vdekur,
Atëhere mua ç'më mbetet që të jem?

S'e di, i thashë, me habi të ftohtë,
Tek shpirti prapë me pikëllim m'u mbush.
Dikush nga ne të dy s'është më në botë,
Po cili a cila, këtë s'e di askush.

Një copë herë me shenja morëm e dhamë.
S'kuptoheshim, veç kishim mall e mund.
Gjersa ajo u tret te qelqi i madh
Dhe unë mbeta shkret në kundaskund.

7
Mbrëmja po bie. Tirana rrotull bllokut
Nis të stoliset për ballo a për orgji.
Një foshnje e rastit, e paligjshme e Nju-Jorkut,
Një ëndërr xhuxhe a shkërbim i tij.

Në borxhe e gjyqe rrokaqiejt vërtitin
Drita dhe bare rrotulluese lart.
Poshtë tyre, luanesha të përgjumura në pritë,
"Amerikan", "Raiffeisen" e "Credin's Bank".

Por s'do t'ia dijë askush për borxhe a gjyq,
Të dehur qejfit krejt a marrja e hakut.
I gjatë, si natë e ankthshme n'udhëkryq
Shfaqet mes brymës kryebashkiaku.

Kull e Sahatit po tregon një orë,
Që ndoshta kundërshtohet si çdo gjë.
Në sallat e muzeut të fundit vizitorë
Ja muzgu si në kurth befas i zi.

..... Paris, mars-prill 2005

"Milosao"

-------------------------------

Ismail Kadare...!

--------------------------------------------------------------------------------

Ismail Kadare lindi në qytetin e Gjirokastrës. Atje ai kaloi fëmijërinë dhe kjo la gjurmë të thella në gjithë jetën dhe krijimtarinë e tij. Shkollën e mesme e kreu në gjimnazin "Asim Zeneli". Më pas kreu studimet e larta në Fakultetin e Historisë e të Filologjisë në Universitetin e Tiranës, pastaj në Institutin "Gorki" të Letërsisë Botërore në Moskë. Këto studime iu ndërprenë për shkak të krizës politike ndërmjet Shqipërisë dhe ish Bashkimit Sovjetik. Kadareja ka punuar në gazetën "Drita", pastaj drejtoi revistën "Les letres albanaises". Së fundi punonte në profesion të lirë. I.Kadare ka qenë dhe është protagonist i jetës politike dhe i mendimit të vendit qysh prej viteve '60. Në fund të vitit 1990, dy muaj pas rënies së shtetit diktatorial, Kadare u largua së bashku me familjen në Paris, por mbajti lidhje mjaft të shpeshta me Shqipërinë. Ismail Kadare është një nga personalitetet më të shquara të kulturës shqiptare, ambasador i saj në botë. Kadare është shkrimtari që i ktheu mitet legjendare në realitet, shkrimtari që bëri histori prej prehistorisë; pa rënë në kundërthënie me vetveten dhe gjykimin modern, ai arsyetoi estetikisht në mënyrë të përkorë dhe për kohën absolute. Në Shqipërinë e ndodhur në udhëkryq vepra e Kadaresë ka qenë dhe mbetet një shpresë apo një ogur i bardhë për të.
Ismail Kadare është autor i shumë veprave në poezi e prozë, laureat i shumë çmimeve kombëtare, kandidat i çmimit Nobel për shumë vite me radhë, anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe Anëtar i Akademisë Franceze të Shkencave Morale.
Vepra e Ismail Kadaresë është përkthyer në 32 gjuhë të huaja duke arritur kështu një rekord të përhapjes në tërë botën e qytetëruar.

POEZIA E KADARESË
Poezia e Ismail Kadaresë është një prej zhvillimeve më novatore në vjershërimin shqip gjatë një gjysmë shekulli. Ajo shprehu vendosmërinë e shkrimtarëve të brezit të viteve '60 për të realizzar qëllime estetike të ndryshme prej paraardhësve.
Frymëzime dialoshare (1954), Ëndërrimet (1957), Endërr industriale (1960), Shekulli im (1961), Poemë e blinduar (1962), Përse mendoben këto male (1964), Shqiponjat fluturojnë lart (1966), Motive me diell (1968), Koha (1976), Shqipëria dhe tri Romat, përbëjnë titujt kryesorë të veprës poetike të Kadaresë.
Ismail Kadare, ndryshe nga Agolli, në periudhën e parë të krijimtarisë së tij, u tërhoq pas poemës epiko-lirike. Në prirjen e përgjithshme ai nuk u shkëput prej frymës monumentalizuese të poezisë së mëparshme, por e kushtëzoi këtë me tipin e njeriut shqiptar, të historisë së tij kombëtare, të fatit të tij nëpër shekuj. Thuajse në të gjitha poemat e shkruara në vitet '60 -'70 ka një gërshetim të mjeteve të reja të të shprehurit me mënyrën tradicionale të të vështruarit të jetës dhe të historisë:

Po s'ndërron ai kurrë
Art i skulpturës
Gënjeshtrën mbi mua ka ngrírë përgjithnjë.
I mbërthyer në dëshminë e saj të rremë
Të vërtetën kujtoj dhe qaj për të.
(Laokonti)

Poezia e Kadaresë, ndryshe prej prozës së tij, është përgjithësisht e qartë, pa ekuivoke, shpesh marciale, thuajse përherë optimiste. Ajo, në kritikën zyrtare, është pritur si pasurim problematik i poezisë shqipe, veçanërisht me temën e qëndresës shumëshekullore të popullit shqiptar në rrugën e tij të gjatë të historisë. Poezia e Kadaresë është poezi e sfidave të mëdha shqiptare. Ajo është e përshkuar nga qëndrimi hyjnizues ndaj historisë kombëtare, ndaj lavdisë së tyre, ndaj tokës së të parëve, ndaj gjuhës shqipe.
Qëndresa hyn në poezinë e Kadaresë qysh prej kohërave antike, deri në periudhat më të afërta të historisë. Veçmas ajo lidhet me "motin e madh", të epokës së Gjergj Kastriotit; por Kadare hyjnizoi një periudhë më të hershme se kjo, që ishte mitizuar më herët prej Rilindjes Kombëtare: periudhën e humanizmit evropian (siç mendon shkenca e historisë, kjo periudhë e gjeti Shqipërinë në të njëjtën shkallë zhvillimi me anën tjetër të Adriatikut), e cila pati shprehjen e saj dhe në njeriun dhe qytetërimin shqiptar:

Njëzet e katër luftra bëri,
Njëzet e katër vdekje theu.
çka mangut linte ditën Gjergji,
Plotësonte natën Skënderbeu.
(Portreti i Skënderbeut)

Përgjithësisht poezia e Kadaresë është e sunduar prej mitit të së shkuarës, evokimit të lavdisë së dikurshme. Kadare synon, përmes poezisë së tij, ta çlirojë njeriun shqiptar prej akuzash që e kanë ndjekur ndër shekuj, duke përfshirë akuzën si popull i lindur me instinktin e luftës dhe të mercenarizmit, binjak me armën dhe peng i saj:

Dhe kur binin në prille a në vjeshtra
Nëpër brinja të shtrirë, nëpër lugje,
Si me zjarre të vegjël të pëtjetshëm
Era loste me xhufkat e kuqe.
(Nisja e shqiptarëve për në luftë)

Poema epiko-lirike shqipe arriti një nivel të lartë afirmimi me vepra të tilla të I. Kadaresë, si "Përse mendohen këto male" dhe "Shqiponjat fluturojnë lart", pastaj me "Shekulli i 20-të", "Poemë e blinduar", "Shqipëria dhe tri Romat" e vepra të tjera.
Poezia e Kadaresë është e prirur drejt sintetizmit dhe abstraksionit. Në këtë cilësi poezia e Kadaresë të sjell ndërmend vjershërimin e Migjenit. Sintetizmi shfaqet në mungesën e çfarëdo subjekti apo elementi të subjektit. Poemat e Kadaresë, përgjithësisht poezia e tij, janë art mendimi, pa elemente të rrëfimit (narracionit). Si të tilla, si poema mendimi, ato ofrojnë shumësi leximesh, në kohë dhe në miedise të ndryshme.
Kadare në problematikën e poezisë shqipe, krijoi emërtesën e "temës së madhe". dhe jo vetëm kaq, ai e ktheu në mit atë, duke e bërë mbizotëruese në jetën letrare të vendit për më shumë se dy dekada. Para së gjithash poezinë e Ismail Kadaresë e intereson ajo që shpesh quhet gojëdhënë kombëtare ose mit i origjinës. Sfidat më të rëndësishme të historisë së popullit shqiptar janë stacione të poezisë së tij.
Kadare i shkroi disa prej veprave të tij më të rëndësishme në vargje të lira, duke përvetësuar vlera të rëndësishme të vjershërimit tradicional, prej De Radës deri tek Migieni. Në fillimet e veta ishte i ndikuar prej poezisë ruse, veçmas prej Majakovskit. Poezia intime e Kadaresë është mjaft e ngrohtë, e drejtpërdrejt, një bashkëbisedim me të dashurën që përgiithësisht është larg si vend apo si kohë:

Do shkoj të ulem përmbi pellgjet,
Të pi në gjunjë duke rënë,
Në grykë e di që do më ngelet
I ftohti medaljon i hënës.

Gjithashtu poezia intime e Kadaresë përshkruhet nga malli për qytetin e lindjes, për njerëzit që lanë gjurmë në fëmijërinë e tij,
për atdheun kur ndodhet larg tij, për kohën studentore, vajzat dhe rrugët e Moskës kur është në atdhe, e mbi të gjitha, për vajzën që le gjurmë në shpirtin e tij, por që përgjithësisht ndodhet larg.

Pritja

Telefoni po merr nje sy gjume para ardhjes sate
Abazhuret varen te heshtur mbi pritjen
Perbindeshat mbi qilimin e dhomes dremitin te qete

Ora kaloi
Ti u vonove
Drita e abazhureve u be e keqe
Si i vrare telefoni ka rene permbys e s’merr fryme
Tani perbindeshat filluan te levizin
Ja, po zgjohen me leshra te kerleshura mbi qilim

Ti do vish patjeter te qetesosh gjithcka

1966


Rete

Mes maleve tutje prej tokes lindore
Sec ra nje ushtar nene plumbat mizore

As kryq nuk i vune, s’e shtine ne toke
As nene e as moter s’iu gjenden mbi koke

Vec rete qe vinin qe larg nga vatani
E pane dhe e njohen e zune te qanin

1957

Vjeshte e moçme

Gjith' udhet e fshatit balta i ka mbushur,
Vija werresh zgjaten tutje neper fushe.

Era si femije ndjek fletet mes shelgjesh.
Ato ikin, lodhen, bien siper pellgjesh.

Si mendime zgjaten tutje gjurma qerresh.
Nje vajze per dasme c'trishton pas penxheresh.

Nga Libri Enderrime 1957

Portreti i Skenderbeut

Si dite e plote ai shtjellej
me re dhe ere mbi atdhe.
Nje emer, Gjergj, e kish si diellin,
tjetrin si henen, Skenderbe.

Dy brire dhije kish mbi krye,
Embleme e vjeter e cuditshme,
Sikur ta dinte qe mes brinjeve
Dy perandore do te godiste.

Njezet e kater luftra beri,
Njezet e kater vdekje theu.
Cka mangut linte diten Gjergji,
Plotesonte naten Skenderbeu.

Pas vdekjes eshtrat iu ndane,
Ne mijera varre ato u shtrine.
Gjithscka te shumte ai e pati,
Te vetmen kish vec Shqiperine.

Nga Libri Koha 1976

Naten ne Helsinki

Shiu befas pushoi,
Vrapojne njerezit.
Streheve,
Dancingjeve,
Futen me rradhe.
Vetem statujat s’i lene piedestalet,
Sikur tremben mos ua zene vendin.
Te gjallet.

Ne rruge vrapojme ne te dy
Le te shkojne statujat te pushojne pak,
Ne vendin s’ua zeme kurrsesi,
O, mbi piedestale eshte merzi,
Nen shi, jemi te perjetshem
Sonte bashke.

1962

Sa here kam kaluar mbi qiellin tend, Kosove,
Midis reve te tua te renda, gjemimeve te tua.
Ca pika shiu u rrokullisen nga dritarja e avionit, dic thane.

(As ato s'mund t'i prek dot, jane perjashta),
Nje vetetime qe kaloi perbri mu duk se ma beri me dore.

E pra, ky esht shiu yt, rete e tua, bubullimat e tua.
Ca sinjale te shpejta, xixellima mendimi inkadeshente.
Kurse kurrizi i gjere i tokes tende vrapon diku poshte,
Duket e zhduket i zymte midis zgavrave dhe humnerave te reve.
Largohemi vazhdimisht. Tani ti mbete prapa.
Tani krahu i avionit ne qindra copa te pret.

Motive me diell, 1968

Ndersa ti po vije,
Lajmet
Mbi qytet fluturuan nga telat.
TElevizoret si nje grumbull kryqtaresh
Permbi krye ngriten antenat.

Ne ecim nen to.
Qiellin
Te prere prej tyre mbi koke.
Kur ty te dua, une dua
Kete qiell, kete kohe, kete sfond.

Kete qiell te prere gjer e gjate,
Kryq e terthor nga antenat e hekurta,
E vesha si kemishe me kuadrate
Dhe ti koken mbeshtete e qete.

Tek ecim ne udhet e fothte,
S'diskutojme per henen e merkur.
Jemi veshur me ngjarjet e botes
Si me nje kemishe te hekurt.

Motive me diell, 1968

Ali Pashe Tepelena ka dy varre. Koka i esht varrosur ne Stamboll, trupi ne Janine. (Kronikat)

Koka ne Stamboll, trupi ne Janine,
Te vrane, Ali Pasha, te grine.
Nje varr i vetem s'e nxinte dot lavdine,
Lavdine bashke me mizorine.

Midis dy kontinentesh gjere e gjate i shtrire,
Si nje mal kur era fryn e ulerin stuhia.
Zbardh mjeker e rralle si bora ne brinje,
Si mjergull te koka te rri Vasiliqia.

Trupi ne Evrope, koka ne Azi.
Gjymtyret po shqyejne te shekujve jorgane.
Dalin diku kembet, doren e ftohte qiri.
Ne te cara vitesh nxjerr tym llulle e gjate.

Koka ne Stamboll, trupi ne Janine,
Te shtrrine Ali Pasha, te shtrrine.

ISMAIL KADARE
Romani Ura me tre harqe
KAMARJA E TURPIT

...Historia e gjertanishme ka treguar me shumë shembuj se si kanë përfunduar ata që kanë pasur një mendim tjetër për këtë, tha veziri i madh, dhe ky fakt që kemi përpara, kishte përfunduar ai, duke treguar me dorë sininë e argjendtë me kokën e Ali Pashë Tepelenës midis, s’është veçse një shembuli plotësues i historisë.
Gjithë mbasditen turmat nuk e braktisën për asnjë minutë sheshin, me shpresë se, pas shikimit të saj, sipas protokollit, koka do të vendosej me në fund në kamare. Mirëpo njerëzit pritën me kot gjer në mbrëmje. Siç duket, gjithe mbasditen koka iu nënshtrua një mbikëqyrjeje të hollësishme mjekësore.
Gazetarët, të cilët nuk ishin lejuar as në paraqitjen e kokës në Këshillin e Shtetit, as në Ministrinë e Jashtme, e kishin gdhirë gjithë natën në shesh, në mënyrë që të kishin mundësinë ta shikonin të parët vendosjen e saj. Abdullai i njihte pothuajse me emër shumicën e tyre. Me sy të fryrë nga pagjumësia, disa prej tyre ktheheshin perseri nê shesh, për të mbledhur, siç duket, material plotësues për reportazhet e hollësishme të faqeve të mesit. Midis turmës vërtiteshin aty-këtu punonjës të ambasadave të huaja, të cilët, nën maskën e kureshtjes, mblidhnin, me sa duket, imformata me karakter politik, gjë që ishte tepër e lehte në një ditë të tillë Disa here veshët e Abdullait kishin zënë copëra bisedash, që njerëzit e pakujdesshëm i lëshonin andej-këndej pa kurrfarë përgjegjësie. Thonë se nuk do të ketë asnjë lëvizje të funksionarëve shqiptarë nga postet e tyre, i thoshte dikush dikujt. Nuk e besoj, përgjigjej tjetri. Pas gjithë këtyre që ndodhën, shqiptarët, qofshin edhe dinjitarë të lartë e të besuar, i kanë vënë vetes një pikëpyetje të mdhe. E megjithatë lëvizje nuk do të ketë, ngulte këmbë i pari. Mbase, përgjigjej tjetri. Shteti sheh më larg se ne. Budallenjë,- tha me vete Abdullai, nuk gjeni dot një vend tjetër për të bërë biseda të tilla? Sytë e tij dalluan midis turmës ndrejtorin e njerës prej bankave kryesore të kryeqytetit. Abdullait iu kujtua se çmimi i bronzit kishte zbritur menjëherë qysh dje, porsa ishte marrë vesh mbarimi. i luftës dhe mberritja e kokës në kryeqytet. Thoshin se në mesditë pritej një rënié e re e aksioneve të bronzit. Vitet e fundit Abdullai kishte vene re se fatin e lultërave mund ta ndiqje me saktësisht nga lëvizja e çmimeve te bronzit, se— sa nga lajmet e gazetave, të cilat i tregonin me vështirësi disfatat.
Ç’do të bëhet tani me Shqipërinë?- thoshte dikush mu përpara hundës se tij. Vërtet,- pyeti veten Abdullai, ç’do të bëhet tani me të? Kjo pyetje, që ishte këto ditë e zakoshme në gojën,e të gjithëve, ishte akoma me e natyrshme në mendjen e tij, përderisa lidhej me vëllanë e tij të madh, letra e parë e të cilit kishte mbërritur me në I i.md përpara dy ditësh. Ajo ishte një letër e gjatë, ku ai përshkruante me hollësi vendin ku do të kryente këndej e tutje shërbimin. Ky ishte një rrafsh i madh në pjesën veriore të Shqipërisë, që quhej Fusha e Kosovës. Kjo ishte fusha ku katërqind e ca vjet me parë ushtritë perandorake turke kishin thyer ballkanasit e bashkuar. Ata e qajnë edhe sot e kësaj dite atë disfatë,- shkruante i vëllai. Ajo është si majaja, me ndihmën e së cilës është mpiksur e do të mpikset çdo helm e vajtim i tyre, që është njëkohësisht mjaltë e gëzim për ne. Kjo fushë u njom atë here kaq shumë nga gjaku, saqë thonë se për vite me radhë ndërroi bimësia e saj, një pjesë u harlismë tepër, një pjesë u rrenit e u tha. Gjysmë milion ushtarë u ndeshën këtu për jetë a për vdekje, nga mëngjesi në mbrëmje. Këtu u mund, midis të tjerëve, edhe princi i shqiptarëve, Gjon Kastrioti, babai i të mallkuarit Skënderbe, iredentistit të parë dhe më të madh të perandorisë shekullore. Mirëpo në mbarim të betejës së madhe u vra vetë sulltani, tyrben me varnin e të cilit ai e ruante tani. Në të vërtetë, në këtë varr nuk qe varrosur trupi i perandorit, shkruante i vëllai, por vetëm gjaku dhe zorrët e tij. Trupi, pa pjesët e brendshme, i ngarkuar mbi një deve të veshur me pllaka bronzi, qe nisur për në kryeqytet, në thelb të mbretërisë. Thoshin se gjatë rrugës, nëpër mot të keq, mbi devenë që çonte sulltanin e vdekur, binin herë pas here rrufetë, mirëpo ato nuk i bënin asgjë as devesë, as trupit të të vdekurit. Ato rreshqitnin mbi pllakat prej bronzi dhe shkarkoheshin mbi tokë, plot bishta të zjarrtë, që u ngjanin bishtave të një velenxe të kuqerreme.
Sulltani dëshmor gjithashtu kishte dy varre. Abdullai ktheu kokën nga kamarja. Ashtu si ti, mendoi. Ata të gjithë kishin shumë varre dhie.. shumë gra. Kurse ai, para një jave... gruan e parë... dhe me siguri të fundit... dhe,. ç’ishte me e keqja, as atë.., as atë as...
Ç’do të hëhet tani me Shqiperinë, përsëriste i njëjti zë përbri tij. ‘Të mjerë, tha me vete Abdullai. Pse nuk thoni ç’do të bëhet me ne? Një çast ai mbeti si i ngrirë brenda për brenda tij. Ishte një nga ato çaste të rralla, kur njeriu fiton altësinë e përkohshme të dyzohet dhe njëra pjesë e tij gjykon tjetrën. Që kur kështu? pyeti ai vetveten. Që kur ke filluar të ngresh krye. Por çasti i dyzimit ishte i shkurtër, ashtu si çasti i revoltës. Ai u njëjësua përsëri, i plogët dhe i bindur. Abdulla.
Disa hapa larg Kamares se Turpit piktori i pallatit, Seferi, po shpejtonte të pikturonte kokën e prere. Feja islame e ndalonte rrèptësisht pikturimin e njerëzve, por Abdullai e dinte se Dega e Protokollit të Oborrit, pas shumë ndërhyrjesh te Shehulislami, kishte nxjerrë me në fund lejen për pikturimin e kokave të separatistëve, duke e arsyetuàr kërkesën e saj me faktin që ato, qyshse vihen në Karnaren e Turpit, s’janë veçse sende, dhe vizatimi i tyre është një lloj si vizatimi i mozaikëve.
Për rreth piktorit kishte vazhdimisht njerëz. Ata zgjatnin kokat gjithë kureshtje për të parë pëlhurën dhe bojërat, pëshpëritnin me njëri-tjetrin, nganjëhere, padashur, i lëviznin këmbët e kavaletit, por piktori nuk bëhej merak. Pikturonte me shpejtësi, ndërsa bojërat dukej sikur do t’i ngrinin nga çasti në çast nga acari.
Megjithese ora nuk kishte rënë akoma njëmbëdhjetë, Abdullai here pas here i hidhte sytë ne drejtim të Rrugës së Gjysmëheresirës prej nga duhej të shfaqej mjeku. Ajo ishte dita e parë e kokës së re dtie, sipas rregullores, mjeku duhej të njihej me të, të shënonte në një raport të shkurtër gjendjen e saj, në mënyrë që më vonë në rast se dilte ndonjë problem, të und të perligjte shkencërisht ndryshimet e mëvonshme të saj. Mjeku e kishte gjithashtu për detyrë të përcaktonte afatet e mundshme të tregimit të kokës në publik.
Mjeku u duk në udhekryq tamam në kohën kur ora e kullës se Tempullit të Shpirtit Osman ra njëmbedhjetë herë. Si gjithmonë, ai dukej i gjallë,ecte duke u lëkundur pak dhe kishte atë buzëqeshjen e zakonshme, që ishte kaq e përhershme në fytyrën e tij, saqë Abdullait i bëhej të besonte se, me tepër se buzeqeshje, ajo ishte një dilësi e lëkurës se tij.
— Mbledhje — tha mjeku, duke qenë akoma disa hapa larg. — Gjithë mëngjesin në mbledhje. Ka disa njerëz që në asnjë mënyre nuk u mbushet mendja se shkenca e mjekësisë, si çdo shkencë, ecën përpara. Miremëngjes, Abdulla!
- Miremëngjes, doktor! — tha Abdullai, duke përkulur pak kokën.
— Një e dy dhe ata hapin kromikat e vjetra: kështu u ballsamos në vitin 1389 koka e Timurtashit të Madh, kështu iu kullua gjaku trupit të Stinlislamit në filan vite të tjera e të tjera. Dhe më e keqja është se, kur ti përpiqesh të vërtetosh se mund të përdoren metoda me të reja për ruajtjen më gjatë të kokave, ata të hidhen në grykë me gjithfarë spekulimesh politike:-- mos vallë koka eAli Pashait meriton një tjetër ilaç, ndryshe nga ajo e tradhtarit Demirda, një shekull më parë? A nuk ishin të dy binjake dhe a nuk u dha të dyve të njëjtin ndëshkim Padishahu i Madh? Hajde, përgjigjju, të lutem, një argumenti të tillë, — shkrofëtiu mjeku. — Ah, ja dhe mysafiri i ri, — thirri ai, pothuajse me gëzim, duke kthyer kokën nga kamarja. - -
Ndërsa Abdullai po afronte shkallën e drunjtë, sytë e tyre u ndeshën.
— E, — ia bëri mjeku, duke u kujtuar për diçka, — 0 ti, si i ke punët?
Abdullai u skuq dhe uli sytë.
— Asgjë, — tha.
Para tri ditësh, duke mposhtur turpin e madh, ai i kishte treguar mjekut të fshehtën e netve të para të martesës së vet. Kjo e fshehtë ishte e pikëllueshme. Abdullai nuk flinte dot me nusen e vet të re. Mjeku e kishte dëgjuar pa u çuditur aspak dhe kjo, në nje fare mënyre, i kishte dhënë zemër Abdullait, sepse tregonte që këto ishin gjëra të zakonshme. Mjeku i kishte bërë ca pyetje (uh, sa të vështirë e kishte Abdullai t’u pergjigjej atyre pyetjeve, sidomos kur lidheshin me nusen e tij), i kishte dhënë ca këshilla dhe në fund e kishte siguruar se kjo ishte diçka e përkohshme, që shkaktohej kryesisht nga mungesa. e, elementit femëror ne jetën publike Kjo mungese, kishte thënë ai, e mbeshtjell femrën me mistere të tilla, saqë dëshlrën për të e çon gjer nejctlliste e marrëzisë.
— Hm, — ia beri mjeku, duke u bërë gati të hipte mbi shkallaren e parë. Disa sekonda ai uli kokën, si për t’u menduar. — Dëgjo, — tha, duke i ngulur sytë. — Duhet të provosh diçka tjetër. E di çfarë?
Sytë e Abdullait ishin si të shuar.
— Çfarë? — ia bëri me zë fare të dobët.
— Të njihesh me ndonjë grua të përdalë.
Koka e Abdullait bëri nje lëvizje kundërshtimi.
— Leri ato, — tha mjeku, duke vënë këmbën mbi shkallare. — Është një ilaç pothuajse i sigurtë.
Sytë e Abdullait ndiqnin thembrat e këpucëve të mjekut, tek zhvendoseshin nga njëra shkallare te tjetra. Një, dy, tre, katër. Gjithë ato net të javës që shkoi, kishin qenë për të një vargan orësh torturuese, gunga devesh,sipër të cilave ai zvarritej gjithmonë e me larg ne një rërë të pashpresë. Mos u bëj merak, i kishte thënë mjeku, është nje çështje thjesht psikike. Abdullai mbante frymën për të mos i shpëtuar asnje fjalë e tij. Është një dëshirë kaq e madhe, saqë ne fillim mbyt vetveten, kishte vazhduar mjeku. Fjalët e mjekut i vërtiteshin gjithé ditën nëpër mend Abdullait. Nganjëherë ato ishin bindse,por, në shumicën e rasteve, tingellonin të çuditshme. Përse një dëshirë e madhe duhet të mbyste vetveten? Dhe përse kjo gjë duhej t’i ndodhte pikërisht atij? Ai nuk besonte në forcën e magjive, megjithatë nganjëherë mendonte se mos kjo ishte një ndëshkim për diçka që ai kishte bërë në të kaluarën? Mos vallë nuk duhej të kishte endërruar për gra të huaja?
Veçanërisht torturuese kishte qënë për të nata e katërt e marteëes. Gjithë perandonia ishte me festë me rastin e Natës së Fuqisë. Në këtë natë, sipas traditës shekullore, padishahu perandor duhej të flinte me një virgjereshë. Kryeqyteti rrezëllinte nga dritat. Në mbrëmje von nga Kulla e Daulleve, nga kështjella e burgut dhe nga tarraca e Mmiraliatit gjëmuan topat, që lajmëronin fillimin e Natës së Fuqisë Abdullai ishte shtrirë përbri nuses së vet, në dhomën e ngrohur me kujdes. Të dy ishin të mbytur në djersë të ftohta .Topat lëshonin gjathmonë e më tepër një gjëmim të llahtarshëm. Grykat e tyre, tymi, baruti, zjarri që villnin, të gjitha këto nuk simbolizonin gjë tjetër, vefucp. mashkullore te padishahut, te shdërruar në hekur e në oshëtimë. Nën atë gjëmim që dridhte botën, nëpunësi Abdulla zvarritej si një kërmill. Dhe ndërsa shikonte me bisht të syrit qafën e nuses së vet (ajo qafë e lëshuar plogët mbi jastëk e mundonte çuditërisht), ai, si një c djegie të largët, të hidhur e të embël njëkohësisht, të ndiente valët e zilisë zymtare, që e lëpinin herë pas here kohët e fundit. Ishte zilia për kokat e kamares së gurtë. Sytë e tyre të shuar dukej sikur e qesëndisnin. Burahan Pashai kishte pasur tridhjete e tetë gra në haremin e tij. Thoshin se veziri i Trapezundit e kishte fytyrën të verdhë nga orgjitë e pambaruara. Guvernatori i Tarabulluzit kishte pasur rreth shtatëdhjetê e pesë feira, nga tê cilat gjysma ishin nën tetëmbëdhjetë vjeç. Gruaja e ligjshme e Ali Pashait, Vasiliqia, ishte njëzet e dy vjeçe, ndërsa Veziri rebel i kishte kaluar te tetëdhjetat. Te gjithë ata kishin aq shumë, aq shumë gra, kurse ai... Ate po e tradhtonin. Njëra pas tjetrës organet e trupjt te tij po e braktisnin. Rishte vetëm njê lidhje formale midis kokës dhe trupit të tij. Por, me qofte se ishte kështu, në qofte se kishte ardhur ftohja e pandreqshme, a nuk ishte me mirë që ai të ndahej prej gjymtyreve dhe prej gjithë trupit të tij? Të shkëputej njëherë e mirë nga duart, këmbët dhe barku i përbuzshëm. Ashtu siç mbylleshin e rrethuarit pa shpresë në kullën e lartë te kështjellës së pushtuar, ashtu të mblidhej dhe ai në strofkën e fundit, në kokën e vet. Duke qenë i tillë, vetëm kështu nusja e tij e re s’kishte pse të priste prej tij asgjë tjetër. Atëherë ndoshta ajo do ta puthte atë në buzë, me një të puthur të vërtetë gruaje, ashtu siç e puthi në buzë Pashanë Bjond e shoqja, kur i çuan kokën e tij. .Abdullait iu duk se ndiente lëvizjen e ngadaltë të gjakut të tij nëpër damarë. Të ishte vetëm kokë. Kokë në kamaren e gurtë. Dielli të shuar me një përgjakje, perëndimi rreth e rrotull i vetëm përballë tmerrit të turmave të pambaruara të kryeqytetit. Tiran që terrorizon shpirtin. I përpirë nga mijëra sy të ndezur si nga ethet. Në qendër të vëmendjes dhe të perandorisë. Hënë e vdekur.
Në murniurimën e sheshit diçka ndryshoi. Abdullai ngriti kryet dhe pa mlekuTl që po ngjiriste shkallën prej druri. Ai shkeli në kalldrëm, pastaj ktheu sytë nga kamarja dhe vështroi një copë here mendueshëm kokën e prere. Rreth e rrotull. turma që gjer atëherë kishte ndjekur me giak të ngrirë çdo lëvizje të tij, filloi përsëri te gumëzhinte. Këshilhi i Ministrave është përsëri në mbledhje, thoshte dikush. Një erë e ftohtë frynte tejpërtej sheshit. Mjeku nuk i hiqte sytë nga kamarja. Leshrat e bardha të kokës here shpupuriseshin, here qetësoheshin. Mjalti me siguri ka ngriré, mendoi Abdullai. Mjeku dy-tri here tundi kokën me vete. Përsëri murmuriti pastaj si në endërr. Ajo kokë donte ta sfidonte perardorinë, mendoi Abdullai, i lodhur. Atij i merreshin pak mendtë. Krelat e bardha të kokës ishin si të mjegulluara. Abdullait i shkoi ndër mend se dy ditë më parë pranë atyre qimeve të buta vërshëllenin fjalët e tmerrshme të vezirit. Ato leshra, pranë gojës së tij, kishin qenë të mbushura me st dhe vdekje Kresho&u ifè kis1 dIi1 teré periTani ishin vetem qime. Të buta si lekurë qengji. Abdullait iu kujtua trupi i nuses së tij. Ai gjithashtu ishte i statujtë. Seksi i saj ishte i fjetur. Ai nuk kishte ngjallur dot në të furtunë.
— Tërmet të tillë, shteti s’ka për te ndier prej vitesh,— tha mjeku, duke bërë me shenjë nga kamarja.
Abdullai s’dinte ç’të pergjigjej. Ne të gjitha deklaratat zyrtare fjala tërmet ishte shmangur. Ai, ndoshta për të njëmijtën herë, vështroi kokën. Vallë, në ç’kënd të asaj kafke lindi për here parë ideja për t’u ngritur kundër perandorisë shekullore? Abdullait i shkoi nëpër mend se në këtë botë ai s’qe ngritur ndonjëherë kundër asgjëje. As
kundër vetvetes, mendoi.
— Mirupafshim, Abdulla! — tha mjeku, duke shkëputur me zor shikimin nga kamarja.
- Abdullai beri një përkulje. Pasi bëri ca hapa, miku ktheu kokën. Për atë problemin, bëj ashtu siç të thashë, - — thirri ai që nglarg.
Abdullai ndjeu se po skuqej
Ne shesh ndihej prania e aleve Ttê reja njerezore. Nga Rruga e Armëve Islame po dyndeshin rreshtat e nxënësve të shkollave dhe të idhtarëve të organizatave fetare. Një copë herë Abdullai u vuri veshin copërave të bisedave njerëzore,për të marre vesh te rejat e ditës. Asnjë gazete e kryeqytetit nuk mund tè ishte kaq e shpejte, sà zhurmërima e këtij sheshi. Frazat që dëgjonte, vendoseshin ne ndergjegjen e Abduhlait si tituj lajmesh, të medhenj, ose te vegjel. Parashikohet që në nje pjesë te Ballkanit, veçanërisht në krahinat fqinje me Shqipërinë te vendoset gjendje e jashtëzakonshme. Vazhdojnë kërkimet e thesarit të Aliu Tepelenës. Në katakombet e tmerrshme të kështjellës së tij priten të zbulohen mynxyra. Me korrierin me te afërm perandorak pritet te mberrijë në kryeqytet vejusha e rebelit, Vasiliqia. Ministri i Jashtëm, Reiz efendiu...Abdullai mendoi se do të ishte një budallallëk i pafalshëm nga ana e Drejtonisë se Katërt, sikur ajo të mos shperndante njerëzit, e saj në ketë shesh. Këtu mund të dëgjoje hatatë më të mëdha. Ja, dy hapa me tej, mu për-para hundës së rojave, përsëri po diskutohej se ç’do të behej me Shqipërine tani, pas shtypjes së rebelimit. Që do të humbasë përjete favoret e saj, kjo as që vihet në dyshim, thoshte njëri, por unë jam kureshtar të di se a do të kalojë në gjedjen e terrorit të sforcuar apo jo. Terror i sforcuar? pyeste tjetri. Ç’është kjo? Si, nuk e di ti? Kështu i thonë tani tokave të shpallura haram. Ah, po, terror i sforcuar. Ti mendon se mund të kalojë në të? Pse jo? la bënte i pari. Gjithë nënshtetasit e mbretërisë janë të zemëruar me shqiptarët. I ke parë gazetat? Kërkojnè terror. Mjaft u përkëdhel kaq vite Shqipëria, shkruajnë, le të mbytet tani në gjak. E megjithatë mua s’më besohet, kundërshtonte i dyti. Do të shikosh si do të gjendet një rrugë e mesme, që edhe zemërimi i përgjithshëm të shuhet, edhe shqiptarët të mos acarohen. Ti e the vetë pak me parë: shteti sheh më larg.
Oh, janë prapë ata budallenjtë, mendoi Abdullai. Vallë s’kanë punë tjetër, veçse të marrin nëpër gojë shtetin? Ai nuk desh t’i dëgjonte më, por zërat e tyre ishin shumë afër dhe i futeshin me përdhunë në vesh. Si thua ti, kush do të emërohet në vend të Ali Pashait?-pyeste njèri. Është vështirë te parashikohet, thoshte tjetri. Kjo varet nga dekreti që do të nxjerrë Perandori për statusin e Shqipërisë. Ne qoftë se ajo shpallet Vend Haram, pra nën terror të sforcuar, siç thuhet me terminologjinë e re, ka mundësi të mbetet atje Hurshid Pashai, që është i ri dhe energjik. Përndryshe... çfarë përndryshe? pyeste zeri i parë. Përndryshe, në qofte se shteti do të përcaktojë një gjendje me të butë, ashtu siç e besoj unë, ka mundësi të dërgohet atje Karaxha Pashai plak.
Ata vazhduan të flisnin për emërimet dhe Abdullait i shkoi nëpër mend se nga të gjitha institucionet e shtetit, ai që kishte me shumë gjallëri këto ditë, ishte me siguri Pallati i Vulës dhe i Dekreteve. Midis një milion nëpunësve të perandorisë, fati i një mijë e katërqind funksionarëve më të lartë të saj lidhej drejtpërdrejt me këtë pallat, kolonadat e rënda të te cilit ngjanin si te stërpikura me një ndryshkje sërmi. Këtu dilnin për herë të parë emërimet e dinjitarëve me të lartë, duke përfshirë vezirët, bashkë me vezirin e madh, dy kryekomandantët e ushtrisë: bejlerbeun e pjesës evropiane dhe bejlerbeun e pjesës aziatike, gjithë guvernatorët e provincave që ishin nën Terror të sforcuar, ose Tokat e Haramit, sic quheshin në terminologjinë e vjetër zyrtare, të provincave autonome, ose Tokave të Hallallit, siç quheshin dikur, qeveritarët e zonave të shkombëtarizuara sipas .Kra-Kra-së, te zonave të shpallura në gjendje të veçantë, gjithë gjeneralët e trupave tokësore, admiralët, ose, siç quheshin ndryshe, pashallarët e detit, ambasadorët e shkallës së parë, kryeinspektori i shtetit, katër drejtorët e mëdhenj: drejtori i Bankës Perandorake, i Arkivit Qendror, i Pallatit të Gërmërit qindravjeçar dhe I Ta’bir Sarajit, që, në përkthim, do të thoshte Pallati i Ëndrrave dhe që, siç e tregonte emri i tij, ishte institucioni qëndror që merrej me zbërthimin e ëndrrave të shtetasve. Me përjashtim të funksionarëve të lartë të fesë, që emëroheshin drejtpërdrejt nga Shehulislami, ndarja e posteve të kastës së fuqishme të sundimtareve bëhej këtu. Kështu, ishte përcaktuar në një mënyrë më të hollësishme shkalla e hierarkisë së tyre, privilegjet e secilit, të numëruara një për një, rrogat, gradat, vendet ku ulej secili prej tyre në sallën e mbledhjeve të qeverisë, në sallën perandorake, në radhën e ceremonive festive, në radhët e kortezheve të përmortshme, në darkat qéveritare dhe, me në fund, vendi në varrezën e shtetit. Këtu dilnin dekretet e dekorimeve, të ngritjes në post, të uljeve në post, te transferimeve, te rrëzimit nga posti, të shpalljes •+d zi*, të fajes me anë të Hairermanit, ose të kërkimit të kokës, me anë të Katil-Fermanit etj. etj.
Të gjitha këto, copëra-copëra e ditë pas dite, Abdullai i kishte mësuar aty, te sheshi, pranë Kamares se Turpit. Ne fillim ato kishin qenë të shpërndara midis murmurimës kaotike të tullave, si gurët dhe materi alet e tjera të ndërtimit midis rrëmujës së një kantieri. Mirëpo dalngadalë ato u sistemuan dhe u vendosën në vija të rregullta, duke skicuar kështu në mendjen e Abdullait gjithë stimkturën e shtetit. Pas kësaj, turbull—turbull, ai kishte ndjierë se brenda për brenda ngrehinës madhështore te stërshtetit kishte një si grrënjë të vazhdueshme. Kjo e kishte pikëlluar në fillim Abdullanë, por më vonë e kishte kuptuar se me këtë grrënjë shteti qe mësuar prej shekujsh. As rivaliteti midis pushtetit civil dhe pushtetit fetar, as lufta midis kastave dhe grupeve, jehona e së cilës mezi arrinte gjer tek ai, as thashethemet, mëritë dhe madje as përbetimet e fshehta, që zbuloheshin herë pas here ñuk arrinin ta kërcënonin madhështinë e shtetit, përderisa mbi gjithçka, mbi të dy pushtetet dhe mbi te gjitha kastat vigjionte i tmerrshem mëkëmbësi i allahut mbi tokë, padishahu-perandor. E megjithatë, ndonëse qetësohej disi nga kjo ide, qëllonte që Abdullai pyeste me vete, se, valle, cili është shkaku që të kacafyteshin aq egërsisht me njeri-tjetrin. Por, gjithsahere e bënte këtë pyetje, mendja e tij ndalej si përpara një pusi të errët. Dukej sikur mundësitë e saj mbaronin aty. As murmurima e sheshit, ajo encikiopedi e hatashme e gjithçkaje, nuk jepte për këtë ndonjë shpjegim. Në ato çaste, në mendjen e Abdullait mekanizmat e shtetit përfytyroheshin si ca rrota të stërmëdha, që, tek rrotulloheshin me një kërkëllimë të mbytur, thellë në terr, kullonin ujë të zi themelesh tetëqindvjeçare.
Nganjehere fjala <bronz>, që veshi i Abdullait e kapte aty-këtu midis zhaurimës, i dukej se vetetimthi hidhte një dritëz mbi enigmën. Por përndritja ishte kaq e zbehtë, saqë mbytej sakaq nga terri. Aty-këtu Abdullai dëgjonte zëra që shfaqnin kundërshtimin e tyre për shthurjen e sistemit ekônomik të timarit, siç quheshin tokat që u jepeshin nga shteti ushtarakëve, si shpërblim per shërbimet e tyre. Kishte kohë qe midis timareve që ishin prone e shtetasve, çdo ditë e me shumë po mbinin si kërpudha çifligjet, që ishin pronë private. Pikërisht me këtë shpërndarje të tokës perandorake kastat e ushtarakëve shihnin shijat e zvetenimit e të trazimeve. Madje edhe në një promemorje, që thuhet se :Shehulislami ikishte drejtuar sulltanit (o zot, mendonte Abdullai, tek dëgjonte dy njerëzit që bënin këtë bisedë, mu nën Kamaren e Turpit, a ishtë e mundur që ata s’kishmn gjetur vend tjetër për bisedën e tyre të mallkuar?), pra edhe me pro-
memorjen e Shehulislamit përmemdej, midis të tjerash, etHic kjo gjë, si një nga shkaqet e dobësimit ushtarak dhe rrjedhimisnt politik të shtetit... Abdullai dëgjonte si ë topitur. lshte e mundur, vallë, qe fjalë te tilla të pista e banale, si përqindje, fajde, rentë e tokës, qarkullim i monedhës, ekonomi te kishin nje fare lidhjeje me ate mekanizëm madhështor që quhej shtet, si edhe me ngjarjet e shkëlqyeshme apo të mynxyrta të tij? S’është e mundur, thoshte ai me vete. Kurrsesi. s’ishte e mundur. Ata nuk ishin veçse llafazanë te ikur nga çmendinat. - - Megjithese... -Mendimi i tij mpihej një grime nën honin e zi të enigmës, pastaj, duke psherëtirë i lehtësuar, ai e hiqte mendjen andej dhe e sillte tek arkitektura e jashtme e shtetit, që ndoshta e njihte po aq me hollësi, sa edhe shefi i përgjithshëm i Protokollit. Ai nënqeshte me ironi, kur dëgjonte, per shembull, se kishte njerëz që nuk e dinin se guvernatoret e pashallëqeve, qoftë edhe të shkallës së parë, nuk mund të zinin kurrë vend, ne ceremonitë zyrtare, përpara guvermatoreve të Tokave te Haramit. Por edhe këtu shpesh Abdullai kishte gjëra qe s’i kuptonte mirë. Ai nuk e kuptonte, për shembull, se përse drejtori I Tabir Sarajit, ose Pallatit te Ëndrrave, megjithese funksionar i shkalës së katërt, bile pa titullin pasha, por thjesht drejtor, ishte i vetmi që kishte të drejtën të mos përkulej përpara Shehulislamit të fuqishëm, përpara të cilit dridheshin gjithë vezirët, dhe kush kishte të drejtën (o, tmerr!) te redaktonte dekretet e sulltanit.
Të gjitha këto Abdullai i bluante me ditë në mendjen e tij. Ato e magjepsnin dhe e trembnin njëkohësisht. Ja, tani kithte vdekur njëri prej ketyre funksionarëve të lartë, Ali Pashë Tepelena, dhe gjithë kasta e tyre po tundej si me tërmet. Ne Pallatin e Vulës e të Dekreteve kishte dritë me siguri gjer me mesnatë. Atje përpunohej gjithçka. Lëvizje do të kishte në të gjitha skajet e perandorisë së pafundme. Do te luftonin qenërisht me thonjë e me dhëmbë për të zhvatur pashalleqe sa më të pasura, do te gërvishteshin me kthetra për postet, do të shkruanin letra anonime.
Kurse ai, nëpunësi i vogël Abdulla, që, per fat të keq, e mësoi shijen e pushtetit në skajet e këtij sheshi, si njeriu që dehet pa pirë alkool, vetëm nga avujt e kazanit, s’do të kishte të bënte kurrë me atë pallat. E vetmja mundësi një dekreti për të ishte një urdhër vdekjeje. Këtu... në Kamaren e Turpit është vënë koka e Kara Abdullait, i cili u rebelua kundër shtietit.
Abduliai u shkund dhe drejtoi shpinën. Zhaurima e sheshit vinte e shtruar. Ajo arrinte në veshët e Abdullait prapë ne formë titujsh gazete. Gjithë pjesa perëndimore e Ballkanit është vënë në gjendje alarmi. Duke përfituar nga kryengritja e Ali Tepelenës ka lëvizur Greqia. Ne rrethet e larta pëshpëritet se mimistri i Financave V. V. ka ndërmend t’i propozojë martesën vejushës së Aliut të Zi. Zëra të tjerë thonë se këtë gjë ka ndër mend ta bëjë zyrtari i lartë Halet, gruaja e të cilit kishte vdekur para dy muajsh nga kanceri i gjirit. Në qofte se gjendja ne Shqipëri normalizohet, atje mund te dërgohet Hider Pashai. Thuhet se e veja e Ali Pashait, bukuroshja njëzetedyvjecare, Vasiliqia, ka deklaruar se nuk do ta këmbente burrin e saj të vdekur me askënd. Ne kryeqytet bisedohet veçse per deklaratën e vezfrit të madh, lidhur me autoriominë me oak. Parashikohet që javën që vjen kryeqyteti të presë me madhështi kthimin triumfal të fitimtarit Hurshid Pasha, njeriut të ditës. Ngritja e tij në karrierë do të jetë me siguri marramendëse. Disa parashikime arrijnë bile edhe postin e vezirit të madh. Aksionet e bronzit do të bien përsëri në mesditë. Tensioni i Abdullait gjithashtu...
Abdullai buzeqeshi me vete hidhur. Njeriu i ditës, përsëriti mekanikisht. Ne kafenetë luksoze të rinjtë kishin filluar të mbanin mjekra ala Hurshid,*. Hanëmet e shquara ëndërronin me siguri për të. Ndoshta edhe ajo... nusja e tij. Një copë herë sytë e Abdullait mbetën të zbrazët. Pastaj, si nje kunadhe e shpejtë, mes për mes tyre kaloi nje ndriçim i pazakonshëm.

ISMAIL KADARE

KAMARJA E TURPIT

...Historia e gjertanishme ka treguar me shumë shembuj se si kanë përfunduar ata që kanë pasur një mendim tjetër për këtë, tha veziri i madh, dhe ky fakt që kemi përpara, kishte përfunduar ai, duke treguar me dorë sininë e argjendtë me kokën e Ali Pashë Tepelenës midis, s’është veçse një shembuli plotësues i historisë.
Gjithë mbasditen turmat nuk e braktisën për asnjë minutë sheshin, me shpresë se, pas shikimit të saj, sipas protokollit, koka do të vendosej me në fund në kamare. Mirëpo njerëzit pritën me kot gjer në mbrëmje. Siç duket, gjithe mbasditen koka iu nënshtrua një mbikëqyrjeje të hollësishme mjekësore.
Gazetarët, të cilët nuk ishin lejuar as në paraqitjen e kokës në Këshillin e Shtetit, as në Ministrinë e Jashtme, e kishin gdhirë gjithë natën në shesh, në mënyrë që të kishin mundësinë ta shikonin të parët vendosjen e saj. Abdullai i njihte pothuajse me emër shumicën e tyre. Me sy të fryrë nga pagjumësia, disa prej tyre ktheheshin perseri nê shesh, për të mbledhur, siç duket, material plotësues për reportazhet e hollësishme të faqeve të mesit. Midis turmës vërtiteshin aty-këtu punonjës të ambasadave të huaja, të cilët, nën maskën e kureshtjes, mblidhnin, me sa duket, imformata me karakter politik, gjë që ishte tepër e lehte në një ditë të tillë Disa here veshët e Abdullait kishin zënë copëra bisedash, që njerëzit e pakujdesshëm i lëshonin andej-këndej pa kurrfarë përgjegjësie. Thonë se nuk do të ketë asnjë lëvizje të funksionarëve shqiptarë nga postet e tyre, i thoshte dikush dikujt. Nuk e besoj, përgjigjej tjetri. Pas gjithë këtyre që ndodhën, shqiptarët, qofshin edhe dinjitarë të lartë e të besuar, i kanë vënë vetes një pikëpyetje të mdhe. E megjithatë lëvizje nuk do të ketë, ngulte këmbë i pari. Mbase, përgjigjej tjetri. Shteti sheh më larg se ne. Budallenjë,- tha me vete Abdullai, nuk gjeni dot një vend tjetër për të bërë biseda të tilla? Sytë e tij dalluan midis turmës ndrejtorin e njerës prej bankave kryesore të kryeqytetit. Abdullait iu kujtua se çmimi i bronzit kishte zbritur menjëherë qysh dje, porsa ishte marrë vesh mbarimi. i luftës dhe mberritja e kokës në kryeqytet. Thoshin se në mesditë pritej një rënié e re e aksioneve të bronzit. Vitet e fundit Abdullai kishte vene re se fatin e lultërave mund ta ndiqje me saktësisht nga lëvizja e çmimeve te bronzit, se— sa nga lajmet e gazetave, të cilat i tregonin me vështirësi disfatat.
Ç’do të bëhet tani me Shqipërinë?- thoshte dikush mu përpara hundës se tij. Vërtet,- pyeti veten Abdullai, ç’do të bëhet tani me të? Kjo pyetje, që ishte këto ditë e zakoshme në gojën,e të gjithëve, ishte akoma me e natyrshme në mendjen e tij, përderisa lidhej me vëllanë e tij të madh, letra e parë e të cilit kishte mbërritur me në I i.md përpara dy ditësh. Ajo ishte një letër e gjatë, ku ai përshkruante me hollësi vendin ku do të kryente këndej e tutje shërbimin. Ky ishte një rrafsh i madh në pjesën veriore të Shqipërisë, që quhej Fusha e Kosovës. Kjo ishte fusha ku katërqind e ca vjet me parë ushtritë perandorake turke kishin thyer ballkanasit e bashkuar. Ata e qajnë edhe sot e kësaj dite atë disfatë,- shkruante i vëllai. Ajo është si majaja, me ndihmën e së cilës është mpiksur e do të mpikset çdo helm e vajtim i tyre, që është njëkohësisht mjaltë e gëzim për ne. Kjo fushë u njom atë here kaq shumë nga gjaku, saqë thonë se për vite me radhë ndërroi bimësia e saj, një pjesë u harlismë tepër, një pjesë u rrenit e u tha. Gjysmë milion ushtarë u ndeshën këtu për jetë a për vdekje, nga mëngjesi në mbrëmje. Këtu u mund, midis të tjerëve, edhe princi i shqiptarëve, Gjon Kastrioti, babai i të mallkuarit Skënderbe, iredentistit të parë dhe më të madh të perandorisë shekullore. Mirëpo në mbarim të betejës së madhe u vra vetë sulltani, tyrben me varnin e të cilit ai e ruante tani. Në të vërtetë, në këtë varr nuk qe varrosur trupi i perandorit, shkruante i vëllai, por vetëm gjaku dhe zorrët e tij. Trupi, pa pjesët e brendshme, i ngarkuar mbi një deve të veshur me pllaka bronzi, qe nisur për në kryeqytet, në thelb të mbretërisë. Thoshin se gjatë rrugës, nëpër mot të keq, mbi devenë që çonte sulltanin e vdekur, binin herë pas here rrufetë, mirëpo ato nuk i bënin asgjë as devesë, as trupit të të vdekurit. Ato rreshqitnin mbi pllakat prej bronzi dhe shkarkoheshin mbi tokë, plot bishta të zjarrtë, që u ngjanin bishtave të një velenxe të kuqerreme.
Sulltani dëshmor gjithashtu kishte dy varre. Abdullai ktheu kokën nga kamarja. Ashtu si ti, mendoi. Ata të gjithë kishin shumë varre dhie.. shumë gra. Kurse ai, para një jave... gruan e parë... dhe me siguri të fundit... dhe,. ç’ishte me e keqja, as atë.., as atë as...
Ç’do të hëhet tani me Shqiperinë, përsëriste i njëjti zë përbri tij. ‘Të mjerë, tha me vete Abdullai. Pse nuk thoni ç’do të bëhet me ne? Një çast ai mbeti si i ngrirë brenda për brenda tij. Ishte një nga ato çaste të rralla, kur njeriu fiton altësinë e përkohshme të dyzohet dhe njëra pjesë e tij gjykon tjetrën. Që kur kështu? pyeti ai vetveten. Që kur ke filluar të ngresh krye. Por çasti i dyzimit ishte i shkurtër, ashtu si çasti i revoltës. Ai u njëjësua përsëri, i plogët dhe i bindur. Abdulla.
Disa hapa larg Kamares se Turpit piktori i pallatit, Seferi, po shpejtonte të pikturonte kokën e prere. Feja islame e ndalonte rrèptësisht pikturimin e njerëzve, por Abdullai e dinte se Dega e Protokollit të Oborrit, pas shumë ndërhyrjesh te Shehulislami, kishte nxjerrë me në fund lejen për pikturimin e kokave të separatistëve, duke e arsyetuàr kërkesën e saj me faktin që ato, qyshse vihen në Karnaren e Turpit, s’janë veçse sende, dhe vizatimi i tyre është një lloj si vizatimi i mozaikëve.
Për rreth piktorit kishte vazhdimisht njerëz. Ata zgjatnin kokat gjithë kureshtje për të parë pëlhurën dhe bojërat, pëshpëritnin me njëri-tjetrin, nganjëhere, padashur, i lëviznin këmbët e kavaletit, por piktori nuk bëhej merak. Pikturonte me shpejtësi, ndërsa bojërat dukej sikur do t’i ngrinin nga çasti në çast nga acari.
Megjithese ora nuk kishte rënë akoma njëmbëdhjetë, Abdullai here pas here i hidhte sytë ne drejtim të Rrugës së Gjysmëheresirës prej nga duhej të shfaqej mjeku. Ajo ishte dita e parë e kokës së re dtie, sipas rregullores, mjeku duhej të njihej me të, të shënonte në një raport të shkurtër gjendjen e saj, në mënyrë që më vonë në rast se dilte ndonjë problem, të und të perligjte shkencërisht ndryshimet e mëvonshme të saj. Mjeku e kishte gjithashtu për detyrë të përcaktonte afatet e mundshme të tregimit të kokës në publik.
Mjeku u duk në udhekryq tamam në kohën kur ora e kullës se Tempullit të Shpirtit Osman ra njëmbedhjetë herë. Si gjithmonë, ai dukej i gjallë,ecte duke u lëkundur pak dhe kishte atë buzëqeshjen e zakonshme, që ishte kaq e përhershme në fytyrën e tij, saqë Abdullait i bëhej të besonte se, me tepër se buzeqeshje, ajo ishte një dilësi e lëkurës se tij.
— Mbledhje — tha mjeku, duke qenë akoma disa hapa larg. — Gjithë mëngjesin në mbledhje. Ka disa njerëz që në asnjë mënyre nuk u mbushet mendja se shkenca e mjekësisë, si çdo shkencë, ecën përpara. Miremëngjes, Abdulla!
- Miremëngjes, doktor! — tha Abdullai, duke përkulur pak kokën.
— Një e dy dhe ata hapin kromikat e vjetra: kështu u ballsamos në vitin 1389 koka e Timurtashit të Madh, kështu iu kullua gjaku trupit të Stinlislamit në filan vite të tjera e të tjera. Dhe më e keqja është se, kur ti përpiqesh të vërtetosh se mund të përdoren metoda me të reja për ruajtjen më gjatë të kokave, ata të hidhen në grykë me gjithfarë spekulimesh politike:-- mos vallë koka eAli Pashait meriton një tjetër ilaç, ndryshe nga ajo e tradhtarit Demirda, një shekull më parë? A nuk ishin të dy binjake dhe a nuk u dha të dyve të njëjtin ndëshkim Padishahu i Madh? Hajde, përgjigjju, të lutem, një argumenti të tillë, — shkrofëtiu mjeku. — Ah, ja dhe mysafiri i ri, — thirri ai, pothuajse me gëzim, duke kthyer kokën nga kamarja. - -
Ndërsa Abdullai po afronte shkallën e drunjtë, sytë e tyre u ndeshën.
— E, — ia bëri mjeku, duke u kujtuar për diçka, — 0 ti, si i ke punët?
Abdullai u skuq dhe uli sytë.
— Asgjë, — tha.
Para tri ditësh, duke mposhtur turpin e madh, ai i kishte treguar mjekut të fshehtën e netve të para të martesës së vet. Kjo e fshehtë ishte e pikëllueshme. Abdullai nuk flinte dot me nusen e vet të re. Mjeku e kishte dëgjuar pa u çuditur aspak dhe kjo, në nje fare mënyre, i kishte dhënë zemër Abdullait, sepse tregonte që këto ishin gjëra të zakonshme. Mjeku i kishte bërë ca pyetje (uh, sa të vështirë e kishte Abdullai t’u pergjigjej atyre pyetjeve, sidomos kur lidheshin me nusen e tij), i kishte dhënë ca këshilla dhe në fund e kishte siguruar se kjo ishte diçka e përkohshme, që shkaktohej kryesisht nga mungesa. e, elementit femëror ne jetën publike Kjo mungese, kishte thënë ai, e mbeshtjell femrën me mistere të tilla, saqë dëshlrën për të e çon gjer nejctlliste e marrëzisë.
— Hm, — ia beri mjeku, duke u bërë gati të hipte mbi shkallaren e parë. Disa sekonda ai uli kokën, si për t’u menduar. — Dëgjo, — tha, duke i ngulur sytë. — Duhet të provosh diçka tjetër. E di çfarë?
Sytë e Abdullait ishin si të shuar.
— Çfarë? — ia bëri me zë fare të dobët.
— Të njihesh me ndonjë grua të përdalë.
Koka e Abdullait bëri nje lëvizje kundërshtimi.
— Leri ato, — tha mjeku, duke vënë këmbën mbi shkallare. — Është një ilaç pothuajse i sigurtë.
Sytë e Abdullait ndiqnin thembrat e këpucëve të mjekut, tek zhvendoseshin nga njëra shkallare te tjetra. Një, dy, tre, katër. Gjithë ato net të javës që shkoi, kishin qenë për të një vargan orësh torturuese, gunga devesh,sipër të cilave ai zvarritej gjithmonë e me larg ne një rërë të pashpresë. Mos u bëj merak, i kishte thënë mjeku, është nje çështje thjesht psikike. Abdullai mbante frymën për të mos i shpëtuar asnje fjalë e tij. Është një dëshirë kaq e madhe, saqë ne fillim mbyt vetveten, kishte vazhduar mjeku. Fjalët e mjekut i vërtiteshin gjithé ditën nëpër mend Abdullait. Nganjëherë ato ishin bindse,por, në shumicën e rasteve, tingellonin të çuditshme. Përse një dëshirë e madhe duhet të mbyste vetveten? Dhe përse kjo gjë duhej t’i ndodhte pikërisht atij? Ai nuk besonte në forcën e magjive, megjithatë nganjëherë mendonte se mos kjo ishte një ndëshkim për diçka që ai kishte bërë në të kaluarën? Mos vallë nuk duhej të kishte endërruar për gra të huaja?
Veçanërisht torturuese kishte qënë për të nata e katërt e marteëes. Gjithë perandonia ishte me festë me rastin e Natës së Fuqisë. Në këtë natë, sipas traditës shekullore, padishahu perandor duhej të flinte me një virgjereshë. Kryeqyteti rrezëllinte nga dritat. Në mbrëmje von nga Kulla e Daulleve, nga kështjella e burgut dhe nga tarraca e Mmiraliatit gjëmuan topat, që lajmëronin fillimin e Natës së Fuqisë Abdullai ishte shtrirë përbri nuses së vet, në dhomën e ngrohur me kujdes. Të dy ishin të mbytur në djersë të ftohta .Topat lëshonin gjathmonë e më tepër një gjëmim të llahtarshëm. Grykat e tyre, tymi, baruti, zjarri që villnin, të gjitha këto nuk simbolizonin gjë tjetër, vefucp. mashkullore te padishahut, te shdërruar në hekur e në oshëtimë. Nën atë gjëmim që dridhte botën, nëpunësi Abdulla zvarritej si një kërmill. Dhe ndërsa shikonte me bisht të syrit qafën e nuses së vet (ajo qafë e lëshuar plogët mbi jastëk e mundonte çuditërisht), ai, si një c djegie të largët, të hidhur e të embël njëkohësisht, të ndiente valët e zilisë zymtare, që e lëpinin herë pas here kohët e fundit. Ishte zilia për kokat e kamares së gurtë. Sytë e tyre të shuar dukej sikur e qesëndisnin. Burahan Pashai kishte pasur tridhjete e tetë gra në haremin e tij. Thoshin se veziri i Trapezundit e kishte fytyrën të verdhë nga orgjitë e pambaruara. Guvernatori i Tarabulluzit kishte pasur rreth shtatëdhjetê e pesë feira, nga tê cilat gjysma ishin nën tetëmbëdhjetë vjeç. Gruaja e ligjshme e Ali Pashait, Vasiliqia, ishte njëzet e dy vjeçe, ndërsa Veziri rebel i kishte kaluar te tetëdhjetat. Te gjithë ata kishin aq shumë, aq shumë gra, kurse ai... Ate po e tradhtonin. Njëra pas tjetrës organet e trupjt te tij po e braktisnin. Rishte vetëm njê lidhje formale midis kokës dhe trupit të tij. Por, me qofte se ishte kështu, në qofte se kishte ardhur ftohja e pandreqshme, a nuk ishte me mirë që ai të ndahej prej gjymtyreve dhe prej gjithë trupit të tij? Të shkëputej njëherë e mirë nga duart, këmbët dhe barku i përbuzshëm. Ashtu siç mbylleshin e rrethuarit pa shpresë në kullën e lartë te kështjellës së pushtuar, ashtu të mblidhej dhe ai në strofkën e fundit, në kokën e vet. Duke qenë i tillë, vetëm kështu nusja e tij e re s’kishte pse të priste prej tij asgjë tjetër. Atëherë ndoshta ajo do ta puthte atë në buzë, me një të puthur të vërtetë gruaje, ashtu siç e puthi në buzë Pashanë Bjond e shoqja, kur i çuan kokën e tij. .Abdullait iu duk se ndiente lëvizjen e ngadaltë të gjakut të tij nëpër damarë. Të ishte vetëm kokë. Kokë në kamaren e gurtë. Dielli të shuar me një përgjakje, perëndimi rreth e rrotull i vetëm përballë tmerrit të turmave të pambaruara të kryeqytetit. Tiran që terrorizon shpirtin. I përpirë nga mijëra sy të ndezur si nga ethet. Në qendër të vëmendjes dhe të perandorisë. Hënë e vdekur.
Në murniurimën e sheshit diçka ndryshoi. Abdullai ngriti kryet dhe pa mlekuTl që po ngjiriste shkallën prej druri. Ai shkeli në kalldrëm, pastaj ktheu sytë nga kamarja dhe vështroi një copë here mendueshëm kokën e prere. Rreth e rrotull. turma që gjer atëherë kishte ndjekur me giak të ngrirë çdo lëvizje të tij, filloi përsëri te gumëzhinte. Këshilhi i Ministrave është përsëri në mbledhje, thoshte dikush. Një erë e ftohtë frynte tejpërtej sheshit. Mjeku nuk i hiqte sytë nga kamarja. Leshrat e bardha të kokës here shpupuriseshin, here qetësoheshin. Mjalti me siguri ka ngriré, mendoi Abdullai. Mjeku dy-tri here tundi kokën me vete. Përsëri murmuriti pastaj si në endërr. Ajo kokë donte ta sfidonte perardorinë, mendoi Abdullai, i lodhur. Atij i merreshin pak mendtë. Krelat e bardha të kokës ishin si të mjegulluara. Abdullait i shkoi ndër mend se dy ditë më parë pranë atyre qimeve të buta vërshëllenin fjalët e tmerrshme të vezirit. Ato leshra, pranë gojës së tij, kishin qenë të mbushura me st dhe vdekje Kresho&u ifè kis1 dIi1 teré periTani ishin vetem qime. Të buta si lekurë qengji. Abdullait iu kujtua trupi i nuses së tij. Ai gjithashtu ishte i statujtë. Seksi i saj ishte i fjetur. Ai nuk kishte ngjallur dot në të furtunë.
— Tërmet të tillë, shteti s’ka për te ndier prej vitesh,— tha mjeku, duke bërë me shenjë nga kamarja.
Abdullai s’dinte ç’të pergjigjej. Ne të gjitha deklaratat zyrtare fjala tërmet ishte shmangur. Ai, ndoshta për të njëmijtën herë, vështroi kokën. Vallë, në ç’kënd të asaj kafke lindi për here parë ideja për t’u ngritur kundër perandorisë shekullore? Abdullait i shkoi nëpër mend se në këtë botë ai s’qe ngritur ndonjëherë kundër asgjëje. As
kundër vetvetes, mendoi.
— Mirupafshim, Abdulla! — tha mjeku, duke shkëputur me zor shikimin nga kamarja.
- Abdullai beri një përkulje. Pasi bëri ca hapa, miku ktheu kokën. Për atë problemin, bëj ashtu siç të thashë, - — thirri ai që nglarg.
Abdullai ndjeu se po skuqej
Ne shesh ndihej prania e aleve Ttê reja njerezore. Nga Rruga e Armëve Islame po dyndeshin rreshtat e nxënësve të shkollave dhe të idhtarëve të organizatave fetare. Një copë herë Abdullai u vuri veshin copërave të bisedave njerëzore,për të marre vesh te rejat e ditës. Asnjë gazete e kryeqytetit nuk mund tè ishte kaq e shpejte, sà zhurmërima e këtij sheshi. Frazat që dëgjonte, vendoseshin ne ndergjegjen e Abduhlait si tituj lajmesh, të medhenj, ose te vegjel. Parashikohet që në nje pjesë te Ballkanit, veçanërisht në krahinat fqinje me Shqipërinë te vendoset gjendje e jashtëzakonshme. Vazhdojnë kërkimet e thesarit të Aliu Tepelenës. Në katakombet e tmerrshme të kështjellës së tij priten të zbulohen mynxyra. Me korrierin me te afërm perandorak pritet te mberrijë në kryeqytet vejusha e rebelit, Vasiliqia. Ministri i Jashtëm, Reiz efendiu...Abdullai mendoi se do të ishte një budallallëk i pafalshëm nga ana e Drejtonisë se Katërt, sikur ajo të mos shperndante njerëzit, e saj në ketë shesh. Këtu mund të dëgjoje hatatë më të mëdha. Ja, dy hapa me tej, mu për-para hundës së rojave, përsëri po diskutohej se ç’do të behej me Shqipërine tani, pas shtypjes së rebelimit. Që do të humbasë përjete favoret e saj, kjo as që vihet në dyshim, thoshte njëri, por unë jam kureshtar të di se a do të kalojë në gjedjen e terrorit të sforcuar apo jo. Terror i sforcuar? pyeste tjetri. Ç’është kjo? Si, nuk e di ti? Kështu i thonë tani tokave të shpallura haram. Ah, po, terror i sforcuar. Ti mendon se mund të kalojë në të? Pse jo? la bënte i pari. Gjithë nënshtetasit e mbretërisë janë të zemëruar me shqiptarët. I ke parë gazetat? Kërkojnè terror. Mjaft u përkëdhel kaq vite Shqipëria, shkruajnë, le të mbytet tani në gjak. E megjithatë mua s’më besohet, kundërshtonte i dyti. Do të shikosh si do të gjendet një rrugë e mesme, që edhe zemërimi i përgjithshëm të shuhet, edhe shqiptarët të mos acarohen. Ti e the vetë pak me parë: shteti sheh më larg.
Oh, janë prapë ata budallenjtë, mendoi Abdullai. Vallë s’kanë punë tjetër, veçse të marrin nëpër gojë shtetin? Ai nuk desh t’i dëgjonte më, por zërat e tyre ishin shumë afër dhe i futeshin me përdhunë në vesh. Si thua ti, kush do të emërohet në vend të Ali Pashait?-pyeste njèri. Është vështirë te parashikohet, thoshte tjetri. Kjo varet nga dekreti që do të nxjerrë Perandori për statusin e Shqipërisë. Ne qoftë se ajo shpallet Vend Haram, pra nën terror të sforcuar, siç thuhet me terminologjinë e re, ka mundësi të mbetet atje Hurshid Pashai, që është i ri dhe energjik. Përndryshe... çfarë përndryshe? pyeste zeri i parë. Përndryshe, në qofte se shteti do të përcaktojë një gjendje me të butë, ashtu siç e besoj unë, ka mundësi të dërgohet atje Karaxha Pashai plak.
Ata vazhduan të flisnin për emërimet dhe Abdullait i shkoi nëpër mend se nga të gjitha institucionet e shtetit, ai që kishte me shumë gjallëri këto ditë, ishte me siguri Pallati i Vulës dhe i Dekreteve. Midis një milion nëpunësve të perandorisë, fati i një mijë e katërqind funksionarëve më të lartë të saj lidhej drejtpërdrejt me këtë pallat, kolonadat e rënda të te cilit ngjanin si te stërpikura me një ndryshkje sërmi. Këtu dilnin për herë të parë emërimet e dinjitarëve me të lartë, duke përfshirë vezirët, bashkë me vezirin e madh, dy kryekomandantët e ushtrisë: bejlerbeun e pjesës evropiane dhe bejlerbeun e pjesës aziatike, gjithë guvernatorët e provincave që ishin nën Terror të sforcuar, ose Tokat e Haramit, sic quheshin në terminologjinë e vjetër zyrtare, të provincave autonome, ose Tokave të Hallallit, siç quheshin dikur, qeveritarët e zonave të shkombëtarizuara sipas .Kra-Kra-së, te zonave të shpallura në gjendje të veçantë, gjithë gjeneralët e trupave tokësore, admiralët, ose, siç quheshin ndryshe, pashallarët e detit, ambasadorët e shkallës së parë, kryeinspektori i shtetit, katër drejtorët e mëdhenj: drejtori i Bankës Perandorake, i Arkivit Qendror, i Pallatit të Gërmërit qindravjeçar dhe I Ta’bir Sarajit, që, në përkthim, do të thoshte Pallati i Ëndrrave dhe që, siç e tregonte emri i tij, ishte institucioni qëndror që merrej me zbërthimin e ëndrrave të shtetasve. Me përjashtim të funksionarëve të lartë të fesë, që emëroheshin drejtpërdrejt nga Shehulislami, ndarja e posteve të kastës së fuqishme të sundimtareve bëhej këtu. Kështu, ishte përcaktuar në një mënyrë më të hollësishme shkalla e hierarkisë së tyre, privilegjet e secilit, të numëruara një për një, rrogat, gradat, vendet ku ulej secili prej tyre në sallën e mbledhjeve të qeverisë, në sallën perandorake, në radhën e ceremonive festive, në radhët e kortezheve të përmortshme, në darkat qéveritare dhe, me në fund, vendi në varrezën e shtetit. Këtu dilnin dekretet e dekorimeve, të ngritjes në post, të uljeve në post, te transferimeve, te rrëzimit nga posti, të shpalljes •+d zi*, të fajes me anë të Hairermanit, ose të kërkimit të kokës, me anë të Katil-Fermanit etj. etj.
Të gjitha këto, copëra-copëra e ditë pas dite, Abdullai i kishte mësuar aty, te sheshi, pranë Kamares se Turpit. Ne fillim ato kishin qenë të shpërndara midis murmurimës kaotike të tullave, si gurët dhe materi alet e tjera të ndërtimit midis rrëmujës së një kantieri. Mirëpo dalngadalë ato u sistemuan dhe u vendosën në vija të rregullta, duke skicuar kështu në mendjen e Abdullait gjithë stimkturën e shtetit. Pas kësaj, turbull—turbull, ai kishte ndjierë se brenda për brenda ngrehinës madhështore te stërshtetit kishte një si grrënjë të vazhdueshme. Kjo e kishte pikëlluar në fillim Abdullanë, por më vonë e kishte kuptuar se me këtë grrënjë shteti qe mësuar prej shekujsh. As rivaliteti midis pushtetit civil dhe pushtetit fetar, as lufta midis kastave dhe grupeve, jehona e së cilës mezi arrinte gjer tek ai, as thashethemet, mëritë dhe madje as përbetimet e fshehta, që zbuloheshin herë pas here ñuk arrinin ta kërcënonin madhështinë e shtetit, përderisa mbi gjithçka, mbi të dy pushtetet dhe mbi te gjitha kastat vigjionte i tmerrshem mëkëmbësi i allahut mbi tokë, padishahu-perandor. E megjithatë, ndonëse qetësohej disi nga kjo ide, qëllonte që Abdullai pyeste me vete, se, valle, cili është shkaku që të kacafyteshin aq egërsisht me njeri-tjetrin. Por, gjithsahere e bënte këtë pyetje, mendja e tij ndalej si përpara një pusi të errët. Dukej sikur mundësitë e saj mbaronin aty. As murmurima e sheshit, ajo encikiopedi e hatashme e gjithçkaje, nuk jepte për këtë ndonjë shpjegim. Në ato çaste, në mendjen e Abdullait mekanizmat e shtetit përfytyroheshin si ca rrota të stërmëdha, që, tek rrotulloheshin me një kërkëllimë të mbytur, thellë në terr, kullonin ujë të zi themelesh tetëqindvjeçare.
Nganjehere fjala <bronz>, që veshi i Abdullait e kapte aty-këtu midis zhaurimës, i dukej se vetetimthi hidhte një dritëz mbi enigmën. Por përndritja ishte kaq e zbehtë, saqë mbytej sakaq nga terri. Aty-këtu Abdullai dëgjonte zëra që shfaqnin kundërshtimin e tyre për shthurjen e sistemit ekônomik të timarit, siç quheshin tokat që u jepeshin nga shteti ushtarakëve, si shpërblim per shërbimet e tyre. Kishte kohë qe midis timareve që ishin prone e shtetasve, çdo ditë e me shumë po mbinin si kërpudha çifligjet, që ishin pronë private. Pikërisht me këtë shpërndarje të tokës perandorake kastat e ushtarakëve shihnin shijat e zvetenimit e të trazimeve. Madje edhe në një promemorje, që thuhet se :Shehulislami ikishte drejtuar sulltanit (o zot, mendonte Abdullai, tek dëgjonte dy njerëzit që bënin këtë bisedë, mu nën Kamaren e Turpit, a ishtë e mundur që ata s’kishmn gjetur vend tjetër për bisedën e tyre të mallkuar?), pra edhe me pro-
memorjen e Shehulislamit përmemdej, midis të tjerash, etHic kjo gjë, si një nga shkaqet e dobësimit ushtarak dhe rrjedhimisnt politik të shtetit... Abdullai dëgjonte si ë topitur. lshte e mundur, vallë, qe fjalë te tilla të pista e banale, si përqindje, fajde, rentë e tokës, qarkullim i monedhës, ekonomi te kishin nje fare lidhjeje me ate mekanizëm madhështor që quhej shtet, si edhe me ngjarjet e shkëlqyeshme apo të mynxyrta të tij? S’është e mundur, thoshte ai me vete. Kurrsesi. s’ishte e mundur. Ata nuk ishin veçse llafazanë te ikur nga çmendinat. - - Megjithese... -Mendimi i tij mpihej një grime nën honin e zi të enigmës, pastaj, duke psherëtirë i lehtësuar, ai e hiqte mendjen andej dhe e sillte tek arkitektura e jashtme e shtetit, që ndoshta e njihte po aq me hollësi, sa edhe shefi i përgjithshëm i Protokollit. Ai nënqeshte me ironi, kur dëgjonte, per shembull, se kishte njerëz që nuk e dinin se guvernatoret e pashallëqeve, qoftë edhe të shkallës së parë, nuk mund të zinin kurrë vend, ne ceremonitë zyrtare, përpara guvermatoreve të Tokave te Haramit. Por edhe këtu shpesh Abdullai kishte gjëra qe s’i kuptonte mirë. Ai nuk e kuptonte, për shembull, se përse drejtori I Tabir Sarajit, ose Pallatit te Ëndrrave, megjithese funksionar i shkalës së katërt, bile pa titullin pasha, por thjesht drejtor, ishte i vetmi që kishte të drejtën të mos përkulej përpara Shehulislamit të fuqishëm, përpara të cilit dridheshin gjithë vezirët, dhe kush kishte të drejtën (o, tmerr!) te redaktonte dekretet e sulltanit.
Të gjitha këto Abdullai i bluante me ditë në mendjen e tij. Ato e magjepsnin dhe e trembnin njëkohësisht. Ja, tani kithte vdekur njëri prej ketyre funksionarëve të lartë, Ali Pashë Tepelena, dhe gjithë kasta e tyre po tundej si me tërmet. Ne Pallatin e Vulës e të Dekreteve kishte dritë me siguri gjer me mesnatë. Atje përpunohej gjithçka. Lëvizje do të kishte në të gjitha skajet e perandorisë së pafundme. Do te luftonin qenërisht me thonjë e me dhëmbë për të zhvatur pashalleqe sa më të pasura, do te gërvishteshin me kthetra për postet, do të shkruanin letra anonime.
Kurse ai, nëpunësi i vogël Abdulla, që, per fat të keq, e mësoi shijen e pushtetit në skajet e këtij sheshi, si njeriu që dehet pa pirë alkool, vetëm nga avujt e kazanit, s’do të kishte të bënte kurrë me atë pallat. E vetmja mundësi një dekreti për të ishte një urdhër vdekjeje. Këtu... në Kamaren e Turpit është vënë koka e Kara Abdullait, i cili u rebelua kundër shtietit.
Abduliai u shkund dhe drejtoi shpinën. Zhaurima e sheshit vinte e shtruar. Ajo arrinte në veshët e Abdullait prapë ne formë titujsh gazete. Gjithë pjesa perëndimore e Ballkanit është vënë në gjendje alarmi. Duke përfituar nga kryengritja e Ali Tepelenës ka lëvizur Greqia. Ne rrethet e larta pëshpëritet se mimistri i Financave V. V. ka ndërmend t’i propozojë martesën vejushës së Aliut të Zi. Zëra të tjerë thonë se këtë gjë ka ndër mend ta bëjë zyrtari i lartë Halet, gruaja e të cilit kishte vdekur para dy muajsh nga kanceri i gjirit. Në qofte se gjendja ne Shqipëri normalizohet, atje mund te dërgohet Hider Pashai. Thuhet se e veja e Ali Pashait, bukuroshja njëzetedyvjecare, Vasiliqia, ka deklaruar se nuk do ta këmbente burrin e saj të vdekur me askënd. Ne kryeqytet bisedohet veçse per deklaratën e vezfrit të madh, lidhur me autoriominë me oak. Parashikohet që javën që vjen kryeqyteti të presë me madhështi kthimin triumfal të fitimtarit Hurshid Pasha, njeriut të ditës. Ngritja e tij në karrierë do të jetë me siguri marramendëse. Disa parashikime arrijnë bile edhe postin e vezirit të madh. Aksionet e bronzit do të bien përsëri në mesditë. Tensioni i Abdullait gjithashtu...
Abdullai buzeqeshi me vete hidhur. Njeriu i ditës, përsëriti mekanikisht. Ne kafenetë luksoze të rinjtë kishin filluar të mbanin mjekra ala Hurshid,*. Hanëmet e shquara ëndërronin me siguri për të. Ndoshta edhe ajo... nusja e tij. Një copë herë sytë e Abdullait mbetën të zbrazët. Pastaj, si nje kunadhe e shpejtë, mes për mes tyre kaloi nje ndriçim i pazakonshëm.