Koço Kosta

Babai
(Tregim)



Ëndërrimi i njerëzve të mi sikur
është populluar nga tmerret, vëlla!


I

Një pasdite më erdhi në studion e sajuar në një shpërqendrim të ngushtë. Urdhro! i thashë. Ti je ai skulptori? pyeti dhe vërente përqark, shikonte nëpër mure te skicat apo te qoshet te allçia dhe gdhendiet. Tha: Ke kohë të pimë diçka te lokali? Lëshova daltën dhe e shikova i përqendruar.
- Ja, te lokali këtu, tha.
Këmbeva shpejt veshjen dhe dolëm. Pasi porositëm, ai nxori nga portofoli i butë, i gjatë e i meshintë një fotografi bardhezi. Qe foto burri. Babai! tha.
- Babai juaj? mërmërita dhe shikoja fotografinë.
- Dua që Babain ta kem bust në shtëpi.
Unë vazhdoja të shikoja fotografinë ca të vjetëruar dhe biseduam për dimensionet e bustit. Nuk u zgjatëm shumë në pazar dhe përfundimisht vendosëm: 900 mijë dhrahmi dhe do ta gdhendja në mermer. - Po paret? fola me belbim. - Në fillim?
- Sa në fillim? tha ai.
- Njëherepërnjëherë paret e mermerit. Edhe diçka se … të ushqehem! - pëshpërita sikur t’i flisja vetes.
Ai hapi sërish portofolin dhe tha: Kaq?
- Po, i thashë.
- Urdhro edhe këto, tha dhe lëshoi në tavolinë disa kartëmonedha të tjera.
Unë shënova te blloku i vogël emrin e porositësit të bustit, datën dhe sasinë e pareve që më la atë ditë.
Kur u ngritëm, ai më tha: Hypim tek automobili im dhe shkojmë deri te marketi ku punoj. Shikoje dhe të kthej unë në studio.
Ai qe një minimarket që, siç mësova ca ditë më vonë, e kishte marrë me qira.


Nisa menjëherë punën me bustin dhe ndjeva se më shkonte mbarë.I interesuari shfaqej herëpashere dhe shikonte. Vetëm shikonte, nuk bënte vërejtje, por e kuptoja se ikte i kënaqur. Kështu më dukej!Unë i telefonoja nganjëherë dhe i thosha, se ja, po përfundoj. Pas kësaj telefonate, ai, gjithashtu e kuptonte se duhej të më sillte pare të tjera. Arrita t’i marr 820 mijë dhrahmi.
Isha duke e përfunduar dhe i dërgova fjalë se pas ca ditësh mund të vinte ta merrte. Domethënë gjithashtu, të më sillte edhe 80 mijë dhrahmitë dhe mbyllej tërë pazari.

Pas kësaj, disa ditë nuk fola dot në telefon se zilja e tij qe e mbyllur. Dhe u bënë javë që ai s’po shfaqej në studion time. Madje, një paradite në rrugë, sikur m’u shmang. Kështu më qe dukur! Unë u shqetësova nga kjo.
Ai duhej të më jepte edhe 80 mijë dhrahmi. Domosdo, në krahasim me 820 mijë dhrahmitë që më kishte dhënë, shuma tjetër nuk ishte ndonjë gjë e madhe. Po mua dhe gruas na dukej sikur ajo mbetje do të na nxirrte nga situata e fundit. Këtu leku është ujë! Sesi shkrin!

S’po vinte! Do t’i shkoj në dyqan, i thashë gruas.
Mos u bëj harbut, më tha ajo. Mos, ai do vijë!Por ai s’po dukej. Të vijë të marri babain! thesha i zemëruar duke u sjellë nëpër odën e ngushtë.Babai rrinte aty poshtë prapa derës së jashtme, te sheshqëndrimi i ngushtë në të djathtë. Dhe priste. Ai më vështronte i pari kur hyja! Edhe unë të shikoj, i thosha. Po ç’të bëj! Të bëra, të vijë!Nganjëherë ai Baba më ngjante sikur më shikonte me ngulm me sytë që ia kisha gdhendur dhe që tani më dukeshin të mbushur me pikëllim dhe sikur më pyeste: Ku?
Unë ngrija supet.
Ku djali?!
Ngrija supet dhe psherëtija. Kur ngjitja shkallët, sikur ndjeja bustin që nxirrte frymë sëthelli dhe fillonte të shkumohej nga pikëllimi.


Një ditë i shkova te minimarketi që ta kërkoja. Po minimarketi qe i mbyllur. Ditën e katërt me thanë se ai dyqan s’hapej më. Më thanë dyqanxhinjtë pranë. Ai falimentoi, thanë ata.
Po Babai! mërmërita dhe ndjeva se flladi i liqenit më frynte te buzët. Pu ine lin? pyeta atëherë në fillim, kur arrita këtu si emigrant. Ku është liqeni?
Nuk vjen, jo, më thanë dyqanxhinjtë fqinj.
Ai ka Babanë! thashë prapë me vete.
Baba nuk ka. Ohqi, tha njëri. Ahu, ohqi, jo. Babai i tij fle përtej me kohë e me vaht!
Unë shikoja i përhumbur.
Ohqi baba, pedhja!
S’ka, mendova. S’e kishte babanë, po tani ia gdhenda në mermer dhe sa shtyj derën e përjashtme, që të hyj në shtëpi, ai më shikon i pari dhe sikur seç më pyet!
Unë fola me zë disa fjalë të ngatrruara.
Njëri nga dyqanxhinjtë, si uli gotën plastike të frappesë, zgjati krahun dhe pëllëmba e shëndetshme i shikoi sipër te gjethet e rrapit. Pas kësaj, ai e ktheu pëllëmbën përmbys dhe u koll dhe tha: S’ia doli: falimento, pedhja! Nuk i eci, ndaj iku emigrant në Gjermani. Që të shlyhet. Greku ecën në tregti, por ai s’ia doli, pedhja. Dhe shih: me kyç!
Unë shikova qepengjenë e ulur të ngrysur të minimarketit dhe kyçin e madh si qen i ulur i mbledhur kutullaç që e ruante.
Po Babai! mërmërita si i dambllosur.
Njëri nga dyqanxhinjtë, më shikoi ndryshe: me ca habi. Pastaj i tha shokut: Ç’llafos ky?!
Ç’të llafosja?!
U ktheva hapazvarrë dhe më duket se nuk i përshëndeta ata që lashë aty. Qeshë i trishtuar. Helm. Na dukej sikur ato 80 mijë dhrahmi që do të më shlyente këstin e fundit, pasi të merrte bustin, qenë shumë më tepër se ato të 820 mijët që më kishte dhënë dhe që ne i kishim fitilasur. Sesi, po i prishëm! Dhe tani ai humbi diku si emigrant! Si unë! Po në Gjermani. Këtu, mbase, e kishte lënë një shtëpi të vetën. Ai do të punonte atje larg dhe një ditë do të shlyente borxhet. Mbase!
Ndërsa mua, atje përtej pikës kufitare, diku larg, te qyteti ynë i vogël më priste vetëm një dhomë që pikonte, vizatimet që, o Zot mbase nuk qenë lagur! disa vjersha në një fletorkë dhe një aparat televiziv bardhezi i hershëm. Dhe … asnjë shok. Unë, gruaja, djali dhe vajza këtu.


Sa shpresë kisha tani tek ky bust, te këto 80 mijë dhrahmitë! Deri sa të më dilte ndonjë punë tjetër. Po përpara meje po vinte një plakë tërë mjerim në pamjen e vet. E tërë fytyra e saj ishte një masë rrudhash. Kisha mbajtur çapat dhe po mendohesha, kur dëgjova të më fliste dikush.
Ishte një vejushë. Ajo ndaloi dhe nxori një fotografi të pastër mashkulli dhe më tha: Qirje, e bëni këtë?
Bust!
Ajo sikur shqetësoi qerpikët teatralisht dhe zgjati krahët dhe bashkoi dy pëllëmbët e hapura. Kaq, tha pastaj.
Jo ashtu? e pyeta dhe i tregova një bust të ngulur mbi një platformë të lartë buzë liqenit. Pu ine lin? Ku është liqeni? pyesja ditën e parë kur zbrita si emigrant.
Ohqi, tha vejusha.
A: jo. Domethënë: reliev. Kaq, i thashë dhe hapa dy pëllëmbët e shtrira duke ngjitur dy gishtat e mëdhenj të trashë.
Ne, tha ajo.
Po, i thashë unë në vend që t’i flisja në gjuhën e vetë me atë Ne. Pra: po. Në dru? i thashë.
Në dru arre, tha vejusha. Do të sjell unë dru arre; zemër arre.
Po, moj mavri, mërmërita. Ne, mavro, i thashë vetes në gjuhën e saj paskëtaj.
Punë, ku? tha ajo.
Bëmë ca çapa dhe u mundova t’i dëftoja kthinën se ku punoja.
Në të vërtetë unë nuk dëshiroja që ajo vejushë të hynte në atë skutë në të cilën punoja dhe kisha gjetur te vetja guximin ta quaja studio. Mundësisht askush të mos më vizitonte në atë studio! Aty mezi hapja vend për kavaletin dhe nga që ishte errësirë hijet ngjanin si të gdhendura.
Kalla, tha dhe u kthye të ikte. Ajo ecte si grua e fuqishme, me vështrim trimosh dhe kishte diçka prej gjimnazisteje, dhe sikur asqë i shkonte ndërmend se duhet të ishte e përzishme.
Ej, i thirra, ndërkohë që truri im e kishte përkthyer shqip Mirë atë fjalë Kalla të saj.
I dhashë telefonin që të më gjente shpejt, po qe se s’do të kthente mëndje.
Ajo shënoi numurin e celularit tim dhe zgjati prapë fotografinë dhe e dëftoi fytyrën me gishtin tregues. Tha: Ky është Ministri ynë i Jashtëm.
Sot?
Ne, ne, pedhja.
Po, mërmërita prapë në vend që të thoshja Ne.
Do ta bëjmë, thashë.
Telefon, tha ajo. Unë telefon ty.
Do ta qëndis, gati thirra.
Qirje, ç’llafos!
Do të mbeteni e kënaqur, i thashë.
Ajo tundi ngarkesën e llërëve, ngarkesën e bizhuterive dhe tha: Ministri yne i Jashtëm! Nesër, ahu!
Ngriti mjekrën për të shkruar në hapësire: Nesër më Lart! Ahu!
Dhe e puthi fotografinë, më duket, dhe më bëri shenjë se do të më telefononte patjetër.


Mbeta vetëm dhe qahesha së brendshmi, duke menduar se si ky Ministër i Jashtëm s’më ndihmoi: Si s’u porosit që tani relievi për të?! Ë, … Vejushë?!
Asnjë Ministër i Jashtëm s’më ndihmon mua, thashë. Kush e ndihmon atë plakë tërë mjerim në tërë pamjen me atë fytyrë me tërë atë masë rrudhash?


Çapitesha i vetëm i ngarkuar me hutim dhe as që e ndieja liqenin përskaj.
Alo!
Ishte gruaja: Hë? tha. Mbaje atë Baba, i thashë. Ta mbajmë, mos avullon.
S’të kuptoj, tha gruaja sikur në gojë të kishte flokët e shprishur të qullur.
Baba! thashë.
Gruaja me fjalëra me leshëra të qullur të trazuara në gojë seç ankohej dhe unë e mbylla celularin. Edhe shpenzimet për celular na duhen tani, mendova.

Megjithse s’isha në të, çelësi i vogël nuk u thye kur e rrotullova në brave, dhe shtyva derën. Përballë Babai! Ai më shikonte me një pikëllim të zi sikur të më pyeste për diçka që e mundonte rëndshëm. Unë ndjehesha aq i rënduar nga pakënaqësia sa më dukej sikur do të marrosesha.
Ç’të të them, Baba! Djali iku në Gjermani, o i zi! Mërgim, i thashë! Fukarenj, mërmërita.
Dhe heshta, dhe ndjeva të përpëlitesha.
Keq, tha ai sikur e gatoi me lot fjalën e fundit. Fjalë çpuese ajo!
E shikova drejt te sytë e gurtë të gdhendur dhe një çast kujtova se po e mbuloja me globet e përgjakur të myshkur të syve të mi. Sytë e mi rrinin në lagështi.


Nuk u përmbys qielli i zi e u mbytëm, foli ime shoqe në krye të shkallëve. Ngrita kokën, e lëshova prapa dhe m’u duk sikur ajo u këput e tëra dhe varej në ajër.
Sa qe ligur ime shoqe! Ajo kishte qarë dhe lotët i kishte fshirë. Por unë them se kur njeriut i qan shpirti dhe i le lotët të kullojnë dhe pastaj i thanë, i dallohen më shumë gjurmët e lagështitur.
Eja, tha.
Pu ine lin? mërmërita.
Me je edhe burrë, tha gruaja dhe u kthye dhe më mori nga dora.
Babai! mërmërita dhe përhumbur kujtova Babain tim tek ulej te skaji i oborrit atje te qyteti ynë i vogël plot jetimëri, dhe dridhte duhan, dhe bëhej më i zymtë tek thithte tymin e zi.
Le të rrijë, tha gruaja ime për Babain e grekut.
Unë e shikova drejt: Babai?!
S’ka gjë. Ai … Babai i tjetrit! Gjynah!
Psherëtiva sikur të nxirrja përjashta tym të zi me mërzi.


U ngjitëm te dhoma me atë komfort të ngatërruar aq të çuditshëm. Atje të gjitha ambjentet janë të ngushta dhe ne mund të lëvizim e të sillemi kur ndodhemi aty të katërt njëherësh, vetëm drejt, në këmbë. Sa më drejt. Po, ato hyrje janë shumë të larta dhe pëllëmbët duhet t’i ngjitim pas të qepurave të pantallonave apo veshjeve të tjera kur qëllon të këmbehemi me njeri - tjetrin. Prandaj bëjmë kujdes që të zgjatim trupin.
Qyshkur u kaptuam refugjatë, edhe unë kisha filluar të ngjatesha, ikja lart. Edhe gruaja. Edhe djali e vajza veçanërisht. Dhe tani na duket sikur zgjatemi, se jemi ngucur në këtë apartament dhe zgjatim qafat dhe kryet i mbajmë lart sikur të kërkojmë dritën e qiellit. Hollohemi.
Do na njohin kur të kthehemi Atje? Sepse ne refugjatët sikur jemi çngjyrosur!


Për fat gruaja gjeti njëherësh disa punë nëpër disa shtëpi zonjash dhe atë javë s’u ankua. Madje, sa herë që kthehej vonë pasditeve, sëbashku me ushqime të tjera, sillte edhe birrë.
Unë vazhdoja të vërdallesha nëpër qytetin e bardhë me shumë rrape veçanërisht, dhe gjuaja të kapja ndonjë porosi. Por akoma hiç.
Kur, kur do të më qeshi ylli i fatit, Ministri i Jashtëm, … Kur?!
Nuk dija ç’të mendoja. Shikova përballë. Busti i babait m’u duk si busti i ndonjë filozofi të lashtë dhe unë vërejta se ia kisha gdhendur thellë sytë. Dhe sikur ata sy më pyesnin: Ku, ku djali?!
Ngrita supet dhe s’kuptova pse më thoshte mua Ku djali?!


U ula të surbja një kafe ekspres atje Te Lokali i pastër nën Rrap.
Pas ziles së celularit, fjala e gruas më tha: Për sot gjeta edhe dy punë të tjera. Rrofsh! Në mundsh, gdhende prapë Shën Mërinë! Mirë, pi kafe. Unë gjeta edhe dy shtëpi. Mirë? Po Shën Mërinë bëje prapë! Të keqen! Mirë?
U preka, por s’di … se … Sa të hyj në atë biçim apartament që kemi zënë me qira, gjëja e parë që do të bëj, do t’i bërtas gruas: Pse?! Pse ke lëvizur atë stol dhe ke ngacmuar këtu? Ajo do të vështrojë një çast të vogël mbi mua dhe do të çapitet si një kuti e vogël pikëllimi. Dhe e di se do t’i trembet nyja e gykës dhe do përlagi qerpikët. Ndërsa unë, pas ca, do shkoj në tualet dhe fshehurazi do thaj lotët te sytë e mi.
Janë ditë nervoze. Ditë me kohë orëliga.


Megjithatë unë s’ia mohoja të drejtën vetes që të ulesha diku te një tavolinë Te Lokali nën Rrapin e Madh dhe të porosisja kafe. Dhe pas një ekspresi, afendikoi do të më dërgonte një ekspres të dytë falas. Për artistin, më thoshte kamarieri. Nga afendikoi, më thoshte ai.
Kjo është vepër arti, thashë me vete. Ky Rrap i madh i hatashëm me këtë arkitekturë të habitshme! Natyra! Dhe … Liqeni! Pu ine lin? pyesja ditët e para kur zbritëm në këtë qytet. Që të mbytem, thosha me vete kur më soseshin shpresat se mund të gjeja punë. Atëherë flisja edhe me zë dhe e folura ime shpesh çartej.
Një ditë, mu përskaj Te Kafja e Rrapit, kalonte një femër e bukur. Ajo ecte lirshëm dhe qe shumë e brishtë dhe mua m’u duk si simbol i dlirësisë dhe ndjeva peshën e rëndë të bukur të femrës. Dhe po më ndizeshin ndjenjat. Por u ndjeva i humbur. Shumë.
Pas ca, duke shikuar nën degët e Rrapit, sytë më mbetën te trungu i tij i bëshëm, si një plak i mirë i mbufatur dhe m’u kujtua Babai dhe më dolën përpara sytë e Tij. Ata dridheshin dhe më shikonin gjatë. Më shikonin ngulshëm me një jetimëri rrënqethëse. Baba! folën sytë e mi.
Babai vazhdonte të më vërente hetueshëm, heshtur.
Unë u përqendrova të lexoja seç po më thoshte. Dhe sikur belbëzova: Liqeni!
Seç mërmëriti!
Që të hidhem në të, të humb, mendova pas ca.
Para se të vdiste, Babai im vështroi tutje Te Varrezat dhe tha: Ata, ata tej Te Varret janë mirë: Të shtrirë. Dhe bashkë. Mbledhje jo, partira jo, refugjatë jo.
Dhe pinte duhan, dhe sikur iu pre ëndërrimi.
Ëndërrimi i njerëzve të mi sikur është populluar nga tmerret, vëlla.


Ai qe i gjatë dhe i shëndetshëm dhe me flokët drudhë gri të dendur. U ul, më rrahu shpatullat miqësisht dhe tha: Artist!
E shikova drejt dhe druhesha mos nuk më qenë tharë dy pikat e lotit që kishin arritur të bënin shteg dhe të lagnin qerpikët.
Filani?
Filani, thashë.
Ke ngritur atë bust në anë të udhës me asfalt në filan vend?
Po, thashë.
Bukur, tha. Birrë?
Mora kafe, thashë. Sa.
Birra! thirri burri i gjatë, i shëndetshëm dhe me flokët drudhë gri të dendur. Unë jam kryeplaku i fshatit N. Ke dëgjuar?
Po, thashë. Kam dëgjuar emrin e atij fshati.
E, dy vetë në fshatin tonë që kanë jetuar më parë punuan dhe pastaj, si të tërë, ikën të flenë. Kishin mbledhur pare dhe kishin lënë testament që ato t’i përdori fshati për spital e për udhë, e për të tjera. Bëmë çosa rregullime në fshat. Tani fshati ynë do që t’ju bëjë nga një bust. Të dyve.
Biseduam për dimensionet e busteve dhe për pagesën. Kryeplaku i fshatit N më premtoi të më paguante mirë. Ai më kërkoi numurin e celularit dhe, kur do të ikte, më pyeti se sa dhrahmi duhet të më linte fillimisht.
Kur do piqemi? i thashë.
Vij nesër, tha.
Sill edhe nga një fotografi për secilin, i thashë.
Kryeplaku i atij fshati erdhi të nesërmen dhe më solli një fotografi. Të tjetrit s’kemi, tha.
Po si të bëjmë?!
Ja … ta bëjmë! tha. Sesi! … Gjeje!
U mendova ca dhe i thashë: A gjendet diku ndonjë që i ngjan?
Ai heshti, pastaj belboi:
S’di! ... Po … edhe mbase! Në fshat në përgjithësi ngjajmë me njeri - tjetrin. Njëri, … më duket! Dëgjo, a vjen nesër e shih njëherë?
Ai erdhi të nesërmen dhe më mori me automobilin e vetë.
Ata qenë të vendosur që të vendosnin në fshat dy bustet e Të Dy ish bashkëfshatarëve që u kishin lënë pasurinë me testament. Jemi njerëz dhe nuk bën të mos jemi mirënjohës, thanë.
Pastaj ndejtëm te një lokal me xhamllëk i fshatit dhe po kqyrnim se kush mund t’i ngjante atij, që s’i kishin gjetur fotografi.
Atij vetë, thonë, s’i gjeje fjalë në gojë. Vetëm punë. Domosdo që s’do të ketë fotografi. S’e kam arritur, po thonë! Askush nga këta që jetojnë … cuk: nuk ka fotografi për të. Pa shih, shih atë që kalon matanë!
Kryeplaku i fshatit e preu fjalën, lëvizi dhe thirri një burrë që kalonte përjashta. E uli në tavolinë dhe sepse e pyeste. Mua më qëlloi te gjuri me gjurin e vet nën tavolinë. Kur ai burri iku, kryeplaku më tha: Mbase ky i ngjan?!
Ai foli sikur ngriti supet.
Ndërkohë unë kisha shkoqitur situatën, qeshë menduar, dhe thashë: E fiksova. Po.
Të lumtë!
Aty erdhën edhe disa të tjerë nga pleqësia e fshtatit dhe u bisedua gjatë dhe me gjallëri për Të Dy Bustet që do të ngrinin.
Ja, atje t’i ngremë, dhe nga prapa tyre të mbjellim dy lisa dhe përqark busteve të mos i shuajmë lulet.
Në fund kryeplaku më tha: Sa dhrahmi duhen për mermerin?
Unë i thashë shumën.
Edhe diçka parapagim, tha nëpër gojë. Se je refugjat … dhe do jetosh.
Unë shënova në bllokun e vogël datën dhe sasinë e pareve që më dha kryeplaku.



U ktheva në qytet dhe, para së të hyja në shtëpi, i hodha nja dy krikëlla me birrë. Dhe mendohesha, dhe kuptova e ndjeja se kisha etje e uri për punë.
Porosita mermerin dhe mënjanova babain. Dhe bëra shumë skica me tush dhe shpejt e shpejt nisa gdhëndjen.
E shtyva prapë më tej atë babain e grekut të Gjermanisë.
Një ditë më telefonoi kryeplaku i atij Fshatit të Të Dyve dhe më kërkoi nëse mund të vinte të nesërmen që të shihte se si shkonte puna.
Unë e lëviza dhe e nguca më thellë bustin e babait të grekut të Gjermanisë dhe e mbulova me lloj - lloj hedhjesh.
Të nesërmen kryeplaku i Fshatit të Të Dyve erdhi vet i tretë dhe ata mbetën të kënaqur.
Lëre punën tani, më thanë. Pa hajde të kthejmë nga një birrë dhe të na lëpijë një çikë flladi i Liqenit.
Kur u ulëm te lokali, njëri nga ata të tre tha:
Lanë pasuri të madhe për fshatin tonë dhe tërë fshati i ka merak Bustet e këtyre. Të nderohemi. Edhe fshatin e bëjnë më të bukur, ashtu të dukur në mermer.
Atë tjetrin e solle, e gjete dot me mend se si mund të ketë qënë? më tha kryeplaku.
E mbërtheva, më duket. Po, e mbërtheva!
Të lumtë! Po të lëmë edhe kaq dhrahmi se hallexhi: refugjat je dhe të duhen.
Ai numuroi një tufë me kartmonedha dhe i shtyu pranë meje. Domethënë u bënë?
Unë i thashë shumën që kisha marrë.
Ata ikën dhe unë prapë, para se të kthehesha në apartamentin e ngushtë, po të lartë, i ktheva dhe nja dy krikëlla të tjera me birrë.


Gruaja e shikoi bustin e njërit prej Të Dyve. Shikoi fotografinë dhe tha: Sa mirë! Po me tjetrin?
Do ta gjejmë, i thashë.
Të shoh njëçikë atë, Babain!
Lëre, se e kam mbuluar që të mos e dallojnë.
Po ta shoh njëçikë! tha ajo me fjalë të ngrata.
Më lër tani!
Po unë s’bëra gjë! mërmëriti ajo dhe më vështroi me pezm.
Pu ine lin? Ku është Liqeni? Që të mbytemi.
Pse pyet për Liqenin! tha. Ç’t’u bë kështu! Dhe ngaherë pyet: Ku është Liqeni? Pu ine lin? Ja, dy çapa! E pse të mbytemi?!
Se do e hedh në të këtë Baba, thirra dhe që atë çast mendimi im nisi një hov të paturpshëm.
Babanë?!
Ç’Baba, moj!
Atë!
Atë! Më mbiu këtu! Ku ta mbaj! S’kthehem dot në këtë copë vend dhe varrin e Babait tim e kam larg. Edhe ti. S’thua mirë që po i bëj varr një liqen të tërë?!
Ajo më shikoi si guhak dhe me sy të mekët. Lëvizi, u ngjit lart e shushatur me qerpikët e rënduar.
Duke thënë se atë bust do e flakja në liqen, i tëri kuptova se po rrezikoja shumë dhe këtë rrezik sikur po e ktheja në mënyrë jetese. Keq! mërmërita dhe kujtova qytetin tim të lindjes të vogël dhe ai më avitej i rrënuar dhe i kafshuar. Dhe i topitur në gjumëra dhe në ëndrra të liga.
Gruaja doli dhe iku në punë dhe unë e ndjeja të vetmuar dhe të mjerë.
Vonë në darkë, kur u kthye, shtroi edhe pije dhe sillej nëpër dhomë me gaz sikur edhe ajo përgatitej të shkonte në kishë për të kremte.


Fjeta fare pak dhe u ngrita dhe punova gjer në mëngjes. Dielli qe shtruar mbi Liqen dhe unë i përfundova Të Dy bustet e atij Fshati. I Dyti u bë Babai i grekut të Gjermanisë.
Le të shikohet me diellin në atë Fshat, thashë. Nuk do ta njohin. Mbase!
E godita lehtë me daltë në nja dy vende diku në fytyrë, i bëra ca gërvishtje dhe, sa të dilja, do i telefonoja Kryeplakut Të Fshatit të Të Dyve.
Babai! tha ime shoqe.
Të Dy, thashë.
S’do ta flakësh?!
Ajo shikoi tjetrin: ish babanë e grekut. Dhe nuk tha: në liqen. Nuk tha: S’do e flakësh në Liqen?
Do e dërgoj në fshat për riedukim, pëshpërita dhe m’u kujtuan format e edukimit në kohën e Diktaturës në vendin tonë.
Ajo hapi sytë shumë dhe tha: Po sikur?!
Unë e shava me ulurimë se ajo më preku te plaga: Se mos e njihnin! Po sikur?!
Ik, më ik këtej! i thirra.


Kryeplaku i Fshatit të Të Dyve erdhi vetë i katërt. Ata i pëlqyen bustet dhe u kthyen përsëri e i morën. Më paguajtën vërtet shumë mirë dhe ditën e ceremonisë, kur i ngritën, më ftuan sëbashku me gruan.
Babai! mërmëriti ajo e dridhur në çastin kur filloi ceremonia.
Thonjtë! i pëshpërita. Të hodha thonjtë!
Por edhe vetë ndjeja dridhma sikur të qe dhjetor i ftohtë dhe unë të isha i pangrënë dhe të isha veshur hollë. Në të vërtetë qe gusht i nxehtë Mesdheu. Ajri qe i ngopur me diell dhe dridhej. Dhe atje në atë dridhje më shfaqej Babai im. Ai thoshte: E grisëm jetën. Haruam të këndojmë! Po të këndojmë, do më dalin lotë!




II

Një pasdite pas gjashtë vjetësh, te dera e përjashtme dikush shtypte butonin e ziles.Kur dola, po … e njoha: Qe i biri i Babait të grekut të Gjermanisë! Erdha, tha.
Unë e shikoja i dalldisur në fytyrë.
Përgjithmonë, tha.
Unë i zgjata ngathtësist dorën sëdyti.
Të shoh një çikë Babain! tha. Të të paguaj kusurin dhe ta marr, tha.
Unë i thirra gruas të më sillte trikon e trashë, e shikoja grekun në fytyrë sikur do t’i bëja vrimë dhe i hodha krahun te shpatullat.
Dolëm dhe u ulëm te një lokal buzë Liqenit. Athëtima e ajrit mbi ujrat e tij m’u duk si paralajmërim ogurzi.
Greku u ul te bregu i Liqenit me dëshirën e lexueshme hapur: të shijonte liri. Kur shikonte në Liqen, dallova se i qe rreshkur fytyra.
Oh, Liqeni! mërmëriti dhe ngriti fytyrën me sytë e zgropët greku që ishte kthyer nga Gjermania. Ai sikur shikonte tej meje. Oh, unë! mërmëriti sëthelli.
Ai fliste me vete dhe m’u duk sikur zëri i tij vinte si nga larg. Ai grek qe i padjallëzuar e i çiltër. Larg këtij Liqeni! foli me ngashërimë me fjalë të ngathëta gjithsesi. Dhe shikoi prapë liqenin, shtriu krahët në tavolinë, shfryu ajër dhe më vërejti drejt sikur të më thoshte: Hë!
Dëgjo! i thashë.
Sytë e tij qenë drejt e në gojën time.
Dëgjo, thashë përsëri: Ç’punë bëj unë?
Artist, tha.
Dhe pse kam ardhur gjer këtu?
Halli! Halli, vëlla!
Si edhe ti në Gjermani! Por atje bën më shumë pare, thashë. Ë?
Eh!
Ai ia bëri Eh! dhe sikur e kishte mëndjen te vetja e tij.
Unë punoj tek ajo kthinë për bukën e gojës dhe jemi katër vetë, thashë.
Kuptoj, tha. Të kuptoj, siç kupton ti brengën time për Babain. Po?
Midis fytyrave tona kaloi me frushëllimë dhe me athëtim era e freskët e Liqenit. Ajo nxitonte sikur kërkonte diçka.
Unë s’e kam Babain jot dhe nuk kam 820 mijë dhrahmi të t’i kthej. E përfundova bustin e tij, po ti s’erdhe!
Unë … !
Ç’të të jap! thashë.
Babain! belbëzoi me fjalë me palcë prej shpirtit që mbante brenda një liqen ndjenjash, një brengë të madhe.
Heshtja varej midis nesh si plumb. Pastaj, sikur të ngrija një peshë të rëndë, thashë:
E varrosa Atë. I gjeta varr. Se ku ta shpija? Ku ta mbaja?!
Fytyra e tij u handakos dhe greku mërmëriti: Qirje, ke shpirt! Dhe i tëri njëherësh u bë ankth dhe më shikonte me sytë e mbushur me ankth të zi.
Po Babain e dua!
Ai fliste ashtu si në një mëdyshje dramatike dhe nisi të dridhej si fleta e drurit. Mëndja e tij qe e mjegulluar dhe unë s’isha ndjerë kurrë më ngusht. Nga goja e hapur më rrëzoheshin fjalët:
E varrosa Babain jot. Ku ta mbaja?! Ku?!
Oh, unë trillani, fliste qenia ime me vete. Unë i thashë ashtu dhe e kuptova se po i jepja vetes të drejtë pa përgjegjësi.
E varrose?!
Po.
Ai më nguli ca sy të frikshëm dhe unë u mundova t’i shtërmëngesha vështrimit të tij.
E varrosa, fola përhumbur sikur t’i binja në gjunjë dhe t’i mbuloja këmbët me krahët e zgjatur me shuplakat e duarve. T’i lutesha.
Qe bërë heshtje dhe ai më shikonte i çmeritur. Nëpër gojën e hapur era vajtimtare e liqenit i frynte violinës me pikëllim dhe mua më ngjante sikur atij po i ngrihej një zë i brendshëm si prej humbelle. Dhe vetja akoma më shumë më ngjante edhe më e çuditshme, edhe më e panatyrshme.
Era mbi liqen qante sikur të kishte mbledhur vajticat e Greqisë. Shpirti im qante. Lotët tanë qenë ai: greku që kërkonte Babanë.
Greku që kërkonte Babanë arriti të ngrinte pak mjekrën e mprehtë dhe tha:
Po ku gjete varr?
Atij vazhdonte t’i shpeshtohej frymëmarrja e rëndë në gjoks.
Belbëzova si fukara:
Nuk bleva tokë për varr.
Ai ngriti akoma mjekrën dhe me sytë e shqyer tejmase pyeti përhumbur:
Si?!
Ja varri!
U bë heshtje sikur ktheheshim nga varrimi.
Ai vështronte lodhshëm mbi ujërat. Vajticat vazhdonin të qanin mbi tërë liqenin. Ato ishin bërë shumë dhe m’u duk sikur sapo ishin ngjitur nga tragjedite antike, apo sikur mbi të kishte zbritur Kori i Pleqve Tebanë.
Aty e hodha; ja: aty në Liqen. Ka varr më të madh? Sidoqoftë: unë të lyp falje!
Pas një heshtjeje tjetër tejet të gjatë u ndamë si dy vdektarë nën shiun me pikëllim të yjeve.
Si kishte bërë ca çapa, ai ndaloi, u kthye dhe në errësirë, ashtu midis gulçit belbëzoi: Pa Baba!
Me varr, thashë. Tërë Liqeni!
Unë pëshpërita me fjalë krejt të zhveshura dhe tej vetvetes. Greku u kthye i tëri nga liqeni dhe u zgjua përnjëmend. Tha si i trembur: Një diçka!
Urdhro?
Po fotografinë?
Fjalët i qenë rralluar dhe në të njëjtën kohë, ai dukej sikur dëgjonte një mendim përbrenda vetes.
Do e gjej, thashë. Do mundohem dhe do të ta sjell. Do më ndjesh?
Iku. Majat pa fletë të drurit tundeshin sikur po numëronin orët tona. Qielli dukej i helmët dhe hëna qe ligur, qe pikëlluar. Edhe ca yje shfaqeshin krejt të plogët.
Qe një pasditenatë shumë e gjatë dhe shumë e lodhshme. M’u duk se u rrudha njëherësh, se u vogëlova dhe u plaka dhe se liqeni po bëhej gati që të egërsohej dhe të turrej. Pastaj mbeta në terr dhe mundohesha që të gjeja pak dritë që të vështroja.
Liqeni frynte dhe dukej sikur qante. Në qiell drapri ishte hollak. Thashë me vete: Sa hëna e sa diej po shkojnë dhe jeta jonë prapë një rropatje!


Po, s’më ngjitte gjumi. Kapakët e syve më rëndonin si pllaka varri. Gruaja më pyeti dhe une i tregova të vërtetën sikur po i dëftoja me të folurën e parë të botës.
U bë heshtje dhe ndjeja frymëmarrjen e thellë të gruas që ishte ulur mbi kapakët e varreve të shpirtit tim. Befas ajo foli:
Po sikur ai të shkojë në atë Fshat?! Po sikur t’i bjerë udha dhe ta shohë?!
Po sikur?! mërmërita me vete brenda në varr nën kapakët e ftohtë.
E njeh, thua?! foli prapë gruaja.
E njeh, thua?! pëshpërita i shtrirë brenda në varrin me lagështi.
Si e ke bërë? Si thua?
Si e kam bërë?! Si të them?! Ajo vejusha …


Ajo vejusha më porositi shumë herë që relievi që do i bëj për Ministrin e Jashtëm t’i ngjaj shumë, fare shumë Ministrit të Jashtëm. Këtij që më sheh në fotografi, tha. Të duket i gjallë, më porositi vejusha. Ndaj, me të tilla porosi, që të jetojmë, unë, më shumë mbërthehem te ngjashmëria. Edhe Ai Babai i grekut …
Babai … ?
Babai Te Fshati!
Heshtje dhe errësirë. Përjashta ndihej buçitja e liqenit.
Gruaja foli:
Por ama, babanë nuk e ka në fund në llucë në Liqen.
Po, thashë. Veçse ia këmbeva emrin; ia ndrova dhe …
Pikë e zezë!
Më dukej sikur mjekra e lagur e liqenit të egërsuar po ngjitej te hekurat e ballkonit.


Më në fund, në një paradite, arrita të përfundoja relievin e Ministrit të Jashtëm. Pastaj tërhoqa stolin dhe u ula në të përballë Ministrit. M’u kujtua ajo vejushë me vështrimin plot dritë dhe me ato ije të ngrohta që kur ecte kishte apo bënte në lëvizje diçka prej vajzuçke. Ajo s’dukej hiç e përzishme dhe ngjante sikur shkonte në festë. Si e para e festës, pa pikë pezm.
Tashti s’do të merrem me ty, i thashë. Me juve. Tani do të merrem me Babain.


Fotografinë e Babait të grekut që ishte kthyer nga mërgimi e gjeta të paprishur në një dosje në një valixhe të vogël.
Ndjej dhembje dhe s’dua të vdes nga dhembja, ndaj fillova të bëja skicë pas skice dhe pas kësaj pune, nisa gdhendjen për bustin. Dhe ditë të tëra s’e ngrita kokën nga puna.
Një buzëmbrëmjeje i telefonova grekut: E nxora Babain dhe do të ta sjell, i thashë.
Babain?!
Babain në bust, i thashë.
E nxore, Babain tim?!


Përjashta dikush qante. Gruaja ime sipër në odën e vogël?! Apo unë?! Gjuha e erës që lëpinte Liqenin?! Apo djali i Babait të grekut?!
Matanë, përmbi valixhen e vogël, sipër nëpër dritën e pakur ishte një dritare dy pëllëmbë e lartë. Tërhoqa kanatin dhe dallova Liqenin. Dhe më ngjau sikur seç shkrepëtiu!
Seç u ndezëllua nëpër liqen!




Tiranë, Caffe, Bar Wintergarten, Korrik 2003