Moikom Zeqo

Rikrijimi

Harrimi sulet mbi ditet tona te bardha
....................................te dashurise,
duke thyer kujtimet
ashtu si gotet kur pushtuan Durresin e lashte
thyen statujat e tempujt e tij me shpate

Keshtu shfaqet harrimi me fytyren e Atilas,
po dihet fare mire si perfundoi ai,
une mbledh copat e statujave te thyera,
prej tyre te gjalle si te te rikrijoj prap ty?


Ka nje mrekulli te vdekjes

Ka nje mrekulli te vdekjes te sakte si ligjet
kur trupat tone do te shperbehen ne elemente
.................................................. ....te natyres,
ndoshta do te takohemi si ujera nentokesore,
si humus e kripera te rrenjet e nje bime,
qe ajo te lulezoje e te hapi petale
e te mahnite gjithcka me bukurine anonime.
Do te na lulezoje eshterat....
........................Ajme! Po shpirtrat valle?
Si krijesa ajri do te enden neper re,
perhere te dy ndare dhe asnjehere nje!

Kur jam krejt vetem

Kur jam krejt vetem ne shtepi
ndez cigare.
Floket e shprishur te tymit
luhaten,
perhapen.

Syri i cingares
befas
zmadhohet.

Nga m'u fut ne shtepi ky Polifem merzie?

Po ja vjen ti -
qeshin brigjet.

Merzia behet xhuxh, humbet e tera, fshihet.

(1974)


Nje kostum prej flake

Te mund te ktheja te gjithe akrepat e oreve
.............................te botes mbrapsht
te sfidoja kohen e gjithcka,
te rikthehesha tek ai mengjes i paperseritshem
.................................................. prap
te ai cast i emocioneve te medha.

Ti ishe e kthjellet, e mire, e thjeshte,
........................e jashtezakonshme,
kaq shume doja te te flisja ahere,
po u desh te jetoja paradokset
ai mengjes te behej nje muzg i tmerrshem.

Keshtu do te te kujoj gjersa te kem fuqi
(kete te drejte s'ma mohon askush!)
Se gershera e akrepave te oreve ma ka prere
.....................................kostumin
prej flake...gjersa te behem shkrumb!
__________________

Me njeren dore prej nate
.....e tjetren prej dite.....
..........prek........
.....ballin e malit.....

***

…Vjen ti
…muzgu
behet agim
…e Hena
Diell i mallit!

Sa shume rome i kane kenduar Hene

Te tere po mblidheshin
Henen do ta popullonin
Sigurisht,
mungesen e oksigjenit
me kenge do ta zevendesonin

***

U theren me thika te mprehta dy djem
Te dashuruar me te njejten vajze
Gjaku rrodhi mbi pergamentet e gjetheve
Te vjeshtes se vdekur ne strall

Thikat happen plage ne trupat e bukur
Kokeprere me tmerr vdiq nje djale
Tjetri I plagosur, fitimtar i lemeritshem
Beri dashuri me vajzen mbi bar

Putheshin me ankth, me nje epsh te papare
Pa menduar me per te vdekurin ne shi
Shpejtonin ta rilindnin ate te nje foshnje
Nga thika e verber te vdiste perseri
__________________

Poezia

Poezia i deperton epokat
si rontgen i fshehte.

Lexoni ju lutem!
Skeleti im - me i cuditshmi alfabet!


Syri

Puthja e diellit me mbeti ne balle -
sy i cuditshem, i madh.

Per te pare dhe ate,
qe njeqind sy nuk e shohin!

Me syrin e poezise ne balle
edhe ne vdekje.... jam i gjalle!


Gogeni

Gogeni, kur u semur nga lepra e zeze
ende te gjalle e mbyllen ne shtepi:
dyert, dritaret ia gozhduan shpejt,
ne sarkofagun e lemerishem te tij.
Po brenda, brenda ishin pikturat,
ylberi i artit, magjia e bleruar,
te duart e Gogenit mbijetonte e bukura,
yllesite e zemres mrrekullisht te shqetesuara
Lepra e vdekja ia rrethuan fytyren
Gogeni s'pat frike nga disfata e castit,
muret e sarkofagut u cane lehtesisht
nga forca radioaktive e artit!
__________________

Poezi nga Moikom Zeko


Gruas time


E dashur

Te kujtohen ditet kur

Te dy si urithe germonim

Epidamnusin e lashte

E mbas cdo terrakote antike

Dashuria jone mitike

Zbulohej madherishem

Ishin dit te lodhshme

Ndonse me te bukurat

Te tjeret plazheve rreziteshin

E talleshin me ne rrenje kerkuesit

E qytetit tone 3 mijvjecar

Nuk i harron e dashur

Kur buken me djathe tolloni

Hanim ulur mbi poltronen e Gentit

E putheshim aty ku Teuta

Romakve u a dogji flloten

E dashuri beme

Aty ku Aristofani cfaqi tragjedite

Ishin vite pasionesh e dashur

Qe i lame shkalleve te Amfiteatrit

E Pasionet tona mbushen

Galerit e Muzeut

Po c'kohe erdhen valle

Ne qe dikur dyerve te ministrive

Trokitem te mbrojme

Themelet tremijvjecare

Nga Masakra e punes vullnetare

Qe me Pallatet e shemtuara puniste

Kerkonte tre mij vjetet ti varroste

Sot jemi ne vet

Me ne krye Partine tone Socialiste

Vulosim lejet e Mafies ndertuese

Qe Beton e hekur derdh mbi Lashtesine

E bordello ben mbi lavdine ilire

Qe ne dikur per to e shkrim rinine

E dashur ku vane idealet tona

Diellin ne perendim qe Zemrat

Me endrra na i mbushte

E zuri pallati Lefter Kokes

E gratacieli klement Kolanec hoxhes

E ne leter firma jote nxin

Qe lejet per masakren ndertim

I dhe pa asnji pendim

E thase me para ne shkembim

E mbushen nen krevatin

Ku dikur deri vone gjemonte

dashuria e antikiteti

E sot na blene

E dashur kujto ckemi qene




Durres 2004



Marre nga gazeta Adriatiku

Tregimet me poshte jane shkeputur nga "Milosao"

Mbi autorin...
Moikom Zeqo ka lindur më 3 qershor 1949, në qytetin e Durrësit. Më 1971 është diplomuar në Universitetin e Tiranës për filologji dhe letërsi. Më vonë është diplomuar për histori dhe arkeologji si dhe ka bërë studime pasuniversitare në Romë, në Athinë, dhe në Washington D.C.. Ka punuar si redaktor letrar në gazetën “Drita” dhe arkeolog dhe specialist i artit të lashtë pranë Akademisë së Shkencave. Është autori i 62 librave me poezi, prozë, studime arkeologjike, për historinë e artit, si dhe të nje numëri skenaresh për filma kinematografike e televizivë me karakter arkeologjik dhe kulturor. Ka marrë disa herë çmime të para për librat e tij. Krijime të Moikom Zeqos janë përkthyer në gjuhët anglisht, frëngjisht, greqisht, italisht, sërbokroatisht, bullgarisht, rumanisht, polonisht, danisht, esperanto, gjermanisht si dhe në gjuhën tonë.

DY ROMAT

Tregojnë: perandori i Romës Onori (395- 423) kishte një papagal, të cilit i kishte vënë emrin “Romë”. U lidh kaq shumë me këtë zog të habitshëm, ngjyrat e tij të ndezura ishin si afresku hyjnor i një miti, i ardhur nga e Panjohura, simbolika e ngjyrave e trondiste, sejcila ngjyrë qe si një qenie më vehte, të gjithë bashkë përbënin si kryeqenie papagalin. I mësoi latinisht dhe bisedonte me të, përherë për botën abstrakte, të tejjetëshme të Bukurisë. Onori arriti të bënte kurbane demash për zogun e lavdishëm në tempullin e Zeusit, porositi skulpturë bronxi dhe mermeri, ku paraqitej vetja e tij perandorake me papagalin në dorën e djathtë, figura e papagalit sintetizonte tërë heraldikat e tij enigmatike dhe autoritare. Shkroi vetë disa poema me hekzametër për zogun e gjithëpushtetshëm dhe intim.
Perandori kishte prirje metafizike, për të realiteti mund të koncentrohej edhe vetëm tek ky zog i zemrës. E dinte se një paraardhës Kaligula e kishte bëtë senator të Romës kalin e tij. Onori modest dhe më i ndrojtur e kishtë bërë papagalin vetë Romën. Çdo gjë i dukej vulgare, pa kuptim, luftërat, marshimet, perkrenaret e bronxëta, flamujtë me shqiponjë, gjeografie, amfiteatrot, urat, rrugët, ujësjellësit, pergamenat e shkruar të filozofëve, profecitë e Sibilave, sulmet e gotëve.
Një ditë sekretari perandorak i tha Onorit me pikëllim dhe pezm:
-Ah, perandori im, iku Roma jote!
-Çfarë? U nda nga jeta? Si?
-Qetësohu perandori im, ajo “Romë” është mirë, vetëtin, flet dhe bile këndon, por unë nënkuptoj Romën tonë të mjerë, që ngadalë po shuhet.
-Ç’ndryshim ka ndërmjet njërës Romë dhe tjetrës, u përgjegj perandori.

Durrës, 2001
__________________

MURGU ZRC

Robert Guiskardi murgun nga Sicilia ZRC, e priti në tendën e tij mbretërore në bregdetin para kështjellës së Durrësit dhe pa e shikuar fare në fytyrë e urdhëroi: “-Ty të kam caktuar për të shkruar historinë time. Mos harro ti skllav i mjerë i Zotit dhe i imi do të shkruash gjithçka duke e imagjinuar vehten tënde si vehten time. Më dëgjo mirë: ti do t’i shkruash në vetën e parë mendimet e tua në emrin tim. Kur ti do të shkruash “Unë, Robert Guiskardi, mbret i Dy Sicilive, me hir të Krishtit perandor i ardhshëm i Bizantit, me 3 mars 1981 shkova për gjah dhe vrava 7 drerë, ose më 12 qershor 1083 pushtova Durrësin e pabesë, vrava 7000 vetë dhe zura 17.000 robër – fjala “unë” s’je ti, por jam unë në të vërtetë. Domethënë ti je unë, por unë në të vërtetë s’jam ti. pra shkruaj bëmat, kronikat e mia dhe jep edhe ide dhe ndjenja – që ti duhet t’i mendosh se më përshtaten dhe i kam menduar realisht vetëm unë. do të bësh një histori që t’i do ta përfytyrosh që të jetë e tillë si të më pëlqejë mua. do të frymëzohesh nga madhështia dhe anëshimi im. shkruaj – s’të pengoj në fantazi, që fjala vjen deklamoj Homerin, (që në vërtetë kurrë unë s’e kam lexuar), zgjidh fragmentet më të goditura dhe ilustruese, ose në bisedat me diplomatët e mbretërve të tjerë citoj në origjinal filozof Arozelin, (murgu ZRC ngriu kur e dëgjoj këtë emër të çuditshëm, pastaj e kuptoj se qe fjala për Aristotelin), do të shkruash me stil të lartë, të stolisur (shtryll nga truri yt o murg e esencën e librave që ka lexuar tërë jetën), mos e shëno në kronikë se herë herë vuaj nga lemza e tmerrshme, që zgjat edhe 3 ditë, nga diaretë, ose kur dehem imitoj klithmën e ariut, të maces, madje dhe të Satanait, - shkruaj bukur dhe mrekullisht për forcën fizike (që e kam) dhe diturinë (që s’e kam), - shkruaj për fitoret (mos u merr me disfatat), mos harro dhe skenat e seksit dhe plotfuqishmërinë time seksuale. Dhe mos harro: çdo kapitull dhe paragraf fillojë me fjalën “unë”, sepse ky është dhe do të jetë libri im!”
Pastaj Robert Guiskardi heshti. Ktheu kokën dhe nën dritën e pishtarëve e pa në fytyrë murgun ZRC përpara tij. Fytyra ju duk çuditërisht si e një binjaku, veçse murgu qe murg dhe jo ai, mbreti.
-Do të shpërblehesh, tha me zë të lartë mbreti.
I hodhi tri qese me flori.

* * *
Murgu ZRC pati mëdyshje të mëdha. Nuk duhej të kishte iluzion: do të shkruante për mbretin si të ishte vetë mbreti, pa qenë ai, murgu i varfër mbreti i tërëfuqishëm. Pikërisht këtu në brigjet e Durrësit Jul Cezari nisi të shkruajë kujtimet e tij, duke folur në vehten në vetën e tretë, duke mos thënë “Unë Jul Cezari” por “Ai, Jul Cezari për të dhënë idenë inteligjente dhe dinake të maksimumit të objektivitetit.
Kështu në shekullin XI rrëmujshëm dhe të kobshëm murgu ZRC përjetoi problemin e diskutueshëm dhe marramendës në kohërat e ardhëshme moderne të dy formave kryesore të të shkruarit letrar, në vetën e parë dhe në vetën e tretë. Të shkruarit në vetën e parë ka prirje lirike, në vetën e tretë epike. Poetët parapëlqejnë vetën e parë, më të shlirëshme dhe meditative, romancierët vetën e tretë me më mundësi distanci,i dhe analizash të hollësishme. Por edhe këtu kemi një konvencion. Floberi shkruan për madamë Bovarinë në vetën e tretë, por duke thënë se “Bovaria jam unë!” shpall se midis vetës së tretë nuk ka kontrast, por janë e njëjta gjë, duke i hutuart kritikët e vëmëndshëm dhe ortodoksë. Praktika letrare e sfidon mjerueshëm teorinë. Murgu ZRC e parandjeu trysninë e largët të së ardhmes por në shekullin e XI ai qe një nismëtar, aq më tepër i urdhëruar. Ai nisi të shkruajë dorëshkrimin, kuptohet në latinisht. Kjo kronikë virtuale do të quhej si dorëshkrimi i vetë Robert Guiskardit, mbreti qe i dukëshmi, murgu i padukëshmi. Duke shkruar murgu qe mbreti, por kur e lexonte çfarë qe shkruar qe thjesht murgu. Nuk guxonte të bënte identifikime të dy personave, sepse kishte vetëm një, siç është një njeri i vetëm, pavarësisht se trupi qe i dallueshëm nga shpirti i tij.
Të shkruarit në vetë të parë, duke qenë murgu veta e tretë, fantazmagorisht mpiksej, formësohej tek sinteza, se mbreti Robert Guiskardi qe edhe “unë” edhe “ai”, përcaktimi i besdisshëm që për kronikanët e së ardhmes mbreti qe thjesht “ai” nuk kishte fuqi, kurse fakti që murgu qe “ai” dhe njëkohësisht “unë” ose qe vetëm mbreti dhe aspak murgu për publikun kureshtar dhe të paditur nuk kishte fare rëndësi.
Murgu ZRC shkroi një kryevepër të paparë, ku falsifikimi i përkryer qe më me dinjitet se e vërteta e vrazhdë. Ai e kuptoi se ky qe një rast fatlum për të më shumë se sa për mbretin. Brenda emrit të mbretit murgu futi mendjen, dijen dhe shpirtin e tij, dihet çdo skllav mëton të epërmen, që quhet sot liri, çdo njeri i rëndomtë potencialisht ëndërron se është mbret.
Duke shkruar ndjeu se ai ZRC qe mbreti qe forma e parëndësishme prej murgu të kotë, ndjeu se mund të pushtonte qytete, të rrafshonte kështjella, të bekohej ose të anatemohej nga Papa i Romës, se mund të pinte verën e fitoreve të bujëshme, se mund ta kërcënonte dhe ta pushtonte Jeruzalemin dhe Konstandinopojën, se mund të kishte 1500 konkubina, se mund të adhurohej nga poetët homeroidë në gostitë e mëdha, mes flamujve heraldikë, mbi fronin e artë të ruajtur nga luanët e zbutur që këlyshë, që ishin simbole figurative mbretërorë dhe rojtarë të amëshimit.

* * *
Murgu ZRC i sfidoi kështu Herodotin, Tacitin dhe etërit e famshëm të historisë botërore. Ishte gati në mbarim të dorëshkrimit të tij mbretëror, kur në 15 gusht 1085 duke qenë në gardën e Robert Guiskardit në qytetin Akra në Palestinë gjatë ekspeditës së kryqëtarëve europianë drejt Jeruzalemit u bë një betejë e befasishme me kalorësit selxhukë të Sulltanit El Kemal Ugrit, një shigjetë e goditi në gjoks ku mbante dhe dorëshkrimin në pergamenë. Vdiq në vend prej shpagimit misterioz të zotit, që dihet nuk i dallonte të krishterët nga myslimanët që grindeshin për të. Garda e Robert Guiskordit mezi shpëtoi në ikje prej pritës së vdekjes. Selxhukët fitimtarë ndezën zjarre dhe i dogjën mbi to trupat e të krishterëve të vrarë.
Kështu në një nga zjarret u bë hi trupi i murgut ZRC por edhe dorëshkrimi që do të trondiste shekujt, një eksperiment rrugëhapës dhe imitues për shkruesit zyrtare dhe institucionale të fjalimeve të presidentëve dhe pushtetarëve modernë, ku veta e parë shkruhet përherë nga veta e tretë dhe kjo gjë nuk është aspak një ngatërim i njësive morfologjike të shkrimit por esenca e përjetëshme dhe e patjetërsueshme e pushtetit.

Durrës, 14 qershor 1988
__________________

NJERIU PA HENE

Të gjithë e shohin Hënën. Por Hëna nuk është. s’ka Hënë, po astronomët e shënojnë saktësisht në hartat yjore, poetët e çmëndur e kanë totemin e tyre, kamerat kinse kanë filmuar zbritjen e kozmonautëve në Hënë. Hëna e paqenë zotëron gjithçka. Baticat dhe zbaticat e ujërave të mëdha i spjegojnë me Hënën. Heraldikat me simbolin e Hënës janë kudo, stolisin mjerueshëm imagjinatat, ëndërrat, ankthet, dëshirat, instinktet, orgazmat, jetën dhe vdekjen.

* * *
S’ka Hënë e megjithatë Hëna është. Njerëzimi ynë quhet njerëzimi me He Hënë.

* * *
Të gjithë e shohin Hënën, kjo ndodh se njerëzit lindin që në fillim me indin e gatshëm të haluçinacionit të Hënës. Ky halucinacion është i njëjtë si ai i Zotit dhe i parasë. Kush mund ta mohojë këtë gjë? Vetë realiteti është shumësia e amëshuar e halucinacioneve të trashëguara në mijravjeçarë.

* * *
Por ja, lindi në botë një njeri i cili për një difekt indor, nuk e kishte halucinacionin e Hënës. Ndryshe nga të tjerët, nga tërë njerëzimi i sfilitur dhe i vetëkënaqur, ky njeri nuk e shihte Hënën, për arësyen më të thjeshtë dhe parësore, se Hëna nuk ishte, ndaj ai u quajt Njeriu pa Hënë, M (-) M. domethënë Man (-) Moon.
Njeriu pa Hënë qe një përjashtim, pra një përbindësh. Atë e urryen të gjithë: poetët, teologët, bankierët, gjeneralët, paparacët, psikiatrët, prostitutat lesbike, falltarët, astronomët dhe sidomos utopistët e mëdhej dhe të paepur.
Por Njeriu pa Hënë nuk u tut. Nuk u mposht. Ai qe një idealist madhështor, uniciteti i tij përbëhej nga dyshimet e infinitëshme. Ai arsyetonte nga ftillesat e opozitës, vetkuptohet, qe heretik i besdisshëm dhe krenar i paturpshëm, me një fjalë po aq paradoksal sa edhe të tjerët që mendonin përjashtimisht për të, sepse vetëm kështu mund të përfytyrohet plotëria, dialektika e pashmangëshme. Nëse filozofët e zhdukin kontrastin midis fizikës dhe psikikës, ky rebel bënte të kundërtën. E adhuronte dhe e urrente Berklin e përshpirtshëm që thonte se bota është krijim i shqisave tona, por qe ateist, për të zotat antropomorfë, ose teozofistë janë si metafora e Hënës, domethënë ekzistonin sepse nuk ekzistonin, adhuroheshin jo si realitet i vërtetë, por si mungesë totale e tij. Ky qe gabimi më tragjik i njerëzimit, njësoj si të ndezësh në flakë detin, domethënë t’i ndërtosh elementët fizikë duke u nisur nga elementët psikike, ta krijosh universin “brenda trupit tonë të brishtë ndërmjet shqisave të gabueshme dhe të kufizuara”. Idealizmin subjektiv e kërcënon rreziku ta përfytyrojë botën medoemos ashtu si e kanë soditur dinosaurët dhe arkeopteriksët, të cilët s’i ka shqetësuar problemi në ka apo nuk ka Hënë. Personazhi ynë e kuptoi thellë këtë difekt humoristik dhe njëkohësisht grotesk. Ai tallej butësisht me thënien proverbiale se kur një njeri e shikon tryezën ajo është, kur nuk e shikon nuk është, por çështja ndërlikohet kur dy njerëz të ndryshëm shohin në të njëjtin moment diçka para tyre, njeri e sheh si tryezë, kurse tjetri si një tigër dhe një i tretë si një ujëvarë. Kështu bën poshtë dhe rënohet ftillesa e metaforave dhe gjoja transcedentales. Ky subjektivitet është marrëzi.
Nocionet tona janë konvencionale, një sëmundje e trurit. Natyrisht nuk mund të përjashtohet një lloj simbolizmi, që krijon një lloj mirëkuptimi dhe tolerance. Ata, që thonë se e shohin Hënën shikojnë një simbol të saj si psh. kur shohim sot një skulpturë të Jul Cezarit, ndonëse Jul Cezari ka njëzet shekuj që nuk është më. Por edhe simboli i Hënës nuk është vetë Hëna, ashtu si libri i Platonit është simboli i Sokratit por jo Sokrati real, që mund të ketë ekzistuar, por edhe mund të mos ketë qenë kurrë. As Hamleti i Shekspirit, as Don Kishoti i Servantesit nuk kanë qenë asnjëherë, por janë simbole. Ky simbolizëm është sa i dobishëm, por po aq dhe i dëmshëm, sepse përjetëson iluzionin.

* * *
Këtë novator kokëshkretë e përbuzën, e tallën, e stigmatizuan. Ai megjithatë e shkroi dhe e botoi një libër, më tepër një pamflet misterioz dhe saktësisht të kuptueshëm, pse dhe lehtësisht të kritikueshëm. Libri u botua, se New Jork, më 1973 për ironi të fatit, nga një shoqëri satanike, kryetari i të cilës qe mjeshtër i krijimit të elementeve dixhitale në Hollivud dhe njëkohësisht poet. Për librin u bë dhe një film vizatimor, ku personazhi pa kokë kërkonte kokën që i mungonte dhe më në fund fiksoi si kokë Hënën, që e mohonte dhe s’e besonte. Në shtetet e perandorisë socialiste totalitare ky libër u konsiderua i rrezikshëm dhe s’u botua kurrë. Rreziku qe konkret, teza se Hëna nuk është edhe kur njerëzit gjoja e shohin Hënën, qe një mohim i llahtarshëm i propogandës zyrtare që thonte se të gjithë e shihnin realitetin socialist, po aq lehtësisht si Hënën, vetëm disidentët e mplakur në burgje dhe spitale psikiatrikë mund ta përshëndesnin me entuziazëm dhe shpresë tezën e Njeriut pa Hënë. Filozofi nervoz Bestrant Rasëll e shkroi një artikull, me saktë një ese mbi këtë çështje, ku shtjelloi repartin delikat të materies dhe të antimateries, të numrave nacionale dhe iracionale, që duken sikur kundërshtojnë njëri tjetrin, por në fakt vetëm plotësojnë. Çdo mohim është pohim dhe anasjelltas.

Durrës, 7 nëntor 1989