Ornela Vorpsi

Ornela me sytë nga komunizmi


“Figaro magazine”

Artistja e njohur për nudot fotografuar në të kuqe, e cila prej vitesh jeton në Paris, boton romanin e saj të parë “Vendi ku nuk vdes kurrë”. Pak nga historia dhe adoleshenca e saj në diktaturë, me një baba të dënuar politik dhe e kaluara e shqetësuar, Ornela Vorpsi e derdh në të kuqe


Kësulëkuqja e vogël nuk ishte e kuqe. Ndërsa ujku, ai po, ishte i kuq. Quhej Enver Hoxha, si diktatori komunist shqiptar. Ai nuk do t’i përpinte vajzat e vogla. Jo, nuk ua kishte nevojën, për aq sa ato nuk kishin as pite, as poçe me gjalpë për t’ia çuar gjyshes së tyre.
Kjo ishte, mbretëria e Hoxhës: mungesë për gjithçka. Dhe burg për ata që guxuan të ankohen. Kështu, shumë vogëlushe shqiptare u gjendën papritur pa baba, ashtu si tregimtarja e “Vendit ku nuk vdes kurrë”.
Kjo adoleshente e quajtur njëra pas tjetre Elona, Ornela apo Eva, fiton çdo ditë eksperiencë nga ajo fjala e urtë shqiptare që në rrëfimin e saj kthehet në një lajtmotiv: “Jeto që të të urrej dhe vdis që të të qaj.”
Hirushja e vogël duke pritur zanën e saj të mirë, ndan mjerimin e përditshëm me një nënë në shoqërinë e njëfarë melankolie, e pangushëlluar që nuk mundi të kishte për burrë një Alen Delon.
Elona-Ornela-Eva ka trashëguar bukurinë e saj, çka do të thotë një pasuri e madhe, e rëndë, në një shoqëri ku akuza për «imoralitet» ndynte fytyrat e bukura dhe shtynte siluetet shtatderdhura.
Ajo shqiptonte fjalët e saj të para si fjala e fundit që do vuloste destinin e saj: «Nuk do të jetë vonë për t’u bërë një kurvë e bukur, he he...»
«Mata Hari» për disa, «Kuqalashja» për të tjerë, megjithatë ajo është e dyshimtë. Vajzë e një të burgosuri politik, ajo duhet të ndjekë mësime suplementare mbi materializmin dialektik dhe teorinë e evolucionit të llojeve.
Në moshën 12-vjeçare, i imponojnë uniformën ushtarake të të rejave shqiptare, stërvitje qitjeje, për «të mësuar se si mbrohet atdheu, atdheu ynë, ai për të cilin bota mbarë na kishte zili për marshimin e tij të lavdishëm drejt komunizmit, siç thotë komandanti ynë "timonieri", Enver Hoxha».
Të bukur qeverisje i bëri Partia jetës së saj, ajo nuk mund të kontrollonte dot imagjinatën e vajzës. Megjithë çfarë i shtiu në mendje, vajza e re vazhdoi të besonte se ëngjëjt ekzistonin, besonte në numrin 7, në mrekullitë e dervishëve dhe në historitë e Çehovit. «Nata do të jetë gjithmonë natë, për aq sa komunizmi apo kapitalizmi, nuk do të gjejnë mënyrën për ta hequr qafe», thotë ajo ndërsa shtrihet për të fjetur.
Nga këto fjalë poetike të ëmbla e të hirshme, “Vendi ku nuk vdes kurrë” u stërpik nga yjtë. E lexon këtë roman dhe një lëmsh të mblidhet në fyt, sytë të njomen, i mahnitur nga talenti i autorit të librit. Ornela Vorpsi, të jetë vallë produkt i imagjinatës sonë? Jo, ajo ekziston vërtet. E takuam një mbrëmje dhjetori. Eshtë një grua e bukur me të qeshurën fëminore dhe sy të shqetësuar, e cila jeton në Paris në një apartament veshur në të kuq. Si ajo e kuqja e tablove që pikturon - «për të shprehur shqetësimin». Eshtë fotografe. Ka lindur në Tiranë në vitin 1968, e më pas prej vitit 1991 jetoi në Itali. “Vendi ku nuk vdes kurrë” është pak nga ajo historia e saj. Lexojeni, është një mrekulli.


Asgjë e dukshme
E lindur në Tiranë, në vitin 1968, Ornela Vorpsi studioi Akademinë e Arteve në Brera të Italisë, para se të vendosej përfundimisht në Paris. Monografia e saj e parë fotografike “Nothing Obvious”, botuar nga “Scalo”, është një nga ata libra që përcaktoi vendin e saj në fotografinë bashkëkohore në shoqërinë e Richard Billingham-it, Ray-it Laugh dhe Martin Parr-it.
“Nothing Obvious” është një libër me portrete femërore dhe autoportrete. Në shumicën e imazheve gruaja është parë e vetmuar, në hapësira të zbrazëta. Megjithatë imazhet nuk janë pa një farë sensualiteti, ato provokojnë më së shumti mendimet e përvojave të së kaluarës. Nëse “Asgjë e dukshme” është pjesa më e rëndësishme deri tani në karrierën e Vorpsit si fotografe, një tjetër sfidë ka prekur së fundi Vorpsi, letërsinë. Romani i saj “Vendi ku nuk vdes kurrë”, i shkruar në italisht është botuar në Francë nga shtëpia e njohur botuese “Actes Sud”.



24/01/2004

Intervista e Ornela Vorspit.

„Në vendin ku nuk vdesim kurrë“ Ornela Vorspi risjell me përzierje miniskenike fragmentare këtë tokë e gjitha në kontrest që është Shqipëria, duke denoncuar ashtu si ajo barbarinë ledhatuese diktatoriale e cila çelet nën hijen e lulëzimit të triskave.
Takim.

Është romani juaj i parë. E keni mbartur gjatëkohë ?

Unë shkruaj që kohë më parë , por ideja e publikimit ka ardhur rastësisht. Një ditë i lexova ne përkthim të menjëhershëm italiano-francez një miku shkrimtar Eric Laurent , i cili më kurajoi gjallërisht ti publikoja. Në fillim besova se më thoshte këtë për të më dhuruar kënaqësi, por kur më propozuan seriozisht t’i kushtoja kohë për ti përkthyer , thashë mbase ia vlente.
Disa kalime në këtë mozaik janë të 6 viteve të shkuara . Të tjerat janë shkruar para 3 vjetësh kur vërtet u vura të shkruaj romanin.

Ju e keni shkruar këtë roman në italisht, vendi ku ju keni jetuar: për cilën arsye?

Kam efektivisht kryer studimet e mia të artit në Itali. Zgjedhja të shkruaja në italisht ishte sepse kisha nevojë të isha vërtet e shkëputur nga ajo që rrëfeja. Italishtja më tërhiqte me një gjithësi (univers) mjaft të larguar nga Shqipëria që të mundja të hidhja në shkrim gjithë ç’kisha për të thënë. Një tjetër arsye ekziston por ajo është akoma më shumë pragmatike : nëse do ekisha shkruar këtë libër në Shqipëri dhe t’ia kisha prezantuar një botuesi të atjeshëm, do të më kishte thënë probbanilisht jo, e kjo vetëm nga shkaku i përmbajtjes.

Lexojmë që ju jeni fotografe, piktore dhe videoaste. Kjo mësymje nèe roman është vetëm një kalim?

Për të qenë e sinqertë arti bashkohës i sotëm më pëlqen pak: ai është shumë i mjergullt, ka shumë abuzim. Nuk më mjafton. Literatura në të kundërtën është një terren ku ndjehem natyrshëm , me të cilën mbeten ende shenja: mund të thuhet nëse një tekst është i mirë apo jo.
Nuk mundemi vërtet të hilezojmë siç ndodh me foton: shikohet shumë kjo prirje e kohës së sotme për të fotografuar banalitetin e përditshëm, shëmtimin, boshllëkun ekzistues.
Arti bashkëkohës ka përparuar shumë, nuk ka më limite apo shenja rikthimi (repères) , gjithçka mund të ekzistojë dhe kjo është shumë turbulluese për dikë si unë, që i kushton një rëndësi të madhe çështjes së kompozimit të vërtetë, punës së mirëfilltë, estetikës. Pozicioni i artistit sot varet shumë nga relacionalja/nga blloku i tij i adresave: nuk shoh raportin me punën!
Shkurt, për momentin jam vërtet në literaturë përderisa vazhdoj të shkruaj. Megjithatë, vazhdoj njëkohësisht të tjerat, fotografimin, ekspozimin e pikturave, videon pör në një mënyrë më të qetë.

Keni ju subjekte të preferuara në foto?

Interesohem shumë për trupat e femrave [ Vorpsi tregon një foto në mur , në të cilën prezantohen shumë buste femërore pranë e pranënga të cilat vihet re dukshëm kafazi i kraharorit]. Konsiderojmë shumë shpesh trupat, format e tyre , si një objekt bukurie , mishërim i erotizmit. Në të kundërtën për mua këta trupa fshehin plot mendime , gjëra që shfaqen e zhduken: pësojnë transformime. Askush nuk e ka zgjedhur trupin e tij, ne duhet ta pranojmë në të gjitha gjëndjet e tija të njëpasnjëshme. Sigurisht sensualiteti ekziston por kjo nuk më shtyn mua në shikim keqndjellës.
I fotografoj këta trupa me një lloj estetike duke mos nguruar pa përjashtim asgjë nga ajo që gjejmë në tekst.

Pikërisht këtu , dy aktivitet e juaja foto dhe shkrim, bashkohen, sepse ne romanin tuaj, vashëza është në qendër , ajo rritet , ka shumë identitete por ajo është heroina. Vijmë atëherë tek njëra nga temat principale të tekstit tuaj, imazhi i femrës, gjithnjë dyshues për “putinerie“. Mendoni ju që ky zhvlerësim femëror është një pasojë e mentaliteteve nën diktaturën e Shqipërisë apo është një konsiderim i mirëfilltë në këtë vend?

Është një pyetje e ndërlikuar sepse sigurisht diktatura ka çuar në një amulli të mentalitetit të vendit. Qënia njerëzore ishte e burgosur atje: gabimet lindnin lehtësisht nga kjo gjëndje e të mbullurit. Megjithatë, mendoj se është një imazh një imazh mjaft prezent në vendet mediterrane , nèese shikojmë p.sh Italinë e viteve 40, shohim që bukuria nuk e lë shpirtin të qetë. E dënojmë; njëjtë Greqia, Jogosllavia, që ishin vende pak të indistrualizuara. Qënia njerëzore ka nevojë, mbi të gjitha në shoqërinë oksidentale, të krijojë idhuj, Ndaj , në Shqipëri, ishte e pamundur. Femrat shndërroheshin në një misterë të magjishëm mbi të cilat fantazojmë.

Duhet ta konsiderojmë këtë roman si totalisht autobiografikë? Ka ai vlera dëshmimi apo është thjesht lehtësim ?

Nuk është tërësisht autobiografik [(çdo shkrimtar, edhe po të jetë në fiksion të plotë, flet gjithnjë pak nga vetja)]. Për mua , ky libër është në radhë të parë autobiografia e Shqipërisë. Ajo që përshkruaj është përjetuar nga mijra njerëz në këte vend.
Nuk shkruaj as për dëshmi, as për lehtësim. Kur shkruaj, nuk më lehtëson. Kam një ide shumë më të lartë për literaturën. Kur e përdorim thjesht për të nxjerrë gjëra, nuk i besoj dhe nuk e dua, gabaim mbase. Në sytë e mi, proçesi i krijimit shkon shumë më lart se thjesht ideja të njerrësh gjëra nga vetja, këtë mund ta bëj në të folur me një mike. Për aspektine dëshmimit, është e sigurtë që duke treguar atë që ishte në të vërtetë Shqipëria (sepse gjithçka është e vërtetë , edhe pse mund të mos më ketë arritur), prekim gjithsesi në të vërtetën histori. Megjithatë, nuk është vërtet ajo që kërkoja : kisha një nevojë të vërtetë krijimi.

Kur lë Shqipërinë për të arritur në një tjetër vend demokratik dhe liberal, dhe mbi të gjitha të qenit një femër e bukur, vallë nocioni i « putinerisë » vazhdon t’ju ndjekë ?


Në relaitet nuk ndihem më eprekur nga ky problem. Megjithatë, edhe këtu më thonë nganjëherë « Oh ! Ornela, të pashë në tele të ftuam sepse je e bukur , apo s’është e vertetë »
Kjo gjë ndodhi pikërisht për emsisionin Vol de Nuit. E vërteta është që Patrick Poivre D’Arvor shkurt kishte pëlqyer librin tim dhe më kishte ftuar pa më njohur më parë se të më ftonte !

Nga nje këndvështrim më i përgjithshëm, si jetohet kalimi nga një diktaturë në një demokraci ?

Për mua, ky tranzicion ka qenë turbullues, e kundërta nga disa bashkëpatriotët e mi që janë adaptuar lehtësisht. Po bëhen 12 vjet që endem nëpër botë dhe ende nuk kam gjetur vëndin tim. Shqipëria ishte në fakt , një vend shumë i strukturuar ( familja, shoqëria), kur donim të lëviznim shumë larg, gjendnim një mur : qënia njerëzore dinte pra shumë mirë ku dhe në çfarë limitesh të lëvizte. Papritmas, ardhur nga një vend nga një vend aq i mbyllur, aq « i linjëzuar », e arritur në një vend ku nuk ka asnjë shenjë(ose asnjë model) është vërtet destabilizuese. Oksidentalët janë gjitnjë në lëvizje : studimet, puna, nganjëhe¨re edhe familjet janë tranzizuese. Mua m’u kanë dashur vite që të mësohesha, një kohë të gjatë kam ndenjur në një lloj letargjie , duke mos arritur ne integrimin e kësaj shoqërie me aq pak forma fikse.
Për më shumë duhej të gjeja një vend që më përshtatet dhe kur je emigrant , e para gjë është mbijetesa : në këtë rast figurues, arti kthehet në diçka abstrakte , i largët. Siç thoshte Marksi , për qenien njërëzore , ka bazën dhe superstrukturën. Si i bëhet kur ka ashtu si unë, bazèehumbur. Kohëgjatë , edhe pse arti më më dilte gjithnjë përpara, ishte e pamundur të krijoja sepse duhej më parë të mbijetoja.

Ju e keni lënë Shqipërinë në moshën 22 vjeçare. Jeni kthyer atje ?

Ka gjashtë apo shtatë muaj, që u ktheva një dhjetëditësh.

D.m.th pasi kishit shkruar librin?

Po, por Shqiptarët nuk e kanë lexuar ende. Nuk e di nëse kjo do të shndërronte diçka për ta por në fakt nuk mund të më mllefojnë sepse përshkruaj vetëm të vërtetën. Gjithashtu nuk është ajo që autorët e tjerë kanë bërë, të cilët kërkonin t’i jepnin të huajve imazhin e këtij vëndi më ekzotik, më të bukur se ai ishte kur realiteti i hidhëronte. Unë nuk nuk kam luajtur këtë lojë.

Ka disa muaj, pra ishte hera e parë që ju ktheheshit?

Jo, e dyta por nuk rri kurrë gjatëkohë. Kam kuptuar se vetëm e shkuara ime gjëndej atje dhe se ishte goxha pas meje. Gjithsesi, si të jem atje , në Itali apo Francë, nuk ndihem asgjëkundi tek unë (chez moi). Vëndndoshja ime është bërë shumë “oportuniste „ në kuptimin se ajo instalohet në vendodhjen ku mund të krijoj, shkruaj, shkurt të jem në paqe.

Në lexim, turbullohemi vërtet nga përshtypja sa shumë doni ju ta përçmoni këtë vend: si qëndron realiteti’ Është e mundur që përfundojmë vërtet duke dashur xhelatin tonë?

Sinqerisht, po sigurisht që mund ta duam por mundemi gjithashtu të zgjedhim ti japim fund një ditë durimit të vuajtjeve. Është një dashuri si ajo që ndiejmë për një prind që ju keqtrajton: kemi dëshirë t’u ikim lidhjeve me këtë prind, mbajmë distancat për vetë mbijetesën, për të mundur të ekzistojmë pa mundur të pengojmë arsyet e thella të këtij instikti dashurie. Shqipëria është vendi ku jam rritur, ku kam kujtimet e mia të rinisë, dhe duke qenë une vetë dikush shumë nostalgjik, është normale që këto kujtime të më vijnë të zbukuruar.
Ateherë po, isha dhe jam akoma e lidhur me këtë vend, por pata qartësinë të shkëputem , në momentin e ardhur. Sot , e dua qetësisht, nga larg.

Le pays où l’on ne meurt jamais,
Ornela VORPSI
Actes Sud
15 euros, 155 pages.

kush di frengjisht, ja nje tekst i shkruar nga ornela:

La haine de la beauté



Dans mon travail photographique, j'ai toujours essayé d'inventer avec le « nu », le corps féminin, un rapport situé au-delà de la beauté et de la sensualité de la chair et qui questionne la fugacité du corps, l'effet que le temps a sur lui. Ce processus d'altération du corps, la lutte qu'il engage de la part de l'humain trouve une expression extraordinaire chez Mishima, et c'est pourquoi je me sens si proche de lui. Mishima a voulu, grâce à une discipline de fer, maîtriser le devenir de son corps, lui infliger un traitement qui le rende digne de son âme et de sa pensée. Mishima avait en effet été bouleversé par la beauté du Saint Sébastien de Guido Reni, ce qui « se comprend d'autant mieux que l'art japonais, même dans ses estampes érotiques, n'a pas connu comme le nôtre la glorification du nu » (Marguerite Yourcenar ; « Mishima ou la vision du vide »).



Je connais bien sûr le travail photographique d'Araki, dont l'érotisme, quasi cruel et sadique - la cruauté et le sadisme aiguisant le désir - présente de la femme une figure de soumission et exprime un point de vue essentiellement masculin. Je souhaite pour ma part porter sur ce sujet un regard « plus féminin », sans chercher à mettre en scène la femme japonaise mais en la laissant se mettre elle-même en scène. Je tenterai d'être une observatrice obéissante de cette « nouvelle femme » japonaise, dont l'occidentalisation inexorable causait tant de chagrin à mon Mishima bien aimé.



Cette érotique de la soumission, liée au fantasme d'une femme vouée au sacrifice, est également un des leitmotivs du cinéma de Mizogushi. J'aimerais, au plan de la composition, suggérer de discrets renvois aux œuvres du cinéaste et à sa vision traditionnelle de la société japonaise, de même qu'aux films d'Ozu, fortement influencé par la culture occidentale, dont le cadre rappelle l'esthétique du Novecento, les peintures de Sironi, de Carra, et invente une métaphysique de l'image qui n'est pas sans rappeler celle de Chirico. Je désire, à ma manière, à travers ces références plus ou moins explicites, inscrire mont travail dans les rapports ambigus et contradictoires entretenus par les cinéastes japonais avec l'occident et leurs propres traditions. Idéalement, j'aimerais trouver un point d'équilibre entre une image « contemporaine » de la femme japonaise et les points de vue anciens tels qu'ils se donnent à voir dans le cinéma de Mizogushi ou d'Ozu, et dont elle demeure tributaire.



Et pour compléter cette image du Japon d'aujourd'hui, je recourrai à l'écriture. Mon travail sur le nu aura sa contrepartie écrite, dans une série d'histoires ou de « contes japonais » inspirés de mes rencontres, d'histoires entendues ou rêvées, ainsi que par les auteurs japonais que je fréquente depuis des années et auxquelles je dois mon amour des formes courtes, de la fable et de la nouvelle. À chaque photographie ou série d'images correspondra ainsi un récit, et l'ensemble pourra donner naissance à une exposition et à un livre. Chaque récit décrira un moment de vie, l'histoire d'une femme, et me permettra de poser la question du narrateur et du personnage, de leur statut dans le Japon contemporain. Comment écrire, aujourd'hui, une histoire ? De quel point de vue ? « Qui » vit une histoire ?



Les héros du Japon ancien aiment et meurent dans leur carapace de soie et d'acier.
À travers mon travail d'écriture et grâce à mon séjour sur place, j'aimerais découvrir ce qui demeure aujourd'hui de cet ancien adage. Qui sont les nouveaux « héros » d'aujourd'hui et comment meurent-ils ?

Nentor 24, 2004


Romani i parë i artistes shqiptare vlerësohet lart në Francë

Vorpsi: Ky është "Vendi ku njeriu s'vdes kurrë"


--------------------------------------------------------------------------------

Zana Lipe


Vendi ku njeriu s'vdes kurrë" është një roman i pritur bujshëm në Francë, ku 155 faqet e shkruara nga Ornela Vorpsi përpihen në një kohë të shkurtër, me gjithë dhimbjen therëse që ndien herë pas here në kraharor, me gjithë mallin e përzier me shqetësim. Personazhi kryesor është një vajzë e vogël, e cila ndërron emër sipas moshës e sipas ngjarjeve. Fillon tregimin Elona, më pas Ornela, Ina dhe e mbyll Eva. Eshtë për t'u admiruar kontrasti që krijon një personazh i tillë, një krijesë ende e paformuar, e brishtë, tërësisht e pafajshme, një jashtëtokësor i vesit në një shoqëri që funksionon sipas një rregulloreje paranojake. Përkujdesi për ruajtjen e virgjërisë te femrat është aq i tepruar sa vajzat, ende të vogla por të hijshme, mund të shihen si një femër e përdalë në embrion. Humori, ironia dhe dëshmia e përpiktë, mbështjellë me plot imazhe e ngjyra nostalgjike të fëmijërisë, nxjerrin më mirë në dukje tragjedinë femërore. Pasojat e pasionit të "ruajtjes së nderit" janë larg komedisë. Elona ndien gjithë peshën e rëndë të të qenit femër në një shoqëri të tillë, me vdekjen e nënës së shoqes së saj, Kristinës. Babai i Kristinës gjendet në burg dhe nëna mbetet shtatzënë me dikë tjetër. Për të riparuar gabimin, nëna e saj vdes pas një aborti ilegal, mbytur në gjak. Kristina kthehet te gjyshja, nuk e zë më kurrë në gojë nënën e saj, ndërsa vëllai deklaron: "Ç'kërkoi, gjeti, kurva!"
Një tragjedi femërore, e përshkruar me virtuozitet, është ajo e Ganimetes dhe nënës së saj, Bukuries. Jetojnë pa burrë në shtëpi, por kanë herë pas here vizitorë mashkullorë, nuk ngacmojnë kërkënd, madje i janë përkushtuar memecërisë për të mos shkaktuar probleme. Ganimetja lexon Mopasanin, Tolstoin. Të gjitha këto Elona i vëzhgon nëpërmjet telit të rrobave, varur në ballkon, që s'është gjë tjetër veçse tel elektriku, i cili kishte përdorime të paimagjinueshme në Republikën Popullore Shqiptare. Elona kujtohet se sa kënaqësi u jep vajzave të vogla ky tel tek luajnë me të me litar. Kapitulli "Bel-ami" mbyllet me përdorimin e telit si litar për të varur veten. Ganimetja dhe Bukuria të internuara për imoralitet, përfundojnë të varen bashkërisht, nënë e bijë, me tel elektriku. O. Vorpsi, me elegancën e saj, nuk ia lejon vetes të na bëjë pyetjen - por ne të gjithë ndoshta ia bëjmë pas leximit të ketyre ndodhive - se cili është perversi: gruaja e dënuar për imoralitet apo kjo shoqëri maçiste e totalitare? Vajzat që zgjedhin mbytjen në Liqenin e Tiranës, sepse mbartin një fëmijë jashtë martese, apo ruajtja vatikanore e nderit nga ky vend ateist që nuk lejon abortin?
Tjetër dashuri, që u dëmtua në embrion, është ajo vajzë-baba. Babai në burgun e Spaçit, sepse kishte vënë re që mungonin patatet në treg përpara festave dhe se kishte shprehur mendimin që i ati i qe dënuar pa të drejtë, prish një herë e përgjithmonë çdo shans që kishte një marrëdhënie normale vajzë-atë. Ornela mundohet të endë fijet e një rrjete të plotë familjare pa sukses, tashmë është tepër vonë. Vizitat te babai përfundojnë me një mall të madh për përqafimin e nënës, me një ndjenjë faji se pse nuk ndien dashuri si fëmija për prindin. Një nga ngjarjet e treguara më me zgjuarësi e zhdërvjelltësi teatrale është ndodhia e duelit të fëmijëve në kopshtin e gjyshes. Fëmijët janë të frymëzuar nga historia e Romeos dhe Zhuljetës, pikërisht nga skena e duelit. Si shpata shërbejnë dy shufra të gjata të bardha, gjetur brenda një amfore, rrethuar nga hithrat. Gjyshja humbet buzëqeshjen. Ato dy objekte të bardha janë kockat e kofshës së djalit të saj shpallur armik i popullit. Ky djalë në moshën shtatëmbëdhjetëvjeçare kishte dashur të arratisej për t'u bashkuar me të dashurën sllave. U kap, u var dhe u la i varur për të trembur të tjerët. Një kushëri vodhi kufomën për t'ia sjellë s'ëmës, por nuk mund ta varrosnin normalisht. Nëna e fut në amforë dhe e qan gjithë jetën e saj në fshehtësi…. Të tilla vijnë imazhet në librin e Vorpsit, i cili zbërthehet mirë veçse duke e lexuar e rilexuar.


Si lindi romani dhe pse Ornela Vorpsi flet "ashpër" për Shqipërinë

Pse ika nga Shqipëria

"Gjeta forcën të largohem në momentin e duhur"
Ka kohë që shkruaj, por ideja e botimit ka lindur rastësisht. Një ditë i lexova në përkthim simultan disa fragmente një mikut tim shkrimtar, Eric Laurent, që më nxiti me zjarr t'i botoja". Kështë thotë Ornela Vorpsi, fotografja e njohur, që së fundmi është shfaqur befasuese në Francë me romanin "Vendi ku njeriu s'vdes kurrë".
Pse keni shkruar në italisht?
Kam kryer studimet për arte në Itali. Dhe zgjodha të shkruaja italisht edhe për t'u shkëputur nga ajo çfarë tregoja. Italishtja më tërhiqte në një univers larg Shqipërisë, ku mund të shkruaja gjithçka kisha për të thënë. Ka edhe një arsye më pragmatike: në qoftë se do shkruaja në shqip e t'ia dërgoja ndonjë botuesi atje, ndoshta do të më kishte refuzuar, duke u nisur nga përmbajtja!
Romani është autobiografik?
Në radhë të parë, është autobiografia e Shqipërisë.
Jeni kthyer në Shqipëri?
Vetëm dy herë: ndenja nja dhjetë ditë para 6-7 muajsh. Shqiptarët ende nuk e kanë lexuar këtë libër. Mbase nuk do të më duan se unë aty përshkruaj vetëm të vërtetën. Unë nuk kam hyrë në lojën e disa autorëve shqiptarë që e paraqesin jetën atje si më ekzotike, më të bukur se ç'është në të vërtetë.
A e doni vendin tuaj?
Kur ke një të afërm që të rreh, ti e do, por edhe dëshiron të ikësh prej tij, largohesh për të siguruar ekzistencën, por kjo nuk të pengon të ruash instiktet e thella dashurore. Shqipëria është vendi ku u rrita, ku kam kujtimet e rinisë; duke qenë se jam shumë nostalgjike, është normale që këto kujtime të më vijnë shpeshherë të zbukuruara. Kam qenë dhe jam e lidhur me këtë vend, por kam gjetur forcën të largohem prej tij në momentin e duhur. Sot e dashuroj në qetësi, nga larg.
Maia Gabily


Jeta e fotografes mes Shqipërisë, Italisë dhe Francës


Kur punonte modele në diskoteka
Ornela Vorpsi mendon në shqip, shkruan në italisht, krijon në art me gjuhën universale të artistëve dhe i pëlqen të rrijë mbyllur në apartamentin e saj në Paris. Kur del, mban mbi qafën e saj, që do t'i kishte pëlqyer El Grekos, një bukuri që të turbullon paksa, e për të cilën është e ndërgjegjshme. Në Shqipëri, kur ishte vajzë e vogël, i thoshin të gjithë se vajzat tepër të bukura bëhen kurva… Ornela është një femër misterioze, me sjellje feline. Në fakt, në apartamentin e saj është zot një mace e madhe, së cilës i lejohet gjithçka: të ecë midis pjatave, të flejë në krevat midis saj dhe burrit italian, të ndërpresë intervistat. Mbi derë, portreti i Majakovskit. "E dua më shumë nga të gjithë, sepse rrezikoi gjithnjë". Kjo 35-vjeçare ka lindur në Tiranë, ku ka përpirë të gjitha librat që i binin në dorë e ka studiuar për arte. Më 1991 iku, bashkë me të ëmën, në Itali, Perëndimi më i afërt. Natën ka punuar si modele, kubiste në diskoteka, ditën studionte. Këtu gjeti dashurinë, por edhe racizmin, stereotipet mbi shqiptarët e ardhur me anije mbushur plot me ëndrra të shtrembra. Në Paris erdhi më 1997. Shkruan në një italishte të egër në masë të pëlqyeshme. "Nuk sajoj gjë. Ajo çka shkruaj është ajo ç'më ka ndodhur, ose ç'kam parë", thotë ajo. Dhe Ornela është pak e habitur nga suksesi që ka pasur libri në Francë. Ajo ende nuk e ka të qartë se ç'do të bëjë pas kësaj. Nuk ka pretendime. Me këto fjalë, "Pa pretendime", ulet gjithnjë të shkruajë diçka. Për të luftuar në vetvete difektin e shqiptarëve, pasi, siç e thotë vetë, "jemi një popull megalomanësh". Cristina de Stefano.

Ornela Vorpsi: Vendi ku nuk vdes kurrë



Librin e Ornela Vorpsit, "Vendi ku nuk vdes kurre", e hapa me një kureshtje të madhe, kureshtje e krijuar nga diskutimet e shumta, teper të polarizuara, qe kam lexuar kryesisht në internet. Per kritiken, kryesisht ate italiane, Ornela Vorpsi perfaqeson një brez të rinj shkrimtaresh shqipare qe shkruajne në gjuhe të huaj, e qe shohin vendin e tyre, Shqiperine, me sy kritik. Vepra e saj nuk ka kaluar pa u vene re si nga kritika letrare, ashtu edhe nga agjensite e ndryshme qe shperndajne çmime letrare.

Kritika shqiptare eshte nxjerre jashte lojes: Vorpsi refuzon ta botoje vepren e saj në shqip; në menyre eksplicite Vorpse refuzon, sidomos, të perktheje në shqip "Vendi ku nuk vdes kurre". Sipas një interviste të dhene per shtypin gjerman, Vorpsi pranon se kjo eshte deshira e familjes se saj: libri eshte teper personal dhe familja i ka kerkuar qe ky liber të mos perkthehet kurre në shqip. "Une jam njeri familjar," vazhdon Vorpsi, "njeri qe e dua shume familjen dhe, e pranoj, në kete kerkese i jam dorezuar vullnetit te saj: do e respektoj".

Lexuesit shqiptare, të cilet librin e Vorpsit "Vendi ku nuk vdes kurre" e kane lexuar ne italisht (gjuha me të cilen eshte shkruar libri fillimisht) apo frengjisht, ndahen në dy grupe: grupi qe mendon se Vorpsi eshte një mashtruese e madhe dhe grupi qe mendon se Vorpsi eshte shkrimtare e mire.

Se fundi, "Vendi ku nuk vdes kurre" eshte perkthyer edhe në gjermanisht nën titullin “Das ewige Leben der Albaner”. Eshte, në kete gjuhe, qe une e lexova librin. Me poshte eshte nje perpjekje e imja per te dhene opinionin tim mbi te. Libri i Vorpsit hapet me një dedikim, arroganca e te cilit nuk mund të të lere indiferent: “Ich widme dieses Buch dem Wort Bescheidenheit, das im albanischen Wörterbuch nicht vorkommt. So ein Mangel kann sonderbare Auswirkungen haben auf die Entwicklung eines Volkes”. (Ia dedikoj kete liber fjales modesti/perulesi, e cila nuk gjendet në fjalorin e shqipes, një mungese e tille mund të kete influenca/konsekuenca të veçanta ne zhvillimin e një populli.)

Në qender të librit eshte vete rrefyesja, Ornela, e cila në kapituj të ndryshem të librit merr emra të ndryshem femrash. Autorja pershkruan ketu një faze të veçante e të rendesishme per formimin e karakterit të njeriut e, si rrjedhim, edhe të sajin, ate të pubertetit, ate kur ajo nga një femije shnderrohet në grua. Bota e kesaj femije/vajze/gruaje eshte teper klaustrofobike dhe, per menyren se si e shoh une boten dhe jeten, gati patologjike. Kemi një vajze qe rritet kryesisht mes femrash; nene, gjyshe, teze, qe i perserisin në menyre te vazhdueshme kesaj femije, vajze apo grua se eshte një kurve; se të qenurit e bukur nuk eshte vetem se dera tek kurveria; se një dite, kur ky femije të behet grua, se një dite kur të vije koha, ajo do u kthehet në shtepi me barkun e mbushur. Qe ky eshte fati i shkruar i ketij femije e di edhe gjyshi, një avokat mbrojtes i edukuar jashte; ky e therret te mbesen Mata Hari dhe mbesa e ka të qarte, qe ky epitet i vihet sepse ka potencialin e një Mata Hari per të terhequr meshkujt. Te gjithe, gra dhe gjysh, nuk ngurojne t'i thone ne korr te mbeses se ajo me te atin do hapin nje dyqan ku ne nje tabele do shkruhet (me falni qe nuk e perkthej dot ne shqip, eshte teper vulgare):

VATER & TOCHTER

ARSCH ZU VERKAUFEN - LIEBESDIENSTE ALLER ART

Babai i vajzes, eshte një burre qe rreh të shoqen - gjurmet e kesaj dhune jane stamposur perjetesisht në tapetin e bardhe të shtepise, një njolle gjaku e dale nga koka e se emes, qe as uji, as sapuni dhe as koha nuk e zhbejne; vetem largimi nga shtepia. Perveç kesaj, ai perkedhel dhe puth te bijen deri ne bezdisje. A e abuzon seksualisht i ati te bijen? Asgje nuk thuhet ne menyre eksplicite.

Babai i autores perfundon per disa vite ne burg, i tradhetuar nga shoku i ngushte, per arsye te paqarta: ishte reklamimi i tij ndaj patateve qe mungojne ne treg para vitit te ri? apo sepse pushtetari P. Shehu donte ta kishte rrugen e lire per ne krevatin e mamase? Vorpsi, adoleshentja, insiston te mesoje te verteten e mamase dhe te çliroje ndergjegjen e saj; autorja edhe te lexuesit: P. Shehu nuk kishte kerkuar kurre asgje prej saj. Pra, ngelen patatet. Apo, eshte thjesht deshira e Vorpsit qe te jete keshtu? Sidoqe te jete, femija, vajza, gruaja nuk ndjen asgje per babain. Ku t'i kete rrenjet kjo humbje dashurie? Tek drama e femijes qe duhet te zgjedhe midis dashurise se mamase dhe babait? Apo, tek abuzimi i sugjeruar?

Kur femija, vajza, gruaja del në rruge ajo vihet ose nen shenjestren e burrave qe e dhunojne verbalisht (kembet, seksi, burrat, akti, kurveria), ose nen shenjestren e gruas ziliqare e xheloze. Kjo, gruaja tjeter, eshte ajo e ndershmja; e ndershme sepse eshte e shemtuar, me qime, si burre, e të cilen nuk do ta penetroje askush: e ndershme nga halli. Kjo grua tjeter shfaqet here si zyshe Dhoksia qe e rreh autoren-vajze me vizore; here si komshija qe qan të perdalen Bukurie dhe vajzen e saj (moshatare e autores), Ganimeten, gjithashtu kurve; here si komshija qe hyn në shtepine e dy të perdalave pasi keto i kane internuar per moral të keq; here në fytyren e gruas se dyte të babait.

Babi u martua. Gruaja e tij eshte 38 vjeç. Ai me tregoi, se ajo ishte akoma e virgjer. ... “Ajo eshte e shemtuar”, pranon babi, “por një grua e mire ... Une kam fjetur vetem njehere me të, qe ta lija me barre. Por ajo eshte kaq e shemtuar, saqe une nuk mund të fle me me të, bile fleme qe tani me krevate të ndara”. Nuk e kam idene se perse ai m’i tregon mua të gjitha keto, por me në fund e kuptoj. Ai shpreson qe une t’ia tregoj keto mamase. Gruaja e tij ngeli me barre, me një here të vetme.

Femra e bukur ka një gur të madh në qafe: fatin e saj si kurve. Dhe vdekjen e pashmangshme. Ne vendin ku nuk vdes kurre, të vetmet qe vdesin jane femrat e bukura. Blerta dhe Dorina, të bukura, inteligjente; të dyja ngelen me barre nga dashuria qe i braktisi, të dyja e gjeten prehjen tek “Gjiri i kurvave”, aty ku uji i liqenit krijon një vorbull marramendase qe të merr brenda e nuk të nxjerr me perjashta. Bukuria dhe Ganimeti, permendur me siper, vdesin gjithashtu; keto preferojne një tel kabllo në vend të ujit. Nena e Kristines, vetem 26 vjeç, me barkun të mbushur plot nga një i panjohur, vdes gjate abortit, ulur. Në vendin ku nuk vdiset kurre, insiston autorja, njerezit të respektojne vetem kur vdes. Nga ky rregull bile nuk perjashtohen as grate kurva. Me perjashtim të nenes se Kristines. “Pak me vone erdhi vellai i Kristine dhe na shpjegoi: Mire ju be, kurves”.

Në kete bote klaustrofobe, shumgje rrotullohet rreth seksit; rreth dhunes seksuale të ushtruar nga meshkujt ndaj femres se cdo moshe, në cdo forme. Vorpsi ishte një femije kur e ndjeu kete dhune në formen e saj verbale, Ganimetja ishte femije kur meshkujt e rruges e merrnin në preher dhe ferkonin gjenitalet e tyre pas trupit të saj feminor, kurse Elona ... Elona e provoi shijen e abuzimit seksual nga Babako, gjyshi i shoqes se saj të ngushte Rudina; nga Babako qe eshte mbi 85 vjeç, i gdhendur nga rrudhat qe e bejne të duket sikur nuk ka pasur asnjehere rini; nga Babako me kapele Panamaje qe e ka blere kur ishte në Amerike e qe regjimi ja toleron sepse eshte shume i moshuar, pa dhembe ideologjike; nga Babako me kapelen e pavdekshme, simbol të latifondisteve, qe nje here në jave pret viziten e kurves se re, (të cilen e kane zili komshijet e ndershme), qe ndoshta mendon se eshte vetem një çik kurve, sepse edhe Babako eshte vetem një çik mashkull (aq e ka takatin një 85-vjeçar); nga Babako qe ka gjithmone një kuti me llokume per të joshur vajzat e reja qe ja sjell në shtepi mbesa: Nje llokume per ta prekur vajzen e vogel, Elonen, apo dyqind leke, me mire?

Shqiperia nuk eshte vetem vendi ku nuk vdes kurre e ku shumgje rrotullohet rreth seksit. Shqiperia eshte vendi ku, duke perjashtuar Tiranen, per të cilen punon e gjithe Shqiperia, njerezit hane vetem një lloj buke, të gatuar me uje, miell misri dhe qepe.

Në kete vend perrallat jane të gjitha me partizane, si p.sh., perralla e partizanit qe gelltit traktin e partise, qe e torturojne e qe, para se ta ekzekutojne, ngre grushtin lart duke bertitur: të rroje Partia, poshte nazistet. Nese perrallat jane me kafshe, atehere “luani eshte partizani, ujku dhe çakalli jane fashistet italiane ose nazistet, dhe në fund të perralles luani i ha gjithmone ujkun dhe çakallin”.

“Në kete menyre mesova – dhe tani e dini edhe ju – qe deti Jon (ky det me blu të qarte si kristali, qe ndahet midis Shqiperise, Greqise dhe Italise se Jugut), qe ky det i dashur dhe uje kristali quhet keshtu, siç quhet, sepse një here e një kohe na paskerka pasur një partizan me emrin Jon. Kur ky dha jeten per atdheun, gjaku i tij ngjyrosi detin me një ngjyre të kuqe të erret. Pyes veten, se si quhej ky det perpara se sa të ngjyrosej me gjakun e Jonit. Me sa duket nuk kishte emer deri diten kur e pagezuan partizanet”.

Në kete vend burrat ulen qe në pike të mengjesit se bashku, e thajne etjen me raki, e dezinfektojne trupin me speca dhe ullinj, e keshtu, trupat e tyre behen kaq të fuqishem sa ata nuk vdesin kurre.

Shqiperia eshte vendi ku grate hyjne në jeten e tyre bashkeshortore me ulerima (heulend), ashtu siç hyjne edhe bebet në jete.

Shqiperia eshte vendi ku, kur burrat ikin me sherbim apo ne burg, u kerkojne grave te qepin vaginen qe te ndihen te sigurt se ato nuk i ka prekur askush me dore.

Shqiperia eshte vendi ku te japin marmalade vetem kur je me nje kembe ne varr, perndryshe harroje. Shqiperia eshte vendi ku një vaksine nuk eshte thjesht vaksine; se bashku me viruset e dobesuar qe te mbrojne nga semundjet vdekjeprurese, ti merr edhe hepatitin. Shqiperia eshte vendi ku, hepatitin doktori e diagnostikon si Lepra!

Shqiperia eshte vendi, qe edhe pse e ka ndaluar ligjerisht religionin lejon, megjithate, qe tre dervishe të varrosen në varreza kolektive, publike, e të paraqiten me turban ne fotografine perkujtimore. Varret e tyre gjenden në një varreze ku të vdekurit jane harruar nga të gjallet, ku të vdekurve u ka dale bari tre pash mbi dhe (ashtu siç do t’i dali edhe mamase se autores, sepse, sipas tradites ne kete familje, nenat besojne se vajzat e tyre jane një gjarper). Tek varret e ketyre dervisheve, të vetmit të pastruar e mirembajtur e plot me lule, vijne njerezit per të kerkuar mrekulline; jane keta fatkeqe në kerkim të mrekullise fetare qe i mirembajne keto varre. Sigurisht, varreza ka punonjes shteterore qe i mirembajne. Bile, një punonjese e tille i thote autores kurioze, “po ti e di qe kjo eshte e ndaluar, qe eshte e rrezikshme”. Sigurisht, sigurisht.

Shqiperia eshte vendi ku per të treguar se burri qe shtrihet per toke ka vdekur perfundimisht, doktori i çan mishin me thike, e pasi kthehet nga gruaja e shokuar e të vdekurit i thote, një i gjalle do ishte hedhur tani perpjete. E, pasi ben kete shpjegim kaq logjike, iken duke e lene të vdekurin shtrire per toke. I vdekuri nuk meriton humanizem.

Shqiperia eshte vendi ku mesuese Nurija, per të shkuar në fshatin ku ndodhet shkolla qe jep mesim, i duhet t’i hipi një treni pa dyer e pa dritare. (flasim per vitet ‘80)

Libri eshte i ndare në kapituj, ku autorja avash-avash zbulon të keqen e ketij vendi. Dhe, e keqja e ketij vendi eshte e tille, qe në çdo kapitull vjen e behet me e keqe. Behet aq e keqe, sa vdekja praktikisht behet e vetmja alternative ne jete. Ose librat.

Autorja nuk eshte vetem e bukur, ajo eshte edhe e kultivuar. Në shtepine e saj ka shume libra, një biblioteke ku ajo sherbehet me Ana Kareninen, Madame Bovary; me Kuprin, Turgenjev, Lermontov, Jessenin dhe Tschehov. Autorja rrefen se ishte teresisht në varesine e librave-droge. Sa vjeç ishte autorja kur i lexonte keto libra? Koha eshte gjeja qe me pak mund të fiksosh në romanin e Vorpsit, diku ajo eshte 6 vjec, diku 12, diku 13, diku 14 (jo rrallehere lexuesi ka perballe vete autoren/gruan). Le të themi qe, keto autore kaq të nderuar, autorja i ka lexuar midis moshes 12 dhe 14 vjeç. Por, autorja na rrefen se ajo nuk eshte e vetmja. Dhoma e pritjes se Rudines eshte plot e perplot me libra. “Libra, gjithandej libra. Rudina lexon histori per të rritur dhe ka gjithmone diçka per të treguar”. (Hm, a nuk ishin per te rritur edhe historite qe lexonte autorja?)

Por, mbi të gjitha, autorja dashuron perrallat. E, meqe ato, siç e lexuat me siper, ishin të gjitha me partizane, autorja i kerkon ato atje ku, ty dhe mua lexues, na shkon mendja me pak. Perrallat e Grimit i vijne autores nga duart e Nurijes. Kjo eshte një mesuese fshati, në një fshat jashte Tiranes (ku ajo shkon me trenin pa dyer dhe dritare). Autorja jone i jep byzylyke e xhevahire të kushtueshme, të trasheguara në familje nga brezi në brez, xhevahire të se emes Nurijes e kjo, si shkembim, i jep perrallat e vellezerve Grim, qe i merr askund tjeter por në shkollen e fshatit: pikerisht, ne kete fshat qe autorja nuk ja thote as emrin, ndodhet thesari i perrallave të ndaluara.

Por, asgje, asgje, nuk ja kalon drames se paraqitur ne kapitullin “Der Garten der Kindheit” (Kopshti i femijerise). Pasi kane mbaruar se lexuari tragjedine “Romeo e Xhuljeta” dy vajza rreth 13-15 vjece, kusherira, dalin në kopesht të imitojne ndeshjen midis Romeos dhe Tibaldos. Kerkojne te gjejne diçka te ngjashme me shpata, e i gjejne ne nje amphore, ne nje qoshe te harruar ne kopshtin e mbushur me peme hurme. Nen presionin e se gjyshes se shokuar nga "shpatat" e vajzave, ato i rifusin ato ne amphore, e mbulojne ate me myshk, dhe largohen. Të nesermen, kembet i çojne vajzat prape ke amphora, por ajo eshte bosh. Autorja na rrefen se "shpatat" ishin ... eshtra, eshtra të verteta, të njerezve të vertete. Ishin eshtrat e një të riu 17-vjeçar, dajes së autores, i cili, kur shkoi per pushime tek të afermit, dashurohet me një sllave të bukur te cilen e pa pertej gardhit me tela të kufirit. E dashuroi kaq shume djali sllaven, ashtu si edhe Romeo Xhuljeten, aq sa beri ate qe nuk mund të imagjinohej: e ndoqi nga pas, kaperceu telat. Por e vrane. E vrane dhe e lane per 10 dite në rruge qe ta shikonin të gjithe. Nuk ishte vetem. Pas 10 ditesh, një i aferm e rremben trupin e 17-vjeçarit, te dekompozuar shume dhe e ema e të vrarit e fshehu ate në amphoren ku e gjeten vajzat.

Perpiqem të imagjinoj një amphore, gryka maksimumi me diametrin e një koke, perpiqem të imagjinoj se si e fusin një të ri, të pakten 1.50 m të gjate, e shpatulla mbi 50 cm të gjera në një gryke amphore. E pamundur. Ka vetem një mundesi: ta kene copetuar trupin e djalit e ta kene futur copa-copa në amphore, ku i vdekuri gjate viteve eshte dekompozuar teresisht e i kane ngelur vetem kockat. Sa e madhe te kete qene kjo amphore per ta mbajtur gjithe ate volum mishi ne kompozim e kockash? Nuk arrij, gjithashtu, të kuptoj se si mund të mbash femijen të vdekur e të pakallur në dhé kur ke një kopesht të tere e mund ta varrosesh ku te duash, e t’i besh gjithe adetet, e ta lesh tet bir të prehet ne paqe. E, sidomos, kjo, ne nje vend, qe siç e permend edhe autorja, gjithe respektin e le per te vdekurin.

Nuk arrij, mbi te gjitha, të kuptoj se si dy 13-vjeçare qe lexojne Turgenjevin dhe Shekspirin; qe arrijne te kuptojne e vuajne dramen e Romeos dhe Xhuljetes, nuk njohin kockat, se si nuk kane pare kurre në jete të tyre kocka. Kjo me behet akoma me e pakuptueshme kur kujtoj, se qe në fillim të librit autorja me ka thene:

“Filloi me një grip të pafajshem, ashtu siç i kap të gjithe femijet. Une duhej të rrija në krevat dhe shfletoja libra. Kusherira ime, dy vite me e madhe, me solli një liber të anatomise se njeriut. Libri me thithi të teren; paraqitjet plot ngjyra të muskujve, të kockave, të damareve të gjate e blu ... Pra, keshtu qenkerkemi ndertuar. Mish dhe kocka, e kuptuat? ... Une kam frike, ma, kam frike të jem vetem prej mishi dhe kocke”. (autorja ishte 6 ose 7 vjeç)

Libri "Vendi ku nuk vdes kurre" eshte libri i një autoreje të traumatizuar, te çoroditur dhe vanitoze. Kemi një heroine/viktime të bukur, qe e dhunojne gjithe kohes, qe eshte shume e kultivuar e qe të konfronton ty si lexues me nje mori titujsh librash e autoresh, me emra artistesh - i keni pare pikturat e Bosch, pyet direkt lexuesin Vorpsi diku në kapitullin e pare të librit dhe i sugjeron qe ngjarjet e librit t'i imagjinoje si piktura te ketij piktori – qe i tradhetojne Vorpsit një gjendje pubertere; qe i tradhetojne Vorpsit vete mungesen e “Bescheidenheit”, ate "Bescheidenheit", mungeses te së ciles në fjalorin e shqiptareve Vorpsi i dedikon vete librin; qe i tradhtojne Vorpsit deshiren per te celebruar veteveten duke perdorur Shqiperine dhe komunizmin si platforme.

Ky eshte një liber me të cilin autorja ben ate qe ka pesuar vete: ashtu siç mjedisi ku eshte rritur e identifikonte Vorpsin me të keqen, e dhunonte, pra, verbalisht, po ashtu edhe Vorpsi po dhunon kete mjedis, kete vend, Shqiperine, vendin ku nuk na u vdiska kurre, dhe e identifikon me te keqen, me ligesine.

Mbi të gjitha, ky eshte një liber efektesh, ku si efekt perdoret e keqja, e cila në çdo kapitull qe vjen, behet me e keqe (e perseri libri nuk i shpeton se qenuri tejet i merzitshem e monoton). Eshte një Shqiperi ku jetojne njerez të drejtuar nga instinktet e tyre seksuale dhe e keqja; eshte nje vend ku e keqja ka kapur themelin e vete jetes shoqerore, familjen; nje Shqiperi ku te gjithe, burra e gra, shnderrohen dikur dhunuesa; eshte një Shqiperi të cilen ekzotike e ben e keqja.

Ngjarjet e libri te Vorpsit jane shume plakative, nuk kane thellesi; perveçse mire apo keq, nuk te japin asnje mundesi te depertosh ne boten e personazheve; perse keta njerez jane keshtu si jane, perse e trajtojne femijen/vajzen/gruan ashtu si e trajtojne, si reagojne palet e ndryshme te kesaj historie, te kesaj shoqerie ne gjithe elementet e hierarkine e saj. Ne jemi lene me ekspozime ngjarjesh dhe me opinionin e Vorpsit. Ne fakt, leximi i ketij libri dikur te behet nje lloj lufte me shkrimtarin; ku une si lexues mpreh vigjilencen sepse me eshte krijuar ndjesia qe ky shkrimtar po me manipulon, po me genjen.

Vorpsi thote ne nje interviste per “Deutsche Welle” se ne librin e saj e nxerr Shqiperine lakuriqe. Pertej sinqeritetit qe mbart nje qellim i tille, pyetja eshte: per çfare lakuriqesie po flasim? Vorpsi, ne opinionin tim, e nxjerr Shqiperine lakuriqe, por po aq lakuriqe sa edhe nje kurve qe rri ne dritaret e rruges se kuqe te Amsterdamit; pra, lakuriqesi si objekt voyerizmi. Vorpsi edhe kesaj lakuriqesie i ve doren dhe e manipulon (perveç Tiranes, pjesa tjeter e Shqiperise ha vetem nje lloj buke, te gatuar me uje, miell misri dhe qepe) qe te krijoje ate imazh qe i permbush me shume pritjet e klientit qe rri perjashta. Nje veshtrim ne recensat e huaja qe i jane bere letersise shqiptare te botuar jashte ketyre 18 viteve te bind, se letersia shqiptare shitet vetem si letersi e nje vendi ekzotik; me i varfer i Evropes, komunist, mbuluar me bunkere, i izoluar dhe i panjohur per pjesen tjeter te botes, me nje sistem te eger, nje vend arkaik, - te gjitha keto klishe, qe kane pjesen e tyre te verteta, e qe permbushen nga Vorpsi ne menyre shembullore. Ketij kokteili Vorpsi i shton edhe seksin, te gjitha format e abuzimit seksual. Per fat te keq te letersise se vendeve si Shqiperia, histori te tilla te bazuara ne efekte e ekzotike jane ato qe Perendimi na blen e i komercializon, jane formula e suksesit qe mban shkrimtarin e tipit Vorpsi ne loje, qe e kultivon.

"Vendi ku nuk vdes kurre" i Ornela Vorpsit, eshte nje liber i shkruar keq; nje liber qe perdor manipulimin, sugjestionimin dhe, bile, edhe genjeshtren; eshte nje liber bardh e zi, e per mendimin tim modest, aspak letersi.


25/07/2009

standart.