Robert Shvarc

nga gaz.shqiptare
----------------------

Përkthyesi i njohur feston 70-vjetorin mes miqsh

Një trokitje gotash në përvjetorin e Robert Shvarc


-----------------------------------------------------------

mi.ho.

TIRANE

Njeriu i letrave, përkthyesi i njohur Robert Shvarc ka festuar dje në mbrëmje përvjetorin e 70-të të ditëlindjes së tij. Me iniciativën e miqve më të ngushtë, kjo ditë e shënuar për Shvarcin është kaluar mes tingujve të muzikës dhe trokitjes së gotave të shampanjës në një nga lokalet e Tiranës "Për miqtë".

Me plot emocione ai i priti të gjitha urimet që i erdhën nga miqtë e ftuar. Urimi më i zakonshëm ishte: "Pastë jetë të gjatë dhe realizoftë plot gjëra që ai nuk mundi të bënte në rininë e vet". Në një moment, si duke qeshur, edhe vetë Shvarci ia uroi vetes këtë të fundit. Një urim të veçantë i ka dërguar Shvarcit edhe kryeministri i Shqipërisë, Fatos Nano. Në këtë urim thuhet:

"Në këtë përvjetor të ditëlindjes Suaj, dëshiroj t'ju shpreh sinqerisht ndenjat më të ngrohta miqësore. Dhe pse vitet kalojnë, mendja dhe zemra juaj ka mbetur gjithonë e freskët dhe rinore. Duke kujtuar librat e shumtë që kam lexuar, do të përsërisja një ndjenjë të hershme falënderimi dhe respekti për punën tuaj të mrekullueshme. Ju uroj me gjithë shpirt që të vazhdoni punën tuaj si shkrimtar dhe si përkthyes i veprave të letërsisë dhe kulturës botërore".

Robert Shvarc njihet si përkthyesi i një pjese të mirë të autorëve të huaj nga gjuha gjermane, duke filluar që nga: kolana e gjatë e veprave të Remarkut, Stefan Cvajkut, Bretolt Brehtit, Henrih Hajnes, Gëtes, Shilerit, Kurt Tukolskit, Uinertit apo Enzensbergut. Janë të shumtë titujt e përkthyer prej tij; "Harku i triumfit", "Asgjë e re nga fronti i Perëndimit", "Shkëndija e jetës", "Obelisku i zi", "Çifutka e Toledos", "Nëna Kurajë dhe fëmijët e saj", "Arturo Ui", "Opera për tre grosh", "Gjermania, përrallë dimri", vëllime me poezi etj. Veç kësaj, Shvarci ka përkthyer dhe autorë shqiptarë nga gjuha shqipe në atë gjermane, si: Dritëro Agolli, Ismail Kadare, Rexhep Qosja, Gaqo Bushaka etj.

Nga autore jogjermane i shtoj kesaj liste emrash autoresh e tituj librash, Gabriel Garsia Markez me Njeqind vjet vetmi








Nje ure mes kulturave shqiptaro-gjermane: emri i perkthyesit Robert Zhvarc, perkujtohet sot me 10 dhjetor, ne 70 vjetorin e lindjes, vetem me nje urim te ambasades gjermane. Zhgenjimi i perkthyesit rebel, ne arenen e debateve te sotme te akademikeve shqiptare per gjuhen standarte.
Robert Zhvarc



Nje ure mes kulturave shqiptaro-gjermane: emri i perkthyesit Robert Zhvarc, perkujtohet sot me 10 dhjetor, ne 70 vjetorin e lindjes, vetem me nje urim te ambasades gjermane. Zhgenjimi i perkthyesit rebel, ne arenen e debateve te sotme te akademikeve shqiptare per gjuhen standarte.

Ambasada Gjermane uron per 70 vjetorin e lindjes se perkthyesit Robert Zhvarc, nepermjet pershendetjeve miqesore te Jonatan Eeinberg, atashe i shtypit prane ambasades gjermane. Ka kujtime zyrtare, te hidheta, qe nderrojne jete vetem nje here ne 100 vjet. Ne Shqiperine e tranzicionit politik dhe moralit te ndyre, te vertetat luajne "ku kam fshehti". Ashtu si Zhvarc-it, perkthyes nga gjermanishtja ne shqip dhe anasjelltas, per dy breza te gjalle i qellon te kujtohet ne 70 vjetor nga ambasada dhe asnje subjekt, apo institucion i kultures shqiptare: "Ambasada Gjermane uron zotin Robert Shvarc me rastin e shtatedhjetevjetorit te ditelindjes se tij. Ambasada e Republikes Federale te Gjermanise nderon personalitetin e shquar te kultures shqiptare, njekohesisht ate, qe per disa dhjetevjecare e deri me sot, me perkthimet e tij mjeshterore ka qene, eshte dhe do te jete Ambasador Nderi i kultures dhe letersise gjermane ne Shqiperi. Me perkthimet sa te zgjedhura aq dhe mjeshterore, sic jane: nga Erich Maria Remarque "Tre shoket", "Harku i Triumfit", "Asgje e re nga fronti i Perendimit", "Shkendija e jetes", apo "Obelisku i zi"; nga Lion Feuchteagner "Cifutka e Toledos", "Francisko Goja"; nga Stefan Zeeig "Zhozef Fushe" dhe novela te Bertolt Brecht "Nena Kuraje dhe femijet e saj", "Kenga e nje nene gjermane", "Ditet e Komunes", "Arturo Ui", "Pushket e nenes Karrar", "Opera per tre grosh", "Baali"; nga Heinrich Heine "Gjermania perralle dimri"; nga Goethe dhe Schiller "Poezi dhe Balada" si dhe nga Kurt Tucholski, Einert, Brecht "Poezi te zgjedhura" dhe se fundi me vellimin e poezive te poetit te shquar bashkekohor H. M. Enzensberg.

Robert Shvarc mundi te ndertonte nje ure komunikimi ndermjet kultures e letersise gjermane dhe kultures e letersise shqiptare. Pervec perkthimeve te lartpermendura, zoti Robert Shvarc ka bere dhe shume perkthime te shkrimtareve te shquar shqiptare te 50 viteve te fundit nga gjuha shqipe ne gjermanisht, si Ismail Kadare, Dritero Agolli, Gaqo Bushaka, Rexhep Qosja, Hydajet Beqiri etj.

Per keto kontribute, ne vitin 1995 ai mori cmimin "Kryqi i meritave gjermane". I pari nder emrat e kultures shqiptare qe e merrte kete titull, ne kete fushe. I pari per vendet e Lindjes, i vleresuar per kesi kontributesh ne kulture nga vet presidenti gjerman i asaj kohe.

Qysh atehere, asnje shenje, nga kreu i shtetit a qeverise shqiptare, per figuren e Robert Zhvarcit. Sot eshte 70 vjetori i tij. Dy nete me pare sapo ka kaluar nje krize te forte zemre, pas disa nderhyrjeve te njepasnjeshme, operacioneve, brenda dhe jashte vendit. E shoqja thote se perkeqesimin e ka vec prej te ftohtit. Ai vet, Zhvarci i pabindur nga veshtiresite e llojit te sotem, mbetet i zhgenjyer, nga atmosfera e deritanishme e rrethit te linguisteve dhe perkthyesve.

Zhvarc ka shfaqur pershtypjet e tij, mbi gjuhen e medias se shkruar e elektronike. Ka qene nje artikull i gjate, ku flitej per "gazetarucet dhe gazetareshat". Dhe vetem nje muaj me pare, ne seminarin mbareshqiptare per gjuhen standarte ai ka shprehur opinionin se gjuha e njehsuar, megjithe gegnishten e toskerishten, duhet te jepet si lende e pare ne gjimnaze. Robert Zhvarc asnjehere nuk i ka tejkaluar kopetencat e tij te perkthyesit. Kjo eshte arsyeja qe gjithmone eshte degjuar me deshire dhe vemendje se cfare me teper do te "huazoje" dhe do "rrembeje" prej linguisteve, vetem e vetem per te sjelle gjuhen e huaj sa me ngroht ne shqip.



(Publikuar me 10 Dhjetor, 2002 17:51)

Nuk ka rëndësi nga kam ardhur: Unë jam tiranas - Robert Shvarc nderohet me titullin "Qytetar nderi i Tiranës -


TIRANE, 1 Shkurt/ATSH-Kristi Pinderi/.- "Nuk ka rëndësi nga kam ardhur: Unë jam tiranas", u shpreh mjeshtri i përkthimit të shqipes, Robert Shvarc, të Shtunën ,kur Kryetari i Bashkisë së Tiranës, Edi Rama, i dorëzoi titullin Qytetar Nderi i qytetit ku ai jeton prej 60 vjetësh . Në katin më të lartë të një ndërtese në qëndër të Tiranës ku u zhvillua ceremonia e dhënies së titullit "Qytetar Nderi i Tiranës", merrnin pjesë personalitete të njohur të artit dhe të kulturës shqiptare. Shkrimtari i njohur Dritëro Agolli, duke përshëndetur këtë ceremoni tha se, "Robert Shvarc e ka shtyrë Shqipërinë drejt Evropës, sepse ia ka hequr provincializmat dhe anakronizmat, ndërsa e ka ndihmuar letërsinë shqipe të shprehet me shprehje dhe forma të reja". Ndërsa Kryebashkiaku Rama duke i dorëzuar titullin e lartë pohoi se, "sado e madhe të ishte ceremonia, ajo do të mbetej modeste në raport me përmasat e veprës së tij". "Për të nderuar ndihmesën e tij të shquar në fushën e letrave si përkthyes i shkëlqyer dhe shqipërues i shkrimtarëve të mëdhenj botërorë, në shërbim të lexuesve mbarë shqiptarë duke lartësuar dhe pasuruar vlerat e gjuhës sonë amëtare", ishte motivacioni i titullit për mjeshtrin e përkthimit Robert Shvarc. Robert Shvarc, konsiderohet në Shqipëri si një shqipëronjës i pakrahasueshëm i cili bëri të flasin shqip personalitete të letërsisë botërore si, Erih Maria Remark, Goethe, Heine, Schiller, Brecht, Tucholsky, Weinert, Fallada, Remarque, Zweig, Ai përkthyer në gjuhën gjermane prozatorët e njohur shqiptare si, Ismail Kadare, Dritëro Agolli, Rexhep Qosja (Kosovë). Shvarc është nderuar më 26 Maj të vitit 1995, nga Presidenti gjerman, Roman Hercog, me titullin "Kryqin e Meritës", e njohur si dekorata e parë e Gjermanisë për Vendet e Lindjes. /f.n/
2003-02-01

Shvarci u bë “Mjeshtër i madh”

Admirina Peçi

Dje e nderuan me titullin “Mjeshtër i madh”. Megjithatë ai prej kohësh ndihej i tillë në shijet e të gjithë lexuesve që i vlerësojnë përkthimet e tij. I qetë, si gjithmonë me sytë depërtues e disi të shpërqendruar, u ngjit të merrte medaljen që presidenti i republikës Alfred Moisiu, i kishte akorduar për rolin e tij të madh në fushën e përkthimit. Pa u zgjatur shumë, ka mundur të japë një shuplakë për ata që nuk e respektojnë gjuhën shqipe, një falenderim për ata që e mësuan të donte shqipen dhe një premtim se në ditët e ardhshme do të punojë më shumë për të sjellë në shqip vlera të reja.

Mjeshtri i madh

Kishin ardhur shumë miq dhe adhurues të përkthimeve të Robert Shvarcit mbrëmë në odeonin e madh të Qendrës Ndërkombëtare të Kulturës, aty ku personaliteti i kulturës shqiptare, përkthyesi mjeshteror i letërsisë gjermane, u nderua nga Presidenti i Republikës me titullin “Mjeshtër i Madh”. Ky titull prej Presidentit Moisiu është firmosur që në dhjetor të vitit 2002, pas propozimit të botuesve shqiptarë. Titulli iu dorëzua, në prani të Ministres së Kulturës, përkthyesve dhe personaliteteve të kulturës, nga Sekretari i Presidentit z.Filip Rrumbullaku. Vetë Shvarc, perkthyesi i shkëlqyer dhe shqipëruesi i shkrimtarëve të mëdhenj botërorë shprehu mirënjohje për njerëzit që e mesuan të donte gjuhën shqipe. “Ndiej respekt të veçantë për nënën time që është nga Elbasani dhe për pedagogët e mi që më mësuan e më servirën bukurinë e shqipes, e cila të krijon hapësira të përkthesh nga çdo gjuhë. Jo më kot është shembull i “Iliadës dhe “Odisesë” së Homerit”,- tha Shvarc duke shprehur edhe shqetësimin e tij për atë që po ndodh sot në gjuhën shqipe. Shvarc akuzoi mediat, se janë pikërisht ato që po e shkatërrojë gjuhën shqipe, duke mos treguar kujdesin e duhur për ta mbrojtur nga fjalët e huaja. Ndërsa me përkthimet duket se është ende herët për t’u ndarë. “Do të mundohem të jap akoma. Puna ime nuk ka mbaruar. Unë kam qenë i sëmurë këto kohë, por mendoj se tani e tutje do të sjell të tjera përkthime që i vlejnë shijeve të lexuesit shqiptar”,- tha Shvarc.

Me autorët e mëdhenj

Emri i tij është shndërruar prej vitesh në një simbol të gjuhës gjermane në Shqipëri. Në vitin 1995, kur përkthyesi i njohur u nderua nga ambasada gjermane në Tiranë me çmimin "Kryqi i meritave gjermane" shumë prej përkthyesve dhe personaliteteve të kulturës e vunë në dukje këtë fakt nëpërmjet opionioneve të tyre. Robert Shvarc ishte mes të parëve njerëz të kulturës shqiptare që arriti ta merrte këtë titull pikërisht në fushën e përkthimit. Gjithashtu ky titull është dhe i pari që presidenti gjerman i asaj kohe akordoi për një figurë të shquar të vendeve të Lindjes. Pas titullit që presidenti i Shqipërisë, Alfred Moisiu, i akordoi përkthyesit të njohur mbrëmë, dhe titujve të lartpërmendur, qëndrojnë një varg i gjatë librash të përkthyer nga gjuha gjermane në shqip dhe anasjelltas. Mes këtyre librave, që janë ndër më mjeshtërorët, vlen të përmenden: "Tre shokë", "Harku i Triumfit" , "Asgjë e re nga fronti i Perëndimit", "Shkëndija e jetës" apo "Obelisku i zi" nga Erih Maria Remark; "Çifutka e Toledos", "Fransisko Goja" nga Lion Fojtvanger; "Zhozef Fushe" nga Stefan Cvajg dhe novela të Bertolt Brehtit, "Nëna Kurajë dhe fëmijët e saj", "Kënga e një nëne gjermane", "Ditët e Komunës", "Arturo Ui", "Pushkët e nënës Karrar", "Opera për tre grosh", "Baali"; nga Heinrich Hajne: "Gjermania, përrallë dimri"; nga Gëte dhe Shileri: "Poezi dhe balada". Ndërsa mes autorëve shqiptarë që ai ka përkthyer në gjuhën gjermane janë: Rexhep Qosja, Dritëro Agolli, Gaqo Bushaka,Ismail Kadare, Hydajet Beqiri etj.

--------------------------------------------

Her Vona thx per kte njoftim.

Me kujtohet kur shikonin filma dikur ne Shqiperi dhe dilte emri i Robert Shvarc...
Thoshja ..cdo jet ky si gjerman..
Tani po mesojme me shume per gjith ata njerez qe kan punuar per te pasuruar kulturen shqiptare.

Ne kulturen personale te sejcilin nga ne eshte puna e palodhur e ketyre mjeshtrave te medhej..
Kete ne nuk e kuptojme sa duhet.
Sot Shqiperia po pronesohet privatisht..

Blend Gonxhet e Fino-Angjelat e Malaj- Marselat hajduta .. kane pronesuar ne kohe rekord Miljona Dollare e mijra hektar te Tokes se atdheut me nji kontribut xero ne krijimin dhe progresin e ketij Atdheu dhe ata KRIJUESIT e atdheut e MJESHTRAT e PUNES kane ngelur me gisht ne Goje e shyqyr qe marrin nga nji Flet Lavderimi me te cilen u ngrohet zemra por me te cilen nuk blehet Benx (benxi blehet me cuarje vajzash 13 vjece ne Selanik e Milano)..nuk blehet apartament modern qe ata te punojne te qete ne punen e tyre fisnike (apartamenti blehet kur je minister socialist e me nji tender fut ne xhep nji milion dollare)..nuk blehet bilet avioni me shku ne Krete e Paris..( bileta blehet me miljonat e fituara nga Magazinat e mallrave pa Dogane ) ..nuk blehet as nji drek ne nje lokal luksoz ( ato dreka i shijojne deputetet bark derra te PS me dashnoret e tyre)..
Megjithate ata gezohen edhe me flet Lavdrimi e dekorata..e premtojne se do vazhdojne ashtu GRATIS te punojne per popullin e tyre..


Jete te gjate Shvarcit e gjithe ketyre RILINDASVe tane te gjalle..


.......

me duhet te njoftoj lajmin e hidhur...mungesa e tij do te ndjehet shume, stili i tij dhe pasuria artistike kane per te jetuar gjate

Robert Shvarc 1933 - 2003 - Sot, me 25 Prill 2003 u nda nga jeta perkthyesi dhe shqiperuesi i shkelqyer, Profesori Robert Shvarc. I dashuruar nga lexuesi shqiptar, mjeshtri Shvarc na ka dhuruar ne nje shqipe mrekulluese veprat e Remarkut, Markezit, Cvajgut, Gëtes, Kishonit etj. I nderuar si "Qytetar nderi i Tiranes", "Mjeshter i Madh i Punes", dhe me "Kryqin e Merites", mungesa e tij do te lere nje hapsire qe nuk mbushet dot kollaj. Respektin dhe ngushellimet tuaja mund ti lini ne kete teme/homazh per te ndjerin

GSH

---

HISTORIA

Vëllai i përkthyesit të njohur Robert Shvarc rrëfen lidhjet mes tyre në fëmijëri dhe rini. Gjithë fistoria e familjes Shvarc, kujtimet me të atin dhe udhëtimi në tokën e hebrejve

Alfredi, i vetmi Shvarc që shkeli Izraelin


---------------------------------------------------------

Admirina Peçi


Portreti i tij ka një hije të veçantë dhe vështrimi poshtë syzeve duket i njohur. Madje edhe ndonjë mimikë e fytyrës. Tek e sheh në këmbë para "Turizmit" në Shkodër, edhe pse nuk e ke takuar kurrë më parë, ai të sjell ndër mend përkthyesin e madh Robert Shvarc. Është vëllai i tij i vogël, i lindur tetë vjet pas Shvarcit të madh, në Shqipëri. Është një personazh që ka preferuar të jetojë i tërhequr, sikurse edhe pjesa tjetër e familjes Shvarc. Pasioni i tij ishte i lidhur me elektricitetin. Babai dhe xhaxhai i tij ishin ata që ngritën Ndërmarrjen Elektrike në Shkodër. Edhe ai gjithë jetën e lidhi me këtë zanat, ndërsa ndiqte me adhurim rrugën e bukur të vëllait të tij, Robertit, tek sillte në gjuhën shqipe autorët e mëdhenj të letërsisë botërore. Alfredi, që tashmë duket paksa i trishtuar, është i vetmi i Shvarcëve që shkoi në Izrael. As gjyshi i tij, as babai dhe as vetë Roberti nuk mundën ta shkelin Izraelin. Ishte një zë i lashtë që i thërriste, që prej kohës kur të parët e tyre jetonin në Austri. Por fati për ta qe i trishtë. Holokausti dhe përndjekjet e shumta shuan pjesën më të madhe të fisit të tyre. Pas luftës, në Shqipëri mundi të mbijetonte vetëm familja e tyre: babai, gjyshja, nëna dhe tre fëmijët e familjes Shvarc. Prej tyre ka mbetur vetëm ai, ndërsa jeton këto ditë të heshtura në Shkodër, bashkë me gruan e tij. Vjen ndonjëherë në Tiranë, te familja e Robertit. Ishte dhe para pak ditësh në një mbrëmje përshpirtjeje kushtuar të vëllait. Por ardhjet në Tiranë ndodhin rrallë, shumë rrallë. Jeta e tij gjithherë ka qenë e lidhur me Shkodrën, dhe pak veç, përtej rrethit të madh të njerëzve që mbiemrin Shvarc e lidhnin me përkthyesin e Remarkut …


Por cilat janë kujtimet e tij dhe rrëfimet për degët e hershme të familjes Shvarc, si erdhën nga Vjena në Sarajevë, rrugët që e çuan drejt Izraelit, lidhjet me Robertin kur ishin fëmijë dhe rinia e hershme… Amaneti që babai i la Shvarcit për të përkthyer "Eksodin"… Të gjitha këto, Alfredi, i vetmi Shvarc në Shkodër, i rrëfen me një lloj nostalgjie, ndërsa emocionohet shpesh kur kujton etapa të trishta të jetës së tij.

Çfarë mbani mend nga fëmijëria dhe rinia e hershme me vëllain tuaj Robert Shvarc?
Kur ishim të vegjël, mbaj mend që e gjithë familja jetonte në një lagje të Tiranës, në një banesë 2-katëshe, e cila kishte katër dhoma. Pronari i saj ishte një i njohur i tim eti. Në atë kohë ata punonin së bashku në Ndërmarrjen Elektrike. Ai i tha babait se mund të jetonim në shtëpinë e tij me qira. Por në vitin 1953 nene na thanë që të bëheshim gati se do të riatdhesoheshim në Izrael. Babi im ishte me origjinë izraelite, ndërsa nëna nga Elbasani. Gjatë bisedës që nëna ime bënte në telefon me vëllain e saj, duke i treguar se nga çasti në çast mund të niseshim për në Izrael, dikush e ka dëgjuar këtë bisedë. Ky person kishte një lloj pozite në Tiranë dhe na zuri menjëherë gjysmën e shtëpisë. Ne u detyruam të spostohemi në gjysmën tjetër të saj, në dy dhoma. Ishte shumë ngushtë. Ne ishim 6 veta në familje: gjyshja, nëna, babai, unë, Roberti dhe motra. Pastaj babait tim i erdhi transferimi për në Shkodër dhe e gjithë familja u shpërngul aty. Që prej atij momenti ne sikur u ndamë me Robertin. Ai qëndroi në Tiranë, sepse kishte punën. Mbeti aty në një dhomë të vetme. Atëherë Robi punonte sekretar në një shkollë, ku sot gjendet Fakulteti i Shkencave. Pastaj nisi punë si përkthyes i turistëve dhe unë shumë rrallë mund ta shihja. Në atë kohë unë isha ushtar në marinë në Vlorë për katër vjet. Sa herë vija me leje, merrja çelësin e asaj dhome ku jetonte Robi. Aty ai më linte gjithmonë një copë letër, pak para, ose më linte porosi që po më priste në klub. Zakonisht takoheshim te klubi i Lidhjes, ku sot është Teatri Kombëtar.

Por unë vija shumë rrallë në Tiranë. Gjatë katër vjetëve që isha me shërbim në marinë, kam ardhur vetëm 2 herë me 15 ditë pushim. Kaq kishim të drejtë.
Pra, ju jetuat fare pak kohë afër njëri-tjetrit…?
Po. Pas mbarimit të ushtrisë ne u ndamë. Meqë familja ime u sistemua në Shkodër edhe unë u sistemova aty, ku nisa punë në Ndërmarrjen Elektrike, deri në vitin 1966. Pastaj kalova në Uzinën e Kabllove. Gjatë kësaj periudhe unë shkoja shumë rrallë në Tiranë. Shumë shokë e miq të tij kanë qenë shumë më afër Robertit sesa unë. Ai vetë pothuajse nuk vinte në Shkodër, sepse nuk e linte puna që kishte. Nga puna si përkthyes me turistët, kaloi në Radio Tirana, e më pas te Shtëpia Enciklopedike.

Babai juaj banonte në Shkodër ndërkohë. Deri në cilin vit jetoi?
Babai jetoi për një kohë të gjatë në Shkodër, ku punonte teknik në centralin e elektrikut, siç funksiononte në atë kohë. Ai vdiq në moshën 63-vjeçare. Edhe ai vuante nga zemra, sepse pinte shumë duhan njësoj si Robi. Ndërsa nëna vdiq dhjetë vjet më vonë, në vitin 1983.

Roberti kishte nisur të përkthente që në kohën kur ai ishte gjallë, apo jo?
Po, që në kohën kur unë isha në ushtri më thoshte se kishte nisur të përkthente një libër shumë të bukur. Ishtë romani "Tre shokët", që ishte dhe libri i parë që mora me autograf prej tij. Më tej vijoi me përkthimin, dhe sa herë shkoja tek ai, e gjeja në tavolinë librin me autografin e tij, ose kur nuk kisha mundësi të shkoja, librin e ri ma niste me autograf.

Si e priti babai juaj orientimin e Robertit për në botën e përkthimit?
Që në fillim Roberti iu përkushtua letërsisë. Ai kishte dell poetik. Shkruante shumë poezi në fillimet e tij. Kurse babai vetë i kishte shumë qejf librat dhe lexonte në gjermanisht e në italisht. Më kujtohet që kur kishte në dorë "Eksodus" (në atë kohë ishim në Shkodër), më tha se "ky është një nga librat më të bukur që kam lexuar gjatë gjithë jetës sime". Asokohe Roberti kishte përkthyer "Tre shokët". Më thoshte: "Këtë libër duhet ta përkthejë Roberti. Por kur t'i vijë koha, jo tani". Atëkohë në Shqipëri ekzistonte antisemitizmi, ishte shumë, shumë e vështirë.

Gjermanishten ju e keni mësuar nga babai, çfarë kujtoni nga ajo kohë?
Kur familja jonë erdhi në Shqipëri, as gjyshja dhe as babai nuk dinin shqip. Në shtëpi të gjithë flisnim gjermanisht, madje edhe nëna ime, që ishte nga Elbasani, e cila ka në fakt një histori shumë të veçantë. Pas lindjes sime (unë linda në vitin 1940), në shtëpi flitej vetëm gjermanisht. Unë fjalët e para i mësova gjermanisht. Më pas me shokët dhe në shkollë flisja shqip.

Por më vonë, kur u rrita, unë nuk iu dhashë letërsisë, sikurse Robi. Unë isha i prirur më tepër pas teknikës.
Thatë se nëna juaj ka pasur një histori të veçantë. Mund të na e rrëfeni?
Ajo lindi në Elbasan dhe u rrit në strehën vorfnore. Pasi mbaroi shkollën aty, i doli e drejta e studimit për rrobaqepësi në Vjenë të Austrisë. Në Vjenë gjyshja ime kishte një rrobaqepësi shumë të madhe, ku mësonte dhe shumë praktikante. Aty i takoi të mësonte edhe nënën time. Pra, ajo e mësoi profesionin e rrobaqepëses në rrobaqepësinë ku pronare ishte gjyshja ime. Edhe njohja me tim atë aty ka ndodhur, në ato kushte. Nëna ime ka qenë shumë e bukur kur ishte e re. Më vonë, po në Vjenë, ajo u martua me tim atë. Pas pak kohe u transferuan në Sarajevë, ku lindi edhe Roberti. Dhe sërish, pas disa vitesh, ata u detyruan të transferohen në Shkodër. Roberti, në fakt, erdhi 2-3 vjet më vonë në Shqipëri, bashkë me gjyshen.

Në Shqipëri erdhi edhe xhaxhai juaj, i cili pati një fund tragjik, apo jo?
Po, bashkë me nënën dhe babain tim erdhi edhe xhaxhai. Por ai pati një fat shumë tragjik bashkë me gjithë familjen e tij. Në vitin 1935 vdiq aksidentalisht në centralin elektrik të Shkodrës. Ai la gruan bashkë me dy vajza. Pas vdekjes së tij Berta, e shoqja, bashkë me dy vajzat përfunduan në kampet e përqendrimit dhe vdiqën. E gjithë familja e tij u shua. Xhaxhai im ka pasur emrin që kam unë sot, Alfred. Ndërsa dy vajzat e tij quheshin, njëra Adela dhe tjera Frida. Pas fundit të tyre tragjik, ata mbetën në kujtesën tonë. Dhe kur mua për fat më lindën dy vajza, u vura emrin e dy vajzave të xhaxhait, Frida dhe Adela.

A ua përcillte babai ritet dhe traditat hebreje?
Vetë babai im nuk ka lindur në Izrael. Madje, ai nuk mundi të shkonte asnjëherë në jetën e tij atje. Në komunitetin që jetonte në atë kohë në Vjenë, ndiqeshin me përpikmëri të gjitha traditat. Atje ka lindur babai im, por edhe gjyshi, i cili ishte i nënti vëlla. Ata ishin një familje shumë e madhe, por më pas lidhjet me ta u ndërprenë, për arsye se ata janë persekutuar të gjithë gjatë kohës së luftës. Kurse në shtëpinë tonë mbaj mend se babai na fliste në rastet e festimeve të ndryshme. Kishte dëshirë t'i festonte në mënyrën origjinale izraelite. Vinte kapelen në kokë, lexonte tekste të ndryshme, sidomos ditëve të premte e të shtuna. Por unë isha tepër i ri në atë kohë. Nëna jonë ishte ortodokse me origjinë. Dhe më tepër këto rite i bënte babai dhe gjyshja. Ai nuk kishte shumë dëshirë që ne t'u futeshim këtyre riteve. Por kur unë u rrita, ai më thoshte shpesh se, herët, menjëherë pas luftës, neve si familje na doli e drejta e riatdhesimit në Izrael, por na u anulua sërish. "Sidoqoftë," më thoshte, "jam i bindur se ju do të riatdhesoheni dhe do të keni rastin të shkoni në Izrael. Unë nuk do të kem mundësi të shkel atje…". Si duket e parandiente, sepse ne u riatdhesuam shumë vjet pasi vdiq ai, vetëm në vitin 1991.

Si ndodhi vajtja juaj në Izrael, si e përjetuat?
Ishte tepër e vështirë në atë kohë. Motra ime filloi t'i bënte më parë dokumentet. Ndërsa unë më vonë. Në fakt hezitoja. Roberti më thoshte shpesh: "Ti nuk ke çfarë bën në Izrael, sepse unë ta njoh tipin. Ti nuk do të mund të ambientohesh në vend të huaj". Por unë kisha dy vajza të martuara në atë kohë dhe gjendja ekonomike e tyre ishte shumë e vështirë. Më duhej të shkoja, të paktën për hir të tyre. Në Izrael unë mbërrita një muaj, apo një muaj e gjysmë pas motrës sime. Që atë kohë e kuptova se unë nuk mund të jetoja në një vend të huaj. Në Shqipëri kisha gjithë shoqërinë, kujtimet e mia. Dhe ndodhi krejt siç e kishte parashikuar Roberti. Atje qëndrova vetëm një vit e gjysmë. Nuk munda ta jetoj largësinë, shkëputjen nga Shqipëria. U ktheva, megjithëse këtu nuk gjeta më pothuajse asgjë, as shtëpi, asgjë…
Vajzat mbetën atje, për njëfarë kohe. Pastaj u shpërngulën.

Në cilin qytet jetuat në Izrael?
Në Izrael na çuan në një qytet të quajtur Harmiel, në veri të vendit, në kufi me Libanin. Ishte një qytet shumë i bukur, gati përrallor, i ndërtuar në shpatin e një mali, i gjithi mbi shkëmbinj. Në atë qytet kishte gjithkund lulishte dhe pemë nga më të ndryshmet, gjithë vitin të gjelbëruara.
Ndërkohë, Roberti qëndroi në Tiranë...
Po, ai qëndroi këtu. Flisja me të vetëm në telefon. Kur i thosha se jam mërzitur dhe nuk mund të qëndroj më tepër, ma kthente: "Të kisha thënë mos e merr atë rrugë".
Roberti vetë nuk e shkeli Izraelin…
Jo, asnjëherë…

Kishte dëshirë të shkonte?
Të them të drejtën, nuk ma ka përmendur asnjëherë. Po të kishte dëshirë, do ta gjente mundësinë. Mund të vinte me ne, ose mund të vinte edhe më vonë. Madje, në kohën kur u sëmur, motra i thoshte: "Pse nuk vjen ta bësh vizitën në Izrael, sepse do të kesh lehtësira". Por ai nuk pranoi, tha se do të shkonte në Gjermani. Atje kishte një shok të ngushtë, i cili e ndihmoi. Operacionin e parë e bëri në Gjermani, në një spital hebre.

Tani në Shkodër me kë jetoni?
Jetoj vetëm me gruan. Vajzat nuk janë kthyer në Shqipëri.


Historia me pianisten Margarita Kristidhi

Kur e ngatërronin me Robertin
Ndonjëherë ndodhte që njerëzit i ngatërronin. Ose e bënin lidhjen menjëherë që ata ishin vëllezër. Kur ishte në marinë në Vlorë, Alfredi kujton një detaj të bukur lidhur me këtë. Atë kohë, sa herë merrte leje, vinte gjithmonë në Tiranë te Roberti. "Unë gjithmonë i çoja telegram Robit, para se të vija nga Vlora. Edhe një herë që erdha në Tiranë, shkova në dhomën e tij, ku më kishte lënë shënimin: 'Jam në Durrës me turistë'. Sipas tij, ky komunikim kishte ekzistuar gjithmonë mes tyre. Ai rrëfen se pas asaj ardhjeje në Tiranë, në afishe jashtë kishte parë të shënohej afrimi i premierës së operës "Berberi i Seviljes". "I shkrova një letër dhe i thashë se doja një biletë për atë shfaqje. U nisa për në Shkodër dhe që andej fola në telefon me të. Më tha se biletën e kishte lënë në dhomën e tij, dhe më theksoi datën e shfaqjes. Më kujtohet se isha në radhën e parë. Mund të kishte rreth pesë-gjashtë veta në atë radhë. Kisha veshur uniformën e marinës, kapelën e kisha vendosur në karrigen bosh, në krahun e majtë timin dhe po shihja shfaqjen. Por aty më bëri shumë përshtypje një pianiste që ishte në orkestër. Ishte Margarita Kristidhi, të cilën atë kohë nuk e njihja. Po ashtu edhe Llukë Kaçaj në rolin e Don Bazilios më bëri përshtypje. Por më tepër në atë shfaqje mbaj mend që shihja pianisten". Kështu rrëfen Alfredi, ndërsa thotë se krejt pa vetëdije po provonte një lloj simpatie të veçantë për pianisten. "Pas shfaqjes do të takoja Robin, i cili më priste te klubi i Lidhjes. Kur mbërrita atje, ai ishte në tavolinë me dy-tre të tjerë. Mbaj mend që më tha, ndërsa qeshte: "Unë ta kam prerë biletën që të shohësh operën, jo pianisten". Shtanga. Thashë me vete se nga e kishte marrë vesh ai kaq shpejt. Por, menjëherë ai më tregoi me gisht Margaritën, e cila ishte me biçikletë. Ajo kishte ardhur para meje dhe me siguri e kishte bërë lidhjen. Ajo e kishte kuptuar se isha vëllai i tij".


"Ditët e fundit me Robin"

Ato janë ditë shumë të trishta. Por është njëkohësisht dhe koha kur ai ka qëndruar më gjatë pranë Robertit. Muajin e fundit në spital kanë ndarë bashkë shumë biseda. Ndërsa një amanet të hershëm që ati i tyre e la për Robertin, e kanë zënë në gojë shpeshherë, ato net të gjata kur përkthyesi i njohur merrej pafundësisht me librin "Eksodi". Ishte historia e hebrenjve, ishte historia e të parëve të tyre, një histori që iu përkiste atyre. "Më kujtohet koha kur ai punoi me këtë libër. Muajin e fundit të jetës së tij unë kam qëndruar në spital bashkë me të. Atë natë që përfundoi faqen e fundit të "Eksodus", punoi deri vonë. Më pati treguar e shoqja, Aristeja, që në ato momente kishte thënë: 'Sot i dhashë fund amanetit që më pat lënë babai'. Sepse babai i pati thënë: 'Këtë libër duhet ta përkthesh patjetër'. Aty është historia e hebrenjve, është libri që ai vlerësoi më së shumti në jetën e tij". Më tej Alfredi kujton se ato kohë në spital ky libër ishte strumbullari i bisedave. "Muajin e fundit që ishte i sëmurë, kemi folur shumë për këtë libër. Ditët e para ishte mirë me shëndet dhe na qëllonte të flisnim shumë gjatë". Kur kujton këtë periudhë, emocionohet së tepërmi. Kujton edhe detaje të vogla, copëza bisedash, ditët kur i ati e lexonte në shtëpi në Shkodër, në kohën kur ai ishte një libër krejtësisht i ndaluar. Dhe me këto biseda, tani kaq kohë pas lamtumirës së Robertit, Alfredi pohon se kaluan kohën më të gjatë bashkë. Dy vëllezërit e rritur me rrugë krejtësisht të ndara, për herë të parë rrinin një muaj rresht me njëri-tjetrin.


UNË NUK MERREM ME PËRKTHIME
I ka ndodhur të përkthejë tekste të shkurtra. Por ai e thotë me bindje: "Unë nuk merrem me përkthime". Vetëm një kohë i ka ndodhur, ca vite më parë. "Kur punoja privatisht si elektricist, kishte raste që kisha kohë dhe merresha me ndonjë përkthim. Pasi u ktheva nga Izraeli, kam udhëtuar shumë herë jashtë shtetit dhe një herë në Gjermani gjeta dy libra voluminozë me barcaleta. Ato i përktheja kur kisha kohë. Me ato barcaleta kemi ndërtuar disa emisione në Radio Shkodra bashkë me Paulin Selimin. Por, përveç këtyre barcaletave, nuk jam marrë herë tjetër me përkthim. Madje, më është dukur absurde të rivalizoj vëllain tim".


KUR LEXOJA "EKSODIN" NË GREQI

"Eksodus" ishte titulli i librit në gjermanisht, të cilin nisa ta lexoj një verë, diku para tetë vjetëve, kur isha me pushime në Greqi te një shoku im". Alfredi kujton se një ditë në plazh, ndërsa lexonte, dikush kishte ndaluar para tij dhe i fliste gjermanisht. "Unë ngrihem dhe i flas po gjermanisht", thotë ai, ndërsa kujton se të varur në qafë ato ditë në Greqi mbante yllin e Davidit, të cilin edhe sot e mban me fanatizëm. "Ai që më foli ishte gjerman, punonte për revistën 'Spiegel'. Më tha se këtë libër e kishte lexuar tre herë dhe ishte i magjepsur pas tij. Kishte shumë dëshirë të fliste me mua për atë libër. Kjo mbase ngaqë bëri lidhjen me origjinën time", kujton Alfredi.

Vargje lamtumire për një shok rinie
Për A.K

Ne vetëm ëndrra kishim asgjë tjetër!
Ende të shkurtra i mbanim pantallonat,
Dhe na pëlqente si kushtrim i vjetër:
Si shqipet lart e jo rrëshqanë si bollat!

Na i copëtuan ëndrrat, na i vranë.
S'e hidhnim këmbën dot mes gjarpërinjsh.
Dhe vanë ditët, vitet.... e na lanë:
Tejman mortor e flakërimë qirinjsh.


Tani sikur edhe botën të na falin,
S'na duhet më ia kthejmë prapë Mizorisë!
Asgjë, asgjë s'na e shuan dot më mallin
Për të pamajmet ëndrra të rinisë.

Ne vetëm ato kishim asgjë tjetër
Ende të shkurtra i mbanim pantallonat,
Hovet dhe shpresa dhe besën e vjetër
Drejt qiellit i lëshonim si balonat...

***
Tani po ikën...Më ti s'do kthehesh!
(as ty s't’i kthyen vitet e qelive!)
me vlegën e atdheut më s'do dehesh
sakaq s'të la ty trill i "perëndive"!

Maj '91

Falmë
Nga Robert Shvarc
(e pabotuar - shkruar ne vitin 1957)


Oh, falmë, falmë mikja ime
Në ta lëndova përsëri
At’ plagë që s’don më ngushëllime,
që don të mbetet si jetime
krenare pa njeri!

Oh, falmë, falmë pse kërkoj
Prej teje unë dashurinë
E dhëmshurisht pse të qortoj
Në çastet-vrer, kur shpesh harroj
Se ty ta vranë rininë …

Esht’malli im gjithë pikëllim
Që djeg e bren aq pushtetplot
E kur s’e gjen ate flijim
Që e njeh aq fort në shpirtin tim
I mbeten veçse lot!

Esht’ zemra ime q’u mësua
Çdo rrahje t’sajën ta durojë,
që kurrë s’i tha njeri “Të dua!”
që u ndez përherë dhe u shua…
pse di të dashurojë.

E pra, më fal e dashur ti,
tani t’kuptoj unë ty më mirë:
çdo ças dhe unë po ndiej mërzi
e shpesh s’kam mall, s’kam dashuri,
s’kam gaz, s’kam më dëshirë!

Oh falmë, falmë mikja ime,
s’do t’i lëndojmë ne kurrsesi
k’to plagë që s’duan ngushëllime,
që duan t’mbeten veç jetime
ashtu si une, ashtu si ti …


1957

---------------------------------------

***

Pa shkak të kapë ka 'i herë, o mik, trishtimi

e s'din çka ke e s'din ku të dhemb;

të duket natë kur n’qiell zbardhon agimi

e lulja vetë të duket veç nji gjemb,

kur t'kapë, o mik, trishtimi.



Pa shkak të kapë ka'i herë, o mik gazmendi,

e s'din pse qesh, kur t'vjen ma mirë me qa,

të duket reja posi tis argjendi

e lulja t'dehë kur asht zbe e tha:

kur t'kapë, o mik, gazmendi ...



1960



***
thjeshte me shume se e bukur