Ziko Ll. Kapurani

KOTHERJA E MISERT

Tregim nga Ziko Ll. Kapurani

Ishte e çuditëshme. Greku turihollë, por me një plënc të fuskosur, megjithëse e kishte pasur urinë zonjë shtëpie në sofrën e tij të herëshme, hiqej sikur zorra nuk i gërriti kurrë nga boshllëku. Ndoshta këtë e bënte për t’u treguar sa më i mistershëm në sy të refugjatit Selfo, të cilin e kishte gjuhëzë në gojë. Nga ana e tij Selfoja, i ri dhe i reshkur, me kockë stërralli, i merrte kthesat aq bukur e aq shpejt nën urdhërat shpeshta të afendit të tij të ri si të ishte me sustë. Po vjen një ditë dhe refugjati ndërroi sjellje plotësisht. Ai nisi të mos i bindet më. Herë herë dukej se ishte i gatshëm t’i kërcente në grykë e ta shqyente pa mëshirë. Kjo, jo se ngrihej qysh në katër të mëngjesit për t’u hedhur në platformë të zitorit drejt cfilitjes së punës gjashtëmbëdhjetë orshe, por se kur dilte nga plantacionet e duhanit i lagur nga vesa e mëngjesit të parë, i nxirë nga lodhja, pronari i nxirrte përpara një kothere të thatë bukë misri. Refugjati në fillim nuk fliste. E mbante përbrenda zëmërimin, e bluante, e bluante derisa i kërcenin djersët mbi vetull. Kotherja e thatë e misërt me të cilën e priste, ishte nga buka e mbetur në çantën e Selfos mbas një jave udhëtim më këmbë, rrugë pa rrugë për të mbritur deri në këto plantacione. Greku, sapo refugjati shkeli në avllinë e tij, mendoi se të parën punë të kujdesëshme që mund të bënte, ishte t’i hidhte një sy çantës të të porsardhurit. Shumë kishte dëgjuar për ato çanta që kundërmonin thartirën e djersës dhe frikën e dyshimit. Dhe sapo e hoqi tjetri nga shpina, i kishte hedhur asaj një sy të shpejtë. Nuk i kishte gjetur tjetër brenda veçse një brisk rroje, ca lëvore veze të zjera, disa cigare të shtypura. Në një cep këtë copë misërnike. Këtë të fundit, pasi e rrotulloi disa herë nëpër duar, e mbështolli në një qese të vogël plasmasi dhe e futi në xhep. “Më duhet,” i kishte thënë duke qeshur Selfos, i cili nuk i vuri dhe aq rëndësi. Ndërsa tani ia mbante këngë:
- Kjo është buka jote? Po kjo nuk është bukë për njeriun, këtë nuk e ha as qëni?! – i thoshte duke e nxjerrë nga xhepi të mbështjellë, tani me letër të hollë se mos i dëmtohej,ose sikur të ishte flori. Dhe si për të treguar se ai ishte shpëtimtari, i jipte një bukë të bardhë, një copë sallam, djathë, ullinj... Selfos, kjo bukë e dhënë në këtë mënyrë, i zihej në grykë, si të ishte halë peshku. Bile ngandonjëherë i hipte në kokë aq keq, sa nuk ia merrte fare bukën e afendit duke dënuar vehten me uri të gjatë. Ishte një farë grevë urie, një farë kundërshtimi, një hakmarrje vetvrasëse.
Refugjati e shikonte misërniken dhe i vinte keq. Ishte prej arës së tij, prej shpirtit të tij. I dhimbsej. Ndër mënt sillte ato ditë të bukura pranverë që e kishte mbjellë misrin nëpër brazda të hapura me shatë, si zonja e tij e ndiqte nga pas e gëzuar duke e hedhur kokra, kokra me një dorë pleh fushnji. I sillte zërin e nënokes së tij, për të cilën e kishte marrë shumë malli, përparësen e saj nga shpesh nxirrte si nga fundi i dheut diçka për gojën e të birit. Pastaj e vadiste nëpër netë hënore të gushtit, e korrte, e thërmonte në ballkonin e shtëpisë familisht. Ndër mënt i sillte atë furrën e vogël në avllinë e mbuluar me kumblla pistile të strehëzës së vogël në fshat ku piqej kjo bukë me djersën e nënës dhe me prushin e druve të ahut nga pylli, të sjella mbi shpinën e babait të ligur nga puna e tepërt. Po nga t’i dinte të gjitha këto ai grek i rritur mes bollëkut, ky grek me plënc si kacekun e fryrë të gajdes së Kadriut që dikur vinte nga qyteti nëpër dasmat e fshatit? Nuk mundi më të duronte dhe një pasdite, kur për të dhjetën herë i nxirrte përpara copën e misërnikes, iu lut me një greqishte të përzjerë me shqipen:
- Mendoni zotëri, se duke më treguar atë kothere buke më jipni forcë për punë? Përkundrazi, më prisni, më shkurtoni këmbët. Nuk mundem më, më ktheni copën e misërnikes! Ju nuk kini asnjë lidhje më ‘të! Ma jipni, ajo është pjesë e kockës sime, e shpirtit tim!
- Do ta hani?- u çudit i huaji.- Ajo tani është kthyer në gur, nuk mund ta përtypni. Pastaj, pak nga pak ajo po kthehet në pjesë të forcës sime.
- Jo, e dua, ajo më takon mua, ma rrëmbyet padrejtësisht kur unë isha i këputur nga rruga, nga frika, nga uria! Po shfrytëzoni më shumë atë kothere bukë se sa mua! Jeta ime është lidhur organikisht me atë bukë. Juve s’ka pse t’ju duhet. Besoj se më koptoni, zotëri!- Ndërsa i drejtohej “zotëri,” përbrenda i thoshte “kacek.”
“Kaceku” i ktheu shpinën. E donte atë misërnike, e cila po thahej dita ditës duke u kthyer në një copë çmërçi, të cilin nuk e hante dot as shiu, as bora, aq më shumë nofulla e njeriut. Kështu lindi një konflikt, i cili nuk mund të mbyllej me asgjë. Sikush e donte për vehte atë misërnike të thatë. Selfos i dukej se tjetri po e mbante peng. Dhe vërtet, i kishin marrë peng bukën e tij për të cilën do ta këmbente me jetën po ta sillte ora e keqe. Ishte një peng që i kërkonte shumë shtenjtë. I dukej sikur greku i shkelte me këmbë gjithë denjitetin, nderin, e shante me rrënjë e me degë. Tani zuri të mos e zinte gjumi, ta kishte mëndjen vetëm tek kotherja e bukës së misërt, duke harruar hallet e tjera që e nisën për në vend të huaj. Kuptoi se poshtërimi moral ishte më i rëndë se poshtërimi fizik. E harroi barkun bosh, bile i pëlqente ta kishte bosh, veçse nuk lejonte askënd t’i shante bukën që e rriti, sofrën e varfër, e cila lidhej me nënën, babain, fisin, nderin, vendin. Nga ana tjetër pronari i plantacioneve të duhanit e mbante në xhep copën e misërnikes për t’u kundërvënë jo vetëm Selfos, por të gjithë kundërshtarëve të tij politike. “Ja komunizmi”- u thoshte ai komunistëve greke duke e nxjerrë “copën e gurit” nga xhepi. Kjo pak i interesonte Selfos. “Sytë le të nxjerrin me njëri tjetrin”, thoshte ai, “mua të më kthejë bukën time.” Asnjëri nuk lëshonte pe. “Kaceku” tani dilte në sheshin e qytetit bujqësor dhe nxirrte nga xhepi ngastrën e bukës misërnike si të ishte bombë për të trembur botën.
-Atëhere, - bëri rrugë refugjati një pasdite duke pirë kafënë e radhës mbi verga duhani në hangarin e madh,- thyeje atë copë bukë, thërmoje ta hanë zogjtë! As unë as ti, pac!
Kultivuesi i duhanit nuk bindej me asgjë. Ishte gati të humbiste një pjesë të pasurisë dhe atë mjet moral me të cilin vinte përpara si buaj kundështarët politikë, nuk e jipte. Atëhere Selfoja vendosi t’ia punonte tjetrit ndryshe: t’ia rrëmbente nderin e rrëmbyer. Dhe rasti i erdhi...
- Urdhëroni!- u fliste afendi i Selfos demostruesve që kishin dalë në rrugë për të drejtat e tyre një të mërkurë, duke u treguar “bombën” prej misri,- ju doni të shtroni këtë bukë të ashpër në sofër? Merreni, është komuniste, mbetet në grykë! Eshtë buka juaj, fytyra juaj! Merreni! Shpërthen si ju!
Emigranti nuk priti më shumë. Ia rrëmbeu bukën e tij dhe priti reagimin e vendasit, i gatshëm të kacafytej. Për çudi tjetri, i mundur, zuri t’i lutej butësisht:
- Të lutem, sa të bën, do ta paguaj osa qosa,( sa të duash- greqisht) më preve duart, më humbe! Eshtë një armë e re, moderne, më hyn shumë në punë!
- Nuk mundem të shes nderin, mik i dashur! Nuk ka boss në botë aq para sa të më blerë atë që më dhemb!
- Sa do?
- Nuk e shes!
- Qënke i çuditshëm! Je akoma në botën e tretë. Mëso se gjithçka shitet e blihet. Atëhere më jep gjysmën!- e drodhi “Kaceku”.
- Nuk më duhet një nder i përgjysmuar! Kërkon të më vrasësh me bukën time?! Je njeri i lig!- u nxe dhe iu turr për ta grushtuar.
- Jo,- ia preu tjetri duke iu shmangur,- më ke keqkuptuar. Dua ta dërgoj atë bukë në parlamentin grek, se edhe ata atje nuk dinë shumë gjëra, nuk flasin mirë, shpesh herë më ngrejnë nervat... Duan të na e shesin këtë ushqim kafshe për shëndet. Mos ma merr armën time! Nuk kam asgjë me ty. Përkundrazi, ne jemi dy miq të mirë. Mbajmë njëri tjetrin me bukë të mirë, por jo me këtë çmerç që të shqyen zorrët. Ne punojmë për një bukë të mirë... Kjo e këtilla duhet të ikë nga sofrat tona.
Selfoja nuk e fantazonte kurrë që buka e tij të bëhej arma e tjetrit.
-Je i çmëndur!- i bërtiti. –Do të të grushtoj në shtëpinë tënde! Më bën të shkel traditat e mia, po më çmënd edhe mua!- u shkreh me një trup që i dridhej.
Afendi u hodh në pozicionin rezervë.
- Do të më vrasësh se të jap bukë të bardhë?
Selfoja nuk i ktheu përgjigje. Me copën e bukës në dorë u drejtua nga ajo gazermë me rrjeta merimange ku flinin mbi dhjetë refugjatë dhe një ushtri minjsh. Pasi mblodhi ca tesha të shpërndara andej këndej prej mëngjezit të nxituar, i hodhi në çantë tok me misërnikën, e rrëmbeu çantën dhe ngau rrugën e parë që i doli përpara. Ku ta nxirrte mushka. Do të gjente një afend tjetër, ndyshe prej “Kacekut.” Në kthesën e parë të rrugës, një qen grindavec, u nda nga një skuadër qënësh të harruar në një lulishte, u ngrit dhe e ndoqi nga pas me të lehura. Selfoja dalloi brinjët e dala jashtë të kafshës. I erdhi keq. Nxori nga çanta misërniken dhe ia hodhi. Qeni pasi e nuhati pak, e mori në gojë dhe u drejtua nga shokët. Të gjithë bastardët bënë po veprimin e grindavecit: i mbajtën erë ushqimit të tyre dhe e lanë. Kur refugjati shkoi të merrte bukën e mospërfillur, bastardët u ngritën të gjithë në mbrojtje të saj duke iu kanosur.
-Atëhere hajeni!- u thirri sikur ata ta kuptonin. – Mos e doni edhe ju për armë kundër të tjerëve?
Po kafshët ishin të vendosur ta mbronin pronën e tyre të sapo pushtuar. Atëhere Selfoja kuptoi se tani ajo copë misërnike nuk ishte më e tij. E la dhe iu drejtua një zotërie me xhip luksoz, i cili i ndaloi ndër këmbë.
- Mos doni ndonjë ergat, zotëri?
Nga xhipi zbriti “Kaceku”, i cili i hodhi dorën në sup miqësisht.
- Më fal, - i buzëqeshi ai,- po kemi edhe ne tonat, me të cilat do të mësoheni pak e nga pak edhe ju. Edhe ne prej misri jemi ndërtuar, por tani..., më kupto i dashur!
Selfoja me shikim nga kotherja e misërnikes, hodhi këmbën në xhip

NJË SHAMI PRERË NGA LIVADHET





Cikël poetik nga

Ziko Ll. Kapurani





Vargjeve të mi



Vetëm ju më mbetët nga miqtë,

nga baça dhe nga lisat kah shtëpisë,

vetëm ju.

Vetëm ju më mbetët.

Nga rrugët që ndoqa i lagur,

nga strehët që kërkova përmes shiut,

nga zjarret që ndeza

për duart e ngrira,

nga aromat e fshehura mes shkurresh,

nga shkëndijat e takimit

mbi dallgët e buzëve të së dashurës,

nga trokitjet e gjitonit mbasdarkeve

dhe nga hapje e derës,

më mbetët vetëm ju.

Vetëm ju më mbetët prej pritjes së nënës

mbuluar me muzg në avllinë e trembur.

Nga vijat e bardha të djersës

në kapelën e babait,

nga spiralet e menduara të çibukut të tij

dhe nga cicërimat e zogjve

më mbetët vetëm ju.

Nga tymi i pastërmasë mbi prush,

Nga ahengjet, isot e shëndetet,

nga brazdat e mbjelljeve të mia,

nga vëllezërit

më mbetët vetëm ju,

vargjet e mi...



Rrjedhë



Shpirti im është i gjëndjes së lëngët,

me vetitë e lëngjëve

rrjedh përrua ku fëshfërit

pylli i trishtë.

Merr ngjyrën e një gjetheje

që i dridhet përsipër,

Formën e një guri ku i shket

vrapi mërmëritës.

Hapet

në delikatesën e një ndjenje të fshehtë,

në tundjen qumështore

të gjinjëve të pranverës.



Nëpër katarakte varet nënqeshje,

me bardhësi lëpin relievin,

nëpër cicërima thërmohet,

avullon nëpër erë

me dallgët transparente të tokës,

muzgjeve hap mëngjezet pentagrame

me dridhjen e notave të ajrit

e të dritës.



Pak më tej

në një pellg,

me rrethin e diellit

ndërton një valle ku kërcejnë yjet

dhe fëmijët mëhallës.



Diku më poshtë

rrjedha e shpirtit fundos në ranishte,

humbet, sikur prej saj nuk mbeti më.

Kush e di kujt i fshihet,

kush e di ç’të shkuara ka me ndonjë.

Ndoshta një çast të çvishet

nga të errtat e tokës.

Në galaktikë

lakuriq të dalë,

thjesht,

rrjedhë nën qerpikë.





Ripërtëritje



Nga buzëqeshja jote

trungu i mykur ku marr frymë

nxorri sythe.

Pas buzëqeshjes tënde

hiri i cigares sime

u kthye në shkop të lëngëzuar.

Tymi më veshi gishtat me nikotinë.

Nikotina, gishti dhe hiri

kishin marrë ngjyrën jeshile

të ripërtëritjes,

kishin çelur.



Cjapi



Cjapi ngre brirët

si dy gishta të mprehur për fitore,

mjekrën e kreh ndër murriza

në pasqyrën e vesës së mëngjesit.

Mbrëmja kthehet në blegërimën e një dhije

që kërkon kripë

dhe cjap.



Në torbën time



Në torbën time të leshtë,

mbiu një arë me misër,

në mes fsheh një baçe me qepë,

një ledh me kërpudha gjize

dhe skeletin e mesjetës.

I mbaj mbi shpinë,

t’i hap për drekë në mes të gjynjëve

të ngop urinë time

dhe të qetësoj fytyrën e nënës.

Era gromësin qepë.

Qeni përballë tund bishtin

me sy që lakmon torbën time.

Gëlltitet,

lëpin gromësitjen e erës,

durimin dhe shpresën e tij.

Unë mbytem në pak pështymë.

nëntor 1986



Kullon qielli



Nga ngjyrat e çarçafëve të larë

të ndehur kangjëll - horizont,

në një tel të bardhë drite,

kullojnë puthje,

pasthirma, fjalë.

Pikë, pikë,

kullon aroma e çlodhjes, era e sapunit,

kullon qielli erotik i natës

pikë, pikë

mbi tërfilin poshtë.



Tërfili

mbush duart me pika dhe spërkat

vogëlushen përkrah,

një zhumbricë bufkë,

ta zgjojë,

t’i hedhë ndonjë fjalë tërthori

se çoç duhet të bëjnë.



Zonja Mario



Zonja Marjo mëngjeseve

u hedh mbi supe

ujë me qerpikë nga bukuria e saj,

u hedh

lakuriqësinë e supeve të saj të bukur

për të mbushur ditën.

Del pi kafenë e hidhur

me hardhin e avllisë

të mbjellë

nga bashkëshorti i saj,

zoti Aleko, kapedan anije.



Rrallë e më rrallë zoti Aleko

kthehet në shtëpi

me dhurata të shtrenjta.



Duke shkuar kalimthi nëpër duar

dhuratat nga portet e botës,

zonja Marjo i hedh sytë

një kokër molleje të harruar

nën gjethe

nga vjelësit në vjeshtë,

nga dilte

dielli mëngjezeve,

nga fshihej syri i muzgut,

nga çfaqej ashiku i saj netëve të vonta,

dhe pyet:

“Do rrini shumë zoti, Aleko?”





Këtë mbrëmje



Shpati festeshtrëmbër

ngre puhizën e buzëve

të puthë këtë mbrëmje prilli,

sikur kjo mbrëmje

të ishte

nishan në faqen e një zonje të zeshkët.



Në një fije bari



Në një fije bari

ngrihen malet,

në kërcellin e saj rrjedhin retë.

Blegërijnë stinët

dhe shqerrat

nëpër ngjyrat harkore të gjetheve.

Në një fije bari

erërat dhe zogjtë kanë foletë,

takimin, cicërimat dhe krahët,

atje përkundin të vegjëlit e tyre.

Në një fije bari hyn e del

dielli.

Në një fije bari rrjedh qumështi i jetës

ku pi zëri im.



Vargje për hënën



Hënën e thërmova në duar

e përtypa në gojë si mastikë,

e fryva flluskë.

Ime mbesë qesh. Buzëqeshja e saj

mer formën e hënës.



Hënën e hodha kripë

nëpër vjershat e mia

dhe nëpër plloça shullërëve

për ndërzimin e gushtit,

më hënën mbusha xhepat

si me kumblla stambollite dikur në fshat,

e shtova strehë në kapellë.

e bëra napolonë tok me puthjen time

për gushën e zonjës A...

Atëhere gusha e A-së mer pamjen e hënës.



Një mëngjes hëna kishte mbetur

në degën e një plepi,

e mora për fole zogu.

Një mace po ngjitej t’i hante vezët,

e tremba macen me një plis.



Qejfi



Qejfi është princ,

më princi nga princët.

Princi më i vjetër mbi tokë.

Megjithatë,

me këmishë të zhubrosur,

pa komsha

hyn e del

për natë në një banesë përdhese,

të ulët,

hyn e del me këmbën e djathtë

dhe me zemër në dorë

si kupë rakie.



Për ty

A.

Do të bredh

nëpër buzëmbrëmjet e pranverës,

nga perëndimi më i bukur

me vrullin e erës

do të këput një shami për ty.



Do bredh

nëpër livadhet e pranverës,

Dhe me këngën e zogjve

do pres nga livadhet

një copë shumëngjyrshe për ty.

( Mezin do të ta mat

me oshëtimën e përrenjve nëpër katarakte.)



Do të të qep një fustan

prej livadheve!

Nëpër kinde

do të të zbresin tatëpjetë zogj e qiej,

do të të bien ndër këmbë,

aferim...

Dhe në s’të ndahet një zekth i xhindosur,

mos e përze!

Eshtë shpirti im!



Prapë për ty, A!



Mijra netë të dy

dhe çdo natë me ty

një njohje e re me një tjetër.

Çdo natë e njëjta

dhe e ndryshme për natë.

Mijra netë me ty

dhe natën e re kam pritur

të vijë vetëm me ty!

Mijra netë me ty

më mbetën nata e parë.

Mijra netë me ty

e imja,

e huaja ime, A!



Me pizgën time



Qershorin dhe fëmininë time,

brenda një kërcelli thekri,

i mbylla dikur në një pizgë.

Me tehun e briskut të ditës

i hapa gjashtë dritare drite,

nga dilte qielli si nga syri i një kau,

me oshëtimën e një pylli

nuse për dore.

Nusja mbante në virgjërin’ e saj

gjithë solfezhin tim:

lotët e shiut, vrapin e gjitones,

trokun e kuajve,

dallgëzimet e grurit,

aromën e çajit.



Dielli nuk ishte tjetër

veç një vrimë e pizgës sime.



Një shqerrë malli



Ashensori është qen i pabesë

dhe vila në Panorama një rreth kokës.

Veranda e gjërë anës detit

më bën gjumin roje objekti

dhe krevatin një kërcu me milingona.



Ç’ta dua katin e tretë në Menemeni,

kur njëherë s’më erdhi suferina

si grua e huaj nën kuvertë

të më hante kaçakërisht?



Do t’ia mbath për në fshatin tim,

me grindjet e qenve mbi mua

të ndihem zotëri dhe pendimit

kopsat t’ia zbërthej,

të marr frymë.

Me një shqerrë malli në prehër,

me mëngjezet erëmirë të bajgave

avulloshka,

nën katet e një ahu era

të më tundë të fle.



Kush nuk ka fjetur nën ahishte

kur rrjedhën e shiut gjethet

e derdhin mbi një llamarinë të harruar,

është akoma aguridhe.

Poezi nga Ziko Ll. Kapurani

Per ty muhamedanke

Krishti, vertet eshte hero
Muhamedi hero, gjithashtu!
Dhe bijte e tyre jemi ne
E kam fjalen dhe per ne te dy!

Mua me pagezuan te krishtere
Ty te veshen muhamedanke
Cudi, jemi te njejtit njerez
Me te njejtat deshira, moj shejtanke!

Te njejte merakun, driten ne sy
Dhimbjet, lotet po te njejte
Endrrat, buzeqeshjet, gjithashtu
Dhe rrahim te dy si nje zemer!

Jemi nje dashuri, nje kitare
Te njejtet tinguj, akorde, nje bukuri!
Krishti kumbar do desh te ish ne dasem
Muhamedin mbles, dollibash, qejflli!

Shen Maria patjeter do jesh
Te te marre nuse per nje nip
Ti s'ishe Maria, ishe Ismet
Ishe Shen Ismeti, sigurisht!

Cift s'u beme dot prape
Nje Shen Aleks me hile na genjeu
Per ty muhamedanke e kam plage
Nje Ramadan mustaqe kashte te rrembeu!


Per caj

Nje sybardhe goten me caj
Ne nje bar Selanikas me servir
Sumbell cupe, s'te kam faj
Sic nuk ka faj as syri im.

Ulu kombull prane fukarait
S'jam trazovac, te te tremb ty
E di, c'me sjell aroma e cajit
Por s'di ne jam ne ata sy.

Ne mal c'me njohu caji, ti s'e di
Ulu ta mesosh moj shejtanke
Se mbytja gryken me kollaro si tani
Dhe kepucet s'i kisha pa balte.

Vasheza ime nuk ish si ty
Qe provokon me gjinjte jashte
Ish tjeter gje, kish tjeter sy
Tjeter magji na lidhte bashke.

Rendte pas cajit e nuk e kapja dot
Se flutur ishte qe fluturonte
Ti caj me sjell, por e ke kot
S'je si ajo qe me verbonte.

Bukurite e saj i kish sekrete
Sekretet bukuri sa me s'ka
Dhe asgje s'mbajti per vete
M'i fali mua ca nga ca.

Ti sybardhe je, te cment dhe ti
Me keto molle qe i nxjerr jashte
Por ah, vllahesha ish nje magji
Dhe tjeter gje na lidhte bashke.

Ziko Ll. Kapurani



NJE TAKIM I RASTIT

tregim

Shok pas shoku dhe ata ishin bërë një dorë e mirë. Të gjithë disi të moshuar, të gjithë të ardhur nga vise të ndryshme të vendit. U njohën dhe e donin njëri tjetrin si miq prej kohësh. Toka e huaj ku i solli fati i lidhi më shumë bashkatdhetarët. Bile atje këmbyen cigaret dhe me disa vërsikë të tyre të kombësive të ndryshme, sidomos me grekë e rusë, porse u ngjitej lehtë fjala pas tyre. E kalonin ditën në Qëndrën e pensionistëve të lagjes. Herë me letra e herë me domino, herë me biseda nga më të ndryshmet. Shanin qeverinë, e mbronin, atje nxeheshin, atje uleshin. Ishin si në strehëzën e tyre. Një mbasdite atyre u mungoi Nashoja.U merakosën. Telefonuan dhe mësuan se kishte shkuar në një takim me një mikun e tij të vjetër.

Se nga ia kishte gjetur adresën ky mik i vjetër dhe e ftoi Nashon për një kafe diku në qëndër të qytetit. Kishte vite pa shijuar atë kripë. E, vite të ngarkuara, të rënda. Tjetër gjë ajo magje, ke se çfarë të thuash... Jo se nuk përzjehej me të njohurit e rinj, emër zotit, por ja që ka disa xhepa zemra. Edhe ajo mban ca kusure...

Shkoi.U përqafuan. Sikush ndjente mbi shpinë lëvizjen ngashëruese të dorës së ngrohtë të tjetrit, e cila i fliste më shumë se gjuha. Mbas përmallimit, kaluan një rrugë me lëvizje të dëndur dhe hynë në një lokal komod, jo shumë të shtenjtë. Porositën nga një raki. Pastaj një meze të thjeshtë. Dy vezë të zjera, pak sallam, një qepë. Pastaj një raki tjetër. Nuk mernin frymë kujtimet. Radhë, radhë. Tespie. Të hidhura, të ëmbla, të tjerra bukur, nostalgjike. Ishin shokë burgu. E, kështu i kishin ngjeshur brenda, me akuza të rreme, të sajuara me dëshmimtarë të rremë. Kohë e keqe, e të ligut. Se mos sot që zunë me duar atë që ëndëronin ndiheshin të lumtur? Demokracia i zuri disi vonë. U vonua shumë, djalli e mori!

- Ai që ishe, as shkojnë vitet mbi ty, more Nasho!

- Të lumtë ajo gojë, por tani me zor hip në kumbëll!

- E këtu e prishe! Kumbllës mos iu ndaj, kokrat e vonuara janë më të shijëshme!- qeshi tjetri.

- E di ti se kam mall të shkoj një ditë në burgun e Ballshit?- iu drejtua mikut të tij, Shefqetit.

- Eshtë jeta jonë, kemi kaluar atje çaste të veçanta, që nuk harrohen,- shtoi tjetri.- Ishim miq të mirë, një cigare e thithnim nga një herë dhjetë të burgosur.

- Nuk na shkoi kot mundi. Desh të na hante i ligu, por e hëngrëm.

- Muarëm shumë plagë, more Nasho! Plagë që do t’i marrim në botën tjetër!- shtoi Shefqeti. -Të kujtohet Urimi, Urimi i xha Sulos? I ranë me levë në tru të vogël, e verbuan... E lanë në errësirë.

- Po Rrakon? Ia tregonin bukën dhe nuk ia jipnin se nuk realizonte normën. Eh, plaku i mjerë. Vdiq pa e parë njeri... Thoshin nga uria, po ku ta dish. Fliste rrallë.

- Po Luanin, Samiun... Djem të mirë. Sapo mbaronim një dënim, u jepej dënimi tjetër! I akuzonin për bashkëpunim me Flotën e Gjashtë Amerikane... Në burg...

Dera e kafenesë u hap dhe brenda hyri një plak disi kurrizdalë, me dy veshë llapushë, të cilët i dilnin mbi jakën e palltos sikur donin t’i zinin çdo pëshpëritje të lokalit. Hapat i hidhte ngadalë, të menduara, të lodhura. Fytyra i ngjiste një parcele toke të porsa lëruar, gjithë brazda. Ai përshëndeti të pranishmit me një greqishte të coptuar. Pa kthyer sytë nga dy miqtë e vjetër, ai u ul pranë tyre. Në atë tavolinë, siç dukej, gjeti një të njohurin e tij grek, të njohur në moshën e pleqërisë. Porositi një kafe pa sheqer. Të hidhur. Helm. Kurrizdali uli kokën mbi filxhanin e kafesë sikur dinte të fliste me ‘të, të kuptohej me atë lëng të përzjerë më mirë se me rrethuesit e gjallë.

- Edhe ne kemi kaluar shumë, por ju kini kaluar në vrimë të gjilpërës,- dëgjoi Nashoja ngacmimin që greku i hodhi të porsardhurit.

- Trari, teli, stopi,- ia ktheu kurrizoja.- Ne nuk mund të kalonim kufirin, të vinim tek trungu ynë,- vazhdoi pa ngritur kokën.

Në pamjen e tij Nashoja dalloi një fytyrë të ndryshuar, të plakur të një njeriu të njohur. Të jetë ai?

- Mos e njeh gjë zotërinë që ankohet, or Shefqet?

- Eshtë një patrioti ynë. Thotë se ka vuajtur shumë në Shqipëri. Sa herë vij, e gjej në këtë lokal dhe gjithnjë thotë të njëjtat. Eshtë pensionist. Ha me dy lugë dhe prapë qahet. Merr pension si homogjen edhe nga Shqipëria. Nuk di gjë tjetër veçse shan të djeshmen, të sotmen, të nesërmen e Shqipërisë. Shan, vetëm shan. Nuk ka stacion. Duket sikur ka shkarë, por më shumë më duket se ka shumë fytyra.

Nashoja e pa edhe njëherë se mos gabonte. Po. Ishte ai, ai që i kishte hedhur prangat. Iu prish gjaku, u verdh në fytyrë, u ngrit nga tavolina dhe i shkoi afër.

- Si jini zotëri? Ju sjell gjë ndër mënt fytyra ime?- e pyeti me zë të ulët.

- Nga t’ju njoh? Tani edhe sytë më kanë lënë,- u shpjegua tjetri.

- Asgjë nuk të le ty, as dhe mashtrimi. Nuk paske ndryshuar, - ngriti zërin ish i burgosuri. – Të paska mbuluar guna e pleqërisë, qimja të ka ndryshuar, por zakoni jo,- gati sa s’thirri Nashoja.

Lokali ktheu sytë pikërisht tek ajo tavolinë.

- Nuk të them gjë se shaje grekun. Kështu të thoshin, kështu thoshe. Deri këtu jemi mirë! Po, sinqerisht më vjen keq, më vjen keq se do ikësh nga kjo botë dru i shtembër që prish gjithë barrën. Pse e shkel bukën që ke ngrënë!? Ose më shkoqur, pse kafshon dorën që të ka dhënë bukë?! Unë shikoj se shumë minoritarë ndihen shqiptarë dhe një shqiptar si ty ndihet grek?!- nuk priti aspak përgjigje Nashoja, por vazhdoi të zbrazte një thes me derte që po mbante një jetë mbi supe:

- Më ke hedhur prangat. Të gjitha këto nuk do të t’i përmëndja... Do t’i hidhja pas shpine. Do ta pështyja djallin. Po është diçka tjetër. Të dhanë urdhër të më arrestoje, isha antikomunist, e pranoj. Po pse shkele ligjin? Pse më hodhe dorën në fyt për të më mbytur? Më le pa ndjenja, më gjakose me thonj. Edhe të të kishin thënë të më mbysje, të mos e bëje. Ne ishim shokë fëminie bashkë.

Ish operativin e mbuloi një çehre e çngjyrtë dhe u ngrit të dilte . Po tjetri e zuri për mënge.

- Ulu, ulu të të jap një raki. Mos u tremb, nuk do të hedh helm brenda. Jam demokrat unë! Eshtë një fjalë e re kjo e demokratit. Ndoshta të tremb. Mos ki frikë! Ulu të pimë një gotë bashkë. Ti kurrë nuk do pije me mua, vetëm po të kishe qëllime për të më rrëmbyer ndonjë fjalë të burgosje ndonjë të pafajshëm. Më mirë, të më fusje në thesin tënd. Të kujtohet? Ke qënë edhe provokator, zotrote! Erdhe në Burrel të më takoje. Gjoja si mik. Kishe bërë dy ditë rrugë. Për mua? I mjerë ke qënë! Ke të drejtë të qahesh. Edhe ne ishim të mjerë, po ti ishe më i mjerë. Harrove? Më the se erdhe për mua. Çfarë më pandehje? Teveqel? Doje të dilja dëshmimtar për një mikun tim se kishte sharë Enverin? Të nisa nga kishe ardhur. Të kujtohet si më the? Më the se nuk do dilja nga burgu, se atje do më treteshin kockat. Po ja, unë dola. Dola, por ty nuk të ngjesha brënda për krimet e tua. Nuk desha të të zija punën.

- Më lejo të dal nga lokali!- e ndërpreu veshllapushi.

- Jo! Për këtë takim unë kam pritur vite e vite. Ne do të pimë bashkë. Le të dehemi, unë do t’i paguaj prapë. Ti kurrë nuk ke paguar. Jemi miq, paçka se më ke bërë varrin. Nuk më munde dot, ja ku më ke. Të dy të barabartë. A nuk është më mirë kështu? Të lara, të shpëlara e të kthyera përmbys të gjitha enët. Mos u tremb se unë po t’i them këto. I them që të çlirohem nga një barrë, se mos vdes dhe shkoj i ngarkuar. Nuk do më nxinte dheu të ngarkuar.

Nashoja u mbush me frymë dhe thirri kamarierin. Në tavolinën ku ishte ulur ish punonjësi i sigurimit shkoi një dopio raki dhe një meze e thjeshtë me pak djathë, disa thela patate dhe pak xanxiqi. Askush nuk fliste. Bile edhe klientët greke. Ata kuptuan diçka, zunë të murmurisin duke parë herë njërin dhe herë tjetrin nga të huajt. Ish i dënuari politik e dinte me rrënjë e degë greqishten, paçka se kurrë nuk e kishte treguar të vërtetën. Ai kishte shkuar në shkollat greke gjer në klasë të katërt. Atëhere nuk kishte kufi. Me tufat e deleve i kalonin malet paqësisht. Më vonë hyri sherri, u ngrit kloni, u shpall me ligj vrasja në rast kalimi të kufirit.

Dikush nga vendasit, i cili kishte kuptuar se diçka e keqe do të ndodhte, doli jashtë i nervozuar. Nuk kaluan pesë minuta dhe dy policë, njëri i ri, tjetri thinjosh hynë në lokal, hodhën një sy rreth e qark. Nuk mundën të dallojnë ndonjë shkelje. Mandej iu drejtuan të zotit të lokalit, i cili shprehu zëmërimin se cili ishte ai keqdashës që i nxirrte emër të keq lokalit të tij.

- Eshtë farsë,- iu shpreh i riu flokthinjurit duke u larguar.

Kurrizdalin nuk e mbante më vëndi. Po nuk mund të ikte. Iu duk se dikush i kishte hedhur dorën në grykë për ta mbytur pa mëshirë. Ndjeu një mpirje të kokës, pastaj të të gjithë trupit. Ai i urrente të arrestuarit e dorës së tij më shumë se dikur. Po tani i kishte rënë koburia, nuk mund të bënte asgjë. Megjithatë, ai nuk binte lehtë në gjynjë paçka se e shkuara nisi ta kafshojë si hienë e keqe ku mundte. Nuk mund ta zbonte hienën. Iu ngjit pas trupit, pas ekzistencës së tij. Sytë tani ishin egërsuar, i ishin errësuar aq sa nuk dallonte dot askënd.

- Duket, je prapë ai. Ke të drejtë! Njeriu nuk është dru ta gdhëndësh si të duash. Do të vdesësh siç erdhe. Mirë bën që nuk ndryshon! Ne do të të duam ashtu siç je, me atë kokë, me atë shpirt! I keq! Ikë, ikë po deshe! Veçse mbaj një fytyrë, sado e ligë të jetë. Mendon se nuk të njohin? Qënke ngrysyr larg! I ke akoma dosjet e mia? I ka firmosur kërcënimi yt, jo dora ime. Me ato mendon të më kërcënosh përsëri? Nuk mundesh, je kartë e djegur. Ti nuk ke dosje, i ke djegur. Jini gjë e zgjuar. Po dosja jote jam unë më këmbë. Po të më hapësh kapakun e gjoksit tim, do të gjesh librin e bëmave të tua. Jini pjesëmarrës në vrasje. Megjithatë ne nuk kemi kohë për hakmarrje,- fliste gjysëm i dehur Nashoja. -Veçse mblidh gojën, mos na shaj vëndin! Mezi e kemi. Dhe e ke vënë re? Kur je larg, e dashke më shumë! Aq më tepër se e kemi të varfër. Ju na e katandisët kështu dhe pastaj na dhatë arratinë.

- Le të kthejmë një kupë për pajtimin tonë!- ngriti gotën Shefketi për të zbutur situatën e tëndosur.

Kurrizdalit iu duk gota shumë e rëndë, nuk mundi ta ngrinte. As mundi të ngrihej të hidhte një hap drejt derës së lokalit. As mundi të hapte gojën. Koka iu var mes duarve si këmbore Janine. Bile si e tillë i kumbonte gjithandej. I kumbonin veshët, të cilat pak e nga pak iu shndruan në pranga që vringëllinin. Sakaq i erdhi urdhëri të arrestonte dy kundërshtarët e tij të njohur. U fliste me ton të prerë se tani do ta shikonin kush ishte ai. Dikush nga kafeneja i dha një shpullë të fortë. Ish operativi u përmënd. Nuk e pëlqeu skenën që pa. Nuk ishte më i zoti për asgjë. U ngrit me zor dhe duke përshëndetur vazhdimisht armiqtë e tij të dikurshëm, doli jashtë. Hapat e ngadalta, veshët llapushë, akoma përgjuese, që i dilnin mbi pallton e vjetër, përcilleshin nga dhjetra sy të befasuar.

- Ndoshta i folëm disi rëndë, - tha Shefketi duke çukitur gotën me mikun e tij të vjetër.

- Ndoshta më pak nga ç’duhej t’i thosha!- e ndërpreu tjetri. – Je i ftuar të vish një ditë në shoqërinë tonë,- ndërroi temën Nashoja,- Jemi djem të mirë të nënave. Merre dhe ish operativin! S’na prish punë. I yni është.

- Qysh nesër!- ia ktheu tjetri,- vizitat janë reciproke.

DY TE MUNDUR



tregim nga Ziko Ll. KAPURANI



Fredi kishte vite që ndiqte tufat erkëndëshme të çajit, por një të tillë, si e kësaj pasdite, nuk i kishte zënë syri. Ajo i ngjiste një sofre rreth së cilës mund t’i shtroheshin për darkë dhjetë barinj. E dalloi që larg si valëvitej në erë dhe iu afrua. Pa se tufa ngrihej në një thepisje masivi shkëmbor afër majës së malit ku nuk mund të shkelte këmba e njeriut. Nuk i trembej syri lehtë, por këtë radhë zunë t’i dridheshin këmbët para kohe. Kjo nga paramendimi se ndoshta s’do të mundte ta këpuste atë bukuri aq të rrallë. Nisi t’i rrahë zemra fort. I erdhi disa herë për rreth masivit të rrezikshëm. Në mes të greminës ngrihej ajo rrënjë bukurie, e cila duhet të ishte e paprekur ndonjëherë prej ditës që kishte mbirë. Kishte përpara mbretëreshën e virgjereshave. Lëshoi midis dy gurëve të bardhë krahun e çajit të mbledhur fije- fije. Pranë tij u ul dhe vetë. Ai duhej t’i shkonte patjetër asaj hijeshie, që asnjë tjetër s’kishte mundur të vinte dorë mbi ‘të. Po ajo rrëpirë e ashpër nuk kërkonte pak për këmbim të pasurisë së saj. Në pakujdesinë më të vogël drejt saj, njeriu mund të thyente qafën. Dhe kishte dy fëmijë të vegjel, një grua, një nënë që e prisnin. Ai ishte shtylla, po të binte ai, lëkundej e gjithë shtëpia. Ashtu, por familja nuk mbahej duke mbajtur duart lidhur, as duke u trembur nga hija, e cila ndjek besnike gjatë gjithë ditëve me diell e pa diell vetëm frikacakët. Ato fije çaji do të ishin shkaku, që, sapo të dilte në pazar të dielën, do t’ia rrëmbenin gjithë barrën e çajit. Do t’ia mbushnin kuletën me pesëdhjeçe. Ato pak ara ranishte, pa ujë, megjithë merakun ndaj tyre, nuk i jipnin dot bukën e përditëshmen. As kurbeti nuk i pëlqeu, por më mirë të themi, nuk i eci. E kthyen disa herë si të paligjshëm. Tek e fundit, Fredi ishte nga ata që e nxirrte bukën edhe majë shkëmbit. Pak më fukara, po në strehëzën e tij. Çaji i sillte një të ardhur të mjaftueshme. Pastaj, ishte në malet e tij, në erën e tij, nën gunën e tij.

Për një çast mendoi të lidhej me rripin e mezit pas qafës së një shkëmbi, i cili mbaronte në sofrën e lakmuar të tufës erëmirë. T’i vinte nga sipër. Si zog. Shumë shpejt ndërroi mëndje, mbasi rripi nuk ishte veçse pesë pëllëmbë. Pastaj ishte dhe mjaft i vjetër, i ngrënë nëpër vrima, i gatshëm të këputej. Dhe pse nuk ia hante syri, nuk hiqte dorë nga dëshira. “Syri është gjithmonë frikacak, nuk i duhet besuar dhe shumë,” mendoi. Do të varej me dhëmbë e thonj nga ndonjë anë për t’i vajtur asaj barishte, e cila i merrte pamje nga më të ndryshmet. Pak e nga pak po i merrte nurin e një zonje të bukur, belkëputur, e cila përkulej sa në një krah, në tjetrin sikur desh t’i shmangej puthjes së erës. Do të ishte ai, Fredi i sholleve të grisura, që do ta këpuste. Do t’i shijonte aromën, bukurinë. Do ta puthte, do ta shtrëngonte nën krah, do ta ndante tufëza, tufëza, do t’ua lidhte belin me kulmak. Do të çmëndte gjithë pazarin. Do t’i tundte në erë duke thirrur: “Çaj Gramozi, çaj Gramozi! Çaj kundër gripit, kundër ftohjes! Çaji i jetës!” Si ajo punë! Dhe do ishte dimër, ngricë. Me kokën në jakë, të gjithë do vraponin drejt tij. Por, së pari, të mirrte guximin e t’i vinte asaj tufeje magjike. Do t’i shkonte patjetër. Kështu e kishte pësuar ai dhe me zonjën që tani merr për natë nën çarçaf. Ajo mbahej më të lartë, nuk binte me asgjë në duart e tij. Po Fredi nuk iu nda, e ku nuk e ndoqi gjersa e rrëzoi, e vuri poshtë. Edhe kjo virgjëri në rrëpirë tani duhej të binte në dorë të tij. Sapo kishte hapur lulet, megjithëse korriku i kishte futur këmbët prej dy javësh. Kreshtë mali këtu. Dielli nuk është ai i fushës. Tjetër se lind më parë se kudo në botën tjetër dhe ikën më vonë. Këtu rrezet i thyen një veri i hollë, i cili nuk di të pushojë njëherë. Ai vjen që larg, ndoshta nga Antraktida.

Mbi kokë të tij papritur rrëshqiti një hije. Një shpejtësi e frikëshme. Kërcënuese. Instiktivisht uli kokën. Një zog midis shqiponjës dhe skifterit pasi i kaloi mbi kokë, qëndroi mbi shkëmbin e tufës së çajit. U panë të dy sy më sy, më shumë si dy kundërshtarë, se sa si dy kureshtarë për të njohur njëri tjetrin. Ishte gati një armiqësi e fshehtë. Dukej sikur do dilnin në duel për të njëjtën të dashur. Fredi, si padashur, mori një gur dhe ia fërshëlleu shpendit mbi kokë. Zogu u tremb. Me një kërcim u fsheh në një vrimë në mes të shkëmbit. Herë mbas herë nxirrte kokën nga vrima me një vështrim kërcënues ndaj njeriut. Njeriu kuptoi se shpendi ishte pronari i asaj gremine dhe, me sa dukej, do ta mbronte me çdo kusht. Tani nuk ishte më rrëpira pengesa për të këputur tufën e artë, por një zog i egërsuar, i vendosur, i kthyer në një ushtar i betuar me atdhedashurinë të rrënjosur në mishin e tij. “ Atje do të ketë folenë grabitqari,” mendoi Fredi. “Më duhet t’i jap të kuptojë se unë nuk kam asgjë me ‘të dhe të vegjëlit e tij.” Po si t’ia shpjegonte këtë një shpendi të lartësive të mëdha, që kurrë nuk ishte bërë mik me njeriun? Ishin të dy të ngjashëm: shpendë të lartësive, kokëfortë, këmbëngulës në qëllimin e tyre. Askush nuk bënte pas. Njeriu mund të bënte dhe tjetrën, të merrte çiften dhe ta hiqte qafe. Kjo nuk ishte e rrugës, bile ishte poshtëruese për një njeri që dashuron natyrën, që jeton në gjirin e saj. Të ndeshej ballë për ballë me një shpend grabitqar, këtë s’e kishte dëgjuar. Po sikur shpendi ta rrëmbente në thonjt’ e tij dhe ta ngrinte si ljepur në qiell? E mbushi mëndjen se shpendi nuk do të ishte kurrë më i fortë se ai. Po të shkonte puna gjer atje sa të përleshen, le të bëhej edhe ajo. Fredi do ta shqyejë shpendin e pabindur. Do t’i tregonte se në këto male ishte zot ai, një krijesë zoti me emrin Njeri. Në fund të fundit do luftonte për bukën e përditëshme të fëmijve. Në greminën shkëmbore dalloi disa të çara. Do të vendoste atje këmbët dhe duart do t’i zinte pas disa xhufkave me barishte. Do të bëhej një me ashpërsinë e thepisur. Do t’i ngjitej nga poshtë. E ç’do t’i bënte një zog njeriut? Nga ana tjetër shpendit i dukej se i preknin atdheun. Ndoshta dhe familjen. U tremb pësëri. Ndër mënd i shkoi një thënie e famëshme e një njeriu të dëgjuar. I huaj tjetri. I kishte parë monumentin në një revistë, monument në mes të një kryeqyteti europian: “Për dashurinë jap jetën, për atdheun jap dashurinë.” Shumë bukur. Sidoqoftë kohërat ndryshuan. Tani njerzit ndjekin jetën, atdheu mbetet vetëm një pikë malli. Po e di Zogu këtë? E di se njeriu për atdheun kujtohet rrallë? Njerzit kështu e kanë në këto kohra të reja. Flenë me kë t’i zerë nata. Të shkelin fjalën e kanë për të rrugës. Po shpendët? Shpendët janë akoma afër natyrës. I la të gjitha dyshimet mënjanë. U ngrit, më mirë brofi menjëherë në këmbë dhe me një kërcim të shkathët i hodhi dorën një xhufke bari në përpjekje për t’i vajtur tufës provokuese. Këmbën e djathtë e mbërtheu në një të çarë si ta kishte kthetër ketri. Pastaj një përpjekje tjetër për më lart. Në një kërcim tjetër dhe gishtat do t’i preknin në fijet e para të çajit. Zogu me kreshtën pëndore ngritur gjëmb, lëshoi një klithmë tmerruese, ankthi. Nuk ngurroi t’i hedhë kthetrat në shpinë të njeriut duke i grisur këmishën dhe duke i lënë gërvishtje të thella në shpinë. Mandej u ngrit lart, shumë lart. Humbi në hapësirë. Ndërsa shpëndi u ngrit lart, Fredi humbi duke shkarë tatëpjetë në një përplasje nëpër gurë. Ishin dy të keqkuptuar. Dy trima të trembur. Të trembur dualën nga vrima e shkëmbit edhe katër zogj të vegjël. Të gjithë së bashku lëshuan një vikamë të sertë duke hapur gojën të gatshëm për sulm. Ndoshta për të kërkuar ndihmë. Njeriu i malit pak e nga pak, duke u zvarritur bëri të largohej nga ai rrezik. Por nuk mundi as dy hapa. Zogu që një çast më parë kishte humbur në qiell, tani kthehet me forcë dhe egërsi të dyfishtë. I hedh kthetrat në sup dhe u dha krahëve me forcë për ta ngritur kundërshtarin lart. Nuk mundi ta lëvizë, por as iu nda. Fredi instiktivisht i hodhi dorën në qafën e hollë të shpendit. Ia shtërngoi aq fort, sa tjetri lëshoi një zë mbytës duke iu varur i gjithi në krahun e tendosur e duke u munduar të luftojë me kthetra. Nuk e zgjati më shumë, por me sa i hante krahu, Fredi e përplasi zogun pas shkëmbit. Kur mendoi se gjithçka kishte mbaruar, ajrori i plagosur nuk e pranoi humbjen. Ai u lëshua plumb e i nguli një sqep të mprehtë në kapakun e syrit të majtë. Atëhere shpendi ndjeu se krahët ia mbërthyen çengelat e duarve të armikut të tij. Bëri t’ishkëputej, por nuk mundi. Njeriu e kishte vënë nën gju për t’i dhënë fund kësaj beteje duke e shtypur kundërshtarin përfundimisht.

Nuk ndodhi kjo. Papritur shpendi ndjeu në qafë një dorë të butë, miqësore t’i ledhatonte pendët e ngritura gjëmb. Bashkë me këtë mirësi ai ndjeu disa fjalë të pakuptueshme për shpendët e egër. Megjithatë kuptoi se tjetri e falte dhe kërkonte paqe, një paqe, e cila i kushtonte shumë zogut: humbjes së atdheut të tij. Kështu e kuptoi shpendi i maleve. Përfitoi nga kjo dobësi e njeriut dhe me një lëvizje të shkathët iu shmang mbërthimit. Nuk ngurroi t’i sulej pushtuesit me një urrejtje të thellë, me këlthitje dëshpëruese. Mundi ta shkëputë nga toka mbi dy metra, por jo më shumë. E lëshoi nga ajo lartësi duke e ndjekur nga pas për ta ngritur përsëri, ndoshta më lart, për ta lëshuar mbi rrëpirë. Në çastin kur bëhej gati ta rrëmbente Fredi bëri një lëvizje vetëmbrojtëse dhe shpendi u gjend përsëri i mbërthyer në forcën e krahut, e madhështisë njerëzore.

- Po të fal edhe njëherë!- i thirri Fredi,- më nuk të fal! Nuk të kërkoj folenë, as zogjtë, kërkoj vetëm bukën e fëmijëve të mi, çajin që mban të mbërthyer! Ai nuk të takon ty, se për ty ai nuk është gjë, ndoshta një stoli! Kërkoj një marrëveshje midis nesh! – dhe e lëshoi përsëri kundërshtarin.

Ajrori i maleve më në fund iu duk se nuk kishte të bënte me një armik të vërtetë, porse me një farë miku që kërkonte paqe, mundet dhe pa ndonjë kusht rëndues mbi ‘të. Megjithatë nuk ishte i sigurtë. Humbi përsëri në hapësirën qiellore, por këtë radhë disi i rënduar. Fredi, ashtu i dalë nga përleshja siç ishte, vuri re se zogut njeri krah i rrinte i varur. I erdhi keq. Ishte ai shkaktari që i preu krahun. I preu kaltërsitë, përpjekjet për të jetuar. E bëri invalid. Dhe jeta në male ishte e vështirë. Dhe e priste me padurim të kthehej.

Vonoi. Kthimi i tij kësaj radhe ishte një ushtri e tërë, e ngjashme me një re të zymtë, e gatëshme për t’u shkarkuar nga mbingarkesa e urrejtjes ndaj pushtuesit. Reja erdhi duke u ulur mengadalë mbi shkëmbin ku dualën zogjt’ e vegjël. Shpendi i plagosur këtë radhë nuk kishte ndër mënt të luftonte më. Ai bëri rrugë. Siç duket, u pendua. Mundohej të fshihte dhimbjen. Suita e tij rrëmbeu të vegjëlit në kthetra dhe iku. Fredi ndjeu një goditje në lugë të zemrës. Ai ngriti duart lart dhe thirri me sa kishte në kokë:

- Mos, mos ikni! Ju lutem! Kthehuni në atdheun tuaj! Po ikij unë, ja, po largohem!- Dhe u dha këmbëve tatëpjetë.

Po skuadra e zogjve malorë nuk dëgjonte më. Ajo u ngrit lart, shumë lart. Pak e nga pak shtëllunga e reve të saj u kthye në një mjegull e shtyrë nga një veri që erdhi poshtë nga lugina. Iku. Kushedi ku. Mërgoi. E lanë shpendët shtëpinë e tyre. Fredi i ndoqi me sy derisa ata nuk dukeshin më. Ndjeu në faqe ngrohtësinë e lotëve të pendimit, të dhimbjes.

- O perëndi!- thirri me sy drejt qiellit.- E kthe prapa mikun tim! Ka përleshje dhe midis miqve, por jo ndarje!

Zëri i tij ushtoi gjer përtej, por zogjtë nuk u kthyen.

Njeriu ktheu sytë nga ajo tufë e mrekullueshme çaji. “Bukuri vrasësë” psherëtiu nëpër dhëmbë. Nuk e urreu. Ajo ishte prapë e bukur, atje në mes të shkëmbinjve. Po nuk u kthye ta këpuste. Iu duk një bukë e hidhur. Shumë e hidhur. Kokëvarur mbi gjoks, ndjeu se ai dhe shpendi ishin dy të mundur. A do të shiheshin më vallë, të nënshkruanin paqen, fitoren?


-------------------------------------------------------------

MONOLOGU I NJE EMIGRANTI NE DITE KRIZE

Nga Ziko Ll. Kapurani

Kriza ekonomike më ka hedhur lakun në grykë. Ma shtrëngon pa mëshirë. Pa ndonjë vendim gjyqi nëse jam apo fajtor. Eshtë më shumë shtrigë se shtrigat e përrallave. Xhepi në centet e fundit. Barku sapo nisi të gërrasë i nevrikosur se s’po kthej më kokën nga ai. Nuk e di se vetë koka po zjen si kazan me bërsi përmbi zjarr duke ngopur ajrin me avuj të rëndë, të çoroditur. Avujt, pas pak, shuhen. Kazani i kokës kthehet në një kafkë të zbrazur. Shtëpia nuk më mban. Shkoj ku më shpien kamalecat e këmbëve. Edhe ato nisën të mos më mbajnë më. Dridhen. Ulem mbi mermerin e bardhë të një statuje. Statuja nuk më do. Më fut nga poshtë disa gjëmba të ftohtë, të padurueshëm. Kalimtarët më shohin indiferentë. Edhe unë i shikoj indiferent. Grindem me indiferentizmin. Nuk më duket aq burrë i mirë. Më kërkon gjithnjë cigare. Kutia e cigareve m’u mbarua. Nuk mbetën brenda veçse disa thërrime të shkundura. Ngrihem, shkoj më tej. Përpara më dalin shifra të mëdha eurosh shkruar me shkronja të zeza nëpër zarfe të ardhura në adresën time. Më duhet të paguaj. Pronari i shtëpisë mbrëmë më dha ultimatumin e fundit. Nuk pret më. Do më nxjerrë jashtë. Mund të ketë të drejtë. Kam borxh tre qera. Një mëndje e nxehtë më thotë t’i kthehem e t’i them: “ Zotëri, ke perëndi ti? Nuk shikon se jam pa punë? Falmë disa muaj, mos bëj kështu, nuk do varfërohesh!” Prapë e kthej. Nuk më duket aq e drejtë, ka punuar tjetri. Ndonse i jati. Po babai im ç’ka bërë? E ç’farë të bënte ditëziu! Rrokëllimë i shkoi jeta. Po pse, unë nuk kam punuar zotrote? Nuk mundem të gjej kokën e fillit. Nesër vijnë të më mbyllim edhe korentin. Sa për telefonin, s’më prish punë, le ta presin. Për ujin kam mjaft ditë afat akoma. Kam edhe disa duar për t’u shlyer me “Fordin” e vjetër. Edhe kjo kriza, sa gjëmb i keq, ç’doli aq shpejt, ... nuk duroi edhe disa muaj, të më kishte zënë mirë e ngrohta! Mëndja më shkon tek thënia e dikurëshme: “Kriza e përgjithëshme e kapitalizmit.” Nuk e besoja. Ja ku më zuri! Po prapë, nuk duhet të qahem. Më la të punoj njëzet vjet. Çoç bëra. Dhe kush, kush akuzonte krizën e përgjithëshme të kapitalizmit... Ai që ishte vetë kriza, që na jipte një bukë për tetë orë punë, d.m.th., pesëdhjetë cent në tetë orë, që për gjysëm shekulli nuk bëri dot një rrugë, që më la më këmbë një jetë, që më shkurtoi këmbët, krahët, që më la lakuriq, barkbosh, që më la cung... E tmerrëshme! Këto kujtoj dhe them: “ Shyqur Zotit!” Të shkuara të (pa) harruara. Më duhet prapë të regjistroj emrin si njëherë e një kohë në listën e bakalit, në listën e furrës së bukës, në shumë deftete të tjera, të cilat i kisha harruar. Më kishte marrë përposhtë skamja. Ja si tani. Ikën ato ditë. Mirë bënë. (Ishin tonat, sa na merr malli! Ah, sikur të ktheheshin një çast!) Po tani, tani nga t’ia mbaj? Hedh sytë nëpër trotuare. Një cigane mjaft e bukur, me një bel të këputur, kërkon nëpër kazanet e plehrave duke mbyllur e hapur një farë mashe. Eshtë nga anët tona edhe ajo. Nuk i pushon goja: “mana, ruha palia.” Nga katet e sipërme të një pallati një trashaluqe i hedh një qese me rroba. Cigania i rrëmben, i hedh në kartonin mbi katër rrota. Shtyn rrugët duke më lënë “vjershën” e saj dhe skamjen time. Ndër këmbë më qëndron një prostitutë. Eshtë mjaft e bukur. E re. Më bën me shënjë t’i shkoj nga pas. Sytë më shkojnë tek këmbët e saj të zbuluara. M’u dukën si dy rrugë që çojnë motorrat e epsheve të parkonin mbi kryqet e saj të shumëshkelura. Ia bëj me dorë se nuk kam dyshkë. Ajo nënqesh dhe ikën më tej. Më lind një dëshirë e lajthitur... Ah, sikur të gjeja një shumë të hollash. Për shëmbëll, dhjetë mijë euro. Pak janë. Ç’mund të bëj me kaq? Asgjë. Shumë, të gjeja shumë... Po mirë janë edhe pak, aq sa të kaloja krizën. Po kush mund të humbasë para? Ndoshta ndonjë bossi i janë çpuar xhepat, ose ndonjë hajduti. Mendime të kota, fare të kota. Le të gjeja një pesëdhjeçe, pa leri më shumë. Do t’i pija, do të dehesha. T’i shtyja të gjitha poshtë, të mos i shikoja. Asgjë nga këto. Vrapoj tek qoshja, të provoj fatin me kino, me pro- po, me baste. Klientët edhe atje tani shtohen dita ditës. Mbusha aq kino, derisa lashë centet e fundit. Të gjitha shtigjet e mbijetesës u mbyllën. Papritur më erdhi ndër mënt babai... Ndjesë pastë, sa i miri, sa i zoti, sa trim ishte në ditë të vështira. Unë nuk jam as hija e tij. Ai nuk na la kurrë pa bukë. Dhe kishte gjashtë fëmijë. Bënte çmos. Kthente malet përmbys për fëmijët e tij... “Ti, ti je kot!” më thotë gruaja. Më vjen të pëlcas. Po ç’mund të bëj? Kriza është për të gjithë. Erdhi nga Amerika, nga ajo hapësirë lumturie. U hap pak e nga pak. Si vetë djalli. Se si erdhi, nuk e marr vesh. Një dyshim më bren përbrenda ditë e natë. Jeta më ka mësuar t’i shikoj gjërat me sy kritik. Pse bangat kërkojnë para? Edhe këtë nuk e marr vesh. Shteti u jep para bangave. Hajduti i fal para hajdutit. Lozin me paratë e mia. Sa hajdut shteti! Prandaj nuk le të tjerët të vjedhin, i presin rriskun e tij. Ndryshe, ku vajtën të hollat? Pse nuk qarkullojnë më? Ç’i bënë? Mos luajnë ndonjë strategji që unë nuk e kuptoj? Mos duan të ma hedhin? “Do t’i bëjmë ballë edhe me dhallë,” thoshim dikur. Një ditë na e muarën edhe dhallën. Tani që kërkuam një tavolinë më ushqyese, prapë na e rrëmbyen dhallën. Mëndja më shkon tek trimëria e babait. Një ditë ai u gjend me gisht në gojë. Kusarët ia muarën tufën e leshtë që kishte përpara. Ja si unë tani, që më muarën punën, më prenë krahët, më lanë cung. E zbritën nga kali. Ia muarën edhe kalin. “Mjaft ti, - i thanë, - tani të hipim edhe ne pak!” U zgërdhinë dhe ikën. Hipën vërtet. Hëngrën shumë vite nga djersa e babait, të cilin e ngjeshën në birrucë për shumë vite. Një birrucë e zezë ku mbështolli me errësirën e saj një komb të tërë. Kur doli nga birruca, babait, si gjithë të tjerëve, ia futën kokën në kazanin bosh të kooperativave bujqësore. E paguanin me disa pika të mjera. Njëqint pika në një ditëpune të lodhëshme. Pika pa bukë! Pika kot! Tetë frymë mbi shpatulla babai. Po ç’bëri babai, thoni ju? “Doli malit për liri.” Partizan, more vëlla! Partizan i jetës. Ç’të bënte ndryshe kur nuk mund ta rrëzonte të keqen nga froni? (Ja, si unë tani krizës.) Në maj ngrihej herët dhe u qepej maleve. Jo për t’i bërë pjellore si fushat, për t’i ngrënë erozioni e në vënd të barit të dilnin gjëmba, por për të ndjekur fijet e çajit. Dilte të djelave në pazar. E shiste dhe kthehej në shtëpi me çantën plot ushqime. Ne i kërcenim mbi kokë nga gëzimi. Megjithë përndjekjet që i bënë duke e quajtur agjent të të huajve, armik e rebel, ai çdo mëngjes ngjiti malin e tij me ajër të pastër. I tillë ishte xha Lato. Tani unë mendoj ta bëj si ai. T’i le të gjitha e t’u ngjitem maleve. E bëj nga e keqia, more shok! Pse ti, nuk mendon ta bësh një gjë të tillë? Do t’ua bëj të qarta të gjitha viseve të mia. Mbeta, mbeta, si i thonë fjalës, me “lulet” në dorë. Dikur e mora perëndinë me gurë dhe ajo më mallkoi, më la barkun të thatë. Kosore për të krastitur shkarpa trupi im. Epo thosha: “Mirë të më bëhet, mohova Zotin!” Po tani që Zotin e vuri në krye të këndit tok me dajon, pse prapë nisën zorrët të më gërrasin? Nuk qënka gjë dhe kjo punë. Dikur këndova diktaturën ( nga e keqia), më dhanë shkelmën pas prapanice, tani këndova demokracinë ( nga e mira), prapë shelma në prapanicë nuk më mungoi. Dal në fanarin e parë. Të bardhë e të zinj presin të dalë ngjyra e kuqe e t’u sulen kalimtarëve me vetura për t’u lënë në xham kartpeceta. Për pesëdhjetë cent. Kthehen shpejt për t’i mbledhur. Askush nuk hap xhamin. Shikoj se lypësat janë shtuar tmerrësisht. Dikush mban në gjoks një letër ku tregon se është i papunë dhe se ka uri të tmerrëshme bashkë me tre fëmijët e gruan shtatzënë. Një tjetër se ka fëmijën në spital dhe i duhen të holla për operim. Një tjetër bëhet sakat. Aktor i studiuar në Shkollën e Urisë. Skena e ashpër e jetës. Janë të pabesueshëm, paçka se të vërtetë. Largohem. Kam frikë mos ma ngjitin edhe mua këtë metodë të përulur jetese. E njëjta skena edhe nëpër dyert e kishave. Lypësa që zgjatin dorën me shprehje lutëse nga më prekëset. Nuk mund të shoh më skena të tilla. Nxitoj te disa pallate të rinj, të pambaruar. Sigurisht për punë. Qetësi. Heshtja ia ka marrë një kënge të shtruar, si ime gjyshe kur më vinte në gjumë. Atëhere flija, por tani nuk mundem. Më ngrihen nervat më keq. Më mori malli për zhurmën e betonieres, për rrotullimin e saj, për anevatorin, për zërin e ustait nga katet e sipërme: “Ej, mjeshtër, e kalove në kompjuter, kështu bëhet çimentogonia! Thur tani një cigare!” Po unë nuk e thurrja. Ja, vija vërdallë, fugë, pastroja, afroja rërën, fërshëlleja një këngë të vjetër nga fshati im. Të premten, veçse, e ngrohja mirë xhepin. E ngrohja dhe stomakun me ndonjë gotë, i shtoja dhe ndonjë bërxollë të kripur, të skuqur përmbi qymyr. Tani më duket si përrallë. Çfarë të bëj? Di dikush nga ju të më japë një rrugë që të më nxjerrë mbanë? Se, unë për vehte, jam në udhëkryq. Nuk di ç’rrugë të ngas. Të kthehem nga kam erdhur? Më lidhin njëmijë fijë të dukëshme e të padukëshme me këtë vënd të huaj, sjelljen e të cilit, ndaj meje, akoma nuk po e kuptoj. As më mban, as më lëshon. Atëhere të ik? Më duket se nxitohem me një hap të tillë, ndoshta edhe pendimi nuk do ketë më vlerë një ditë. Të rri? Do të pres edhe pak, se, siç i thonë fjalës, “i duruari, i fituari.” Ah, të rronte babai, ai do dinte të zgjidhte rrugën më të mirë! Megjithëse u thinja, para tij do isha i vogël, shumë i vogël.

--------------------------------------------------------------------------------

Ziko Ll. Kapurani



E DUA PATJETER NJE UDHETIM



esse e shkurtër për nostalgjinë



Eshtë një udhëtim që ma lyp shpirti çdo ditë. Dhe më shumë natën. Kurrësesi nuk do të jem vetëm. Përkrah do të kem një zonjë simpatike, zonjën e shpirtit, Nostalgjinë belhollë, e cila, mua, gjeneralin e rënduar me diploma dhimbjesh, më ka ushtarin më të thjeshtë, më të bindur. Nën urdhërin e saj vrapoj me një kanaçe në dorë t’i mbush ujë të ftohtë në burime të largëta. Po erdhi kohë e keqe për shpirtin, për këtë frymë të padukëshme, transparente, të qelqtë, e cila ka përmbajtjen e vetë jetës në brendësi të saj. Ai shkelet për ditë me këpucë të ndotura si të ishte pragu i jashtëm i një pallati të vjetër. Rrallëkush kthen sytë nga ky fllad delikat, dritëronjës, të ndjeshëm, të hollë që ka ngritur natyra në magjitë e saj. Dhe ka një dinamikë e fshehur, që përbën thesarin më të madh në ndërtimin hyjnor të njeriut. Eshtë po ky njeri i çuditshëm që nuk e përfill më vlerën e tij. Deri këtu dhe unë nuk mundem më të mos e dëgjoj këtë Bukuri të nderuar të shtëpisë time ndjesore. E di që po të mos i bindem, do të bëjë të sajën: do të më grryejë pak e nga pak, derisa të mos mbetet më prej meje veç skeletit mortor. Dikush ëndëron një udhëtim në Rivierën spanjolle, dikush tjetër në Dubaj, një tjetër në Galaktikë. Sigurisht, shoqëruar me një njohje femërore të beftë përkrahu. Normale. Njerëzore. Unë i heq mënjanë të gjitha këto. Kam tjetër sens. Më fton ditë e natë një udhëtim për në kodrat e fushat më të bukura të botës, të quajtura: Ditët e Mia të Shkuara. Kështu quhet ky reliev i gjelbër, shkëmbor, i ashpër. Ai fsheh shumë toponime për rreth, deri dhe në emrin tim, në mëngjeset e muzgjet e mia. Ku ndodhen këto? Jo shumë larg, një vrap pele, siç i thonë fjalës. Rruga është kali im më i mirë. Sa më pëlqen raca e bukur e kuajve! Vrapoj me ‘të si i çmëndur. Që të jem më i sigurtë, ndërroj kalë, ngandonjëherë u hip reve, ndonjëherë erërave, ngandonjëherë ëndrave, deri dhe këngëve të zogjve. Një vathë të tërë me njëthundrakë të shpejtë kam në shpirtin tim. Kështu, shtëpia ime është mbi patkonj, të cilat hollohen nga shkëmbenjtë, nga asfaltet, nga stërrallët e udhëtimeve. Shpesh më duhet t’i ndërroj. Shëndet të kem! E kanë udhëtimet kësmetin e tyre.

Vrapi i parë më shpie në Bregdetin e Sarandës, atje ku hyra në një shkolle prej drrase me ëndra për t’u bërë diçka, i ditur, për shëmbull, si mësuesi im i klasës së parë! Po fati e kishte shkruar ndryshe rrugën time: vrapova zbathur pas një tufe të bardhë me dele. Gjëmba drizash më gjakosën këmbët deri sa mbrija në rërën e imtë të detit. Doja të takoja pikërisht atë dallgë, që një ditë maji, më solli, kush e di nga, një shishe të bukur. Për pak sa s’më përpinë dallgët kur ngrita pantallonat e shajakta deri në gjunjë për ta marrë nga deti. Mbi shishe ish fotografia e një Gorgoneje. Lakuriq. Gjinjtë jashtë. Më buzëqeshte. Ishte shumë e bukur. Të tillë e donte fëminia ime një vajzë për nuse. Do të zbukuroja vendin me bukurinë e saj, stanin tim, shtegëtimet. Po një Gorgone e vërtetë nuk doli kurrë nga deti. Ajo, vite më vonë, më doli nga pylli. Tani me fytyrën e një Shtojzavalleje. E mora nën gunë ta ha si të ishte çanak me kulloshtër. Ato çaste që kalova me ‘të janë atdheu im, i cili më dërgon shpesh herë ftesë me ëndrat e mia. ( Kam njëzet vjet në këtë qytet të bukur,... po si nuk më erdhi një herë në ëndër kodoshi, po gjithmonë më vinë atë vise të blerta, që lashë pas?!) Të mos vete tek e dashura? Edhe zbathur, do të shkoj. E dua patjetër një udhëtim për të takuar ndarjet e mia prej saj me një “mirupafshim” puthjesh e shtrëngim durash në errësirë, ahishtat ku e fsheha, zëmrën time dhe çajin që i dhurova. Pastaj, si të mos shkoj kur më fton e Diela e dasmës sime, e cila më veshi dhëndër me një kostum kafe dhe atë me vellon e bardhë të nusërisë? Do të ngre dhe njëherë fshatin në këmbë me ato valle djaloshare që zinim lartësinë e bredhave me këcimin tonë, do ta sjell edhe njëherë të dashurën rreth meje në një vallzim. Aq sa të lidhet prej meje nga frika. Siç më thotë vetë shpirti unë t’i kaloj në bel krahun këngës së thëllëzës sime gati sa t’ia këput. Dhe të mos i ndahem, të mos i ndahem kurrë!

E, kohë, o kohë! T’i shoh bashkëfshatarët e mi, ( kulakë e komunistë) të rrotullojnë mbi kokë si një copë reje kapelën e tyre të djersitur, ta fshehin pas shpinë, ta bëjnë një me shtyllën kurrizore, të ulen në gjynjë e të kërcejnë pupthi. (Atë kapele, së fundi, e hedhin në kokë si çati dhe shkojnë të çlodhen nën hijen e saj, duke mbështetur kokën në pëqi të zonjave të këndëshme.)

Në një rrugë ndajnate patjetër do të takoj përsëri shokët e mi të vërtetë. Do të takoj Kiçin, Detin, Xhimin, Gonen. Si dikur do të puthemi buzë më buzë. Do të dalim së bashku nga Lisi i Floqit, nga duhanoret e kooperativës, nga livadhet, deri në kodrat e zotit Keno përmbi Korçë. Sigurisht që nuk do të harrojmë të marrim dhe kitarën e vjetër. Prapë me serenatat tona do të hapim dritare e zemra vajzash. Kur të kthehemi vonë, gati ndaj të gdhirë do na presin në pragjet e shtëpive nënat tona të mira. Të merakosura. Mund të mos shkoj të mos i takoj? Le të kenë ikur nën një strehë tjetër, unë do t’i gjej atje, si një herë e një kohë. Do shkoj të trokas derë më derë ditëve të mia, netëve të arta. Dhe ato patjetër do të dalin si zonja të mira me një vandak malli në krahët e hapur. Në daltë ndonjëra e nevrikosur, e ashpër, me çomagen e së keqes, nuk do ta le pa takuar... Eshtë e imja, edhe për ‘të më ka marrë shumë malli. Nuk ishin edhe aq të këqia. Se, dhe në se nuk shkoj unë, më vijnë ato. Tani më duken të lehtësuara, vasha të vërteta. Vijnë të çmallohemi. Dalim së bashku tek Çipi i Hoxhës, me ngrohtësinë e trahanit mëngjësor dhe me frikën e birucës së ftohtë në bark. Nuk u mbajmë mëri. Ç’farë demokratë do të jemi po t’u mbajmë kokën mënjanë? Le të më thërrasë nga rruga postieri, djali kanakar i fshatit, se më kërkon në zyrë sekretari i partisë, kryetari i këshillit popullor, apo operativi i zonës. Ata asnjëherë nuk më thirrën për mirë. Dhe për çudi, unë dua prapë të më thërrasin, po për keq, për shëmbull, për të më hequr veshët si të padisiplinuar, ose që të më tregojnë birrucën, ose si shkelës të kufirit për “bashkëpunim” me armikun. Do të jetë një udhëtim i çuditshëm, shumë i këndshëm, i dashur. Nuk do të rri pa u kthyer edhe tek sheshi ku ndahej plani i punës çdo mëngjes. E dua përsëri ta dëgjoj brigadierin, të cilin nuk e honepsja dot, e dua të më drejtohet: “Ti, shoku Ziko, nuk e ke shpënë qilizmën në masën e duhur. Puna nuk të merret dorëzim.” Prapë t’i tregoj bishtin e belit. Ndaj të ngrysur do të kthehem tek furra e bukës. Le të më thotë shitësja abrashe përsëri: “Ziko, të kanë prerë bukën. Po nuk solle kartë të firmosur nga përgjegjësi i sektorit, nuk mund të të jap racionin!” Do të hip prapë “Robustën” time, t’u jap pedaleve drejt Korçës për të marrë ndonjë bukë të mbetur në ndonjë furrë. Bukë me ndonjë vrimë miu. Të kujtoj edhe njëherë urinë. Sa e çuditëshme ishte. Le mos më japin bukë shitëset e qytetit, le të kthehem prapë bosh në fshat. Le t’i ngop edhe njëherë djemt’ e mi dhe zonjën me çantën e bosh e puthje. Ajo ishte jeta ime dhe unë e do t’i shkoj. Le të mbetem dy ditë pa bukë. Mirë do t’i bëjë barkut tim të fuskosur me kimikate.

Një rrugë e magjishme mes plepash më grish nëpër ëndra. Eshtë rruga më e bukur në botë, e përditëshmja ime, rruga Floq- Korçë. Ruga e rinisë sime të harlisur që më shpuri në dyert e gjimnazit. Me një çantë librash nën sqetuj. Brenda saj ekuacione të vështira, të zgjidhura me një durim të lindur, gjer ndaj të gdhirë. Poezi kushtuar bukurosheve të klasës. E ftoj ndonjërën prapë në bangon time. I hedh këmbët mbi gjunjët e bukur. Isha djalë fshati. Një shikim i çiltër, i dhembshur, njerëzor, i pastër, qelq. U ndamë një ditë të dëshpëruar. Sikush në fatin e tij: Ilia për inxhinier, Ladi për avokat, Juli në trikotazh,... unë për taraca në Qarr. U ngjita në mal. Mali ishte bursa ime e notave dhe sjelljeve shëmbëllore. (Nuk qahem, malin e kam shokun më të mirë edhe sot e kësaj dite.) Mbeta më këmbë. Me një lopatë mbi sup. Le të dërsij pak më shumë se ç’duhet. Nuk jam më ai i pari! Lodhem shpejt, më priten gjunjët në malore. Po është malli ai që më ngjit deri në majë. Malli është racë kali. Po arrite që e hipe, të shpie ku të duash pa u lodhur fare. Le të jetë, për shëmbull, qershor. Ishte muaji më i bukur. Më ngopte me cicërima zogjsh, me veri, me aromë çaji. Do ta ndez një cigare në majë dhe pastaj të rri atje me shoqërinë e zogjve e të flladit të virgjër... Nuk do të shkoj në kooperativë për një javë rrjesht. Do të më nxjerrin prapë para kolektivit. Sa mirë do bëjnë! T’i shikoj edhe njëherë ata njerëz të dashur. Edhe ata që më kanë dënuar se më zunë mushkën në zarare. S’ka gjë, nuk u mbaj aspak mëri! I dua të gjithë t’i takoj, të mirë e të liq, pa përjashtim. Do të mbledh dhe bajgat nëpër rrugë si Lej Feni. Le të paguhem edhe njëherë me disa pika të mjera të shënuara me laps kopjativ nëpër blloqe fletëgjata.

Nuk mund të mos marr “Zërin e Popullit” dhe të dal para gjithë fshatit për të lexuar bukur kryeartikullin me temë politike, për shëmbull : “Në perëndim të kontinentit partitë marks.- leniniste ngrihen në pushtet.” Gjersa thashë gjithë ato gënjeshtra, ç’prishi edhe një gënjeshtër më shumë. Për gjysëm shekulli ne ngritëm pallatin me të çuditshëm në botë: mbi këmbë prej hirre. Mrekulli e re botërore. Kundërshtimi është qesharak. Do ta lexoj deri në fund artikullin, paçka se tani më duhet ta lexoj me katër sy. Do të raportoj se nëpër parcelat me panxhar të pashkulur, mbaruam mbjelljen e grurit. Besoj se asnjëri nuk do flasë. Po të jetë se ndokush përgojos gënjeshtrën, të nesërmen do gdhihen në qeli. Sot ajo do të jetë farsë, pa zarar. Xhirim i ditëve të mia të një dimri të shkuar.

Në rastistë që udhëtimi im të bëhet në dimër, aq më mirë. Shumë do më pëlqente të binte borë, shumë borë. Borë me tufan. Ta fsheh kokën nën jakën e peliçës së vjetër e të dal nga shtëpia ime përdhese nën kodrën e Hijes. Të më ngrijnë këmbët. Të ma japë e ftohta në thonj. Po fundja, le të ngrihet një jugë e bardhë e ta derdhë dëborën nëpër përrenj. Le të bëhet baltë, shumë baltë. Me çizmet e mbetura prej kohës që punoja në bonifikim, do të ngas prapë rrugën e malit. Tabani i çizmeve prapë le të jetë i ngrënë, kartë cigare. Të më futet balta nëpër gishtrinj. Prapë si dikur. Të kaloj një mall të vjetër. Si dikur të më zerë dhe një shi litar. Të futem nën degët e dëndura të një bredhi. Shiu të vazhdojë papushim. Gjersa të ngryset. Atëhere të marr rrugën tatëpjetë nëpër shi. I lagur qull të futem në shtëpi. Zonja të më grindet duke u lutur të mos fut baltën në shtëpi. Të ndërrohem sakaq. Sakaq të ndez zjarrin bubulak me dru dushku. Të thërras zonjën, gjoja, se nuk ndihem mirë. Ajo e kupton hilenë, po bën sikur shqetësohet dhe më futet nën kuvertë të më qajë hallin. Si ajo punë pastaj. Në dritare të fërshëllejë goreni. Aq më mirë. Të bjerë një natë e ftohtë. Eh, sa më ka marrë malli për netët e ftohta!

Po unë nuk dashkam vetëm një, dashkam shumë udhëtime! E di ti se më ka marrë malli të shoh edhe vetë Satananë dhe unë t’i duartrokas vrasjet, ose vetëvrasjen time? Pastaj të shkoj prapë e t’i rrëzoj monumentin prej bronxi, të qesh edhe njëherë me monumentin prej shkumësi që vuri përsëdyti vazhduesi i tij besnik. Pastaj të rreshtohem në batalione refugjatësh për t’i gjakosur përsëri këmbët nëpër rrugë të pa njohura. Nga ana tjetër, shpirti më trazon për diçka tjetër: kërkon të shikojë ditët e reja të vëndlindjes, të cilat janë të çliruara nga ankthi i errësirës, që vishen me dritë, që tunden bleroshe nëpër luleshte shtëpish komode. Ja, po i hip kalit dhe nisem! Zonja ime, Nostalgjia i njeh më mirë rrugët, i njeh symbyllur.


-----------------------------------------------------------

Nga Ziko Ll. Kapurani

Dashuri e shuar

Një mëri papritur mes nesh,
Nxin qiellin me re inatçorë,
Pemën që rritëm bëri shesh
Me çirrje heshtjesh, me borë.

S’di pse me sy më s’më grish,
As me gjoksoren mbi dy shegë,
S’di ç’ke humbur që kurmi yt
S’më ve më fitilin të më djegë.

Nuk di ç’lashë bosh që dhe ti
Përsipër si dikur nuk më merr,
S’më futesh më mollë në gji,
As kërthizën mollë s’ma nxjerr.

Nuk më mbështetesh më në sup
Të të puth supet nuk më mbledh,
As unë ve re kur vithet ti tund,
As fjalë me gonxhe s’ të hedh.

U ftoh zjarri ynë, s’ka më prush,
Dhe urët s’ia mbledh më njeri,
Duket, e dashka një ndrim sikush,
Për mirë a për keq, një Zot e di.


Mos kumbllën...

Mos më prisni atë fëshfërimë të blertë,
Kumbllën cicëruese me aromën mbi buzë!
Dikur babai im e ka mbajtur për kapelë,
Nën ‘të krojti kokën nga djersa e brymtë.

Mos ia prisni degët që më zgjatin kutinë,
Nga fryma e tyre çibukun tim të mbush!
Një eshkë të ndezur prej fjalës t’i ve sipër,
Me tymin e saj të përhapem gjithkund.

Mos e prisni, ju lutem, atë kumbëll të egër!
Eshtë vajza e bukur që babai më desh nuse.
Paçka se tani mbi jastëk puth një tjetër...,
Sa gjëra në botë nga ç’janë thuhen ndryshe....


------------------------------------------------------

VARGJE TE GURTE

cikël poetik nga Ziko Ll. Kapurani

Poezi e gurtë

Ka sy të gurtë ku fshihet qielli
dhe shtëllungat e reve,
ka male të gurtë nga del dielli
aroma e çajit
dhe besa e burrit.
Ka rrugë të gurta
nga dalin cicërimat fëmijëve
dhe e takave të jetës.

Ka muzgje të gurtë,
nga lindin puthjet
dhe ftonjtë e hënëzave,
ka dhe vargje të gurtë
që i ngrenë
strehe të pastrehëve,
Vargje gurçilë, gurbardhë, gurshtufë.
Vargje që ngrenë shtëpi të gurta,
të ngrohta.
Ti nuk e beson?!
Kujdes!
Ky rast nuk është i përditshëm.

Gurit të emigrantit

Me ngjyrën e muzgut dhe të dridhjes,
mbi ty mbolla
fidanët e dritës dhe të shpresës.

Mbi ty mbolla bukën
dhe të nesërmen.
Mbi ty hodha kripën e djersës
dhe të zërit
të lëpijë kali im, dielli,
dhe blegërima e Hënës...
(Sepse hëna
më duket një dele e gurtë,
e humbur.)

Nuk të nxinte xhepi im i zbrazur,
as valixhia e zbrazur për ty,
as shqiponjat olimpike të ajrit,
as dhelfinët titanikë të oqeaneve.
Të lashë të trishtë
duke përtypur dhimbjet.
Nuk e dija,
se në vënd të zemrës
të kisha marrë ty.

Lojë me gurë

Ju le të gurtët,
sokakët e mi,
të mbuluar me barin e harlisur
nëpër rudha rrugësh!
Një nga një
hedh gurë pas
për mos u kthyer më.

I pabesë dhe i besës
kthehem tek ju, të braktisurit e mi!
Gurët që ju hodha
një nga një i mbledh,
për nga kthehem
t’i hedh.

Një lojë e lashtë në doganë,
një lojë moderne,
me gurë të murmë,
të zinj, të bardhë,
lojë me gurë emigrantë,
ku gjithmonë humbas unë.

Dialog

Mos më grindni gurin,
është kallo në pëllëmbën time,
është unaza e gishtit tim
prej ditës
të fejesës sime me natyrën.
Në ngjyrat e tij
ka ngrirjen e erërave,
lotin e diellit, flokët e borës
dhe oshëtimin e lumit.
Në çdo prekje mbi trupin e tij
një hingëllimë hidhet në erë,
kumbon një akord kitare.
Zëri i virgjërisë së tij
është heshtja.
Ai nuk merr frymë,...
ka frikë mos trembë
dhe zgjohet dhimbja ime.

Pashë

Pashë një gurëgdhëndës.
Edhe shikimi i tij
i mori trajtë dalte.
Pak e nga pak,
nga çak e çuk-et mbi gur,
u zbulua,
një gjoks i bukur gruaje.
Atje pashë si hapën sytë dy zogj,
dy bufë muarën jetë.

Pastaj,
pashë si prej guri
rodhi qumësht i bardhë
dhe cicërima e pranverës.
Dielli, udhëtari i lodhur i rrugës
Olimp - Ostrovicë,
uli shpinën
të njomë buzët.

Nëna

Mbi qilima të gurtë
ngjitet në katet e sipërme
të mëhallave të saj:
në pragun e Hënës,
në ballkonet e Arushës së Madhe,
në odat e Yllit Polar.

Nallanet e drunjta
trak e truk i trokasin
mbi sokakët e veshur me gurë,
me kallot e burrit të saj të largët.
Ngjitet gjer në portat e Galaktikës,
hyn nëpër koridore.
Me hapa të lehtë, me frymë
dhe me yjet
ndez një qiri.
Endet nëna ime,
trak e truk me nallane mbi gurë,
i gëzohen këmbët nëpër qiell,
rudhat, thinjët, lodhjet, pasthirmat.
Përkul mezin e çoç thotë
me lambadhën e ndezur
për të sajin,
për atë që prej vitesh tani
i qan hallet me një kryq të gurtë
sipër tij,
në Tokë dhe në Galaktikë..

Ç’burrë!

Gur gur
ngritëm kalanë.
Jetën tonë ia besuam gurit.
Dhe ai
u përlesh për ne,
u plagos, u gjakos,
u dogj,
u thërmua për ne...
Ç’burrë!
Nuk tradhëtoi kurrë...

Guri në dritare

Me një guriçkë
në dritaren tënde
hodha shpirtin tim.
Goditja ishte ngjyra e tejdukëshme
e zërit të tij dhe të zërit tim.
Një sy guri
ishte dhe hëna lajkatare
që të nxori në rrugë.
Të dy u nisëm në një rrugë të largët
të mbledhim yjet
si të ishin gurë të ronitur
nga avllia e përqafimeve tona.

Çast i gurtë

Do desha një çast
të isha i gurtë.
Të më shtronin kalldrëm
në një rrugicë të ngushtë.

Mbi mua
le të shkelte gjithë mëhalla,
me këpucët gjithë baltë,
me shuaj këpuce të ngrënë,
zbathur.
Do pres një çast të gurtë
mbi mua të shkelë ajo.
Nga poshtë
t’i shoh
bardhësinë e natës së saj
nga lind Dielli.


Përfundimisht

Kthimin e shpinës,
buzët e mpira,
zërin e këputur
dhe shpirtin e zbrazur
nga ndarja,
që nuk e nxuri letra
dhe penës
i ngriu boja,
në një ditë të gurtë,
një guri do t’ia tregoj,
një guri
të bardhë mbi kokën time.
E di,
ai nuk do ta shuajë kurrë.
________________

Ziko Ll. Kapurani u lind nga prindër vllehë në zonën e Sarandës në Janar të vitit 1951. Pas dy klasave të para në shkollat fillore të minoritetit grek, vazhdoi mësimet në shqip. Mbaroi shkollën e mesme të përgjithëshme në qytetin e Korçës. Shëmbëlloret e tij nuk e ndihmuan dot të ngjitë shkallët e universitetit për arsye se rrethi i tij familjar ishte kundërshtar i vendosur politik i diktaturës së kuqe në Shqipëri me të burgosur, të arratisur, të dëbuar politikë. Përpjekjet për të botuar në vitet ’70 librin “Poezi të blerta,” u kthyen në ëndra, të cilat u realizuan mbasi theu qafën diktatura e vdekjes. Mbas viteve ’90 ka botuar përmbledhjet poetike: “Një degëzë ahishte,” “Dashuritë e mia,” “Një tango e vjetër,” “I kthyer në re.” Në prozë ka botuar përmbledhjen me tregime “Të ndaluarit” dhe romanin “Të gdhirë në bunker.” Ka kontribuar në shkronjat greke me vëllimin poetik “Pemë në dëborë,” (“Δέντρο στα χιόνια”) dhe me përmbledhjen me tregime “Valixia e rëndë” (“Η βαριά βαλίτσα.”) Aktualisht është sekretar i Lidhjes së Krijuesve të Emigrantëve Shqiptarë të Greqisë veriore e më gjërë me qëndër në Selanik “Dega e Blertë.” Krijimet e tij i boton në tre gazetat prestigjioze në shqiq, që botohen në Greqi: “Gazeta e Athinës,” “Albania press” dhe “Tribuna.” Prej vitit 1991 jeton familisht në Selanik.



Qeni i padukshëm

tregim nga Ziko Ll. Kapurani

Atë qen Guri nuk e kishte parë kurrë. Nuk ia njihte shtatin, as të ecurën, as flokun, po të lehurën e nxirrte të njëjtë me Zhakun e tij. Eh, Zhaku! E ku kishte qen si ai! Një shtat elegant me një të ecur krenare, emër i vërtetë i besës. Sa netë të bukura e të ashpra kishte kaluar ai me ‘të. Natën, ditën, në shi, në vapë, në ngricë. Po ky që dëgjonte tani nga kati i sipërm i shumëkatshit ku jetonte prej afër një dhjetë vjeçari, sigurisht që ishte një qen tjetër, i cili i sillte përpara mikun e tij të dashur të jetës në stan, diku në rrëzë të Ostrovicës. Një zë i rëndë, oshëtimë lumi, gjëmim Zhaku. Përpara i dilnin netët hënore të Gushtit, netët e vjeshtës me mjegull, errësirë, mandej vallzimi e bukur me tufanin e egër të kësaj kafshe fisnike. Nëpër mënt i vinte ulërima e uritur e lukunisë së uqërve mbi Shkëmbin e Ariut. Një kërcënim ngjethës. Dhe përmbi ‘ta ngrihej zëri burrëror i Zhakut me shokët e tij. Trim mbi trimat dhe me shokë. Syrin pishë, të patrembur. Dhe Guri, para se të mbushte çanakun e tij, i përsheshte në vedër shokut të tij, prania e të cilit e bënte më të fortë. Iku ajo kohë, ndjesë pastë! Tani qeni i gjitonit e niste të lehurën e tij zakonisht mbas mezit të natës, por jo rrallë, i shkelte këto orë. Ai e niste këngën e tij të lehjes kur çobani i dikurshëm i tufës së bardhë ishte midis zgjimit dhe gjumit. Më shumë në një ëndër. Me qentë kishte qënë mik qysh në vogëli dhe nga zëri kuptonte se ç’trup kish sikush. Ky që i prishte gjumin në orë të ndryshme, pas mezit të natës, duhej të ishte një qen trupmadh, me sy të qetë, disi dembel, aspak agresiv ndaj njeriut. Përkundrazi, po t’i shkelje në plagë, do të egërsohej aq sa nuk e mbante as plumbi. Një Zhak i dytë. Mundet dhe ndonjë pasardhës i tij. Se, patjetër, duhej të shtohej një farë e tillë. Me atë gjëmim të lehure, Guri kalonte mallin e stanit. Se mes vathës hodhi shtat ai, me frymën, me ripërtypjen e deleve. Kishte dhe të atin pranë atëhere, një burrë fjalëpakët, i cili kishte marrë shumë nga malet, i ngjashëm me ‘ta. Mal tjetër, përmbi malet. Kështu që, ish njeriu i maleve, jo vetëm që nuk ankohej nga e lehura e këtij qeni gjigand në një orë qetësie, por i pëlqente kjo oshëtimë, kjo jehonë e mbytur, e ardhur, jo nga grykat e mjegullta të vjeshtës së vëndlindjes, por nga një kat më sipër. Kjo e lehur iu bë pjesë e trupit, një ëndër e dashur.
- Zëri i qenit tuaj më shpie në një botë të largët, shumë të dashur!- i thotë gjitonit që kishte në katin sipëror të shumëkatshit ku banonim.
- Eshtë një racë origjinale, shumë trime,- i shkeli syrin gjitoni duke qeshur.- Po deshe, mund të të gjej një këlysh të tillë.
- Faleminderit, miku im!- ia kthen,- i kam shumë për zemër qentë, aq më shumë ata të stanit, po unë nuk kam ballkon të ulem për një kafe me zonjën, jo më pastaj të mbaj një qen të madh. Mirë do të ishte, po rrethanat, gruaja...
- Nuk më kuptuat,- u hap tjetri,- unë nuk kam një qen të tillë. Të lehura këtu dëgjoj shumë rrallë, sa për të mos thënë aspak. Po më ngatërroni dhe mua. Mos kjo e lehur vjen nga hyrja jugore e katit të gjashtë?
E vërteta është se ishte një ndërtesë e madhe ku banonim mbi tridhjetë familje. Një fshat i vogël. Atje hynin e dilnin pa u njohur me njëri tjetrin. Ishte një shumëkatësh shumëkombësh, ku shumica ishin qeraxhinj nga vendet e fqinje. Edhe Guri ishte i ardhur këtu. Ngrihej me natë, si dikur për të futur dhëntë në shtrungë, dhe u miqësua me një betoniere. Nuk ishte e keqe. Tranga- trungat e saj, mundohej t’i krahësonte me tundjen e bidonave të qumështit mbi Çilin krifëngritur të tij kur çdo mëngjes shpinte qumështin në baxho. Para syve i kalonin si pulbardha mëngjeset me vesë, muzgjet e ftohta.
Sikur e mori sysh, qeni, pas dy ditësh, e ndërpreu të lehurën. Kushedi, ndoshta dhe lehte, por atë kohë vinte disi i lodhur dhe këputej shpejt në një gjumë të thellë.. Ngandonjëherë e priste deri vonë, por pasardhësi i Zhakut e mbylli si qyqja në gusht. Me kohë sikur nisi ta harrojë, si shumë gjëra të kësaj bote. Po, në këto raste një ngacmim i vogël mjafton të të ngjallë dyfish dëshirën e fshehur. Kur besonte se e kishte harruar, tek dera e jashtme gjen gjitonin e hyrjes jugore të katit të gjashtë, pikërisht ai që kishte pasur qenin.
- E kam nevojë të lehurën e qenit tuaj! Pse e larguat? Një kafshë e tillë nuk kërkon shumë. Po të doni, mund të jap edhe unë diçka për gojën e tij,- iu drejtua me dashamirësi,- ai nuk besdiste njëri. Apo u ankua dikush?
Banori i ri ishte një kaukazian, që nuk i qeshte buza kurrë. Ai mori një pamje të mvrejtur, gati të egër. Krroi kokën në të gjithë rrumbullaksinë e saj dhe i tha:
- Besoj se talleni!
- Për këtë tokë që na ushqen!- u betua Guri.
- Unë nuk kam qen...
- Si? Mua më ngjan se një e lehur joshëse dilte pikërisht nga shtëpia juaj. Në orë të ndryshme të natës, herë të shkëpura, herë pa u ndërprerë, herë të zgjatura, herë të prera. Një bukuri e gjallë. Mos ma fshihni të vërtetën, flas sinqerisht...
- Të jini i sigurtë!- vërtetoi tjetri. – Unë nuk kam ndonjë të tillë. Bile më ka marrë shumë malli të dëgjoj të grindet një qen me zinxhirin e tij. Vij nga vise të larta blektorale ku tufat e mëdha me kafshë, ishte jeta banorëve të tyre.
I kthyen shpinën njëri tjetrit pa u kuptuar mirë. Atëhere Guri dyshoi në sinqeritetin e gjitonëve. Mbajtja e një kafshe të tillë, ndoshta ishte e ndaluar në pallat. Në pallatin përballë, banonte një avokat thinjosh, mjaft i dëgjuar në qytet. Avokati ishte njeri serioz, i mbajtur mirë dhe i respektuar. Gjeti rastin dhe nuk i zgjati shumë fjalët përshëndetëse. U hodh direkt në temë. Po njeriu i ligjeve iu përgjigj se një ligj i tillë nuk ekziston, por nëqoftëse kafsha bëhet kërcënuese, apo bëhet e bezdisur për qytetarët, atëhere ndryshon puna.
- Përkundrazi!- reagoi Guri,- Ai qen nuk ngacmoi askënd, ishte shumë i dashur për të gjithë. Nuk e di se si ndodhi dhe tani e pushoi të lehurën. Ndërsa unë dua ta dëgjoj patjetër. Mos më ndani ju lutem, nga ai qen. Bëni një mëkatë. Eshtë pjesë e jetës sime. Shpesh më dukej se e lehura vinte nga pallati juaj. Mos e kini ju? Mos e ndërprisni, lereni të lehë, t’i lehë hënës, erës, reve, le të lehë përmbi mua.
Avokati i premtoi se do të interesohej që ai qen do të çfaqej përsëri. Dhe ndodhi pikërisht kështu. Atë natë qeni e filloi qysh herët të lehurën, pikërisht kur e rrëmbeu një gjumë i lehtë, pëndë. Ish çobani krijoi bindjen se gjitonët diçka i fshihnin. Në këtë prapaskenë edhe avokati kishte rolin e tij. Si ta shpjegonte ndryshe që, sapo i tha, qeni lëshoi logorimën? Mandej, mbas disa ditëve, mëndja i shkoi gjetiu: dikush këtu tallej me ndjenjat e tij. Dhe po ta kuptonte dot, mjerë provokuesi. Do t’i jipej mundësia më mirë t’i tregonte botës se cili ishte njeriu i maleve kur preket në plagë. Mos vetë kafsha grindavece i provokonte nervat? Të nesërmen ai e shtroi temën me gruan e tij të mirë. Zonja, e rritur nëpër parcelat me grurë, ia preu me sëpatë:
- Që fëshfërin gruri në dritaren tonë, më thuaj ta besoj, e kam dëgjuar disa herë, por të ndjehet ndonjë zagar, këtë ta siguroj: nuk është dëgjuar.
Guri, i prekur nga përgjigjet e njëjta të të tjerëve, nisi tani të dyshojë tek vetvehtja. Nisi të rrotullohej gjithë natë vorbull në trurin e tij. Një çast iu duk se e lehura nuk dilte nga kati i gjashtë i pallatit ku banonte, por nga vetë barku i tij. Ndoshta nga veshët, nga vrimat e hundës, nga goja, nga qelizat e trupit. Kjo nisi ta lodhë disi. I dha të shtyrën kësaj lajthitjeje. I vinte të pëlciste si bota për rreth nuk e dëgjonte atë të lehur. Mos flenë të gjithë në atë orë? Po ku ta kuptonte kjo botë atë njeri të tjerrur hollë, atë njeri, shpirti i të cilit kapte çdo tingull malli të erdhur nga vëndlindja... Mendoi se ai ishte gatuar ndryshe nga këta njerëz, të cilët e gdhijnë me atë muzikën e çmëndur, me ato tam- tumet që nuk thonë asgjë.
- Mirë të tjerët, por edhe ti, moj zonjë?!- iu shkreh së shoqes një natë duke u shtrirë për të fjetur. - Si është e mundur të jemi të dy në një dhomë, në një krevat, nën një çarçaf, unë të dëgjoj angullimëm e një qeni, ndërsa ti jo?!
- Guri im, nuk di si ta shpjegoj. Mos zhurmat besdisëse të motorave të bëhen të lehura qenësh?
- Thua tek unë të ketë nisur proçesi i lajthitjes?
Ajo nuk u përgjigj.
Ishte vonë, tepër vonë. Nga një bisedë pa fund, me mosmarrëveshje dhe kundërshtime, gruan e rrëmbeu një gjumë i thellë, ndërsa burri i ktheu krahët për t’u qetësuar. Prapë, si nëpër ëndër, i erdhën të lehurat. Hapi sytë. Të lehurat ndryshuan formë. Zonja e tij gërriste lehtë, shumë lehtë. Kuptoi se të gërhiturat e saj ishin pikërisht të lehurat e qenit. Më së fundi mendoi se e zuri provokuesin. Megjithatë, nuk ishte i bindur plotësisht. I kaloi lehtësisht dorën mbi gjinjtë e lëshuar të gruas. Ajo buzëqeshi.
- Eja i dashur, kemi kohë pa u futur tek njëri tjetri.
- Të gjitha do t’i besoja, - tha ai qëtë qetë, - por të ishe ti qeni që leh...
- Atëhere, pse e kërkon gjetiu?...
- Po, po,- foli qetë ai. Qeshi. Qeshi thellë, si rrallë herë. Hapi portën e ballkonit dhe doli jashtë. Nata ishte e qetë. Bile një natë e dashur, e cila e përkëdhelte me një freski të lehtë. Nuk iu duk e keqe, paçka se e huaj. Një natë që e merrte me të mirë. Një natë e butë, e cila i prezantohej për herë të parë me ëmbëlsi. Dhe pse të mos pajtohej akoma me këtë natë? Ajo e donte, por ai nuk i jipte shumë besë akoma. Netët në mal ishin të pamëshirshme, të egra, por megjithatë, se ç’djall e lidhnin me ‘to. Ishin netë torturuese, të mundimëshme. Sa herë i mallkonte! Tani u hapte derën të hynin e ta mundonin prapë. Njeriu iu duk krijesa më e pakënaqur, mandej më kokëfortë e kësaj bote. Për çudi, edhe kjo natë i ngjau me një qenushe që lehte. Domethënë se po i kthente fytyrën. Nisi ta dashurojë këtë natë. Një natë e re, një njohje e re. Nga dhoma i erdhi një zë i ëmbël, i ngjashëm me angullimën ledhatuese të Zhakut kur kërkonte diçka, një zë lutës.
- Po të pres!- dëgjoi. - Nuk të ngacmoj më?
- Se si shkave kështu dhe unë! Ti je e lehura ime, moj qenushe! – tha duke hyrë në dhomë. Pa një trup të bukur fëmëror, lakuriq. I shkoi pranë dhe nisi ta puthë duke harruar gjithçka.
__________________

“DEGA E BLERTE”

Nga Ziko Ll. Kapurani

Kështu e emëruam lidhjen tonë. Dega e blertë. Me dëshirën e madhe për të ndihmuar këtë botë që digjet me pak të blertë. Ndoshta ndihmon sado pak ambientin shpirtëror të njeriut të qëndrojë jeshil. Dikush i ve më shumë rëndësi rrënjëve. Natyrisht, po rrënjët pa degë janë të vdekura. Janë degët ato që thithin Diellin, që martirizohen për rrënjët. Dhe anasjelltas. Dega hapet gjthandej, duke thithur dy Diej. Jo për vehte. Dhe janë të çuditshëm krijuesit emigrantë. Ndërsa thithin ajrin, dritën e vendit ku jetojnë, nën tokë, ia përcjellin atë trungut të vëndlindjes. Duket sikur kanë bërë një celebrim të detyruar, ose kanë vënë kurorë martese me një grua vetëm e vetëm për të mbyllur gojën e botës. Nga ana tjetër për gjithë natën shkon e fle pranë dashurisë së parë. Eshtë apo jo e moralëshme kjo, zemra ka arsyet e saj, të cilat nuk i dënon dot asnjë ligji i llogjikës së ftohtë.
“Dega e blertë” është një harmoni të blertash letrare, ndaj së cilës, edhe kalimtari më indiferent, do të shtangë para bukurisë së saj. Dhe ajo, patjetër, do t’i japë nga jeshilja e saj, për të cilën ka aq shumë nevojë atmosfera mbytëse e ditëve tona. Kjo e blertë ka krahë magjikë. Nga Selaniku i aromës së zonjave elegante, ngrihet e hapet gërxheve të shtojzavalleve, bregdeteve të vashës së valëve shqiptare, hapet me dy krahë gjethesh në të gjithë rruzullin tokësor. Ngrohet prej tij, ngrohet dhe rruzulli, i do fëshfërimën, ulet nën dridhjet e saj.
-Po cila është kjo degë e blertë? – lind pyetja. Aty për aty ngre kokën dhe përgjigjia. Ajo është ahishte zemre, panje fletëgjërë që pëshpërit vazhdimisht fjalën e bukur, është degë Shqipërie, nën të cilën mblidhen zogjtë e thëllëzës së trembur, të humbur, të ikur nga ledhet e folesë së saj. Dhe zogj që cicërojnë nën strehët e vjetra të përmalluara e të braktisura mblidhen nën këtë degë të blertë.
Megjithë dëshirën e dashurinë djegëse në shpirt, nuk mund t’i shkoj çdo gjethe, të këmbej përshëndetje me bukurinë e saj. Kështu bëj atë mëkatin e pashmangshëm erotik, shkeljen. Shkel padrejtësisht tek njëra për të shkuar tek tjetra... Shkoj tek sythi i parë i kësaj dege, tek ngjyra jeshile që quhet Llambi Gjikuli. Midis tij dhe degës së ullirit të bregdetit, nuk gjen dot ndryshim, të dy me gjelbërim të përjetshëm, plotësojnë njëri tjetrin, rriten, zenë dallgë e sythe për veshi, nuk e njohin thinjën, rudhën. Pa shih se ç’ thotë Llambi: “I lashë këngët e detit mbi degët e ullinjve.” Dhe këngët e detit mbajnë emrin e tij. Paçka se tani shtrin shikimin si fluturim pëllumbi nga dega e një rrapi përmbi Selanik, ai është atje, në Bregun e tij.
Eshtë një degë, ku gjethet ngjishen simetrikisht pranë njëra tjetrës duke na tundur para syve një natyrë dehëse. Gjethja, e cila i rri afër Llambit, shkruan me shkronjat e damarëve të saj: Bujar Muçaj. Se ç’i murmurin në vesh gjethes të krahut tjetër. Nga mënyra si tjetra ngre magjinë e saj, njihet. Eshtë Ardita Jatru. “Kafja e nënës mbeti pa bërë” thotë Bujari. “Më s’dua të fle. E urrej gjumin,” i përgjigjet Ardita. “Ishte prill, dita s’kishte zbardhur,” vijon Bujari. “Më pëlqen që jam grua!” shprehet Ardita. “Hëna na vështron e habitur,” thotë Bujari. Dhe Ardita përgjigjet: -Tallet hëna përmbi kodër, Qesh e thotë “Eh, medet! Iu bë mëndja lodër...” Ja kështu. Ndryshe nuk do të ishin natyrë, degë e blertë.
Dega rritet e rritet. Pranë meje ndjej të shpallë gjelbërimin një tundje tjetër magjie. U bëra gjiton. E, çfarë zemre! Si nuk e njoha më parë këtë komshi aq të mirë?! Më mirë me gjitonin se me gjithë botën! Bile ai ishte një aromë e blertë, e hapur në gjithë globin. E pashë me kërshëri. “Unë kam pasur mësues letërsie të lehurat e një qeni” i them. Ai qesh. Kruan pak kokën “e zbathur”. Ndjej heshtjen e Edmond Shallvarit flok të bardhë bore mbi qepallat e mia. I them se borën e kisha të dashur, i flija mbi pulpat e bardha. Më hap një libër të ri, librin “Më lexoni neser”. Lexon: “Ç’më trishtoi kjo borë që s’ra, me qiellin mbeti dashuruar.” I them se unë prej kësaj gruaje të bukur mora ndarje, le të gjejë ashik tjetër. Mondi më përgjigjet: “Të dyve një fat na ka zënë, veç mua më la pa një stinë.” Si era endem e trokas tek një nëndegëzë. Degë e çuditëshme. Si të ishte pellg shiu, pasqyron dallgët e qiellit: re shikimesh, buzëqeshje ylberësh nën qerpikë grash, yje drite, hënëza si thela udhre... Eshtë biri i Sukës shkëmbore, poeti Dashnor Selimi. Ai jep e merr me seniciotin, i cili ktheu në këngë Senicën. “Ditët e fundit jetonte im atë dhe mendimet i fluturonin tek molla, hardhia.”- thotë ai. “Ndërsa Dajko Ceni,- përgjigjet Theodhoriu,- me bejte e qyfyre zgjodhi Majin për t’u ngjitur në yje.” Pranë ndjejmë aromat e këndëshme, duart e ngrohta të dr. Ana Kapia- kritike letrare, shefe e kulturës në prefekturën e Selanikut, të filologes, përkthyeses Kostandina Evangjelu- pedagoge në Universitetin e Selanikut, të dr. Stavri Dajo, të dr. Luan Zuka, të personalitetit të njohur politik Kristina Qelesidhu. Më duket se jemi një bahçe me pemë. “Dy herë rreh zemra e pemëve,- thotë Anjeza Dielli,- njëherë kur lindin dhe kur dashurohen.” “E lagur prej lotësh, e spërkatur me shpresë, e tronditur si era.., pikoj e gjitha vjeshtë,- thotë Rakela Yzeiri (Zoga). Sikush me të tijat në xhep zbret të dielave për takimin e javës. Eshtë takim poetësh. Takim i ngrohtë vargjesh që sikush thotë: “jam unë pa je ti.” Hajde ta gjesh! Grindje e këndëshme! Herë në një kafene e herë në tjetrën, gjithmonë në qendër të qytetit, vargjet koloviten nëpër urbanë, djersinë nëpër vapë, ngrejnë jakën në të ftohtë, zbresin nga pemët pëllumbat, u thërmojnë kokra misri, gëzohen tok me ‘ta. Vjen një çast e bëhen një me pëllumbat. Vargje guitës. Vargjet bëhen zogj. Cicërijnë. Qytetarët kalojnë pranë tyre. Rrallë marrin ndonjë përshëndetje. Nuk prish punë. Ata kanë zemër të gjërë. Nga qielli, me krahë ëngjëlli zbret mes nesh Bledi Llangozi. Mistik. “Kam mall të shoh një buzëqeshje- pëshpërit mengadalë. “ Ti ishe buzëqeshja, more bir!- lotojnë fjalët e Thanas Llangozit. Bledi tani është moshatar me Bedri Hoxhën, paçka se në qiell. “Ikëm. Mbetën vajzat pa puthur- thotë Bedriu. Bledi ka shpresë se nuk do vonojë kthimi në atdhe. Më afrohet dhe më jep një kalë krifë ngritur në një letër të bardhë. Pikturë e tij. “Të pëlqejnë kuajt, – më thotë. E vura në kornizë. Eshtë Pegasi ynë.
Me fëshfërima të lehta vargjesh shtohet gjethja e re e degës, Suzana Dhimollari. “I kërkova erës një borxh, pak nga fëshfërima e saj. I u duk shumë. Nuk më dha- ankohet ajo. Borxh nuk i dha as pranvera nga blerimi i saj, as njeriu nuk i dha pak respekt. “S’më mbeti tjetër,- shton ajo,- veçse prej vetvehtes të kërkoj gjithçka.” Me borë të bardhë ulet në degë një fluturak qepariot, Mina Papajorgji. “Dita rrokulliset e bora nuk pushon,”- ngrihet zëri i tij. “Kam shumë mall për ty, motra ime, - nuk u durohet pa folur Mereme Dungës,- na rrëmbeu Bajlozi kurbet.”
Kjo degë e blertë ngrohet nga dallgëzimet e shpirtit të poetit Agron Elezi nga Floqi i Korçës, nga furtuna blu e poetit fierak Nuri Plaku, nga dielli i pjeprit të të këndëshmit poet lirik nga Balaj i Lushnjës Sherif Bali, nga imazhet që kanë të ftohtë të gjirokastrites Suzana Zisi. Dhe më shumë nga puthjet mbi pak të kuq prej buzëve të perëndimit të Diellit të talentit devolli Arben Shaholli. Sa shumë që jemi! Një pyll i tërë. Them se na duhen pyjet. Ata janë ajri i virgjër i jetës sonë.
__________________

TYMI I ÇIBUKUT

tregim nga Ziko Ll. KAPURANI

Pasi veshi kostumin gri, rregulloi mirë gravatën dhe doli në stacionin e autobuzit. Do të vinte të shikonte mbesat në qytet. Të ndjente përqafimin e tyre, t’u dëgjonte zërin, t’i zinte për dore, t’u merrte dhe nga një veshje të bukur. Nuk mësohej dot me vetminë. Për pak kohë mori në shpirt dy goditje njëra pas tjetrës. Nuk u bënte dot ballë. Tani çdo të dielë shkonte tek e ndjera, e cila e la kur i duhej më shumë. I ndizte një qiri, i fliste, lotonte në heshtje për disa minuta. Sikur i lehtësohej pak shpirti. Goditja tjetër ishte se e ndanë dhe nga mbesat e vogla. Shkuan në një qytet të njohur për gra të bukura, atje ku prindërit e tyre gjetën punë. Afrohej të mbushej viti dhe ai nuk duroi më. Hipi urbanin e linjës t’u shkonte pranë. Për pak ditë, të shumtën një javë. Nuk u mërzit që shtëpinë e të birit e gjeti mbyllur. Pasi trokiti disa herë lehtë në portën e jashtme, nuk iu përgjigj kush. Qytet këtu. Punë. Lëvizje. Tjetër botë.U ul në sofatin e portës dhe hapi kutinë e vjetër të duhanit. Gjithçka mund të ndërronte, atë jo. E kishte kujtim nga i jati. Mbushi çibukun prej bushi duke e ngjishur fort me gishtin e madh. Nuk kishte më eshkë, masat e stërrall për ta ndezur. Kohët kishin ndryshuar. Ndezi çakmakun me gaz metan duke i thithur flakën në çibuk. Një tym mbytës u hap në të gjithë mëhallën. Ishte tymi i një duhani gërxhall, shumë i fortë, të cilin e kishte mbjellë e rritur me duart e tij. E kishte tharë me merakun e tij. Po me atë merak e kishte grirë me bixhak netëve të vjeshtës. E ngjishte fort në një shakull prej lëkure. Vetëm atje i ruhej pastërtia, forca, shija, zjarri. Tani e ndizte i qetë, e thithte gjer në mushkëri tymin e tij dhe ndjente se i qarkullonte tok me gjakun në të gjithë trupin. Paçka se ai tym nuk e linte të mbushej me mish, ndihej i fortë. Ishte lidhur aq shumë me atë shijë, sa i dukej se nuk mund të jetonte pa ‘të, se ajo kishte vetë kuptimin e jetës. Nuk e hiqte nga goja çibukun. Ata tre dhëmbë që i kishin mbetur kishin marrë ngjyrën kafe të duhanit. Gëzonte dhe shtëllungat e hirta, të cilat ngriheshin përpjetë, hapeshin gjithkund. I dukej se shtëllungat e tymit merrnin formën e shpirtit të së ndjerës. I ndiqte me dhimbje gjer humbisnin në hapësirë. I dukej sikur ato shkonin drejt qiellit, pikërisht në atë shtresë ku prehen shpirtrat njerëzorë.
Dera u hap papritur. Prej saj doli i biri. Mbas tij nusja e tij, mbesat. U hodh përpjetë. I thanë se ishte orari i gjumit dhe se nuk ndjenë të trokiturat në portë. Fjala e parë që dëgjoi ishte se brenda shtëpisë nuk duhej të ndizte çibukun. Dëmtonte shëndetin e të tjerëve, sidomos të mbesave. Nuk i erdhi mirë, por gjersa bëhej fjalë për vogëlushet, e pranoi këshillën në heshtje. Kështu vetëm gjumi ishte ai që e mblidhte brenda. Dilte në avllinë e vogël të asaj shtëpie të ngushtë që herët në mëngjes. Atje i vinin dhe mbesat. Po tani ato ishin një vit më të rritura. Nuk i kushtonin më rëndësinë parë. I u dukën më të largëta. Prapë shoqërinë më të mirë kishte tymin e çibukut. Po dhe këtë shoqëri donin t’ia prisnin. Ky shok i ngrohtë u bë shkak i një ankese të banorëve të mëhallës. E pa vetë me sytë e tij, kur një ndajnatë, një e sylarushe e panjohur, u kthye nga rruga, i qëndroi para syve dhe i tha pa e ulur qerpikun, gati e zëmëruar:
- Zotëri, na mbyte me atë tym! Çfarë duhan heq?
Plaku u hutua. Ia nguli sytë asaj gruaje me gjinj afër të zbuluarit, me dy vithe të mëdha, pa e hapur gojën. I biri e dëgjoi nga brenda dhe sakaq u ndodh jashtë.
- Duroni, zonjë e mirë, duroni! Ai nuk jeton këtu. Erdhi për disa ditë. Të shikojë mbesat, të çmalloset. Do të ikë,- iu drejtua me të butë gjitonës.
- Nuk mund t’i thoni ta rrallojë pak, ose, të ndryshojë duhan?
- Kjo do të thotë ta përcjell të ofenduar. Nuk mundem. Do më mbajë mëri sa të jetë gjallë.
Ankesat u shtuan, u bënë vargan. Disa zëra pëshpërisnin se plaku tymoste hashish. Çështja shkoi aq sa një mbrëmje telefonoi në shtëpi vetë kryetari i bashkisë.
- Më kuptoni drejt,- i foli ai butë,- plaku po bëhet shqetësues me tymin e çibukut. Sot në mëngjes m’u ankua sekretaria ime. E njihni, është komshia juaj. Bile nuk e linte një kollë e thellë shkaktuar pikërisht nga ai tym i çuditshëm. I kërcyen sytë pufka. Në ç’zonë rritin atë duhan të tillë?
- Nuk mund t’i pres atë tym,- u përgjigj i zoti i shtëpisë.- Ai është lidhur aq shumë me atë sa thotë se do ta marrë edhe në jetën tjetër. Edhe në fshat është i vetmi që ruan atë farë të fortë nga pleqtë e tij, të sjellë, siç thotë ai, nga kurbetllinjtë në Virxhinia. E ka të vetën, të veçantën dhe nuk mund t’ia presë as vetë Zoti.
- Interesante!- e mbylli ankesën kryetari.
Plaku i dëgjonte të gjitha këto. Tani vetëm turpi e mbante në qytet. “Ja, e përzunë që ditën e tretë!” do të dëgjonte pas krahëve në fshat. E kuptoi se mund t’i sillte telashe të birit, por nuk i ra në sy. Kuptoi gjithashtu se si kalimtarët në rrugë e shikonin si të ardhur nga ndonjë botë tjetër të panjohur. Bile edhe fëmijët, të cilëve u buzëqeshte, e shikonin kureshtarë sikur të ishte personazh përralle.
- Kjo klima e qytetit sikur më ngacmon kockat, - i tha të birit në një mesdite të ftohtë, pa mbushur javën. – Mirë ishte të rrija dhe nja dy ditë, por ja, siç e shikon, trupi më dashka tjetër jetë, atë të fshatit...
Pas disa orëve plaku u ndodh në fshatin e tij. Nuk shkoi në shtëpi. Vajti drejt e tek e ndjera. Ia tha të gjitha. Ia numëroi tespie. Sikur ajo të ishte gjallë e ta dëgjonte. Si njëherë e një kohë. E tymosi njëherë atje mbi mermer, duke ledhatuar atë bardhësi të ftohtë, të pagojë. Sikur preku trupin e dashur të jetës së tij. Pastaj mendoi se nuk duhej ta rëndonte më shumë. Boll e kishte atë dhe të rëndë të dheut sipër. Të ishte dhe ai atje e ta ndanin peshën së bashku! Nuk do ishte keq. Nuk donte ta shtynte më tej këtë ndjenjë të hollë. U ndje i lodhur. Nxitoi hapat me sa i hanin këmbët. Pasi drodhi disa rrugica, u gjend para shtëpisë së tij. Nuk ishte më ajo që la. Iu duk e zymtë, e trishtuar. U ul, puthi pragun. Një e ftohtë gjarpëri i kaloi nëpër buzë, e cila u përcoll në të gjithë trupin. Edhe krevati i ftohtë. Ndjeu të dredhura. Nuk u tremb. I hodhi gojës dy kokra ulliri, dy thërrime djathë, pastaj një kafe të ftohtë. Asgjë. Rrëmbeu plloskën e rakisë dhe ktheu dy gllënjka. E ftohta e dridhjeve nuk i largohej. Dora i shkoi instiktivisht në xhepin ku mbante kutinë e duhanit. Sa hap e mbyll sytë mbushi çibukun. E ndezi. Ndjeu të gjallërohej. I kërkoi zemra shoqëri. Vetminë rrallë e kërkonte. Kishte dhe ajo të mirat e saj. Por jo tani.
Një diell i trishtë iu duk se po varej tej si limon në degën e thyer të një dite të keqe. Plaku hodhi këmbën në pragun e kafenesë së fshatit. Ngriti kokën për të përshëndetur miqtë e vjetër. Përballë, në mur, dalloi çibukun e tij të vizatuar. Dhjetë herë më i madh. Përmbi ‘të spiralet e tymit. Gjer në tavan. Dhe përmbi çibuk një X i madh. E kuptoi. Këtu, për herë të parë ndalohej duhani. U kthye prapa. Ku të vinte? Hapi gjoksin dhe thirri:
-Maskarenjtë! Legenat! U trembën nga çibuku im! Nga pak tym që humbet pa trembur njeri! Thua nuk dinë ku të godasin? Jo, janë të zgjuar të liqtë. Tymin e vdekjes të makinave të tyre e bënë të padukshëm. Ata e sëmurën botën. Dhe tani duan të shuajnë çibukun tim. Dogjën pyjet, e vranë botën. Mbetën tek tymi im. Tymin që del nga kokat e tyre dhe çoroditën rrotullimin e globit nuk e shikojnë. Djajtë! Mutërit e halesë. Të pështirët e pangopur! Bythmëdhenjtë! Bythq...! Ja unë do ta flak çibukun në rrugë. Le ta shkelin makinat e tyre. Po tymin i gazit të makinave të tyre kush do ta shkelë? Ysht! Mistreca! Kini gojë e flisni! Jashtë nga globi! Nuk latë gjelbërim në këmbë. Mbi hirin e tij ngritët betonet tuaja. Llupësa! Do t’u jap një që të mos ngriheni më!
Nuk mund të thërriste më. U ul mbi një gur anës rrugës. Mori kokën mes duarve. Koka i gumëzhinte. Ajo vazhdonte të sharat. U kthye pas. Hyri në kafene. Kërkoi një limonadhë. Sytë i shkuan përsëri tek vizatimi në mur me çibukun e tij. I duhej të ndahej me mikun e vjetër. Nisi prapë të thërrasë: “Legenat e ndyrë...” Nuk mundi më. Ndjeu dy duar të fuqishme nën uniforma të bardha ta rrëmbenin. Nuk e mori vesh për ku.
__________________

SHENIME MBI TJEGULL

Nga Sherif BALI

Për librin lirik “I kthyer në re”, plus dy cikle poetike të Ziko Kapuranit.

Ziko Kapurani i kthyer në re.
Emri i Ziko Kapuranit, për ata që janë artdashës dhe lexues të rregullt të poezisë, nuk është i panjohur, pavarësisht se e anashkalojnë të ashtuquajturit hartues antollogjish të arta e gjysëm të arta, të tharta e gjysëm të tharta. Ai ekziston. Ashtu siç ekziston fshati i tij: Floqi. Qyteti i tij: Korça. Atdheu i tij: Shqipëria. Sozia e tij: gajda ( pa brirët e dhisë, me dy brirë të tjerë: Dritero- Seferis). Muaji i tij më i dashur: Tetori ( me tridhjetenjë ditët e tij plus Kadarenë tridhjetedy, plus Zikon tridhjetetre.) Qeni i tij: Zhaku( i cili e pret akoma në avlli, kur nuk e pret Tirana.)
Ai ka botuar deri tani pesë libra poetikë, (i fundit në greqisht) dhe dy libra me tregime, (i fundit në greqisht), përveç cikleve e tregimeve të shumta të botuara në gazeta të ndryshme shqiptare dhe greke sidomos në Greqi, por edhe në Shqipëri, me të cilat mund të bësh me ‘to një antollogji më vehte, që mund të përkthehen pa frikë në ç’do gjuhë të botës. Po ç’bëni ju, o hartues antollogjish, që nuk kini futur asnjë vjershë të vetme në antollogjitë tuaja, të cilat i kini hartuar poshtë poshtë Urës së Lanës? Aha, ai është sipër saj e s’e shihni dot. Aq më shumë të kthyer në re.
Po pse është kthyer në re Ziko Kapurani?
Ziko Kapurani ka nëntëmbëdhjetë vjet që jeton si emigrant ekonomik në lagjen Menemeni të Selanikut. Larg Floqit të tij, larg Korçës së tij. Larg qenit të tij, Zhakut. Pse, nuk ka qenër të tjerë në Greqi, me të cilët mund të lozë Ziko? Ka, por ata i tradhëtojnë të zotët, kurse Zhaku (apo Zhak Rumen?!), me shpirt poeti, e pret ende në avlli, nuk e tradhëton të zotin. Larg Tetorit të tij. Po Tetor nuk paska në Greqi? Ka, por jo me tridhjetetre ditë si në Shqipëri. Prandaj, për t’u kthyer aty, autori ka përdorur një truk të bukur: është kthyer në re. Në re të vërtetë, nga ata të Floqit të tij. (Jo re fallco!)
Shënime mbi tjegull
Duke lexuar librin e Zikos “I kthyer në re,” anash çdo vjershe, fillova të mbaj shënime. Në qoftëse do t’i referohesha një vjershe të vetë librit, do të thoja: shënime mbi tjegull. Në fund, kur u hodha një sy atyre, pashë se gati-gati kishte dalë një ese e vogël. Ja disa nga vjershat me shënimet përkatëse:
Një reje- Vetëm resë nuk i kërkohen formalitete nga autoritetet greke, prandaj i drejtohet poeti, kurse një shqiptari, heu! Mbase reja i sjell me erën-Dori një kallzë me tri kokra, ku patjetër kokra e dytë është Ziko dhe e treta Ismetja. ( Po Aleksa, gruaja? Ajo është e para!)
Shpirti im- Shpirti i poetit: xham i goditur me gur. O, sa figura s’u bënë dot në atë xham. Tani, copat e tij të thyera, ai mundohet t’i mbledhë e të bëjë me ‘to, ato fytyra që s’e lanë të bënte dikur: nënën, babanë, Aleksën, xhaxhanë e lidhur me pranga, apo atë nusen e bukur që e pa në një rimë të Eseninit a të Brodskit.
Lojë me gurë- Mund të lozësh me letra, me top, me domino, por me gurë s’është parë ndonjëherë. Me gurë të vërtetë, të mëdhenj, na, popla. Po Ziko loz. Kur ikën, qëllon me ‘ta Shqipërinë. Kur kthehet, i mbledh e qëllon Greqinë. Ikën përsëri, i mbledh e përsëri qëllon Shqipërinë. Kthehet, i mbledh e qëllon prapë Greqinë. E ç’është guri i Sifizit para gurit të tij? Guri i Sifizit nuk e bën dot një shtëpi, qoftë ajo edhe e vogël. Sa për një krevat tek, është një i vetëm. Gurët e Zikos e bëjnë. Janë shumë. Po ku ta bëjnë se? Ai ka atdhe ( madje dy; Shqipëri – Greqi), por nuk ka tokë. Në Greqi s’e ble dot, në Shqipëri ia mori ligji 7501. ( Neni 55 për agjitacion e propogandë i tokës.)
Zemra – Floqi i ndrruar me Menemenin. Korça me Selanikun. Shqiptarja me greken. Hëna me djathin. Dielli me sapunun. Veç zemra, zemra nuk ndrrohet, mbetet Një. Madje edhe kur ndrrohet artificialisht, nuk i bindet më të parit( të vdekurit), por të dytit, të gjallit.
Qeni- Qeni grek njihet me poetin e bëhen miq, ndërkohë kur ende nuk i është bërë mik afendi. E ndjek t’i vijë pas në Shqipëri. Ik, i thotë ai, ik, ku do vish? Atje tek unë nuk kujtohet njeri për njerzit e jo më për qentë, qoftë edhe ai i Bajronit, teksa:
«Zotëria tënd po të thërret,
Të kërkon me lajmet nëpër botë.
S’di përse nga pas ti po më ndjek,
Për këtë Greqia ç’do të thotë?»
Dhe më poshtë:
«Më kujtove mikun tim të vjetër,
Zhakun tim që ti ta dish s’ka si.
Ai kurrë nuk iku me tjetër,
Dhe më pret akoma në avlli.»
Pra, një vend, ku njerzit s’të presin, por qeni të pret, si të mos braktiset e qëllohet? ( Zhak, u kthye Ziko, t’i jap edhe unë një gur?)
Fshatarëve të mi- Kjo vjershë mund ta kishte titullin fare mirë edhe «Kosa». Prapa derës së fshatarit rri varrur në gozhdë një kosë, por prapa derës së poetit rrinë dy:
1- Kosa e barit
2- Kosa e mallit.
Mall dashurie- Ç’trinom: Bora,- Esmeria,- Poeti. Shaka nga të Zikos me borë e esmere!
Fshatari im – Emigranti rrit mjekrën, që t’i duket si fshati i tij i lindjes, atje ku është nëpër botë, si për shëmbull një Floq i mbuluar me kumblla, apo një Balaj i largët. Të dy të braktisur. Të parruar. Ç’më kujtoi kjo vjershë mikun tim të vjetër, poetin Gëzim Hajdari, që bredh ezil më ezil me mjekrën e tij si një Hajdaraj i vogël që e mban me vehte. ( Nuk ia beson Shqipërisë!)
Gajda e Vasilit- E bukur, elegante, melodioze, moderne gajda elektrike, por... origjinali ka diçka që nuk arrihet, si kopja e hënës në pellg me hënën e vërtetë të qiellit:
“Me ca sumblla, çelësa dhe me finde ca,
Gajda elektrike mori dheun, dihet,
Natyrisht, nga e ëma ajo ka diçka,
Po se ç’kish e ëma, diçka që s’arrihet!”
Dhe e ëma e saj është gajda e Vasilit me brirët e dhisë ( 28.000 km2., sa teritori i Shqipërisë.)
Burimi i pyllit- O ç’dhimbje, të pish burimin e fshatit tënd me para në treg! ( Një gllënjkë uji prej tij, 10 lekë!)
Kur të shkoj- Eh, sa prapësi i bëjnë poetët në jetë! Petëfin e vranë 26 vjeç, Lermentovin 27, Botevin 28, Hernandes 32, Vapcarovin 33, Hygoit i shkrinë statujën ( por jo Hygonë), por ai të vret vetëm me një... grusht baltë. Baltë, të cilën, po ta mbrush me ujë, mund të bësh përsëri çiftet simpatike: Çajup- Evgjeni, Poe- Anabel Li!
Harrova- Syt’e saj dy guacka të çara përgjysëm. Po hyre në ‘to, pavarësisht se janë të çara, nuk del më dot. Kot që janë të çara. Por poeti harron e hyn. Ohe, më e bukura, del përsëri e hyn tek tjetra. Del nga Galo e hyn tek Nushi. ( Si fluari!)
Tjegulla ( Mbi të cilën po mbaj dhe shënimet)- Më e rehatëshme se jastëku me lulka, kur është tjegull e vëndlindjes. Le të mos ketë sipër saj re apo kopje reje, asnjë trendafil mes datave 1 Mars- 1 Shtator, asnjë zemër të shpuar me shigjetë të qëndisur nga e dashura apo gruaja, le të jetë mbi ‘të vetëm një hënë e vyshkur apo ylber i çngjyrosur. Qoftë dhe një gjilpërë e harruar pa pe. Me atë gjëlpërë të harruar pa pe, tjegullën, kur është e vëndlindjes, mund ta qëndisësh e ta bësh jastëkun më të mrekullueshëm të botës. ( Ziko, a më qëndis dhe mua një tjegull?)
Tetorit- Tetori, miku i poetëve. Ai i ka dashur shumë ata. Veçanërisht Pushkinin, Apolinerin, Rilken, Nerudën, Rafael Albertin, Kadarenë. Jo më pak dhe Ziko Kapuranin.
« Kështu ti gërnjar nëpër erë,
Sherret nëpër botë troket,
Mëri nuk të mbajta njëherë,
Dhe ti, po s’më fole, pëlcet.»
E si mos i flasë ai poetit që i ka shtuar dhe dy ditë të tjera? ( Nga 31 e ka bërë me 33!)
Do të shkonte gjatë t’i hidhja të gjitha shënimet mbi tjegull. Në fund vjen kryevepra e librit dhe një nga më të mirat e kohëve të fundit, ajo që e zbërthen poetin copa- copa, si të jetë një Ziko Kapurani i çmontueshëm, poema “I kthyer në re”.
Ka kohë që poetët tanë, si të rinjtë dhe të vjetrit, shkruajnë vetëm vjersha, tek tuk ndonjë poemë, e kundërta e urbanizimit. Eshtë njëlloj si të ndërtosh vetëm fshatra e jo qytete, se vjersha në fund të fundit, është nj fshat vogël me katër pesë shtëpi ( me katër pesë strofa!). Sidomos fshatrat (vjershat) e poetëve tanë, ku shumica dërmuese nuk kanë drita, si fshatrat e vërteta, madje, asnjë hënë të vockël dy neçe sipër tyre,( se ata, një pjesë, s’dinë të bëjnë as hënën!)
Por, le të kthehemi tek poema e Zikos. «Dil pak jashtë nga vargjet!», i drejtohet ai mikut poet në Myzeqe, që në vargun e parë, sikur ta kishte aty përballë në ballkonin rrotullues të fqinjit, në Menemeni:
“Sot ke mik tjetër,
Ke një re,
Ke një shi,
Mbi pjeprin me portretin tënd
Të shkasë pika – pika
Barra e dhimbjes së tij.”
Dil më prit, i thotë ai mikut të tij. Pse, a mos iu mërzit bota e pasqyrave dhe e buzuqeve, vëndi antik i muzave, ku numuri i perëndeshave ishte dyfish i meshkujve; një grek- dy perëndesha? Mbase dhe kjo, por mbi të gjitha:
“Vij të laj një borxh të vjetër,
Që më gjakosi gjoksin e këngës.”
Pra të vijë të thotë nën degëzat e blerta të ahishtes, apo ndanë atij pjeprit me portretin e shokut të tij, ato këngë që s’e lanë të thoshte; këngët e pakëndueme. ( Të tijat e jo të Migjenit). Sepse atje larg, ku raportet tani kanë ndryshuar( dy perëndesha një grek):
“Kam kohë
Që nuk dëgjoj predikime, mesha,
Kam kohë që s’falem në kishë,
Kam kohë që s’ndez qirinj.
Tani jam kthyer vetë në qiri.”
Një qiri me emrin “Ziko Kapurani”
Sepse atje larg, ku çdo gjë është bërë komerciale, ku edhe pjepri, edhe hëna, piqen të dy me hormone tani, poeti s’duron më:
“Kam kohë, poet,
Që poezinë
Nuk e dua ekuacion,
As formulë,
Tezë a hipotezë.
S’kam kohë të vras mëndjen
Të panjohura të nxjerr me vargje.
Poezinë e dua pjepër kokërvedhë,
Ta hapim,
Të lëpijmë buzët prej shijës.”
Nxito, Ziko, nxito, se dhe këtu ka filluar të piqet me hormone pjepri. Mbase pjepri i vetëm, i pjekur pa hormone ka për të ngelur veç ai i mikut tënd, me portretin e tij sipër. (Po edhe atë po e mban mbyllur Luvri.)
Zonja A.
Cikli “Një shami prerë nga livadhet” është botuar në gazetën e Athinës, më 29 Gusht 2008. Që në vjershën e parë “Vargjeve të mi”, ndjehet vetmimi i mërgimtarit, pa miqtë e tij, pa oxhakun e shtëpisë, pa çibukun e babait me spiralet e tymit, pa pastërmanë mbi prush e të trokiturat e fqinjëve në derë:
“Vetëm ju më mbeteët prej pritjes së nënës
Mbuluar me muzg në avllinë e trembur,
Nga vijat e bardha të djersës
Në kapelen e babait,
Nga spiralet e menduara të çibukut të tij.”
Në këtë vetmim shpirtëror, befas, mbi kokën e tij:
“Cjapi ngre brirët
Si dy gishta për fitore,
Mjekrën e kreh ndër murriza.
...Dhe mbrëmja kthehet
Në një blegërimë dhie
Që kërkon kripë dhe cjap.”
Me vehte ka marrë dhe torbën e leshtë, atë torbë që Driteroi e mbushi me baltën e Devollit dhe e çoi në Lidhjen e Shkrimtarëve. Ziko e mbushi me misërniken e mykur, mori udhën e refugjatit. Pas qindra ravgimesh e peripecish, tani rri e varrur në një mur luksoz të katit të tretë në Menemeni, ku brenda saj “mbiu një arë me misër”, por ai përsëri këlthet:
“Ç’e dua katin e tretë në Menemeni,
Kur një herë s’më erdhi suferina
Si grua e huaj në krevat
Të më hante kaçakërisht?
Do t’ia mbath për në fshatin tim!
Të lehin qentë mbi mua
E të ndihem zotëri”
Papritur, nëpër këtë zallamahi trishtimi e malli dhe të ikuri, çfaqet në sfond një gërmë, gërma A, dhe prapa saj një zonjë, po zonja A, që e shikon Zikon me kërshëri, së cilës ai i thotë:
“Do të të qep një fustan
prej livadheve,
Prerë më këngën e zogjve,
Një shami nga perëndimi i Diellit,
Prerë me oshëtimën e pyllit.
... Dhe në të ngacmon një zekth,
Mos e perze!
Eshtë shpirti im.”
Aferim! Prej luadheve të tua, Ziko, ka fustane për zonjën A, dhe për zonjën B, për zonjën C, për zonjën D, e zonjën E.
Ismetja – Cikli “Mbeta pinjoll i fëshfërimës së blertë,” është botuar në gazetën Albania press, për Shën Valentinin 2009. Në këtë cikël, pas tallazeve e vrundujve të mërgimit, vjen paqia, armëpushimi. Çdo muaj ka katër të diela, ndërsa viti veç një: Shën Valentinin. Si ta shkojë në opozitë këtë të dielë të vetme të vitit poeti, aq më shumë Ziko Kapurani, i cili pohon që në okelio të ciklit për vehten e tij: “Je çaj që në gjoks më ke mbirë tufë”, i thotë në vjershën “Zili” asaj që ka dashur, por që tani “Ç’do ere i derdh çeljen e brishtë”. I kujtohet ndajnata me ‘të:
“Nga puthja jonë,
Nga flakët e puthjes,
Perëndimit çdo mbrëmje
I mbeti e kuqerremta në faqe.”
Atje, në ditët kur bie shi me diell në rrugët e Selanikut( ku dikur bridhte Milosao e De Radës), shikon jevgat greke “me muzgje në llërë” ( po stërgjyshet e tyre Milosao i ka parë?) dhe prapë i harbon zemra si për zonjën A. Apo zonjën B? Mëkat që poeti nuk na thotë. Mëkat. Të bukura greket, të bukura kristiankat, sa t’u këputësh kokën, por, ku e ku Ismetja...
“Gjethja ka formën e zemrës,
Puthja ka formën e gjethes.
Cila nga të tria vodhi tjetrën
Dhe kur ia veshi vehtes?

Me x,y,z. e shkrova në letër,
Po përgjigje s’i gjeta pyetjes.
Shëmbull, si katrave në algjebër,
Gjunjët e bardhë të Ismetes.”
Nuk e shihni? Ai kthehet prapë në Shqipëri, tek Ismetja, tek muhamedanka e rinisë, si Milosao tek e bija e Kallogresë në Shkodër. (Pra, e braktisin të dy Selanikun!)