Dhimitër Pilika

Dhimitër Pilika ndoshta nuk njihet si 'shkrimtar artistik' shqiptar, por gjithsesi është një nga shkrimtarët më të mëdhenj shqiptarë. Artikulli në vazhdim është disi i vjetër por me vlerë...


Dhimitër Pilika, vdekja pa bujë e dijetarit

Nga Dr.Moikom Zeqo

Mëngjesin e 31 dhjetorit që kaloi, isha nisur për në qytetin e Shkodrës për t'i dërguar kopjet e para, doktoreshë Terezina Sumës të librit "Familja Suma" të shkruar prej saj. Ky libër është historia e një familjeje shqiptare që përmendet nga kronikat që nga periudha anzhuine, në periudhën e principatave shqiptare, të Gjergj Kastriot Skënderbeut dhe në shekujt e mëvonshëm. Kjo familje e famshme me histori të dokumentuar gati 800-vjeçare ka pasur personalitete të jashtëzakonshëm në fushën e kulturës, klerikë, madje prelatë në Vatikan, konsuj në Venedik, në Sankt Peterburg, në Jeruzalem, tregtarë të mëdhenj, njerëz të dashuruar me artin, me librat dhe pikturat. Ky libër është një modul se si mund të shkruhet historia e një familjeje si pemë gjenealogjike, hap hulli të reja në rrafshin disiplinor shkencor për studime të ngjashme dhe të shumëfishta. Pikërisht në shtëpinë e Terezina Sumës, një grua e jashtëzakonshme dhe e ditur, tashmë e moshuar, mjekja më e njohur e zemrës në Qytetin e Veriut, më ra telefoni celular dhe një miku im, një nga studiuesit seriozë të letërsisë, Kristaq Jorgji më vuri në dijeni me pikëllim se kishte vdekur në spital Prof. Dr. Dhimitër Pilika. Duke pasur një gjendje shpirtërore midis gëzimit të një libri dhe një hidhërimi të beftë vendosa menjëherë të kthehem me shpejtësi nga Shkodra në Tiranë për të marrë pjesë në varrimin e Pilikës, për t'i bërë nderimet e fundit. Rrugës sillja ndërmend tërë vitet e gjata të njohjes sonë të përbashkët. E kam njohur Pilikën që në fund të viteve '60 të shekullit të kaluar. Shkak u bë botimi prej tij për konferencën e parë albanologjike të një numri të veçantë dokumentash që Pilika i quante "Albanica". Këto dokumenta qenë jashtëzakonisht të rëndësishme. Për herë të parë ai botonte vulën origjinale të kancelarisë kastriotase, vulën sekrete në formë geme antike po të Skënderbeut që paraqiste një skenë mitologjike, një vajzë nudo, Ledën pellazge dhe pranë saj Zeusin në formë mjellme. Pilika qe një mesjetarolog i shquar dhe bëri zbulime substanciale për Mesjetën Shqiptare. Ai me një ngulm benediktian, me një durim dhe zell të paepur hulumtontearkivat e huaja për të nxjerrë në dritë relike të patjetërsueshme të historisë së Shqipërisë. Gjatë viteve kemi shkëmbyer mendime dhe kemi respektuar njëri-tjetrin seriozisht. Ai qe një njeri i veçantë me një kod mirësjellje dhe me një modesti habitëse, madje tronditëse. Ai ishte i kujdesshëm dhe gjithmonë me merrte në telefon për shkrimet apo librat që unë botoja. Unë kam mësuar shumë nga instinkti i tij i hulumtimit, nga akribia dhe dashamirësia e tij e madhe. Por veçanërisht dhjetë vitet e fundit miqësia jonë u bë më e madhe. Unë kam qenë një nga miqtë e tij më të afërt dhe kam shkuar shpesh në shtëpinë ku banonte, në një dhomë plot me libra dhe dorëshkrime. Pilika jetonte në një apartament me familjen e vëllait të tij, në një ngushticë të rëndë, pa studio dhe tepër i kujdesshëm që të mos shqetësonte në asnjë mënyrë familjarët. Zbrisnim shpesh në një klub të vogël ku bisedonim gjatë. Bisedat qenë vazhdimisht për historinë, për këtë Nënë të Kujtesës. Kultura e Pilikës qe ajo e një eruditi të madh. Ai qe një frankofon i shkëlqyer por njihte mirë edhe latinishten, disa gjuhë sllave etj. Kishte një interes të madh për arkeologjinë dhe qe i mirëinformuar për zbulimet më të fundit në këtë dije. Sa herë kam diskutuar me Pilikën sidomos për problemin e pellazgëve për të cilin ai kishte një pasion të pabesueshëm. Kam lexuar në dorëshkrim disa libra të tij ende të pabotuar. Libri më i madh afro 1000 faqe është libri pellazgjik. Një libër tjetër i kushtohet figurës së Pirros së Epirit. Libra të tjerë janë kulturologjikë por ai gërsheton filologjinë me dokumentacionin, arkivistikën me kriticizmin burimor të të dhënave. Veprat e tij të botuara në shtypin shkencor, si dhe ato të pabotuarat mund të përfshijnë mbi dhjetë vëllime të formatit të madh.

Dhimitër Pilika qe një njeri larg bujës. Ai respektonte sentencën e Senekës për të qëndruar larg publicitetit, tepër serioz dhe tepër i sinqertë ai thurte në vetminë e tij të vështirë veprën e vet. Mik i të tërë intelektualëve me emër ai qe sidomos mik me Lasgush Poradecin. Të rinjtë e njohin pak apo aspak këtë dijetar. Unë që përfaqësoj moshën e mesme mund të bëj një ndërlidhje dhe mund të them se Dhimitër Pilika qe një nga dijetarët më punëtorë por dhe më të heshtur të shkencës shqiptare. Jam i sigurt që ai do të vlerësohet më shumë në të ardhmen. Kurrë nuk do ta harroj atë ditë kur Dimitër Pilika i dhuroi Arkivit të Muzeut Historik Kombëtar dorëshkrimin e fotokopjuar të një vepre mbi 800 faqe të shkruar në latinisht por dhe me shkrime në greqishten e vjetër, bizantine, madje dhe arabe dhe hebraike të quajtur "Lashtësitë ilire". Një kopje të këtij dorëshkrimi që i takon shekullit XVIII donim t'ia çonim Bibliotekës Kombëtare të Prishtinës. Qe vendosur të bëhej një ceremoni me këtë rast në Prishtinë ku do të ishte i pranishëm dhe Dhimitër Pilika. Madje unë u mora dhe me nxjerrje e pasaportës së tij të re për të dalë jashtë shtetit. Por kjo pasaportë ka mbetur në një nga sirtarët e tavolinë time të punës në zyrën e Muzeut Historik Komëbar. Donim të shkonim në fillim të pranverës së vitit 2004 në Prishtinë por ja që ndodhi që dita e fundit e jetës së Pilikës qe pikërisht dita e fundit e vitit 2003.

Për shkak të festës së Vitit të Ri vdekja e Dimitër Pilikës nuk u kumtua nga asnjë media elektronike dhe nga asnjë organ i shtypit të shkruar. Duket sikur heshtja dhe vetmia e korracoi përfundimisht emrin e këtij njeriu. Por unë nuk besj në mitin e heshtjes dhe të mospërfilljes ndaj këtij njeriu. Ai jetoi jashtë bujës dhe vdiq absolutisht pa bujë. Por tjetër është buja mediatike dhe tjetër është vlerësimi i vërtetë dhe i pashërueshëm dot i emrit të këtij njeriu

***

Prof.Dr Dhimitër Pilika u lind në gjirin e një vatre atdhetare të Korçës, më 30 prill 1923. Gjyshin i tij, Thimi Mitko e rendit ndër rilindasit e flaktë për botimin e "Bletës shqiptare" (1878).

Pasi mbaron Liceun Francez të vendlindjes me rezultate të shkëlqyera, fillon studimet pranë Universitetit të Sienës (Itali), ku dallohet si absolvent i Fakultetit të Drejtësisë.

Merr pjesë në Luftën Nacionalçlirimtare në drejtimin e njësiteve guerile duke siguruar medikamente për qindra demonstrues të plagosur, si dhe për batalionet partizane të qarkut, nëpërmjet katundit Orman- Çiflik.

Pas Çlirimit, në 1945 zgjidhet kryeredaktor i fletores "Zëri i rinisë", në Korçë. Bashkëpunon ngushtë me gazetën "Përpara" të Korçës (1944-1945), ku shkruan kryeartikuj, ese historike dhe letrare, skica, poemën "Borovës dëshmore", një studim të gjatë për komunarin Pol Verlen, të shoqëruar me shqipërimin e kryeveprës poetike të këtij vigani të përmasave botërore. Jep mësim në lëndët shoqërore të shkollave të mesme të Korçës, Tiranës, Vlorës, Gjirokastrës.

Nderohet me dy medalje ari dhe i jepet titulli "Doktor" në histori dhe gjuhë shqipe pranë Fakultetit të Filozofisë, si dhe në romanistikë - helenistikë tek Fakulteti i Filologjisë pranë po të njëjtit Universitet të Pragës.

Themelon dhe drejton "Seminarin shqiptar", qendër e nderuar studimesh dhe kërkimesh albanologjike pranë Universitetit të Karlit në Pragë, ku ngarkohet si profesor me ligjërimin e mbarë disiplinave albanistike, të cilave u njihet e drejta unikale krahas vetëm bohemistikës edhe rusistikës, për doktorata me "monostudim" të vlefshme në shkallë ndërkombëtare.

Gjatë një qëndrimi afro 15-vjeçar në prehrin e një prej çerdheve universitare më të të moçme evropiane, dijetari i ri shqiptar, gjen shtegun të thithë ajkën e përvojës më të vyer për kombin tonë nga qindra biblioteka, institute, katedra, muze, arkiva, ekspozita, kongrese shkencore... Përpos shërbimit pedagogjik të shpërblyer, armik i betuar i çdo lakmie për pasurim monetar, ai i shton punë vetes dhe udhëheq me nismë vetiake, falas, ndër të tjera, përpilimin edhe nxjerrjen në dritë, me ndihmën e studentëve dhe bashkëpunëtorëve, të 64 botimeve çekosllovake me brendi arbërore. Përmenden: monografi - dorëshkrim, tekste akademike, fjalorë, tekste per gramatikën, historinë e përgjithshme dhe letërsinë, manuale konversacioni, antologji të këngëve tona popullore dhe partizane, kushtetuta jonë shtetërore, planet ekonomike (dyvjeçari dhe pesëvjeçari i parë), albume, buletine, broshura, fletëpalosje, hartë dhe atlas gjeografik, përkthime të ndryshme prej mijëra faqesh, vepra "Shqipëria vend shqiponjash" në gjuhët shqip, anglisht, frëngjisht, rusisht, ribotimi i "Fjalorit" të Konstandin Kristoforidhit etj... etj...

Përveç lëmit didaktik dhe botues, studiuesi ynë i kushton një mund të pandërprerë gjurmimit të gjithçkaje që lidhet me Shqipërinë në letërsinë, artin, shkencën, kulturën çekosllovake në përgjithësi. Korrjet edhe në këtë drejtim dalin befasuese. Ai heton dhe përcjell në atdhe, pa pranuar kurrfarë pagese, tridhjetë arka madhore të mbushura kryesisht me "albanica" nër të cilat spikasin:

a. Trashëgimia e botuar dhe dorëshkrimore prej disa mijëra fletësh e albanologut të dëgjuar çek, Profesorit Jan Urban Jarnjik (1848 -1923), rektor i Universitetit të Pragës, zotëruesi më i mprehtë i shqipes së folur, ndoshta midis tërë albanologëve bashkëkohës. Aty përfshihet sidomos vëllimi manuskript "Mjaltë nga bleta shqiptare", simotra klasike e panjohur dhe e pabotuar e "Bletës" aleksandriane të Thimi Mitkos, një epistolar ologrif albanologësh të shquar, një letër e Bajram Currit... (Origjinalet ruhen pjesërisht në Drejtorinë e Arkivave të Shtetit, Tiranë, së bashku me një libërth të botuar në Pragë mbi këtë mirëdashës të zjarrtë çek të vendit tonë... ) etj... etj...

b. Arkivi prej mijëra dokumentash, ende të painventarizuara të rilindasit sllovak, Profesorit Pavel Jozef Shafarik (1795 -1861), i fal mundësinë të hulumtojë dhe të pikasë midis të tjerash, 300 vula ballkanase të zbuluara nga ky historiograf i mirënjohur në Evropë. Riprodhon ndërmjet tyre, vulat e Skënderbeut, shtetëroren dhe sekreten, të përdorura rreth vitit 1466, "myhyret" e Balshëve tanë (rrotull viteve 1373 - 1385, vulën e Aleksandrit, zotit të Kaninës dhe Vlorës, (1368)... Aty has 550 faqe dorëshkrim me toponime dhe shënime mbi vendbanime arbërore qysh nga Lashtësia deri në shekullin XIX, qindra punime, dorëshkrim mbi Arbërinë dhe Gjergj Kastriotin, si dhe mbi ngjarjet tona historike të viteve 1142 - 1206, mbi shtypshkronjën e Shkodrës (1630), të Voskopojës (1746).

Shafariku shprehet qartë se qe thelluar mbi librat e humanistëve tanë, Marin Barleti dhe Pjetër Bogdani. Për këtë minierë të pashtershme burimesh historike të pashfrytëzuara, kërkimtari shqiptar,Pilika e quan për detyrë të ketë vënë në dijeni, së pari, mikun e vet medievistin e famshëm francez, profesorin Alain Ducellier.

C. Dhjetëra biblioteka dhe arkiva të tjera çekosllovake i japin mundësi ekspertit tonë të zbulojë: qindra burime dhe botime të panjohura mbi Gjergj Kastriotin Skënderbeun, posaçërisht portrete, një letër autentike e heroit, dy vepra dorëshkrime origjinale, të pabotuara, të historiografit kastriotolog , Gabriel Kolinories (1698 - 1770), nga Seneci i Sllovakisë, (i cili nuk përjashtohet të ketë pasur gjak arbëror); gura prageze vendimtare, të anashkaluara, mbi mbrujtjen artistike të aktorit tonë gjenial, Aleksandër Moisiu; të dhëna mbi poetin madhor çekosllovak Stanjislav Kostka Nojmann (1875 - 1947), autor i dy librave në prozë, "Elbasan" dhe "Beragozhd" (fshat afër Pogradecit), i qindra vargjesh të përzemërta mbi truallin tonë, i 31 miniaturave akuarelë me motive elbasanase, dëshmi, fotografi të panjohura mbi korifeun e albanologëve, Profesorin Norbert Jokl (1877 - 1942), risi mbi albanologun , Profesorin Hertrig Jarnjik (1877 - 1938), të birin e Jan Urbanit, adhurues i shqiptarëve gjithashtu si i ati. Shkurtimisht, mbarë "albanica-t " e zbuluara në Çekosllovaki, sikur të botoheshin, do të mbusheshin vargane raftesh biblioteke. Një pasqyrë sintetike e këtyre thesareve çeke, janë përmbledhur në aktet e botuara të Konferencës së Parë të Studimeve Albanologjike, (Tiranë, 1962), dhe te revista "Ylli", nëntor 1962.

Poema "Hapini rrugën paqes!..." (1951), e përkthyer në mëse dhjetë gjuhë, çmohet nga një juri interkontinentale, me në krye, Nazim Hikmetin, Nikolas Guilenin..., e cila do t'i dhurojë Dhimitër Pilikës, në Pragë, Diplomën e Artë si Laureat i Çmimit Ndërkombëtar të Paqes...

Veprimtaria e gjithanshme albanologjike e "Seminarit shqiptar" të Universitetit të Pragës, nën drejtimin e shkencëtarit tonë, vlerësohet me lavdërime prej një trajtese të botuar nga Akademia Çekosllovake e Shkencave (1954).

Pas prishjes së marrëdhënieve me Çekosllovakinë, albanologu ynë do të transferohet nga Universiteti i Pragës në Universitetin e Tiranës, ku boton vëllimet: "Dorëshkrimi i Pragës" vëllimi i dytë; "Bletës shqiptare", "Historia e Skënderbeut" e Naim Frashërit (edicion i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë).

Në Shqipëri shohin dritën e shtypit gjithashtu studimet mbi: "Lidhjet miqësore ndërmjet popujve çekosllovakë e shqiptarë përgjatë shekujve"; 73 studime "albanica-sh, vulën shtetërore të Skënderbeut (1466); prejardhjen e shqiponjës së flamurit tonë; një letër të panjohur dhe të pabotuar të Gjergj Kastriotit; gjeneralisimi shqiptar Gjergj Basta; një dokument për Vlorën, i vitit 1493, saktësimi i ditëlindjes edhe ditëvdekjes së Thimi Mitkos (1820 - 1890); 21 dokumenta, që vërtetojnë katërcipërisht praninë e shqiptarëve në trojet amtare mes shekujve II dhe XI të erës sonë; vëllimet "Arbërore" të poetit çekosllovak S.K.Nojman; një portret letrar të Nojmanit; një ese për Pablo Nerudën, të shoqëruar me shqipërimin e një poezie të tij për Shqipërinë; një sprovë për Jirzhi Volker, poetin çekosllovak mik të popullit tonë; një trajtesë për poetin turk Nazim Hikmet, të përcjellë me shqipërimin e një poezie të tij, ndërsa ky dergjej i burgosur; shqipërimin e poezisë së Aragonit për Gabriel Perinë; një syth për Galileo Galilein lidhur me një poemë "Kastriotase"; kërkesën për një bibliograf shkencor të krejt degëve të albanologjisë; një sprovë të gjatë për Volterin dhe shqiptarët etj... Redakton vëllimin e dytë të romanit "Para agimit" të Shefqet Musarajt, një përmbledhje poezish të Vehbi Skënderit, monografinë e Pal Doçit mbi Mehmet Shpendin, etj.

Në orvajtje të pareshtura për të gjetur "albanica" të panjohura, zbulon:

- Një dorëshkrim të pabotuar të shekullit XIV, prej rreth 240 faqesh, me gurra historike mbi qytetet tona mesjetare.

-Emblema trevash të Arbërit, prijësish stërgjyshorë...

- Monedha të shekullit V, në këmbët e një ure të gurtë pranë Maliqit.

- Monedha të shekullit XII, rrëzë një ure druri afër Maliqit.

- Një burim historik që shpjegon imtësisht se si nën shembullin e prishjes së Bastijës 1789 muslimanë korçarë, me vullnet të përbashkët, rrënojnë nga themelet, gur më gur, kështjellën e hershme qytetare, simbol të shtypjes sulltanore (1826).

- Një anëshkrim të rilindasit Thimi Mitko, i cili hynte dhe dilte në familjen e Mehmet Aliut të Egjiptit, ku garantohet se i pari i saj nuk rridhte nga Kavalla, por nga katundi Bubuq pranë Sovjanit (Korçë).

- Një poemë, dorëshkrim e pabotuar, prej mëse 1500 strofash tëtërrokëshe në italishten mesjetare, mbi Gjergj Kastriotin Skënderbeun.

- Fotokopja e plotë e organit të Lidhjes së Prizrenit, "Zëri i Shqipërisë" me 40 numra (1879 - 1890), e botuar shqip dhe greqisht prej mëmëdhetarit Anastas Kullurioti (1820 - 1887), që i dhurohet Bibliotekës së Universitetit të Tiranës (1967).

I përgjëruar pas gjenisë së popujve, mendimtari ynë qëmton burime prej mijëra skedash mbi marrëdhëniet miqësore midis popullit shqiptar dhe popujve çekë, sllovakë, francezë, italianë, kinezë...

Përbri "albanica"-ve të mësipërme, ruan pranë Muzeut Historik Kombëtar edhe këto dorëshkrime të pabotuara:

- Nj-_nografi prej qindra faqesh mbi jetën dhe veprën e flamurtarit rilindas, Thimi Mitko.

- Një bibliografi të folklorit shqiptar prej mijëra gjurmimesh.

- Analizën e një pasqyre të gjinive përfaqësuese të folklorit tonë, dorëshkrim tjetër, i panjohur, i Thimi Mitkos.

- Një bibliografi të poetit kombëtar Naim Frashëri.

- Një syth mbi shkrimtarët me prejardhje shqiptare në letërsinë turke.

- Një trajtesë mbi yllin e një monedhe të Aiakut pellazg, pararendësit të Pirro Mollosit dhe Akilit, të trashëguar brez pas brezi, përkrah shqiponjës në vulën shtetërore të Skënderbeut, provë tjetër e zanafillës pellazge-ilire të kombit arbëror.

- Parashtesën e "albanica"-ve të tjera të ndodhura në arkiva të jashtme: Çeki, Sllovaki, Francë, Itali, Greqi, Egjipt, Turqi...

Këto vepra, të trashëguara nga 30 arkat me "albanica" të vjela në Çekosllovaki, ngazëllenin pa masë dashamirësit e shkencës sonë, po aq sa pikëllonin xhelozinë e mendjeve shterpe "më të tmerrshmen e xhelozive", sipas Shekspirit. Për një dukuri të tillë ngulmon Anatol Fransi: "Armata e panumërt e të patalentuarve do të të paditë se ke përdhunuar tët ëmë, se ke masakruar tët atë... dhe do të gjejë ditën të të ngulë thikën..."

Smira vrastare e kolegëve të tij të paaftë, të nxitur dhe nga interesa racistësh të huaj, e përplas historianin premtues nëpër baltërat e Myzeqesë pa kurrfarë faji për dhjetëra vjet, me qëllim asgjësimin. Por ai, i palodhur, nuk dorëzohet kurrsesi, edhe pse i dënuar përdhunisht, pa familje, pa banesë, pa bibliotekën dhe arkivin e tij të ngjeshur me margaritarë të rrezikshëm për veglat antishqiptare mes nesh...

Ai lektis pas popullit mahnitës myzeqar dhe nga nga kjo dashuri e prushtë lindin arritje madhështore. Me ndihmën e nxënësve mbledh 22000 këngë popullore, mijëra toponime dhe gojëdhëna, ngre dhe plotëson me eksponate të zhbiruara në livdhet anë e përqark, Muzeun Historik të Divjakës, Muzeun e Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare për krahinën e Lushnjës, projekton muzeun e Kongresit Kombëtar të Arsimit (Lushnjë 1920), çel kurse të anglishtes dhe frëngjishtes për të rriturit, zbulon 7 punishte të stërhershme qeramike në rrethinat e Divjakës me emra pronarësh pellazgë, ilirë, nekropolet parailire të Bishtçukësit edhe Gërmënjçokut, një mozaik midis këtyre, dëshminë e pakundërshtueshme anzhuine se kështjella e Bashtovës është ndërtuar nga muzgu i shekullit XIII dhe aspak më vonë, mauzoleun dhe kalanë e Muzaqëve në Moglicë, tuma dhe dhe një mur pellazg pa llaç, Nusen e Kulanit, një terrakotë me kryet e hyjneshës pellazge Dhemetra, monedha të stërmoçme dhe mesjetare, amfora,vazo parailire, bazorelievin e një menade pellazge, njohuri të shkruara arkivore për Matrangët, prijës mesjetarë etj., etj. Gjithçka kryhet në mënyrë shembullore pa përfitime financiare, jashtë çdo detyrimi për një arsimtar tetëvjeçareje.

Pas ropatjesh raskapitëse dhe traumatizuese gjatë tri motesh pa marrë as dhe një ditë leje vjetore, ai sëmuret rëndë me kërcënim për jetën. Cfilitësit nuk ngopen me kaq. Pasi e rrasin në shtrat për vdekje shkaktari ballor shpall nga maja e kolltukut, se kush rri kot, të burgoset si parazit....! Lasgushi e damkos botërisht këtë krim bishar me vargjet:

"Bretkosat e moçalit

se ç ?vranë drenë e malit...!"

Edhe pse i sëmurë rëndë ai lihet vijimisht pa mjete jetese pa pension, por nuk e lëshon veten, sado i gjymtuar keq. Në kushte mjerane nuk e ndan penën nga dora.

***

Pa shkelur ende në të dymbëdhjetat, çamarroku korçar pat lexuar dy vëllimet e juristit çam, Kostandin Karapano, bashkëshkollor i Ismail Qemalit, mbi zbulimin e Dodonës, kryeselisë së pellazgëve hyjnorë, botuar më 1875, sipas këshillave të Plakut Vlonjat. Nga rinia deri në pleqëri të thyer, atdhedashësi ynë nuk e gëlltiti dot gënjeshtrën e përhapur me mjeshtëri, "kinse paska kryeqytet të pellazgëve në Ballkan të rënë prej qiellit, pa banorë, të cilësuar "qenie përrallash", pa palcë historike!". Gjatë dhjetëvjeçarësh lëvruesi këmbëngulës përpihet prej kësaj të vërtete të prekshme dhe përfundon me disa ekzemplarë monografinë gati për botim, mbi prejardhjen pellazgo-ilire të popullit tonë, më të lashtën duke u mbështetur mbi mëse 5000 dokumenta rrënjëse dhe të huaja.

Merr ftesë për të mbajtur në "Palais du Luxembourg", Paris, një referat gjatë Kongresit "Hapësirë adriatike", ku ishin ftuar 600 eruditë nga 5 kontinente. Dokumenton me dëshmi specialistësh të huaj dhe shqiptarë se, populli ynë është më i vjetri në Evropë. Teza e botuar ngjalli jehonë në rrethet akademike (1994).

Në Seminarin Ndërkombëtar të Shkodrës, në 1995, Pilika paraqet punimin "A është Shkodërlokja parailire, pellazge?...", që pritet me interes të veçantë.

Me 16 intervista në Radio Tirana demonstron se flamuri shqiptar është më plaku ndër shokët evropianë (1995).

Gjatë Kuvendit të Durrësit, për Aleksandër Moisiun, në 1995, me anën e 300 kumtimeve arkivore, faktoi se: "aktori më i madh në botë" sikundër është mbiemëruar, mbërriti me djersën e tij tek teatri i Pragës, nga figurant, në kryeaktor si krijesë e vetvetes dhe aspak si e regjisorit Maks Lainhart, siç është thënë.

I jep shtypit parathënien dygjuhëshe në fjalorin shqip-frëngjisht të profesorit të vet, Vedat Kokona (1998).

Në sesionin përkujtimor, në Universitetin e Tiranës, me rastin e 200-vjetorit të lindjes së Balzakut, Pilika paraqiti të dhëna të hollësishme për mjeshtrin francez, i cili më 1828, kish bërë një përmbledhje këngësh popullore shqiptare prej rreth 300 faqesh të përkthyera frëngjisht (1999).

Më 14 maj 1999 boton një kushtim të rrallë në mbrojtje të vëllezërve shqiptarë të Kosovës.

Grishet zyrtarisht në Pragë nga profesorë çekosllovakë, për hulumtime akademike dhe sjell së andejmi shumë "albanica" të reja (2000).

Kumtesën "Përse ishte Lasgushi adhurues i flaktë i Kosovës" dhe një letër tetëfaqëshe të poetit ia bën të njohur seminarit ndërkombëtar të Prishtinës (2001).

Nderohet nga qeveria e Republikës Franceze me ftesë zyrtare njëmujore për kërkime shkencore në Paris. Përveç qindra dokumenteve të zbuluara për lidhjet midis popujve francezë e shqiptarë, ai sjell në Tiranë riprodhimin e një vepre unikale për historinë e Shqipërisë. Falë ndihmesës fisnike të profesorit Dominique Briquel, i cili vuri në përdorim aparaturat e sofistikuara me rreze lazer, duke i sjellë kombit shqiptar një kopje të traktatit historik, gjeografik, enciklopedik, të zbuluar në një arkiv mesjetar italian nga iluministi ynë, Dhimitë Pilika. Dorëshkrimi prej 1040 faqesh format madhor në latinisht, i është dhuruar arkivit të Muzeut Historik Kombëtar.

Dhimitë Pilika, si personalitet i shqur i kulturës shqiptare, është ftuar për të marrë pjesë dhe për të mbajtur ligjërata në disa kongrese shkencore ndërkombëtare në College de France, Paris etj.

Poligloti ynë përdorte dhe shfrytëzonte dhjetë gjuhë të huaja.

Me kete deshiroj t'i bej homazhe pellazgologut te shquar te Shqiperise qe i shuroi kombit po aq sa mori injorim a perbuzje prej tij.

I perjetshme qofte kujtimi yt, i njeriut qe humbi c'do kontakt me njerezit per te mbaruar librin e tij pasi sic thote vete "besohet vetem historia e atyre te cilet jane bere theror per te".

Gjin Muzaka deshmon se Pirro, mbret i epiroteve mbante te shkruara ne unaze keto:

1. Per te virtytshmin eshte shperblim i paket te jete zot i botes; per veskeqin eshte denim i paket t'i merret jeta.

2. I nderuar nder te nderuar eshte ai qe fati e permbys tek s'ka faj, dhe i poshter nder te poshter eshte ai qe fati e ngre lart kur s'e meriton.

3. Gjithcka qe mund ta beni me te mire, mos e beni me te keq.

4. Cka mundni ta fitoni duke ju lutur tjetrit, mos ja zhvatni duke e kercenuar.

5. Cka mund ta ndreqesh pa rene ne sy, mos e deno faqeza te gjitheve.

6. Prindi qe le pas nje bir te urte por te varfer, mendon se i ka lene shume, ndersa ai qe le te pasur por te marre mendon se i ka lene kurrgje.

7. Vlen me shume nje ndihme e vogel ne kohen e duhur, se nje ndihmese e madhe qe arrin vone.

8. Njeriu qe eshte bere tiran i madh per hir te fuqise, meriton te kthehet ne skllav per hir te se drejtes.

9. Nuk mjafton te jesh i mire, por duhet te mos lesh shteg per t'u mbajtur si i keq.

10. Njeriu duhet me mendoje ndersa rron ne kete jete, qe lumturine ta kqyre sikur e ka marre hua, kurse mbrapshtine si prone te veten te natyrshme.

Dhimiter Pilika, ashtu si dhe ne, u mrekullua nga keto rregulla hyjnore, qe kjo race hyjnore i kishte Bibel. Ai u habit me fisnikerine e ketij/ketyre njerezve te lashte, te quajtur Pirro/Epiriote. Nje mendje e ndritur dhe nje zemer fisnike si e Pilikes, nuk mund te rrinte pa i nxjerre nga erresira e kohes dhe pa i shtjelluar keto ngjarje dhe njerez, per ti paraqitur para nesh me nje rrjedhshmeri dhe qartesi te habitshme.
Ky pellazgolog, zbuloi se Epirotet ishin pjesa me origjinale e pellazgeve, dhe duke bere lidhjet e duhura, i pajisur me talent shkrimtari dhe i organizuar, ka sjelle librin me te faktuar, per lidhjet e drejteperdrejta te shqiptareve me keta popuj fisnike te lashtesise.

Sipas autoreve te lashte, Adriatiku ne fillim quhej “Deti i
Kronosit dhe i Reas”, me pas “Gjiri Jonian”, me nje emertim te trefishte, te
lidhur me traditat parahelenike, pellazgjike.
Jo fort larg nga brigjet e Adriatikut, me 1875 u zbulua Dodona, kryeqendra
shpirterore, politike dhe kulturore e pellazgeve, orakulli paragrek i se ciles
ka qene me i lashti dhe me i njohuri ne Ballkan e ne Europe. Disa qindra
dijetare, klasike e moderne, shpesh me emer nderkombetar, jane marre me kete popull.
Disa prej tyre kane perdorur ne rrafsh te gjere, ne sherbim te se vertetes,
perparesine e faktoreve vendimtare te brendshem, vendore. Rrjedhimisht, ata
kane nxjerre argumente autentike te pashtershme sidomos pas sjelljes ne Luver te
gjetjeve arkeologjike te Dodones dhe daljes me 1878 ne Paris te dy vellimeve
te Konstantinit Karapanos “Dodona dhe rrenojat e saj”. Keto zbulime
sensacionale kishin bere per vete paraprakisht bashkepunimin aktiv te anetareve te
Institutit te Frances E. Egger dhe J. De Witte, qe mbahen si pasuesit e
pellazgisteve franceze J. B. Jourdan (1746), Ch. Dupuis (1798), L. Petit-Radel
(1810-1852), J. Michelet (1831), L. Benloee (1877).
Ne shkalle nderkombetare prej gjithe perfundimeve te tyre te verifikuara
mire, del se pellazget, qe mbizoteronin ne Adriatik, i kane sjelle Europes, nder
te tjera, alfabetin e pare, qyteterimin me te lashte: mjeshterine, teknikat e
dobishme, themelet e shkences, mitologjine etj., e ne vecanti emrin e vete
Europes, kulturen e grurit, shpikjen e bukes, ndertimin e qyteteve e berjen e
regjistrimeve, te ligjeve, te monedhave, te Lojerave Olimpike... Pindari gjenial i
ka quajtur “paraselenite”, domethene qe jane shfaqur para daljes se henes ne
kupen qiellore... Si rrjedhim, me vertetimin mbi baza rreptesisht shkencore
te autoktonise me prestigj te pellazgeve kundrejt ardhesve te rinj, heleneve,
cili ka qene zhvillimi i tyre i metejshem ne brigjet e Adriatikut? Kjo kumtese
ben nje perpjekje per t’iu pergjigjur shkurt kesaj pyetjeje, te pare nga
kendveshtrimi i popullit shqiptar, pjesetar i familjes adriatike.
Sipas humanisteve Enea Silvio Pikolomini, para i ardhshem Piu II, Antonio
Sabelikos Rafaelo Volaterranos, e po ashtu me vone te Pjer Ronsarit, Alfons
Lamartinit, Zhyl Mishlese, Elize Reklyse, Feliks Zhyljenit dhe shume te tjereve,
vazhdimesia e shqiptareve shkon ne vije te drejte te Aleksandri dhe Pirroja,
mbreter te Epirit, trashegimtare te Dodones “ab antiquo”. Ky pohim mbeshtetet
gjeresisht nga humanistet tane Marin Barleti, Frank Bardhi, Pjeter Bogdani, si
dhe nga mijera deshmi “in loco”, te shkruara dhe gojore. Me 1882 u gjet ne
Arkivin e Napolit dhe u botua nje leter e dijetarit Gjergj Kastriotit-Skenderbeut
(1405-1468), poliglotit qe dinte pese gjuhe te huaja bashke me letersite e
tyre perkatese: heroi yne kombetar, me 31 tetor 1406 ia dergonte princit te
Tarenit Xhovani-Antonio Orsinit, duke thene se po t’u besojme kronikave tona
kombetare, ata na tregojne se sovranet epirote e molose, Aleksandri dhe Pirroja,
kane qene stergjyshet e shqiptareve; keta dy dinaste u shquan me ekspeditat e
njohura qe ndermoren pertej Adriatikut. Teresia e rrethanave domethenese na
tregon se vula zyrtare dhe e fshehte e Skenderbeut, qe u be e njohur me 1962, ka
emblema teresisht dodonase; perkrenarja e tij, qe ruhet ne Vjene, eshte e
njejte me helmeten e Pirros, te pershkruar prej Plutarkut; per me teper, ne drurin
gjenealogjik te pasardhesve te tij, jo rastesisht jane shquar Pirroja I,
Kastrioti-Skenderbe, si dhe Pirroja II Kastrioti-Skenderbe. Si perfundim, duhet te
saktesojme se vija: Aleksandri dhe Pirroja i Epirit - shqiptaret e sotem, deri
me sot, nuk eshte kundershtuar nga asnje dokument historik i vlefshem.
Nje repertor mjaft i pasur greko-romak, qe asnjehere nuk eshte hedhur poshte,
verteton se Aleksandri dhe Pirroja, si molose, ishin aecide, pasardhes te
drejtperdrejte te Eakut, gjyshit te Akilit, i cili qe nga Homeri eshte vleresuar
si misherimi i vete prototipit te pellazgut. Vec kesaj, dicka qe eshte
plotesisht e provueshme, ka vazhduar ngritja ne shkallen e princit, pa asnje qellim
te paravendosur, e tre niperve te Skenderbeut, qe sanksionuan onomastiken
pellazgjike, mjaft domethenese, te paraardhesve te tyre parahistorike: Akili I
Kastrioti-Skenderbeu, Akili II Kastrioti-Skenderbeu dhe Akili III Kastrioti-Skend
erbeu. Si pasoje logjike e ketij realiteti objektiv, lidhja gjenetike ndermjet
shqiptareve dhe pellazgeve ka vijuar te imponohet qe ne zanafillen e epokes
moderne, nje e vertete tashme e pranuar nga nje ushtri specialistesh shqiptare e
te huaj.
Perfundimisht, origjina pellazgjike e kombit shqiptar, te pandare prej
Adriatikut, eshte provuar ne menyre te padyshimte, pa asnje hije etnocentrizmi,
nepermjet perputhjeve, ndihmesave, konvergjensave te pakundershtueshme te mijera
te dhenave nderdisiplinore, zakonisht te pabotuara, vendore, qe u perkasin
fushave te meposhtme: historigrafise, nunizmatikes, epigrafise, fizikes
radiometrike, kimise (se metaleve, tokave etj.), etnologjise, folkloristikes, gjuhesise,
onomastikes, etimologjise, antropologjise, hematologjise, ballkanologjise,
etruskologjise, jurisprudences, paleografise, statistikes, demografise,
klimatologjise etj. Afer rivieres sone, ne jug te Buthrotit te lashte, te cilin e
donte aq shume “Andromaka” e Rasinit te pavdekshem, gjendet shpella paleolike e
Kreshmoit, ne te cilen jane gjetur me 1933 “ankorat e argjirit”, nje “
specialitet” gjithemesdhetar eskluziv i pellazgeve, te quajtur prej kohesh zoter te
deteve.
Nje legjende provinciale, e transmetuar brez pas brezi dhe e shtypur me 1875,
e sjell lindjen e Zeusit pellazgjik te Dodones, qe eshte himnizuar nga “Iliada
”, pikerisht te stanet e atit te tij, Kronosit, ne rrethinat e qytetit te
Anhiazmit ose te Onhezmit, qe eshte emri i babait te Eneut, Ankizit, i cili me sa
duket eshte varrosur ketu (sot Saranda, kryeqendra detare e jona ne jug).
Gjurmet e kultit te monarkut te gjithefuqishem te zoterve te Dodones, me shpuren
e tyre, e mbulojne gjithe hapesiren adriatike. Teresia e ketyre atributeve te
posacme, domethene shqiponja, dushku, rrufeja, demi, shume me teper se kudo
gjetke, gjenden me bollek ne bregdetin tone adriatik, si dhe ne brendatoken,
deri pertej kufinjve te Dalmacise, te Peonise dhe Dardanise, Kosova e sotme. Ne
kete krahinen e fundit kohet e fundit jane vene re pesedhjete mbishkrime “
zeusiane”, tashme te botuara, ne shfaqje te tjera te panumerta te trashegimise
kulturore dhe te teogonise pellazgjike. Duke mbajtur parasysh lashtesine dhe
vazhdimesine kaq te qarte e te panderprere, studiuesi i shquar i Mesjetes, Alen
Dyselje, ka thene me 1981: “Historia na meson se lidhur me Kosoven, serbet jane
pushtues te ardhur mjaft vone”...
Do t’i kapercejme hollesite e bollshme per adhurimin e vecante te seciles
prej dymbedhjete hyjnive te Dodones-Olimpit ne mjedisin tone, dhe do te ndalemi
vetem te hyjnesha e dyte e panteonit paragrek: Demetra, e njohur pa perjashtim
nga te gjithe si hyjnesha e mirefillte pellazgjike, etimologjia e emrit te se
ciles shpjegohet vetem ndermjet gjuhes shqipe. Shenjat e adhurimit te saj
vazhdojne te jene te gjalla edhe ne vitin 1994. Cdo vit ne nje date qe nuk
ndryshon, duke respektuar ritet pagane te paracaktuara “ab immemorabili”, fshataret
shqiptare, ne pjesen me te madhe gra, te besimeve te ndryshme, shkojne te
lahen veshur me rroba ne plazhet tona te Adriatikut me qellim qe te kene shendet e
pjellshmeri te vazhdueshme. Deri me sot germimet kane zbuluar faltore,
flijimore, skulptura, medalione etj. kushtuar ketij misherimi karakteristik te
matriarkatit dhe bujqesise pellazgjike. Po te veshtrohet siperfaqja e territorit
tone, denduria e tyre eshte e habitshme, unikale ne boten europiane...
Ne nje largesi jo te madhe nga porti “dardan” i Orikumit ne bregdetin
adriatik shqiptar, qe ne agimin e koheve ndodh nje dukuri teper e rralle, ne
rrethinat e fshatit Tragjas, (fshati i sotem ka po ate emer Tragjas): prodhohet kripe
edhe sot e kesaj dite ne sasi te medha vetvetiu, pa asnje perpjekje
njerezore, duke perfituar nga veprimi periodik i rrymave detare ne gropat e vogla
gjeologjike. Sipas fjaleve te Helanikosit dhe Stefan Bizantinit, perfytyrohej se
atje ishte djepi i vertete i kripes se gjelles, ku Poseidoni, hyjnia tipike
pellazgjike i detrave kishte krijuar per here mbi toke kete lende te
pazevendesueshme gjate jetes se njerezve te vdekshem...
Shume kohe perpara luftes se Trojes levizjet migruese te pellazgeve e kishin
pershkruar Adriatikun ne drejtim te Apulise, ne grykederdhjen e lumit Po...
Virgjili dhe Aulu-Geli i veshtronin keta lundertare si banoret e pare te
Italise; sipas Plinit, Solinit, Varronit, Tit Livit, Denisit te Halikarnasit, Ovisit,
Tacitit, Higinit, Ceces... keta pellazge cuan atje per here te pare shkrimin
dhe kulturen e artet. Sipas Denisit te Halikarnasit, Plini e Plutarku, ata
madje kane qene themeluesit e vertete te Romes. Muret e famshme ‘pellazgjike’, ‘
ciklopike’, ‘poligonase’, ‘megalitike’, ‘moenia aeacia’, qe ne nje fare
menyre kane mbetur te pashkaterrueshme deri ne ditet tona, dalin zakonisht ne
gjithe rrethimin e Adriatikut, duke nxjerre ne dukje njesine e tij. Po shenojme
kalimthi, se Athina vete themelimin e murit te Akropolit te saj e lidhte me dy
arkitekte ndertues, pellazget Agronalasi dhe Hiperbiosi, qe jane perjetesuar
nga Pausania.
Me pas, rreth viteve 80-81 para eres sone veme re nje zhvendosje
masive, me egersi te padegjuar ne drejtim e perkundert; 150.000 pellazge
etruske, te debuar nga Gadishulli italik me urdhrin e diktatorit Sula, gjeten
strehe te perhershme te bashkeatdhetaret e tyre ne Molosi (Shqiperia jugore), e
cila me pare ishte pergjakur dhe rrafshuar me token teresisht nga xhelati romak
Paul Emili. Kjo zhvendosje e tmerrshme me dhune na eshte kumtuar e deshmuar
prej dijetarit freng te shekujve te iluminizmit, Nikola Feretit, ne vepren e tij “
Observations”...
Aventurat e heroit legjendar Kadmit, Herkulit, argonauteve, te cilet jane
cilesuar si pellazge nga Lucien i Samosates, Diodori, Pausania, Liciforo e te
tjere, e lidhin ngushte Adriatikun me stergjyshet e popullit shqiptar nepermjet
dyzinash te deshmive domethenese, te cilat per shkak te mungeses se kohes, nuk
eshte e mundur te jepen me gjeresisht...
Diodori na meson se ishulli kaonas i Korkyres, i cili vetvetiu na sjell nder
mend binjakun dalmat, mban emrin e motres se Pellazgut, stergjyshen e
perbashket te gjithe pellazgeve. Me lejoni te citoj nje shembull te shkalles se
habitshme te arritur nga qyteterimi i tyre paragrek, kater mije vjet me pare. Ne
kengen e shtate te “Odisese”, poeti, me akribine e tij proverbiale, pershkruan
pallatin e mbretit te pellazgeve feacine, Alkinoosit ne Korfuz:
“Here shndriti nga nje shkelqim i befte i diellit ose i henes, here shkelqen
banesa e larte e…………………………….. shqitmadhit Alkinoos. Nga te dy anet e
pragut shtriheshin muret e veshura me bronz deri ne fund te pallatit; persiper
kane nje brez te kalter; dyert jane prej ari; pragu eshte prej bronzi me
nderfutje argjendi; harku eshte prej ari; nga te dyja anet varen vargonj ari e
argjendi, te cilet Hefesi i ka punuar me nje art te mrekullueshem... Brenda pergjate
gjithe mureve jane vene frone te mbuluara me vela te holla e te lehta, pune
dore grash. Aty ulen kreret e feacineve... Ne piedestal te ngritur mire lartohen
shtatore prej ari, qe paraqesin djelmosha, te cilet mbajne ne duar pishtaret
e ndezur dhe qe naten ndricojne kthinat e Alkioosit...”
Perpara ketij shkelqimi pothuaj prej dyzet shekujsh lind pyetja me te drejte:
a eshte kapercyer ndonjehere nje madheshti e tille perrallore?...
Pervec se historian, po edhe njohes i holle i kesaj kulture ‘adriatike’ te
paraardhesve tane pellazgjike e ilire, Lamartini i paharrueshem do t’i
shkruante nga Iskia me 8 shtator 1844 atdhetarit e poetit tone, Jeronim de Rades,
luftetarit te betuar kunder zgjedhes osmane te asaj kohe: “Jam i lumtur prej kesaj
shenje te vellazerise poetike e politike midis meje e teje. Poezia ka ardhur
nga brigjet tuaja dhe atje duhet te kthehet. Une nuk kam merite tjeter, vecse
ta parandjej dhe te bej urimet e para per lirine e per ringjalljen e
Shqiperise...”
Nga pikepamja gjuhesore, nje numer i madh toponimesh rreth Adriatikut me
mbaresen -one (-ona), qe ndeshet te Dodone-Dodona, si Aenona, Avlona, Ancona,
Aona, Arasona, Aulona, Bausiona, Blanona, Cartona, Cremona, Crotona, Chrysondyona,
Flanona, Herona, Narona, Promona, Salona, Sationa, Scardona, Sulmona,
Tariona, Triuncona, Verona etj... (per te mos u shtrire me tej gjeografikisht), duket
qarte se kete po kete mbarese te emrit te kryeqytetit te pellazgeve, memes se
qyteteve europiane. Vetem analiza e toponimeve dhe etnonimeve primitive, te
regjistruara prej kohesh ne brigjet rethadriatike, do te na sillte ne nje
perfundim mesimdhenes; nje shumice e emrave te tyre jo rastesisht shpjegohen
etimologjikisht nepermjet shqipes, ose me mire, perbejne nje perkthim fjale per
fjale nga gjuha jone. (Dihet sesi Platoni ne “Kratilin” e tij denon rrepte manine
greke per kalkime, qe shkaktohej kryesisht prej hegjemonizmit pa cak e kufi).
Tabloja e meposhtme onomastike, ndonese nuk eshte e plote, perseri eshte
mjaft domethenese.
Agrianes, Antibaris, Auendeates, Autariatae, Avendone, Barbanna, Bari,
Bigeste, Bora, Bounima, Bretension, Brina, Brundisium, Busento, Busento, Bylazora,
kepi Glotta, Dagnum, Dalmatae, Dalmatia, Delmion, Delminion, Daranti, Daranto,
Dardani, Dardania, Dardapara, Dardi, Dassaretae, Dassaretia, Derriopes,
Deuriopes, Dimallum, Durrachium, Emathia, Enchelana, Enchelanes, Eordea (Eordia),
Gurasson, Gurbicon, Halsion, Helidones, Helidonion, Hellopia, Kerauniabore,
Kroia (Kruja), Lamatis, Lim, Lopsi, Lopsoca, Malatis, Maledi, Maljena, Malontina
(Maltein), Malontum, Maluentum, Maluntum, deti Croni dhe Rheae, deti Ionium,
Mathis, Matoas, Metubarris, Molossia, Ombla, Omphalion, Opitergium, Pelagones,
Pelagonia, Petra, Pirustae, Pistum, Ragusium, Rhizon, Sason, Scheria, Stena,
Tara, Taras, Tarentum, Taria, Tarin, Tariona, Tariotae, Tarneum, Tarsatica,
Tarus, Taulantii, Tergeste, Tergolape, tharandt, tirol, (tyrol), Tragurium
(trogir), Trimallum, Ulcaea palus, Ulcianum, Ulcirus mons, Ulcisia castra, Ulco amne,
Ulkinion, Vendenis, Vendum, Vindenis, Vindinid etj... (Ndonese jane larg nga
trevat adriatike, e meritojne te permenden ne kete rast, per shkak te
rendesise se tyre te posacme, vargmalet madheshtore Beskidet dhe Karpatet, deti
Baltik, Bizanti, Dardanelet, ishulli anatolik Karpathos...)
Nga na tjeter, nje shkence eksperimentale, antropologjia, nepermjet korifejve
te saj. J. Deniker, E. Pittard, na jep sigurine se shqiptaret e sotem e kane
prejardhjen e tyre drejtperdrejte nga pellazget. Ne Adriatik dalin metropolet
tona antike: Durresi, Apolonia dhe me ne jug Buthroti, qe te tria te lulezuara
shume shekuj perpara themelimit te Romes, nese i besojme Apianit, Antologi
Palatinit, Barletit, si dhe Apolodorit, Plutarkut, Pausanias dhe Teukerit te
Cizikes, Virgjilit, Stefan Bizantinit...Deri ne fillim te eres se re ato kane
perdorur pa ndonje nderprerje kalendarin e rendesishem pellazgjik te Bunimes,
sipas mbishkrimeve tashme te njohura. Teatrot e tyre, krahas atyre te Nikese,
Bylisit, Orikumit, Hadrionopolit, Foinikes, Dodones etj. kane shkelqyer gjate
antikitetit me emrin e degjuar dhe dendesine gjeografike... Ajka e aristokracise
romake i bente te kapercenin Adriatikun pinjollet e saj qe ta persosnin
arsimimin e tyre dhe te specializoheshin te ne ne fushen e filozofise, letersise,
arteve, pa perjashtuar artin ushtarak. Per kete qellim Jul Cezari pati zgjedhur
Durrahiumin, nje qender e rendesishme kulturore dhe ekonomike, me rreth
njeqind mije banore, e cila ekspononte materiale te cmueshme (argjend etj.), esenca
mjekesore dhe kozmetike shume te kerkuara. Lidhur me Oktavian Augustin, Mark
Vipsanius, Agripen, Mecenen, ata parapelqenin Apologjine tone kundrejt Romes
dhe Athines, ndersa Ciceroni, qe e kishte pare ne vend Apolonine, e ka quajtur “
mafnam urbem et gravem”.
Nga fillimi i shekullit XIII para eres se re, bashkevellai i pellazgut Akil,
Diomedi - paraardhesi i Aleksandrit Molos, qe shpetoi nga lufta e Trojes, u
end pa pushim neper pellgun adriatik. Ai i dha emrin e vet ishullit te Diomedit
dhe nje faltoreje “te adhurueshme e te shenjte”, sipas Aristotelit te
Scimnosit, duke e perfunduar atje poshte harkun e jetes.
Pothuaj njekohesisht Pirro Neotolemi, djali i arkipellazgut Akil, erdhi te
plazhet adriatike te aferta me Buthrotin dhe mbreteroi ne “viset e moloseve”
(Prejardhjen e tij pellazgjike e kane sanksionuar edhe Eniusi, Ovidi,
Prisciani...) Ne brigjet e Adriatikut, sipas Stefan Bizantinit, ai themeloi qytetin e
Bylisit, qe e perkujtonte ne monedhat e veta. Thuhet se, nepermjet perzgjedhjes
se perseritur, ka persosur nje race te larte gjedhesh, qe e kane levduar me te
drejte Aristoteli, Teopompi, Varroni, Plini, Arriani, Eliani, Ateneu : ky
lloj ka ardhur deri te rritesit e sotem te racave rekorde. Akileidi, vec te
tjerash, mbahet si krijuesi i nje valleje terheqese, pirrikes, qe ende vazhdon dhe
lulezon ne Shqiperi...
Nder studiuesit tane mesimet e urta te nje historie te tille te gjate
ushqejne dhe ndricojne te kaluaren e te ardhmen, kurdohere ne sherbim te paqes, te
lirise, te vellazerise mes popujve te Adriatikut dhe te mbare botes... Plejada
te tera perfaqesuesish te shkences franceze kane dhene ndihmese te frytshme per
ndricimin e problemeve themelore te pellazgologjise ne kuadrin e kulturave
mesdhetare. E ndiej veten te nderuar qe ketu te bej nje homazh te perzemert e te
fuqishem per ta, ne vecanti per kujtimin e pashuar te Robert d’Anzhelise dhe
Dominik Briquel-it. Ata pajtohen te gjithe sesa e sigurte eshte mirenjohja e
popullit tone, e “beses”, fjales se dhene te shqiptareve, i cili kurre nuk do
ta harroje bujarine e popullit vella francez.
(Kumtese e paraqitur ne Kolokuimin nderkombetar “E kaluara dhe e ardhmja e
Hapesires Adriatike”, organizuar ne Paris me 29 e 30 nentor 1994 nga
institucioni shkencor kulturor nderkontinental “Horizont 2000”, nen kujdesin e larte te
ministrit francez te puneve te jashtme, Alen Zhupe.)

Perkthyer nga frengjishtja nga prof.dr. Xhevat Lloshi

Dhimiter Pilika

Dr.MOIKOM ZEQO

E kam njohur Piliken qe ne fund te viteve '60 te shekullit te kaluar. Shkak u be botimi prej tij per konferencen e pare albanologjike te nje numri te vecante dokumentash qe Pilika i quante "Albanica". Keto dokumenta qene jashtezakonisht te rendesishme. Per here te pare ai botonte vulen origjinale te kancelarise kastriotase, vulen sekrete ne forme geme antike po te Skenderbeut qe paraqiste nje skene mitologjike, nje vajze nudo, Leden pellazge dhe prane saj Zeusin ne forme mjellme. Pilika qe nje mesjetarolog i shquar dhe beri zbulime substanciale per Mesjeten Shqiptare. Ai me nje ngulm benediktian, me nje durim dhe zell te paepur hulumtontearkivat e huaja per te nxjerre ne drite relike te patjetersueshme te historise se Shqiperise. Gjate viteve kemi shkembyer mendime dhe kemi respektuar njeri-tjetrin seriozisht. Ai qe nje njeri i vecante me nje kod miresjellje dhe me nje modesti habitese, madje tronditese. Ai ishte i kujdesshem dhe gjithmone me merrte ne telefon per shkrimet apo librat qe une botoja. Une kam mesuar shume nga instinkti i tij i hulumtimit, nga akribia dhe dashamiresia e tij e madhe. Por vecanerisht dhjete vitet e fundit miqesia jone u be me e madhe. Une kam qene nje nga miqte e tij me te afert dhe kam shkuar shpesh ne shtepine ku banonte, ne nje dhome plot me libra dhe doreshkrime. Pilika jetonte ne nje apartament me familjen e vellait te tij, ne nje ngushtice te rende, pa studio dhe teper i kujdesshem qe te mos shqetesonte ne asnje menyre familjaret. Zbrisnim shpesh ne nje klub te vogel ku bisedonim gjate. Bisedat qene vazhdimisht per historine, per kete Nene te Kujteses. Kultura e Pilikes qe ajo e nje eruditi te madh. Ai qe nje frankofon i shkelqyer por njihte mire edhe latinishten, disa gjuhe sllave etj. Kishte nje interes te madh per arkeologjine dhe qe i mireinformuar per zbulimet me te fundit ne kete dije. Sa here kam diskutuar me Piliken sidomos per problemin e pellazgeve per te cilin ai kishte nje pasion te pabesueshem. Kam lexuar ne doreshkrim disa libra te tij ende te pabotuar. Libri me i madh afro 1000 faqe eshte libri pellazgjik. Nje liber tjeter i kushtohet figures se Pirros se Epirit. Libra te tjere jane kulturologjike por ai gersheton filologjine me dokumentacionin, arkivistiken me kriticizmin burimor te te dhenave. Veprat e tij te botuara ne shtypin shkencor, si dhe ato te pabotuarat mund te perfshijne mbi dhjete vellime te formatit te madh.

Dhimiter Pilika qe nje njeri larg bujes. Ai respektonte sentencen e Senekes per te qendruar larg publicitetit, teper serioz dhe teper i sinqerte ai thurte ne vetmine e tij te veshtire vepren e vet. Mik i te tere intelektualeve me emer ai qe sidomos mik me Lasgush Poradecin. Te rinjte e njohin pak apo aspak kete dijetar. Une qe perfaqesoj moshen e mesme mund te bej nje nderlidhje dhe mund te them se Dhimiter Pilika qe nje nga dijetaret me punetore por dhe me te heshtur te shkences shqiptare. Jam i sigurt qe ai do te vleresohet me shume ne te ardhmen. Kurre nuk do ta harroj ate dite kur Dimiter Pilika i dhuroi Arkivit te Muzeut Historik Kombetar doreshkrimin e fotokopjuar te nje vepre mbi 800 faqe te shkruar ne latinisht por dhe me shkrime ne greqishten e vjeter, bizantine, madje dhe arabe dhe hebraike te quajtur "Lashtesite ilire". Nje kopje te ketij doreshkrimi qe i takon shekullit XVIII donim t'ia conim Bibliotekes Kombetare te Prishtines. Qe vendosur te behej nje ceremoni me kete rast ne Prishtine ku do te ishte i pranishem dhe Dhimiter Pilika. Madje une u mora dhe me nxjerrje e pasaportes se tij te re per te dale jashte shtetit. Por kjo pasaporte ka mbetur ne nje nga sirtaret e tavoline time te punes ne zyren e Muzeut Historik Komebar. Donim te shkonim ne fillim te pranveres se vitit 2004 ne Prishtine por ja qe ndodhi qe dita e fundit e jetes se Pilikes qe pikerisht dita e fundit e vitit 2003.

Portret

Prof.Dr Dhimiter Pilika u lind ne gjirin e nje vatre atdhetare te Korces, me 30 prill 1923. Gjyshin i tij, Thimi Mitko e rendit nder rilindasit e flakte per botimin e "Bletes shqiptare" (1878).

Pasi mbaron Liceun Francez te vendlindjes me rezultate te shkelqyera, fillon studimet prane Universitetit te Sienes (Itali), ku dallohet si absolvent i Fakultetit te Drejtesise.

Merr pjese ne Luften Nacionalclirimtare ne drejtimin e njesiteve guerile duke siguruar medikamente per qindra demonstrues te plagosur, si dhe per batalionet partizane te qarkut, nepermjet katundit Orman- Ciflik.

Pas Clirimit, ne 1945 zgjidhet kryeredaktor i fletores "Zeri i rinise", ne Korce. Bashkepunon ngushte me gazeten "Perpara" te Korces (1944-1945), ku shkruan kryeartikuj, ese historike dhe letrare, skica, poemen "Boroves deshmore", nje studim te gjate per komunarin Pol Verlen, te shoqeruar me shqiperimin e kryevepres poetike te ketij vigani te permasave boterore. Jep mesim ne lendet shoqerore te shkollave te mesme te Korces, Tiranes, Vlores, Gjirokastres.

Nderohet me dy medalje ari dhe i jepet titulli "Doktor" ne histori dhe gjuhe shqipe prane Fakultetit te Filozofise, si dhe ne romanistike - helenistike tek Fakulteti i Filologjise prane po te njejtit Universitet te Prages.

Themelon dhe drejton "Seminarin shqiptar", qender e nderuar studimesh dhe kerkimesh albanologjike prane Universitetit te Karlit ne Prage, ku ngarkohet si profesor me ligjerimin e mbare disiplinave albanistike, te cilave u njihet e drejta unikale krahas vetem bohemistikes edhe rusistikes, per doktorata me "monostudim" te vlefshme ne shkalle nderkombetare.

Gjate nje qendrimi afro 15-vjecar ne prehrin e nje prej cerdheve universitare me te te mocme evropiane, dijetari i ri shqiptar, gjen shtegun te thithe ajken e pervojes me te vyer per kombin tone nga qindra biblioteka, institute, katedra, muze, arkiva, ekspozita, kongrese shkencore... Perpos sherbimit pedagogjik te shperblyer, armik i betuar i cdo lakmie per pasurim monetar, ai i shton pune vetes dhe udheheq me nisme vetiake, falas, nder te tjera, perpilimin edhe nxjerrjen ne drite, me ndihmen e studenteve dhe bashkepunetoreve, te 64 botimeve cekosllovake me brendi arberore. Permenden: monografi - doreshkrim, tekste akademike, fjalore, tekste per gramatiken, historine e pergjithshme dhe letersine, manuale konversacioni, antologji te kengeve tona popullore dhe partizane, kushtetuta jone shteterore, planet ekonomike (dyvjecari dhe pesevjecari i pare), albume, buletine, broshura, fletepalosje, harte dhe atlas gjeografik, perkthime te ndryshme prej mijera faqesh, vepra "Shqiperia vend shqiponjash" ne gjuhet shqip, anglisht, frengjisht, rusisht, ribotimi i "Fjalorit" te Konstandin Kristoforidhit etj... etj...

Pervec lemit didaktik dhe botues, studiuesi yne i kushton nje mund te panderprere gjurmimit te gjithckaje qe lidhet me Shqiperine ne letersine, artin, shkencen, kulturen cekosllovake ne pergjithesi. Korrjet edhe ne kete drejtim dalin befasuese. Ai heton dhe percjell ne atdhe, pa pranuar kurrfare pagese, tridhjete arka madhore te mbushura kryesisht me "albanica" ner te cilat spikasin:

a. Trashegimia e botuar dhe doreshkrimore prej disa mijera fletesh e albanologut te degjuar cek, Profesorit Jan Urban Jarnjik (1848 -1923), rektor i Universitetit te Prages, zoteruesi me i mprehte i shqipes se folur, ndoshta midis tere albanologeve bashkekohes. Aty perfshihet sidomos vellimi manuskript "Mjalte nga bleta shqiptare", simotra klasike e panjohur dhe e pabotuar e "Bletes" aleksandriane te Thimi Mitkos, nje epistolar ologrif albanologesh te shquar, nje leter e Bajram Currit... (Origjinalet ruhen pjeserisht ne Drejtorine e Arkivave te Shtetit, Tirane, se bashku me nje liberth te botuar ne Prage mbi kete miredashes te zjarrte cek te vendit tone... ) etj... etj...

b. Arkivi prej mijera dokumentash, ende te painventarizuara te rilindasit sllovak, Profesorit Pavel Jozef Shafarik (1795 -1861), i fal mundesine te hulumtoje dhe te pikase midis te tjerash, 300 vula ballkanase te zbuluara nga ky historiograf i mirenjohur ne Evrope. Riprodhon ndermjet tyre, vulat e Skenderbeut, shteteroren dhe sekreten, te perdorura rreth vitit 1466, "myhyret" e Balsheve tane (rrotull viteve 1373 - 1385, vulen e Aleksandrit, zotit te Kanines dhe Vlores, (1368)... Aty has 550 faqe doreshkrim me toponime dhe shenime mbi vendbanime arberore qysh nga Lashtesia deri ne shekullin XIX, qindra punime, doreshkrim mbi Arberine dhe Gjergj Kastriotin, si dhe mbi ngjarjet tona historike te viteve 1142 - 1206, mbi shtypshkronjen e Shkodres (1630), te Voskopojes (1746).

Shafariku shprehet qarte se qe thelluar mbi librat e humanisteve tane, Marin Barleti dhe Pjeter Bogdani. Per kete miniere te pashtershme burimesh historike te pashfrytezuara, kerkimtari shqiptar,Pilika e quan per detyre te kete vene ne dijeni, se pari, mikun e vet medievistin e famshem francez, profesorin Alain Ducellier.

C. Dhjetera biblioteka dhe arkiva te tjera cekosllovake i japin mundesi ekspertit tone te zbuloje: qindra burime dhe botime te panjohura mbi Gjergj Kastriotin Skenderbeun, posacerisht portrete, nje leter autentike e heroit, dy vepra doreshkrime origjinale, te pabotuara, te historiografit kastriotolog , Gabriel Kolinories (1698 - 1770), nga Seneci i Sllovakise, (i cili nuk perjashtohet te kete pasur gjak arberor); gura prageze vendimtare, te anashkaluara, mbi mbrujtjen artistike te aktorit tone gjenial, Aleksander Moisiu; te dhena mbi poetin madhor cekosllovak Stanjislav Kostka Nojmann (1875 - 1947), autor i dy librave ne proze, "Elbasan" dhe "Beragozhd" (fshat afer Pogradecit), i qindra vargjesh te perzemerta mbi truallin tone, i 31 miniaturave akuarele me motive elbasanase, deshmi, fotografi te panjohura mbi korifeun e albanologeve, Profesorin Norbert Jokl (1877 - 1942), risi mbi albanologun , Profesorin Hertrig Jarnjik (1877 - 1938), te birin e Jan Urbanit, adhurues i shqiptareve gjithashtu si i ati. Shkurtimisht, mbare "albanica-t " e zbuluara ne Cekosllovaki, sikur te botoheshin, do te mbusheshin vargane raftesh biblioteke. Nje pasqyre sintetike e ketyre thesareve ceke, jane permbledhur ne aktet e botuara te Konferences se Pare te Studimeve Albanologjike, (Tirane, 1962), dhe te revista "Ylli", nentor 1962.

Poema "Hapini rrugen paqes!..." (1951), e perkthyer ne mese dhjete gjuhe, cmohet nga nje juri interkontinentale, me ne krye, Nazim Hikmetin, Nikolas Guilenin..., e cila do t'i dhuroje Dhimiter Pilikes, ne Prage, Diplomen e Arte si Laureat i Cmimit Nderkombetar te Paqes...

Veprimtaria e gjithanshme albanologjike e "Seminarit shqiptar" te Universitetit te Prages, nen drejtimin e shkencetarit tone, vleresohet me lavderime prej nje trajtese te botuar nga Akademia Cekosllovake e Shkencave (1954).

Pas prishjes se marredhenieve me Cekosllovakine, albanologu yne do te transferohet nga Universiteti i Prages ne Universitetin e Tiranes, ku boton vellimet: "Doreshkrimi i Prages" vellimi i dyte; "Bletes shqiptare", "Historia e Skenderbeut" e Naim Frasherit (edicion i Akademise se Shkencave te Shqiperise).

Ne Shqiperi shohin driten e shtypit gjithashtu studimet mbi: "Lidhjet miqesore ndermjet popujve cekosllovake e shqiptare pergjate shekujve"; 73 studime "albanica-sh, vulen shteterore te Skenderbeut (1466); prejardhjen e shqiponjes se flamurit tone; nje leter te panjohur dhe te pabotuar te Gjergj Kastriotit; gjeneralisimi shqiptar Gjergj Basta; nje dokument per Vloren, i vitit 1493, saktesimi i ditelindjes edhe ditevdekjes se Thimi Mitkos (1820 - 1890); 21 dokumenta, qe vertetojne katerciperisht pranine e shqiptareve ne trojet amtare mes shekujve II dhe XI te eres sone; vellimet "Arberore" te poetit cekosllovak S.K.Nojman; nje portret letrar te Nojmanit; nje ese per Pablo Neruden, te shoqeruar me shqiperimin e nje poezie te tij per Shqiperine; nje sprove per Jirzhi Volker, poetin cekosllovak mik te popullit tone; nje trajtese per poetin turk Nazim Hikmet, te percjelle me shqiperimin e nje poezie te tij, ndersa ky dergjej i burgosur; shqiperimin e poezise se Aragonit per Gabriel Perine; nje syth per Galileo Galilein lidhur me nje poeme "Kastriotase"; kerkesen per nje bibliograf shkencor te krejt degeve te albanologjise; nje sprove te gjate per Volterin dhe shqiptaret etj... Redakton vellimin e dyte te romanit "Para agimit" te Shefqet Musarajt, nje permbledhje poezish te Vehbi Skenderit, monografine e Pal Docit mbi Mehmet Shpendin, etj.

Ne orvajtje te pareshtura per te gjetur "albanica" te panjohura, zbulon:

- Nje doreshkrim te pabotuar te shekullit XIV, prej rreth 240 faqesh, me gurra historike mbi qytetet tona mesjetare.

-Emblema trevash te Arberit, prijesish stergjyshore...

- Monedha te shekullit V, ne kembet e nje ure te gurte prane Maliqit.

- Monedha te shekullit XII, rreze nje ure druri afer Maliqit.

- Nje burim historik qe shpjegon imtesisht se si nen shembullin e prishjes se Bastijes 1789 muslimane korcare, me vullnet te perbashket, rrenojne nga themelet, gur me gur, keshtjellen e hershme qytetare, simbol te shtypjes sulltanore (1826).

- Nje aneshkrim te rilindasit Thimi Mitko, i cili hynte dhe dilte ne familjen e Mehmet Aliut te Egjiptit, ku garantohet se i pari i saj nuk rridhte nga Kavalla, por nga katundi Bubuq prane Sovjanit (Korce).

- Nje poeme, doreshkrim e pabotuar, prej mese 1500 strofash teterrokeshe ne italishten mesjetare, mbi Gjergj Kastriotin Skenderbeun.

- Fotokopja e plote e organit te Lidhjes se Prizrenit, "Zeri i Shqiperise" me 40 numra (1879 - 1890), e botuar shqip dhe greqisht prej memedhetarit Anastas Kullurioti (1820 - 1887), qe i dhurohet Bibliotekes se Universitetit te Tiranes (1967).

I pergjeruar pas gjenise se popujve, mendimtari yne qemton burime prej mijera skedash mbi marredheniet miqesore midis popullit shqiptar dhe popujve ceke, sllovake, franceze, italiane, kineze...

Perbri "albanica"-ve te mesiperme, ruan prane Muzeut Historik Kombetar edhe keto doreshkrime te pabotuara:

Nje monografi prej qindra faqesh mbi jeten dhe vepren e flamurtarit rilindas, Thimi Mitko.

- Nje bibliografi te folklorit shqiptar prej mijera gjurmimesh.

- Analizen e nje pasqyre te gjinive perfaqesuese te folklorit tone, doreshkrim tjeter, i panjohur, i Thimi Mitkos.

- Nje bibliografi te poetit kombetar Naim Frasheri.

- Nje syth mbi shkrimtaret me prejardhje shqiptare ne letersine turke.

- Nje trajtese mbi yllin e nje monedhe te Aiakut pellazg, pararendesit te Pirro Mollosit dhe Akilit, te trasheguar brez pas brezi, perkrah shqiponjes ne vulen shteterore te Skenderbeut, prove tjeter e zanafilles pellazge-ilire te kombit arberor.

- Parashtesen e "albanica"-ve te tjera te ndodhura ne arkiva te jashtme: Ceki, Sllovaki, France, Itali, Greqi, Egjipt, Turqi...

Keto vepra, te trasheguara nga 30 arkat me "albanica" te vjela ne Cekosllovaki, ngazellenin pa mase dashamiresit e shkences sone, po aq sa pikellonin xhelozine e mendjeve shterpe "me te tmerrshmen e xhelozive", sipas Shekspirit. Per nje dukuri te tille ngulmon Anatol Fransi: "Armata e panumert e te patalentuarve do te te padite se ke perdhunuar tet eme, se ke masakruar tet ate... dhe do te gjeje diten te te ngule thiken..."

Smira vrastare e kolegeve te tij te paafte, te nxitur dhe nga interesa racistesh te huaj, e perplas historianin premtues neper balterat e Myzeqese pa kurrfare faji per dhjetera vjet, me qellim asgjesimin. Por ai, i palodhur, nuk dorezohet kurrsesi, edhe pse i denuar perdhunisht, pa familje, pa banese, pa biblioteken dhe arkivin e tij te ngjeshur me margaritare te rrezikshem per veglat antishqiptare mes nesh...

Ai lektis pas popullit mahnites myzeqar dhe nga nga kjo dashuri e prushte lindin arritje madheshtore. Me ndihmen e nxenesve mbledh 22000 kenge popullore, mijera toponime dhe gojedhena, ngre dhe ploteson me eksponate te zhbiruara ne livdhet ane e perqark, Muzeun Historik te Divjakes, Muzeun e Luftes Antifashiste Nacionalclirimtare per krahinen e Lushnjes, projekton muzeun e Kongresit Kombetar te Arsimit (Lushnje 1920), cel kurse te anglishtes dhe frengjishtes per te rriturit, zbulon 7 punishte te sterhershme qeramike ne rrethinat e Divjakes me emra pronaresh pellazge, ilire, nekropolet parailire te Bishtcukesit edhe Germenjcokut, nje mozaik midis ketyre, deshmine e pakundershtueshme anzhuine se keshtjella e Bashtoves eshte ndertuar nga muzgu i shekullit XIII dhe aspak me vone, mauzoleun dhe kalane e Muzaqeve ne Moglice, tuma dhe dhe nje mur pellazg pa llac, Nusen e Kulanit, nje terrakote me kryet e hyjneshes pellazge Dhemetra, monedha te stermocme dhe mesjetare, amfora,vazo parailire, bazorelievin e nje menade pellazge, njohuri te shkruara arkivore per Matranget, prijes mesjetare etj., etj. Gjithcka kryhet ne menyre shembullore pa perfitime financiare, jashte cdo detyrimi per nje arsimtar tetevjecareje.

Pas ropatjesh raskapitese dhe traumatizuese gjate tri motesh pa marre as dhe nje dite leje vjetore, ai semuret rende me kercenim per jeten. Cfilitesit nuk ngopen me kaq. Pasi e rrasin ne shtrat per vdekje shkaktari ballor shpall nga maja e kolltukut, se kush rri kot, te burgoset si parazit....! Lasgushi e damkos boterisht kete krim bishar me vargjet:

"Bretkosat e mocalit
se c ?vrane drene e malit...!"

Edhe pse i semure rende ai lihet vijimisht pa mjete jetese pa pension, por nuk e leshon veten, sado i gjymtuar keq. Ne kushte mjerane nuk e ndan penen nga dora.

***

Pa shkelur ende ne te dymbedhjetat, camarroku korcar pat lexuar dy vellimet e juristit cam, Kostandin Karapano, bashkeshkollor i Ismail Qemalit, mbi zbulimin e Dodones, kryeselise se pellazgeve hyjnore, botuar me 1875, sipas keshillave te Plakut Vlonjat. Nga rinia deri ne pleqeri te thyer, atdhedashesi yne nuk e gelltiti dot genjeshtren e perhapur me mjeshteri, "kinse paska kryeqytet te pellazgeve ne Ballkan te rene prej qiellit, pa banore, te cilesuar "qenie perrallash", pa palce historike!". Gjate dhjetevjecaresh levruesi kembengules perpihet prej kesaj te vertete te prekshme dhe perfundon me disa ekzemplare monografine gati per botim, mbi prejardhjen pellazgo-ilire te popullit tone, me te lashten duke u mbeshtetur mbi mese 5000 dokumenta rrenjese dhe te huaja.

Merr ftese per te mbajtur ne "Palais du Luxembourg", Paris, nje referat gjate Kongresit "Hapesire adriatike", ku ishin ftuar 600 erudite nga 5 kontinente. Dokumenton me deshmi specialistesh te huaj dhe shqiptare se, populli yne eshte me i vjetri ne Evrope. Teza e botuar ngjalli jehone ne rrethet akademike (1994).

Ne Seminarin Nderkombetar te Shkodres, ne 1995, Pilika paraqet punimin "A eshte Shkoderlokja parailire, pellazge?...", qe pritet me interes te vecante.

Me 16 intervista ne Radio Tirana demonstron se flamuri shqiptar eshte me plaku nder shoket evropiane (1995).

Gjate Kuvendit te Durresit, per Aleksander Moisiun, ne 1995, me anen e 300 kumtimeve arkivore, faktoi se: "aktori me i madh ne bote" sikunder eshte mbiemeruar, mberriti me djersen e tij tek teatri i Prages, nga figurant, ne kryeaktor si krijese e vetvetes dhe aspak si e regjisorit Maks Lainhart, sic eshte thene.

I jep shtypit parathenien dygjuheshe ne fjalorin shqip-frengjisht te profesorit te vet, Vedat Kokona (1998).

Ne sesionin perkujtimor, ne Universitetin e Tiranes, me rastin e 200-vjetorit te lindjes se Balzakut, Pilika paraqiti te dhena te hollesishme per mjeshtrin francez, i cili me 1828, kish bere nje permbledhje kengesh popullore shqiptare prej rreth 300 faqesh te perkthyera frengjisht (1999).

Me 14 maj 1999 boton nje kushtim te rralle ne mbrojtje te vellezerve shqiptare te Kosoves.

Grishet zyrtarisht ne Prage nga profesore cekosllovake, per hulumtime akademike dhe sjell se andejmi shume "albanica" te reja (2000).

Kumtesen "Perse ishte Lasgushi adhurues i flakte i Kosoves" dhe nje leter tetefaqeshe te poetit ia ben te njohur seminarit nderkombetar te Prishtines (2001).

Nderohet nga qeveria e Republikes Franceze me ftese zyrtare njemujore per kerkime shkencore ne Paris. Pervec qindra dokumenteve te zbuluara per lidhjet midis popujve franceze e shqiptare, ai sjell ne Tirane riprodhimin e nje vepre unikale per historine e Shqiperise. Fale ndihmeses fisnike te profesorit Dominique Briquel, i cili vuri ne perdorim aparaturat e sofistikuara me rreze lazer, duke i sjelle kombit shqiptar nje kopje te traktatit historik, gjeografik, enciklopedik, te zbuluar ne nje arkiv mesjetar italian nga iluministi yne, Dhimite Pilika. Doreshkrimi prej 1040 faqesh format madhor ne latinisht, i eshte dhuruar arkivit te Muzeut Historik Kombetar.

Dhimite Pilika, si personalitet i shqur i kultures shqiptare, eshte ftuar per te marre pjese dhe per te mbajtur ligjerata ne disa kongrese shkencore nderkombetare ne College de France, Paris etj.

Poligloti yne perdorte dhe shfrytezonte dhjete gjuhe te huaja.

Botuar ne Koha Jone

Analiza me bindese qe une kam lexuar mbi gjuhen shqipen dhe shqiptaret.

Marre nga nje postim ne nje forum tjeter. (kur te gjej kohe do ta perkthej)

-----------------------------------------
That issue is the Albanian language and the means whereby the people who speak it came to do so.

If we assume no native base for this language, what sort of conquest was it that replaced whatever language was spoken previously in the territory of modern Albania with the Albanian language? Where did the conquerors themselves acquire their language? How long did the process of replacing the autochtonous population's (Hellenic or Latin or whatever) previous language take, and is this process recorded anywhere, in Byzantine, Venetian or Genoan archives, for instance? If not recorded, why not? What linguistic group does this new language belong to? Why did the by now thoroughly Hellenized population of these territories give up the grammatical substrate (and core vocabulary) of their language and adopt a different one so completely, and how long did this process take?

Can I suggest we really focus on one issue above all, which will help us all with the investigation: the date?

Illyrius does at least try to address this issue, when dismissing the claims to survival of ancient Illyrian.

He cites the effect of the 11th Century Norman conquest of England as a parallel. Now this was one of the most brutally systematic replacements of one ruling group by another in the history of Mediaeval Europe. The old Anglo-Saxon feudal leaders were eradicated and expropriated. No assimilation, just death or serfdom. The Normans were beady-eyed accountants with swords and axes - and ledgers recording every acre of property.

Until the plague in the 14th century loosened the social structure, the language of the ruling class was Norman French and Francian. Yet you can still speak English well enough with no Norman words at all. Most people do daily in England. The truth is, English is better when it eschews the words of these froggy foreigners. The strength and life of spoken English are in its Anglo-Saxon roots, that were never lost.

The previous four sentences are free of any Latinate or Norman French influence, in vocabulary at least. So despite the imposition of an alien vocabulary and culture, old English is alive and kicking. Now the equivalent "strong" words in Albanian are not Greek or Latin: is the argument then that the invasion was on a scale akin to that of the original Anglo-Saxon invasion of Britain, so huge that it utterly replaced the previous Romano-British / Druidic culture and language? But surely so large an event would generate records, in Greek or Latin, and major traces in the genetic evidence?

It would be interesting if we all dropped our prejudices for a while and focused on this issue: if Albanian is not Illyrian, when did it become the dominant language of the region, how and why?

--------------------------------------------------------------------------------