Lasgush Poradeci

SYTE E LUMTUR

Ishe vogelushe....... isha mituri.........
Kur me dole ne udhe, ti, moj lumja ti !

Vinte perendimi duke vagelluar
Po mi shtire tinez ata syt' e shkruar

Ata syt' e shkruar, syte moj, te fjetur
Shtate vjet me radhe ti kam pershendetur
Kur me pe se pari, more m'u largove
Kur me pe se dyti, more m'u afrove
Kur me pe se treti, more me pushtove,
Te putha ne gushe,ti m'u turperove
Popo ule kryet e shkove vajtove.

PIKË E LOTËVE TË MIA

Në kuvëndin e përzjerë
Pate pyetur mik i ngratë
Ç'punë bëj e ku kam lerë
Në kam Nënë e në kam At.

Varg e varg me përgjërata
Para sysh më venë e vinë
Seç m'u ndrit ky lot që pata
Miq-o kimani zilinë.

Unë që atëhere dot nuk munda
T'i përgjigjem me një çast
Pasi vonë ta mata shtatin
Kam vendosur të të flas.

Më pat lindur vendi i Zotit
Dhe bëj punën e njeriut
E për prind kjo pikë e lotit
Nga më zbriti vetvetiu.

E në dhembjet venë e vinë
Jam gati të vuaj më
Kush s'ma njohu dhemshurinë
S'më pat njohur kurëgjë.

Bukuria-bukuria
Më pat puthur mu në ballë
Pikë e lotëve të mia
Vetëtin si gur i rrallë.

TRASHËGIMI

Ju më lini të flas unë.
T'ju them fjalë vjershërije,
Në bunacë e në furtunë
Të këndoj siç më ka hije.

Hija ime nuk di dhunë.
Di veç frymezim lirie,
Dhe di punë,punë,punë,
Mund pa fund për art magjie.

Që të them nga ç'pata shkruar,
Me kuvend të përvëluar:
Ja! Një kenge mjeshtërie,
Ja! Një iskër bukurie.

Dhe ta shoh të pasqyruar
Vetëveten fije-fije,
Fije-fije poezie,
Që mban erë Shqipërie.

Për mua strofa e dytë e poezisë TRASHËGIMI, është nje lloj autobiografie në vargje, shumë origjinale, që i ka dalë nga shpirti dhe që përshkruan me të vërtetë Atë, Të Papërsëritshmin Lasgush:

HIJA IME NUK DI DHUNË.
DI VEÇ FRYMEZIM LIRIE,
DHE DI PUNË,PUNË,PUNË,
MUND PA FUND PËR ART MAGJIE.

NO COMMENT! Nuk jam në gjendje ta përshkruaj, por e ndjej në thellësi të shpirtit: MUND PA FUND PËR ART MAGJIE.

JE DHE DO MBETESH I MAGJISHËM LLAZAR GUSHO!

Kur me vjen burri nga stani

Kur me vjen burri nga stani
kur me vjen
kur me vjen
kur me vjen

Puf puf puf me ben fustani
puf puf puf
puf puf puf
puf puf puf

Kur me vjen burri nga kisha
fu fu fu ma ben kemisha

Kur me vjen burri nga kisha
fu fu fu ma ben kemisha

Kur me vjen burri nga ara
kur me vjen
kur me vjen
kur me vjen

Dal i bej nje ze perpara
dal i bej
dal i bej
dal i bej

Kur me vjen burri nga ullinjte
marr nje shkarpe e i nxjerr syte

Kur me vjen burri nga ullinjte
marr nje shkarpe e i nxjerr syte

Kur e shoh burrin te verber
kur e shoh
kur e shoh
kur e shoh

Of of of me shkon ne zemer
of of ooo
of of ooo
of of ooo

Kur e shoh burrin pa drite
plot me lot me mbushen syte

Kur e shoh burrin pa drite
plot me lot me mbushen syte

C'thashe ashtu une korba
c'thashe ashtu
c'thashe ashtu
c'thashe ashtu

Jo mo jo syte s'ja nxorra
jo mo jo
jo mo jo
jo mo jo

Kur me vjen burri nga stani
puf puf puf ma ben fustani

Kur me vjen burri nga stani
puf puf puf ma ben fustani

*Kenduar nga sopranoja e famshme Tefta Tashko Koco

artikull i mare nga Panorama per Lasgush Poradecin


Agim Janina

Poeti i madh Lasgush Poradeci thuri mijëra vargje. Por pakkush e vlerësonte. S’kishte shumë rëndësi, ai shkruante e shkruante. Ndoshta vetëm për veten. Atë që ndiente e hidhte në disa copa letrash, frymëzohej nga gjithçka, por mbi të gjitha nga natyra. Në majin e vitit 1984, poeti i madh e shprehu hapur atë që ndiente, atë që e gërryente nga brenda. I mbylllur në katër muret e banesës dhe në oborrin e vogël të shtëpisë njëkatëshe, Lasgush Poradeci shtynte ditet e fundit të jetës. Në memorien e poetit të madh, kishte edhe brengat e mëdha, por mbi të gjitha të punës së tij, për vargjet që thuri. Agim Janina në vitin 1984 mundi t’i marrë një intervistë, ku Poradeci shpertheu mllefin e tij për atë që kishte kaluar. Por mendimet për artin e poetit të shquar mbetën për shumë kohë të 'arkivosura' në sirtare. Pas 20 vjetësh gazeta “Panorama” po boton të plotë intervistën ekskluzive, që për arsye të censurës së asaj periudhe mbeti e pabotuar.U shpreh kundër censurës që ishte vendosur për artin, por që kurrë nuk ua tha njerëzve të pushtetit të asaj kohe, pasi ishte i bindur se do të përfundonte në burg. Nuk mund të shprehej lirshëm dhe për këtë ai ishte i sigurtë. “Ke frikë të thuash një fjalë, pasi të spiunojnë”, shprehej Lasgushi. Kultura për të kishte marrë fund, po ashtu edhe arti ishte në një survejim të plotë. Artistët kishin frikë të shpreheshin lirshëm si në shkrime, ashtu edhe në pikturë, skulpturë dhe vepra të tjera të mëdha. Kur ishte në moshë të vogël, takoi Fan Nolin dhe deri sa mbylli sytë përgjithmonë e vlërësoi atë si një poet të madh. Ndërsa vargjet e Gjergj Fishtës i recitonte me ndjejë dhe dëshirë. Të dy i kishte njohur nga afër. Për disa muaj ai iu përkushtua profesionit të mësuesit të vizatimit në Gjimnazin e Tiranës. Kishte qenë mësues i Odhise Paskalit, po kështu edhe i Ramiz Alisë. Madje, Alinë e kishte qortuar në klasë, pasi mendoi se ishte ai shkaktari i zhurmës së krijuar dhe kishte filluar të qajë. Por tashmë gjërat ndryshuan. Në periudhën kur Poradeci thurte vargje dhe ndihej i pafuqishëm për t’i botuar, Ramiz Alia merrej me çështjet e propagandës, artit dhe të kulturës. Cila ishte gjendja e poetit të shquar. Si ishte mbyllur në banesë dhe përse po harrohej. Si jetonte Poradeci në kufijtë e mjerimit. Përse mendonte se arti dhe kultura ishin drejt rrënimit. Si survejohej veprimtaria e tij si shkrimtar. Përse nuk kishte besim te drejtuesit e lartë të artit dhe të kulturës. Si i kishte njohur shkrimtarët e mëdhej, si Fan Noli dhe Gjergj Fishta. Të gjitha këto enigma i tregoi Poradeci në majin e vitit 1984, kur i kishte kaluar të ‘80-at.



Takimi me Poradecin
Një mëngjes maji të vitit 1984, duke mos ditur se kujt t’i drejtohesha për vendndodhjen e poetit, mora udhën për në Zyrën e Adresave. “Nuk ka adresë me mbiemër të tillë. Poradeci është mbiemër qyteti dhe nuk e kemi në regjistrat tanë”, u përgjigj nëpunësja duke mbledhur buzët dhe vuri duart mbi regjistrat. Kërkoje me Llazar Gusho. Kështu po! Pas disa çastesh më zgjati adresën e poetit, të shkruar në një pusullë. Shtëpia gjendet në rrugën pas hotel “Arbanës”, në unazën e qytetit. Ka kohë që nuk është lyer. Hyrja shtrihet brinjazi me rrugën. Një shtëpi e thjeshtë, njëkatëshe pa gardh, me një oborr po aq të vogël rretheqark, mbjellë me pemë të ndryshme. Ky ishte përshkrimi që më bënë për vendndodhjen e Poradecit.

Sapo u futa në shtëpi, kontaktin e parë e pata me poetin e madh. Lasgushi kishte një portret që të linte mbresë, të cilin më vonë ishte e pamundur ta harroje. Në kokë një kapuç prej gëzofi të zi lëkure, pak te rrjepur nga përdorimi i gjatë. Qimet e mjekrës i ishin zbardhur plotësisht, të rralluara, të gjata ngaqë kishin kohë pa u hequr. Sytë e vegjël të zinj i shkëlqenin dhe gjithë fytyra e tij ishte si një zbehtësirë hënore, por sytë e gjallë sikur digjeshin nga brenda. Trupi i shkurtër dhe i rënduar së tepërmi nga pesha e viteve, ishte veshur me një xhaketon marinari të zi, të mbërthyer në mes nga një rrip i gjerë oficerësh me dy kunja të mëdha. Një shall i pambuktë i mbështillej në qafën e hollë dhe në vend të pantallonave kishte veshur pizhama. Në këmbë mbante një palë papuçe leshi. Si papuçet ashtu edhe pizhamat ishin të arnuara.

Lasgushi në pamje dukej sikur tregonte njëfarë mospërputhjeje me kohën. Këtë e shprehte kudo: në veshje, në bisedë, në qëndrim, në vështrim. Në dorë shtrëngonte një llastik e pas tij ishte lidhur një si rrip i hollë. Tërhiqte me to qenin me flokë të gjatë, që i vareshin deri në tokë. Ishte një revoltë ndaj kohës në të cilën jetonte. Nuk isha përgatitur se si duhej ta thërrisja, por meqë kisha shkuar për ta pyetur për shkollën e vizatimit e pyeta:

Si jeni profesor?
Mirë!

Më ka dërguar tek ju Paskali, - zura të flas. - Kemi kuvenduar mbi Shkollën e Vizatimit.
Ashtu, paskeni kuvenduar me Paskalin?! Hë... më hodhi edhe një sy të shpejtë e të ngulët duke rrudhur paksa vetullat e rëna dhe tha: E kam mik Paskalin. Skulptor i madh. Ka bërë shumë monumente të bukura.

Si ju venë punët?Punët venë mirë, kur i bën mirë!

Moti ju ka ngacmuar ndopak?Tirana ka klimë të keqe në verë. Unë nuk e duroj dot. Më zihet fryma. Jam mësuar me klimën e Pogradecit, me ajrin e pastër, me liqenin.

Mund të më flisni diçka për shkollën e vizatimit?

Për shumë larg po më pyet. Gjërat edhe harrohen. Por më kujtohet se kam dhënë mësim në Gjimnazin e Tiranës dhe plotësoja orët në shkollën e Paskalit. Posi, kam dhënë mësim në atë shkollë. Mbaj mend që jepja lëndën e vizatimit. Zgjodha vizatimin, se me të isha i lirë të merresha me punët e mia. Nxënësit ishin të vegjël, ja kështu rrinin shumë urtë dhe na nderonin shumë. Në kohën time të gjithë kishim respekt të madh për mësuesin. E nderonim. Ndërsa tani nuk të nderojnë fare.

Ç’mendim keni për artin?

Sot nuk bën dot art. Arti është ngatëruar me politikën. Jemi akoma në revolucion. Ke frikë të thuash një fjalë, se të spiunojnë. Unë isha profesor me dy diploma. Kisha studiuar në Austri dhe njerëzit më nderonin, por i ka fajet Lufta Botërore. Ajo i zhvlerësoi gjërat. Prit kur të plasë ndonjë luftë e re botërore. Miliona njerëz u vranë në Luftën Botërore, dëgjon? Miliona shpirtra! Jo vetëm tek ne, por në Francë, Gjermani, Itali, po kështu është. Arti është bërë politikë. Ranë ministrat dhe u bënë ministra ata që nuk dinin. Artin sot nuk e lënë të lirë. Fol po deshe! Të rri Xhebraili mbi krye! Jo se unë do të flas keq për Enverin, por për veprat e artit po fole keq të shtypin. I ka fajet lufta. Sot janë bërë njëlloj të gjithë. Njëlloj si mësuesi e si profesori. Nuk ka respekt.

Përse nuk i botoni shkrimet tuaja në revista, gazeta, apo të shktuani libra?
Artin e bëjnë individët, artistët. Ja dua unë të shkruaj se si bëhet një portret, si bëhet hunda, goja, buzët, po kush ta boton?! Gazeta, revista është në duar të njerëzve që nuk marrin vesh nga arti. Në kohën time qeveria nuk përzihej në punët tona. Artisti jetonte më vete, bënte ç’të donte. Arti ishte i shkëputur nga politika. Artistët ishin idealistë. Kishin ideal. Ndërsa sot nuk ka ideal! Artin nuk e vlerëson njeri.

Pse mendoni se nuk ka artistë sot?

Nuk të lënë! Sepse po shkove tek ministri për punë arti, nuk të pret njeri, dhe po të pritën, ai që të pret është njeriu që nuk merr vesh nga arti. Pse ka ardhur ky?! – thotë ai me vete dhe nuk të vlerëson fare. Çudi kanë ngritur edhe shtëpi kulture. Nuk e di pse i thonë shtëpi kulture, kur aty nuk ka pikë kulture. Sot arti është bërë politikë, ai kontrollohet. Artisti muk ka nevojë për politikën. Ai duhet të krijojë më vete, i shkëputur nga shoqëria, larg politikës, të mbyllet në dhomën e tij, bile ta mbyllë derën me shtatë palë çelësa dhe sikur topat të bien të mos e hapë, por të vazhdojë të shkruajë poezi. Të mos presë vizita, sepse arti ka më shumë rëndësi se sa vizita. Artisti punon me mend, me tru dhe jo me duar. Arti kërkon artistë të vërtetë. Do njerëz të ngritur, me kulturë. Unë shkruaj poezi. Ato nuk bëhen menjëherë, duan kohë. Unë nuk kam shkruar shumë, por ato që kam shkruar i kam mbajtur gjatë nëpër duar para se t’i botoja. Me një vjershë kam qëndruar edhe tetë vjet pa e kam botuar. Në atë kohë Paskali bënte një vepër arti, një statujë dhe shkonte i thoshte që do ta vendosim këtu dhe askush nuk ia kthente llafin. Në ato kohëra Bashkia e Korçës i propozoi Paskalit që të bënte engjëllin mbrojtës të qytetit. Dhe atë do të bënte, por dikush nga të pranishmit, anëtar i bashkisë tha që le t’ia lemë vetë skulptorit të bëjë atë që do. Paskali na bëri “Luftëtarin Kombëtar”. Punë e mirë shumë. Nuk u përzie bashkia në punët e artit, pa kemi atë vepër të vyer të Paskalit. Arti duhet të jetë i shkëputur nga politika. Veprat e artit nuk i bënë ministrat dhe as kryeministrat, por i bënë artistët e mëdhenj!

Nolin e keni njohur nga afër?


Noli ka qenë i madh shumë. Poet. Erdhi në Pogradec dhe unë që në atë kohë isha i vogël, iu ngjita pas, sepse e njihja dhe kisha lexuar diçka nga poezitë e tij. Deri atëhere kisha shkruar vjersha, por akoma nuk kisha botuar. Noli ishte njeri shumë i madh, njeri që ndihmonte artistët, ndihmonte talentet aty ku ata gjendeshin, apo ku shfaqnin ndonjë prirje. Ai i nxiste ata që donin të shkruanin se kush të jepte bursë ministrat?! Ata ishin injorantë! Më pas Nolin e kam njohur më mirë. Ishte poet, por edhe njeri i madh. Kam pasur korrespondencë me të. Ai ishte shumë i dashur dhe i thjeshtë. Nuk e mbante kokën lart. I ndihmonte të gjithë.

Andrea Kushin e keni njohur?

Edhe Andrea Kushin e kam njohur. Ishte mësues. Unë isha profesor. Andrea ishte mësues i thjeshtë. Jepte mësim në vizatim. Unë u mora me poezi, jam poet lirik. Fishta është epik.

E keni njohur nga afër Gjergj Fishtën?
Posi! Fishta është poet i madh dhe i fuqishëm. Po ku e kuptojnë këta. Fishta ka qenë njeri me kulturë të madhe. Sot e kanë lënë mënjanë, në shkolla nuk e studiojnë. Dëgjo se çfarë shkruan Fishta.

Ah kadalë, Nikollë, t’vraftë Zoti!
Se s’ke pa shqiptar me sy
Mu më thonë Oso baroti
që e djeg veten me gjith’ ty!

Si i mbani mend kaq mirë vargjet e Fishtës?

Një poet i mirë, jo vetëm poezitë e tij i mban mend të tëra, por edhe poezitë që ka lexuar dhe i kanë pëlqyer duhet t’i mbajë mend. Ja me lekët që fitova nga botimi i parë i poezive bleva shtëpinë ku po kuvendojmë sot. Në kohën time arti çmohej shumë. Sot he…!

Në shoqërinë “Miqtë e Artit” a keni marrë pjesë?
Jam kundër shoqërive. Nuk dua të marr pjesë në asnjë shoqëri. Nuk kam pranuar kurrë, dëgjon, kurrë të marr pjesë nëpër shoqërira, sepse arti duhet të mbetet art. Unë jam poet. Dua të punoj në shtëpinë time, të thur vargje. Asnjëherë nuk kam marrë pjesë në asnjë shoqëri! Jam kundër tyre. Kanë ardhur e më kanë thënë që të futem në ndonjë prej tyre, por unë asnjëherë nuk kam pranuar. Paskali po. Ai ka marrë pjesë në shoqërira. Ai e bëri shkollën e vizatimit. Paskali është i madh. Ai shkoi tek ministri i Arsimit, Marash Ivanaj, dhe i tha që të hapnin shkollën e vizatimit. Marash Ivanaj ishte njeri me kulturë. Ku pranonte ai çdo njeri të bisedonte me të, ndërsa Paskalin e pranoi, se ai ishte personalitet, ndaj dhe e dëgjoi. Kam dhënë mësim në Gjimnazin e Tiranës. Jepja vizatim. Nuk jam unë për të dhënë mësim. Nuk dua. Kështu e kam natyrën. U jepja të vizatonin ndonjë vesh rrush në pjatë apo ndonjë mollë e dardhë, ndërsa vetë ulesha në tavolinën e mësuesit e bëja poezi. Ja kështu i kam bërë poezitë.

A kujtoni ndonjë ngjarje që ju ka mbetur në mendje gjatë kohës kur ju ishit mësues vizatimi?
Po më kujtohet një orë mësimi, ku teksa shkruaja dëgjova zhurmë në klasë dhe sytë i hodha tek një fëmijë. Iu afrova dhe me zërin qortues dhe “ndëshkues” i thashë “Dilni jashtë!”.

Nxënësi u çua dhe filloi të qajë. Më erdhi keq, duke kuptuar që ai nuk kishte faj dhe i shkova pranë. Nxënësi ishte Ramiz Alia. Ramizi zuri të qajë. Ai nuk kishte bërë zhurmë. Më erdhi keq. Ia fshiva lotët me shami, e përkëdhela në kokë duke e qetësuar. Më pas e ula në bangë. Pasditeve mblidheshim nëpër kafene dhe diskutonim shumë për artin. Nuk bënim llafe. Por arti do sakrifica, duhesh të jesh i gjerë në shpirt, të kesh poezinë brenda, ta përkëdhelësh rimën, jo me një ditë, jo me një muaj, jo me një vit. Tamam si nositi. Me pikturë jam marrë për qejf. Kam shumë portrete të shokëve, si të Mitrush Kutelit, të cilin e kam pasur shok e mik të afërt. Edhe ai ka qenë nga Pogradeci. Kam pikturuar Aleks Çaçin, Naim Frashërin, Zef Skiroin, profesorin tim, Eqrem Çabejn kur ka qenë i shtruar në në spital në Athinë.

Po ajo piktura aty e varur në mur e kujt është?
Është nëna ime. E kam vizatuar në çastet e fundit të jetës, pak kohë para se të vdiste! Ajo qëndroi dhe unë desh Zoti e bëra ja kështu në madhësi natyrale. Ne artistët e bëjmë artin, ku gjen sot njerëz që të bisedosh për artin. Arti dhe artistët janë bërë komercialë. Ti eja përsëri si në shtëpinë tënde dhe ta gjejmë atë që do. Ka ca ditë që nuk jam mirë. Ja shiko se si jam! (tregon trupin e dobët).

Dora jote Ledhatarja

Dora jote ledhataja, ësht' e zbetë si qiri.
Dora jote ledhatarja lëshon dritën e dëborës.
Kur t'a ndjeu magjinë-e pastër, që të shtrydheshe prej dorës,
Shpirti im i frymëzuar regëtiu në llaftari.

Se me lëndë magjistare, u pat bre tul' i saj;
Tul'i saj u pat gatuar, me vaj erë-e brumë dylli;
I dha hëna pak të ndezur, pluhur t'artë-i fali ylli,
E kështu m'u duk hirplotë- haj! o dor'e vashës, haj!

Në vështrim të dorës s'ate ç'pat, o! balli që m'u vdar?
Ç'pat qepall' e përlotur q'i ra pika tatëpjetë?-
Dor'e bryllt' e vashës s'ime, dor'e paqme, dor' e zbetë,
Vetëtiu me prush magjije e më bëri mendimtar.

Dora jote që më dhimbset, dora jote që më çik;
Dora jote që më shtrihet sipër temblave gjumashe;
Dora jote: zemra jote që t'u nda më pesë fashe...
Dh'u bë dorë të më ndali ndaj dyshoj se mos ik...

LASGUSH PORADECI
E magjishme

Intervista/Flet Marie Gusho, vajza e poetit, Lasgush Poradeci

E bija e Lasgushit: Momentet e fundit të jetës së babait tim

Yllka Parllaku

Një kafe mes miqsh, një qiri i ndezur te varri i tij dhe midis kujtimesh përlotja para një diktofoni. Ky ishte përkujtimi i thjeshtë që iu bë dje përvjetorit të vdekjes së Llazar Gushos. Një përvjetor i kujtuar përbrenda familjes pa ceremoni dhe zhurmë të madhe. Plot 18 vjet nga vdekja e mjeshtrit të poezisë shqiptare, Lasgush Poradeci, njëra nga vajzat e tij, Marie Gusho, sjell ndërmend kujtimet me të atin. Në një intervistë për gazetën “Tirana Observer”, ajo rrëfen detaje të jetës me babanë e saj, të cilin siç shprehet, e ka njohur vetëm pas vdekjes. Vetëm nëpërmjet arkivave, ajo ka arritur të zbulojë një njeri krejt tjetër, nga ai çka quante baba. Madje, Marie Gusho thotë se as shqiptarët nuk e njohin Lasgush Poradecin dhe shpreson që nëpërmjet ditarit dhe korrespondencës ta sjellë sa më parë para publikut si asnjëherë më parë.

Përse kaq në heshtje ky përvjetor?

Familja e tij dhe vajzat e kanë përkujtuar. Para një jave ndeza një qiri te varri i tij, ndërsa sot atje ndodhet motra ime. Edhe botimet e herëpashershme në nder të tij ofrojnë një njohje më të mirë të Lasgush Poradecit para publikut.

Ju gjithmonë dilni me diçka të re për Lasgush Poradecin, kur do të jetë bumi i radhës?

Ka një sërë vështirësish. Është ana financiare, si dhe zgjedhja e një shtëpie botuese. Kemi një eksperiencë jo të mirë sa i përket botimit dhe kur ta hedhim hapin për herë të dytë duhet të mendohemi mirë. Në këtë kohë, as poezia e tij dhe as publicistika nuk janë më në treg. Të gjithë jetën ka pasur korrespondencë, sepse ka qëndruar për një kohë të gjatë jashtë Shqipërisë dhe familjes. Disa prej letrave kanë qenë thjesht miqësore e disa të tjera të lidhjeve të tij më intime. Të gjitha janë të ruajtura, por nuk janë botuar. Çdo gjë në kohën e vet, kur t’i vijë koha do të shohin edhe ato dritën e botimit. Por mendoj se pas një ose dy vjetësh do të hap për të gjithë publikun një pjesë të ditarit të tij, si edhe letrat e shoqeve të tjera e dritaret e dashurisë ashtu sikurse kam botuar fillimisht korrespondencën e tij me nënën time.

Me cilat figura të shquara të asaj periudhe ka pasur babai juaj korrespondenca?

Ai ka pasur korrespondenca me tërë miqtë e tij. Eqrem Çabej, Mitrush Kuteli, Skënder Luarasi, Odhise Paskali, Asdreni dhe me plot figura të tjera. Mund të them që janë letra shumë të bukura. Epistulari i Lasgushit është një tjetër kryevepër e tij që kur të zbulohet do të dalin margaritarë dhe perla të rralla. Nuk janë thjesht letra, në kuptimin e drejtpërdrejtë, por janë mendime artistike kryesisht për problematikën e artit. Por këto letra hedhin dritë edhe për vështirësitë që kalonin, gjendjet e tyre shpirtërore, sa duheshin me njëri-tjetrin, si dhe momente intime për shoqet që kishin.
Pas vitit 44, veprimtaria e tij u ndal dhe korrespondenca ka ndodhur para kësaj periudhe, sepse në regjimin e Enver Hoxhës ai u izolua.

Çfarë ndikimi pati ky regjim te Lasgush Poradeci dhe te vepra e tij?

Pas çlirimit u shpall vdekja de jure e tij. Kryesisht, pas kësaj periudhe ai nuk shkroi më. Sigurisht që e ndjeu, por diferenca e moshës me fëmijët e tij bëri që të mos fliste shumë. Ishte shumë vigjilent. Ai ka mbajtur ditar edhe në atë kohë, por ka qenë shumë i kujdesshëm. Lasgushin nuk e njohin ende. Njohin vetëm veprën e tij, por jo atë anën prapa librave dhe në jetën e përditshme.

Po ju si e keni njohur atë para dhe pas leximit të ditarëve dhe letrave?

Si ishte ai në të vërtetë, e kam njohur vetëm nga arkivi i tij. Pasi vdiq ai dhe fillova të lexoj dokumentet e arkivit, letrat dhe ditarët jam habitur. Atëherë e kam njohur babanë tim se si ishte në të vërtetë, sepse në kohën që ai ishte gjallë nuk kishte mundësi. Kur kam lexuar arkivin kam kuptuar skrupolozitetin me të cilin ai e ruante atë. Them se është i veçantë, pikërisht sepse deri më sot nuk kam njohur një njeri që të ruajë edhe kopje të korrespondencës së tij. Sepse ai thoshte “kur bëj një letër unë, aty hedh shpirtin tim dhe nuk dua që kjo letër të më humbasë”. Me aq sa e kam njohur dhe aq sa arrij të gjykoj në këtë moshë, mund të them që babai im është unikal. Unë e them me bindje se Lasgushi ishte një dhuratë që i erdhi Shqipërisë. Ai vazhdimisht na thoshte “ju jeni të vogla, por vonë do ta kuptoni se çfarë babai keni”. Kishte një përjashtim në një periudhë të caktuar, por ai akoma nuk është zbuluar. Më kujtohet që thoshte “poezia është luks dhe për një popull që ka probleme për bukën e gojës dhe probleme më emergjente, duket sikur nuk ka nevojë për të tilla gjëra”.
Kishte një mënyrë të të treguarit të veçantë, si dhe mënyra se si sillej në shtëpi ai ishte unikale. Ai zakonisht punonte natën kur ishte qetësi, kur merrej me përkthime. Zgjohej vonë, hante natën. kur të gjithë vinin në shtëpi ai dilte. Ishte gjithçka e veçantë deri te menyja që përdorte. Madje, edhe në familje jeta ishte e ndërtuar krejt ndryshe nga të tjerat.

A ka lënë ndonjë amanet para se të vdiste?

Ka lënë vetëm një amanet, që kur të vdiste të varrosej në Pogradec. Dhe natyrisht që ne ia kemi plotësuar dhe sot prehet aty ku dëshironte ai, në vendin e lindjes.

Si e kujtoni momentin e fundit të kaluar me të, para se të ndahej nga jeta?

Është i tmerrshëm. Sepse unë nuk e kujtoj momentin e fundit si poet. Unë e kujtoj si Llazar Gusho, e kujtoj njerëzisht, si një fëmijë që kujton babanë e vet. Por jam e lumtur që i kam qëndruar pranë në momentin e tij të fundit.

Ju ka mbetur ndonjë merak?

Kur vdiq babai im kisha shumë dëshirë që t’i bëja një meshë dhe ta varrosja me prift. Por atëherë nuk ishte e lejuar feja, kjo më ka mbetur peng.

Çfarë mendoni se keni trashëguar nga ai?

Mendoj se kam trashëguar kujtesën dhe ekspresivitetin. Ai kishte kujtesë të habitshme deri në pleqërinë e shtyrë.

Kur e ka bërë poezinë e parë dhe a është ruajtur?

Po, është ruajtur dhe së shpejti do ta nxjerr edhe atë në botim. Ishte thjesht një vargëzim i bërë në moshën 8-vjeçare.

Cilin mbante ai si krijimin më të mirë?

Ai i mbante të gjitha njësoj. Ai thoshte se kur vinte në fund firmën dhe emrin e tij ishte një përgjegjësi e madhe. Kjo ndodhte jo vetëm te poezitë që ai shkruante, kur poezia ishte zoti i tij, por edhe te përkthimet. Ai e skaliste edhe fjalën, sepse thoshte “edhe përkthimi mban firmën time”. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për letrat dhe korrespondencën e vet.

Jeta

Lasgush Poradeci lindi më 27 dhjetor 1899 në Pogradec, në një familje me tradita atdhetare. Në moshën 10-vjeçare e dërguan për të vazhduar studimet në Manastir dhe më vonë në Athinë, ku mbaroi liceun. Më 1921-in ai shkoi në Rumani, për të ndjekur studimet e larta. Duke qenë pa bursë dhe pa asnjë ndihmë, ai u detyrua të punonte dhe njëkohësisht të studionte. Në verën e vitit 1924, qeveria e Fan Nolit i dha bursë dhe kështu arriti t’i përfundojë studimet e larta në Grac të Austrisë ku edhe mbrojti doktoraturën. Ai u kthye në atdhe pas dhjetë vjetësh ku edhe u emërua si mësues në gjimnaz. Më 12 nëntor të vitit 1987, Lasgush Poradeci vdiq, duke lënë pas një krijimtari të pasur.

Vepra

Ai është nga lirikët tanë më të mëdhenj, i cili u shqua për sensibilitetin dhe ëmbëlsinë poetike me të cilën i këndoi Shqipërisë dhe dashurisë. Në vitin 1933, u botua vëllimi i tij i parë “Vallja e yjeve”, dhe më 1937, u botua vëllimi i dytë “Ylli i zemrës”. Pas Luftës së Dytë Botërore Lasgush Poradeci e vazhdoi veprimtarinë krijuese, por u mor edhe me përkthime. Ai shkroi, veç të tjerash, poemat “Ekskursioni teologjik i Sokratit”, “Mbi ta”, “Kamadeva”, baladat për Muharrem e Reshit Çollakun. Gjithashtu, përktheu disa nga kryeveprat e letërsisë botërore si: “Eugjen Onjegin” të Pushkinit, lirikat e Lermontovit, të Bllokut, Poemat e Hajnes, të Majakovskit e Miçkieviçit, lirikat e Gëtes dhe Hajnes, poezi të Lanaut, Brehtit; Hygoit, Mysesë, Bajronit; Shellit, Bërnsit, të Emineskut etj.

Vesë dashurije

Sillet i heshtur an'e mb'anë
Hij' e gjumit të pandalë -
Ku jan' ëndërrat, ku janë
Gjumë ti, të qofsha falë?

Ku 'sh'to! mik'e gjithë ditës
Të m'a shohë shpirt' i sgjuar?
Zjarr' i syrit vetëtitës
Që më pati përvëluar?

Sonte mbeta mun në pisë
Nën' ushtimin e një buje:
Moj motriçk' e vogëlisë
Nuk të shoh, po ti këtu-je...

Ti mendon mi supë t'ime
E mbështetur me një faqe;
Regëtin me deshërime
Zemr' e mbushur me farmaqe

Me flet tinës buz' e shkruar
Fjal'e urt' e gojës s'ate
P'shon për kohën e kaluar
Që më s'vjen që kur na vate;

Që kur lamë shokërinë
Sa zu zemra të buçasi-
Oh! sa shpesh më ven e vinë
Përkëdheljet e çdo çasi!

Pa mendohem me llaftarë
Si te humba posi hije
Sa pikovi lot'i parë,
Posi vesë dashurije

...
Bjene Telat ven e vine
Po na tundin Shqiperine
Toskerine, Gegerine,
Me cdo vend me cdo krahine:
Qe ne Shkoder ne Janine,
Qe ne Vlor’ e ne Prishtine:
Opopo c’fitoj lirine!
Opopo c’u ngrit rremeti!
Sec u tunt si vale deti:
Posi det qe vjen me vale,
Po vjen rende e me ngadale,
E po ndjek Smail Qemale:
Smail-burri i shpje ne Vlore
Me Flamur te kuq ne dore,
Me Flamurin e Lirise,
Mu nde thelp te Shqiperise!

Ti po vjen qe prej se largu

Ti po vjen qe prej se largu magjiplote e dal nga dal,
Ti po vjen qe prej se largu duke shkitur mbi lendina;
Nene themberzat e tua pergezohet trendelina,
Shtrihet luleja mitare e zembakut qe t'u fal.

E si shkon me hap te matur me pushton nje dhembshuri,
Do te tretem, te kullohem ne kalim te kembes sate;
T'i pushtoj i llaftaruar ato hapeza mekate,
Ndaj kalon me tufe lulesh madherisht si yll i ri.

Do te qaj me mall te rende poshte teje pa pushim,
Poshte fillit te poleskes ku do shkele kemba jote;
Te te shtroj nga dhembja ime nje cudi prej pikash lote,
Nje pluhure te pervajshme vetem dhembj'e deshirim.

Te ma shkelesh hije-lete! te ma shkelesh mes per mes,
Te te shoh si me lekundesh me sy fjetur e fatuar;
Brenda loteve te mia te te shoh te pasqyruar,
E pastaj le te venitem, le te hesht e le te vdes.

MBI TA

(Poeme për kryengritjen e Malesise se Madhe)
Kujtimit te poetit Risto Siliqi


Risto Siliqi-nisu shpejt
Ku shfren me kob e liga,
Ku ndeshet kombi i ngritur krejt
Me tri Kucedra shtriga.

Shpejt me mauzerin tënd zemrak
Dhe penden e praruar,
Ku mposht halldupin turkoshak
Atdheu duke u deshmuar.

Ne Hot e Grude e Traboin
Puth Ded Gjo`Lul viganin,
Mirdite e Shale e Dukagjin
Puth Mehmet Shpend Luanin.

Dhe puth kuvendin heroik,
Ku ngrihet kombi peshe,
Ku mposht t`urryerin armik
Malsija burrereshe;

Malsija qe bën sulm ne zjarr
Po si dragoj me flete,
Siç bënte sulm ngadherimtar
Gjergj Kastrioti vete.

U zgjua Shkodra me tundim
Prej lajmit te papritur,
se cak me cak leshoj kushtrim
Malsij`e kryengritur.

Leshoj kushtrim shpagimtar
Malsij`e burreruar,
se prapë qeni turk barbar
Për dhunë u pat leshuar.

Dhe prapë djem e pleq e gra
Ngarendin t`armatosur,
te pershendesin krah për krah
Vellezerit e kanosur.

U nismë shokë e miq
Prej Shkodrës ne malsite,
Ku Ded Gjo`Luli me Deciq
I mbron atdheut kufite

Pershkuam Tuz e Grude e Hot
E Shale dhe Tropoje,
Ku Mehmet Shpendi i gjindet zot
Atdheut ne pararoje.

Me Ded Gjo`Lul e Mehmet Shpend
U bujtem gjith nji nate,
Na dha si kush me gaz e shend
N`agim nga nji dhurate :

Nga nji djalosh për lufte e zjarr
Nga kull`e vet krenare,
Nga gjaku i zemrës, gjak shqiptar,
Per Motren shqiptare.

Ky Deda qe nuk njeh Sulltan
Na dha Kol Marash Vaten,
Ky Shpendi qe s`njeh Turk-Osman
Na dha Zef Bua Shpaten;


Po Gjon Pullumbi zhvat krenar
Prej gozhdes jatagane .
" Do vij dhe vete vullnetar,
Ta skuqim tok mejdane".

Hajt!Digjni plumb n`atë mauzer,
Me qitjen e pashare,
perftoni lavd, perftoni nder,
ta ndjeje Evropa mbarë.

Tumirembec, i shtrenjte atdhe-
Dh`u nisem shtatë vete,
Dhe fluturonim plot hare,
Si t` ishim zogj me flete.

Dhe krep me krep e zall me zall,
Me shpirt te paduruar,
Nga i madhi shkas, nga i madhi mall,
Plot duf për te luftuar :

Kaptuam shtatë male rresht,
Dhe s`folëm shtatë fjale,
Kaptuam shtatë male rresht
Malesise për t'ju fale.

Dhe ja!Të shtatë burrat tok
Ne kulm te Malesise,
Ku Drin`i Bardhe nën`Istok
Merr fill drejt Shqipërisë.

Mes Arberit , me mall rinor,
E zbret kalitas drumi,
Ku Drini plak e perrallor
Buron prej Shendaumi.

Mirë se te gjejmë atdhe bujar!
Malësi e lavduruar!
Pranon ti, oh!Pak gjak shqiptar
Qe vjen për t`u deshmuar.

Për t`u mbuluar me lavdi
Ne sulmet fitimtare,
Të bëhet fli , ku bëhen fli
Heronjet shqipetare.

S`qendronim dot,s`duronim dot
Prej kobit te papritur,
Mirdite e Lume e Shale e Hot
Pa beft ish kryengritur.

Se kish dhen`urdher qeni turk
Të carmatoset vendi,
te derdhet gjak shqiptari curk,
te lidhet Deda e Shpendi.


Kur zbritem ne shtegim jugor,
nga Drini i zi matane,
kendonin me ze burreror
Hatjan dhe Shaljane :

" Nuk lidhet Ded Gjo`Luli i math
Dragua fis prej fisi,
Të kap si berr, te ther`ne vath
Të var ne dege lisi .“

" Nuk lidhet Shpendi lart ne Theth,
Pret gjylet njiqind oke,
I pret mbi sup e prap t`i hedh,
Sulltan jezit, mbi kokë.“

Duke shtegtuar gjithnjë,
Degjonim kengetore,
Ia thoshin fort qe cke me te
Lumjane e mirditore.

"S`hyn dot ne Lume, qen zuzar,
Manov anadollaku,
Rrok pushken qindvjeqari,
Dhe shtatvjeqar cunaku".

"S`hyn dot, ti turk e turceli,
Ne kullat mirditore,
Të pret ne prite e ne frengji
Mirëdita pushkmizore".

Kendonte vendi ne kushtrim
Perballe me gjith Turqine,
Qe vjen me kob e perdhunim
Të carti Shqipërinë;

Por turku avitet plot maras :
Marshon kucedr`e pare:
Marshon kucedr`e dytë pas-
Dy xhindrit pashallare.

Shefqet Pashai, me peshtjellim
E britme e zjarr e hekur,
marshon për dhunë e carmatim
Drejt Lumes se pa prekur;

Bedri Pashaj, me fe dhe din,
E me trumbete e loder,
Del ne Mirdite e Dukagjin
E Shale e Hot e Shkodër.

„Nuk duam fe ,nuk duam din",
Kendonin Malesia,
ze turfullon e shkrefetin
e shfren e shfryn Bedrija.

Filloi ne Lume sulmi i zi,
Do Lumen ta shkretoje,
Pashai finok, përpara tij,
Dergon një pararoje:

Nji kumadar i eger`halldup,
Hypur serbes mbi kale,
takon me pushken permbi sup
Aty përball nji djalë.

Kendonte djaloshari i lum `
Me delet n`ato shpate,
I shfryu turqeliu-dumdum:
" He!Jep at `armen tate!"

Po shpejt bariu qëllon e shtje,
Permbys perposh barbarin :
Ja shpje Sulltanit për meze,
Kush carmatos Shqiptarin.


Kështu pashane e leu me gjak,
nuk e pandeu tirani,
E leu ne Lume nji cunak,
nji brisk i ri Lumjani.

Nga krism`e rrepte atje mbi shpat,
Sa shtiu djaloshi jonë,
U ngrit gjith Luma fshat me fshat,
Siq kish dhe ka zakone,

Dhe pa vonim e pa durim
Krahin`e tërë ish gati:
Gezoheshin qe për luftim
Erdh me në fund sahati.

Buciten pushket n`ate cas,
Mbi gerxhe , mbi livadhe,
Gjemonin si për shend e gas,
Si t` ishte dasme e madhe.

U mbush me vrer pashaj allcak
Nga krismat prej çdo anë,
Ndaloj ne prag,ngurroj ne prag
N`ato kufi lumjane.

Mbi katër ushtrira zot
Dhe dyzetmije ushtare,
Prej vrerit s`e permbante dot
Marshimin sa me pare.

Prapo-u shpejt, bre derbede,
Marsh!Me gjithë ushterira!
Vjen Luma dhe t`i shtrin perdhe
Të majmen egersirat.

S`ta le ty nderin Luma aspak
Qe te sulmosh i pari :
M`i pari nëpër lufte e gjak
Sulmon gjithnji shqiptari.

Ne front t`armikut ne kufi
S`rektin as fryme as jetë:
Pasha finok, me dredheri
Gaditet me te fshehte.

Do nis sulmin ndeshkimtar
Ta beje Lumen troke:
"Do ta shtroj popullin shqiptar,
Do t`i ve mend ne kokë".


Ec hijerende e vuv e hesht :
Sa mirë i ka renduar
Të katër ushtrirat rresht!
Gati për te sulmuar.

Ndan njezet mijë e pret…e pret
Gjithë pret…për sulm përpjetë,
Krekohet plot me salltanet,
Si t`ish Sulltani vete.

Po befas Luma u derdh tallas,
Shperthen orti vigane,
Perball e anas e perplas
Sulmon hordhite osmane.

Ketej-dymije heronj mezi
Andej-plot njezet mijë,
Dymije plumba bresheri
Rrezojne`armiq dymije;

Dhe rish dymije batare-
Dymije armiq te shtrire,
Dhe rish, e rish, e rish-perdhe
Të gjithë shtrire e grire.

Dhe prap sulm : „Mbi ta!mbi ta!“
Mbi mijërat e tjera,
Iu shtir përmendsh te ziut pasha
Sikur vershoj sketerra.

Dh`ish nji perleshje e mbytje e mort
E britem e tmerruar,
U mbraps pashaj, i tundur fort,
Me ushtarët e gjysmuar.

Dhe te plagosurit e shkrete,
Mes fushes se mejdanit,
I la plot plage e gjak e et
Dhe ashk kundër Sulltanit.

Kështu bën Luma sulm shqiptar,
shkon vrake e lum gjaku :
Rrok pushken plaku qindvjeqar,
Dhe shtatevjeqar cunaku.

Por kur u mbraps Shefqet Pashaj
Me ushtarët e gjysmuar,
Nji lajm i keq për kuj e vaj,
Ne zemr`e pat pikuar :


Ne Qaf t`Agrit ku si horr
Bedri Pashaj vraponte,
E pret ne ball nji mirditor
Qe shtiu e po kendonte:

S `del dot ti turk e turqeli ,
Prej atmes mirditore,
Të shtrine ne prite e ne frengji
Mirëdita plumbmizore."

Kështu Mirëdita kish adet,
Kur turku vjen ta ngas,
ne prite e ne mejdan përvjet
Nga nji pasha ta vrase.

Shko shpejt, mos hash dhe ti nji plumb,
Shefqet Pasha, ne kokë :
Dhe bënte Lumen troke e shkrumb,
Të bëri shkrumb e troke.

Dreken perjasht ne karakoll,
Nis shpejt llandon , hamshore,
Dhe darken brenda ne Stamboll,
Sa shpejt e bën nji fore :

„ Me faj e turp, Sulltan-Baba,
Po kthehem i ngarkuar,
Se Mehmet Shpendi ish katalla,
S`do mbret për ta sunduar;

As Ded Gjo`Luli s`do ne Hot
Mbi krepat tmerrimtare ,
Ku as shqiponjat s`ngjiten dot,
Veq djajte shqiptare;

Dh`as Luma s`te le nder aspak
Qe te sulmosh i pari :
M`i pari, thotë, ku rrjedhe gjak,
Sulmon vetëm shqiptari;

Dhe thotë ajo bën sulm shqiptar,
Rrjedh vrake e lume gjaku .
Rrok pushken plaku qindvjeqar
Dhe shtatvjeqar cunaku"

KAMADEVA


Mendoj e shkoj nga pak
Si gjithemone,
Me shpirtin zemerak
Ne rrugen tone


Atje ku ma ringjall
Aq lete e qete,
Ne gjirin tim nje mall
Te mjeren jete;


Ku silleshim te dy,
Me te baritur,
Me desherim ne sy,
Me shpirt te ndritur;


Ku regetin dhe sot
Me ato kujtime,
Bucimi gjeme-plot
I zemres sime.


Bucimi durimtar,
Qe pat kaluar,
Me zjen plot mall e zjarr
Ne krahruar.


O mall!O dashuri!
O yll!O djelle!
Sesi me djeg ne gji,
Ne zemer felle!


Sesi me ndjell qe larg,
Me ndrit perfare,
Me dritat varg e varg
Vetetimtare!


Me shfaqi perandej
Sa yj qe jeni,
Sa vasha qe ju ndjej
Ndaj vini e veni,


Ndaj derdhni aq pergjerim,
Dyke kundruar,
Ma tundni shpirtin tim
Te ngashruar,


…Dh`ashtu , posi dikur
Nga largesira,
Me del plot hir e nur
Ajo m`e mira.


Ner shoqe perseri
Si ne vegime,
Ngarkuar me stoli
Del shoqja ime.


C`kundron ashtu kur del,
Ti moj e mira
Kur hapalete shkel
Mi lartesira?


Permi kodrine atje
Menjanur bote,
M`u shfaq plot hare,
Fshehtesiplote.


Sodisnje ne vegim,
Ndaj mbremehere,
N`at afsh e kuqerim
Permi lugjere;


N`at afsh perendimor,
Dyke vershuar
Si pluhur qiellor
I peraruar;


Fermonte nje fermim
Ner dege e flete,
Vengonte nje vengim
Nje kumb i fshehte;





Dh`aq enderr` e vasheri
Dyke percjelle.
Jehonte pyll` i zi
Me duf te felle.


Mes pyllit bucimtar,
Gjith mugetire,
C`u ndje mi leshnje e bar,
N`at celtire?


Ne mbremjen q`u perflak,
Si prush magjije
Ku zbardhoje si zembak
Plot drite e hije.


…Kush erdh e kush filloj
Te kuvendoje?
Kush pak sa belbezoj,
E mbet pa goje?


…Pa goje, o zemer ti,
Kjo fjala jote!
Pa fjale, o dashuri,
O gojeplote!


Dhe n`ate mugellim
Ti hijendritur
Tu dhims aq desherim
Aq ze i nemitur.


Dhe qeshe miturisht,
Moj miturore
Dh`u skuqe virgjerisht,
Moj virgjerore ;


Dhe skuqur qe te dy
Pa goje e fjale,
Veshtruar sy-nder –sy
Zemer-vale;




Dhe ngrire, o dashuri,
pa kuvenduar,
Pushtuar gji-per- gji
Sy- perenduar.


U shquan hene e yll
Ne mug te vone,
Ndricuan n`at pyll
Takimin tone;


…Dhe pyll i ndezur n`ar,
Q`u tund nga vendi
Gjemoj tingellimtar
Si gjeme ergjendi.


Ja , shoqeze tashi,
Dhe mbremja vate,
Po ndehet nj`ag i zi
Nji cipe nate.


Limeri u mbush perplot
Me shkrumb e hije
Ne t`ikim s`ikim dot
Prej kaq magjije.


Dhe ja po mbreteron
Nat` e nxiruar,
Dhe nata na mbulon
Dyke kenduar.


…O nate!O embelsi!
Limer i fshehte!
O mall!O dashuri!
Pergjithejete!


…Dhe terr` i madh si ra
Mi male e fusha,
Ne zbritem ca-nga-ca
Neper legusha.




…Shendrinin permi ne
Yjet e larte,
Na puthnin plot hare
Me puthje t`arte,



…Dhe dridheshin perposh,
Mi vese nate,
Nen` hapin vogelosh
Te kembes sate.


Nen` hapin miturak,
Mbi vrage e flete,
Zembaku vjeshtarak
Anohej lehte;


…Leshonte myshk e afsh
Najazm` e shtruar,
perkulej si mendafsh
I dritheruar;


Dhe binte therori
Permi lendine
Rigoni fill qiri
Per dashurine.


…Lendine e lule e bar,
N`ato lugjere,
Ne valthin blerimtar
Plot dumbushere;


Dhe leshnje e push i ri,
Dhe gjeth i holle,
Qe bij si flauri
Dhe posi fjolle,


…Nen` hapin dashuror
Ishin nemitur,
Nen` hapin dashuror
Kishin dremitur.


…Dhe s`dilte as pipelim
Nga pylli i qete,
Dhe s`dilte as regetim
Nga zemr` e nxehte;


Dhe puthej me cdogje
N`aq hije e nate,
Pushtuar pergjithnje
Zemr` e pamate.


…Po ja se qielli i tund
Enderrat e qeta
Prej heshtjes se pafund
Ku flinte jeta;


Dhe ja, se per nje cas,
Si pa kujtuar,
C`jehoj qe lart me gas,
Me kumb te shuar.


Ja pasi n`enderrim
Lumturi-dehur,
Ne qiell nje murmurim
Zu papandehur.


Dhe n`ate qetesi
Te vetemuar
N`aq heshtje e harmoni
Te pambaruar,


Nje keng` e larte u ndje,
Me plot jehona:
Kendonin permbi ne
Dy shpirtrat tona.


Kendonin qiellorisht
N`at` hof te vone,
Levdonin lavderisht
Takimin tone,




Dhe ne nje melodi
Te dy te tretur,
Prej nimfave n`ajri
Te pershendetur,


Bashkuam keng` e gas
E ngazellime
Me serafime pas,
Kenge sublime.



Plot endje, plot hare
Dore-per-dore,
Kenduan permi ne
Cetat qiellore.


Gjemuan yj` e qjej
Nga gung` e larte,
Kumbuan tejpertej
Me tinguj t`arte :


Si dy qirinj n`altar,
Flakebashkuar,
Q`i djeg e tret me zjarr
Drit` e pashuar,


Dy shpirtat, ne valim
Dyke soditur,
Kenduan me adhurim
Flakezhuritur;


Himnuan si n`altar,
Me himn te dlire,
Plot afsh e mall e zjarr
Tretur e shkrire.


Dhe tretur Dashuri
Perposh ne fare!
Ah, shkrire, o Dashuri,
Pervelimtare!


Dhe prape qe te dy
Pa goje e fjale,
Veshtruar sy nder sy,
Zemer-vale!


Dhe prape , o zemer ti,
Pa kuvenduar,
Pushtuar gji-per-gji,
Sy-perenduar.





…Dhe qeshte dashurisht,
Moj dashurore,
Dh`u skuqe nuserisht,
Moj nuserore.


…Dhe n`ate perqafim
Te lumteruar,
qe zjen ne shpirtin tim
Dyke valuar;


Ne dufin qe buqet
Me dritherime,
Qe zbriti mun ne det
Te qenies sime;


Rremovi me rremim
Ne kraharuar,
Trazovi me trazim
Te shenteruar;


Qe me kurore i thur
Zemrat bujare-
Ah c`beme ashtu sikur
S`beme gje fare?


…Ah, c`beme ashtu,ashtu
Kaq neme e gjeme?
Cfar beme ashtu, bubu!
Sikur gje s`beme?


Si ndrite, o lumturi,
Per dashurine!
Si zbrite, o dashuri,
Per ne gremine!


Si na largoj aq shpejt
Nat` e nxirosur,
Dhe s`mbetme krejt-e-krejt
Ngrire e ngurosur!


Ngurrosur qe te dy
Pergjithemone
Me shpirtin tone aty,
Me trupin tone!


O ndarje!Peshtjellim!
Pishtar i shuar!
O Kamadeva im
Shigjetehelmuar;



Demon me sy si zjarr,
Qe jep shkendija,
Shkelqen vezellimtar
Nga bukurija,


Dhe si nj` efeb i ri,
Plot rreze e hije,
Leshon mi syte e mi
Verbim-magjije;


Shtje syte e na persysh
Me sy te nxehte,
Na copton me dysh
Te bardhen jete;


Veren e buzeqesh
Fort i zilisur
Ze peshperin ne vesh
Dyke shastisur.


…Zili, Demon!Demon!
Thumb e perone
Tmerrisht ty te pershkon
Prej endjes sone!


…Dhe mjaft!Demon, Demon;
Zili-perskuqur,
Tmerrsisht ti urdheron :
Mjaft buze-puqur!




Dh`e josh me ledhe e vrer
Zemren e ngrate,
Na zbret perposh ne terr,
Neper mesnate;


Per ne gremine e hon
Na zbret per-dore
Atje ku rri mi fron
Ndarja mizore!



Ku prehet e na grish
Nema dhe gjema
Ne bazen kineserish-
Neserej mbrema-


Do vemi posi sot
N`ate kodrine,
Ku ngopet zemra plot
Me dashurine.


Dhe zbritme e beme fli
Te madhen shije-
Nektar e ambrozi
Prej gjithesije


Dhe s`ardhme perseri
S`u pergjeruam
Ne britme e dhemshuri
Humbme e u shuam.


…Dhe britme e peshtjellim
Shpje lart jehona :
Tronditen me tmerrim
Dy shpirtrat tona.


Sikur ra qiell` i zi
Qe lart me buje
Sikur me lemeri
Leshoj nje kuje.


Keputen larg e larg
Yje dhe bote
Vershojne varg e varg
Lumenj me lote;


Gremisen qiell e dhe
Si na kundrojne;
Dy shpirtrat permi ne
Zen` e renkojne…


……………………..

……………………...

Dhe ne po shtrydhim lot
Deshperimtare,
Ndaj vame e s`ardhme dot
Dh` u patme ndare


Shendrijme n`arrati,
Te ngasheryer
Ngjerojme vrer e zi
Zemere-thyer.


…Ku je q`ashtu me ndjell
Me ato kujtime,
Me ngreh perdrejt ne qiell,
O motra ime!


Me shfaqesh n`engjellim
Si dikurhere,
Zembak plot kundermim
I pamarr`ere ;


Me sy me vetullon
Sy vetullushe,
Ne krah me fluturon
Krah-fluturushe;


…Perhap ergjend e ar
Ne cipe nate,
Me jep te pi nectar
Prej lules sate


…Klepit me sy palloj,
Posi ner gjume,
Vashe edhe nuse moj,
E embel shume,


Dhe me ate sy paqtor
Ma derdh ne duar
Ah, hirin vajzeror
Te pa cenuar

……………………..

………………………

Gremisen qiell e dhe
Ndaj na kundrojne!
Dy shpirtrat permi ne
Me pervajtojne;


Mahnitet me tmerrim
Krijes` e tere
Per t`embelin perqafim
Qe patme bere;





Oh laqe-derdhur haj!
Plot permi faqe
Si prill edhe si maj
Plot manushaqe!



Per ndarjen si mosgje,
Si per mandate,
Qe s`prehemi dot me
Dite dhe nate;


Qe s`me defren me dot
Me bukurine,
Me tret me mall te kot
Mua te zine.


Me mallin pergjimtar
Bej hap pas teje,
Te shfaqesh, fill llastar,
Si fill rrufeje:


…Kurm-holla si gargi
Per mesi thyer,
Shtat-hedhura-selvi,
Vaj-ere-lyer;



…E hepuara si bar
Llere-kulluar,
E qruara si ar,
Gji-qumshtuar


Je vese a menje a je
Bryme a debore,
Hirploteja mi dhe,
Vetull-kurore.


…Je hene a djelle a yll
Vetetim-nalte,
Kaprolleja ne pyll,
Rritur me mjalte.


…Sic hithnje shkrepetim
Kur ta sodita
Te ndezurin veshtrim
Me shtat drita,


…M`hedh syte kur-e-kur,
sy-qengjerushe,
Fatijeza plot nur,
Oh fat-mirushe!


U happen per cudi
Qiell e qendrese
Dhe posi perendi
Del nje krijese.


Dhe zbriti permi ne
Nje gjeraqine,
Te prishe bote e dhe
Me bukurine.


Dhe zbrite e re perposh,
Ti moj cudia,
Qe driten t`ua verbosh
Syve te mia.


Me c`gaz e me c`magji
Me pate ndritur
Ne t`errtat fellesi
Kur pate zbritur;


Kur zbrite n`ate terr
Te zemres sime
Qe rridhte vaj e vrer
E sheremtime


Me petk per kremterim
Me pate veshur,
Me zulm e me shkelqim
Te buzeqeshur.


Perndrite me lavdi
Shpirtin e nxire
Qe breng e dhemshuri
Pat psheretire;




Qe ndezi yj e djej
Te dashurise,
Dh`i vari neper qjej
Te gjithesise;


Qe fjalet mjeshterisht
Me radhe i stisi
Dhe kaq cuditerisht
Per ty i stolisi.


…Po sot as dhe me s`di,
Jam a s`jam gjalle,
Se mua kurrsesi,
S`ma nxore malle.


…Perpiqem e lengoj
Me mall te trere,
Kerkoj e ligjeroj
Dere me dere;


Per gushen te kendoj
Per supe e llere,
Per krahet si vargoj
Thurur tertere,



Per afshin n`ate gji ,
Ku qan bilbili,
Ku del nje merudhi
Prej trendafili.


Si fshihesh nene dhe
Ne varr mbuluar
O drita qe nuk ke
Te perenduar!


Si s`mund ah, si nuk mund
Ta them me emer,
Nje breng qe mun ne fund
Duroj ne zemer!


Si tingull me godet
Zemr` e zhuritur,
Leshon tallaz si det
Dyke bucitur.


Me shpate mes-per-mes
Jam i pershkuar,
Me zjarr qe kurre s`vdes,
I perveluar.


S`e merrja dot mi dhe
Me ment` e mia,
Qe shpate e prese e teh
Kish dashuria.


Zu dera kercellin
Dole, te pashe-
M`u muarr ment` i ziu
S`u mbajce e rashe.


Ty faqja t`u perflak
Si zere maji
Te dy s`u puqme aspak
Na mori vaji.

Dh`as qasemi me dot
Nga mardh` e fshehur,
As puthemi me dot
Nga vaj i skrehur.


Soditemi me sy,
Me goje s`flasim,
Nemitemi te dy,
Durojme e s`plasim.




Se nj` ang me gjeme plot
Ne zemr` e kemi,
Dhe njeri-tjetrin dot
Nuku i-a themi.




O zemer!O durim
I padegjuar!
O shpirt!O pervelim
I patreguar!


Do qaj mallin tim
Dyk` e soditur
Te shoh me ngasherim
C`drite e ka ndritur;


Mos ay nimb i ri,
Si pah debore,
Mos ajo dlirtesi
Pareverore;


Mos ay perendim
Kur e takova,
Mos ai dritherim
Kur e pushtova;


Mos ajo mituri
Plot hije e shije,
Mos gjith ajo magji
Prej cuperie.


Ti s`vjen, o mall, ti s`vjen
Per te-dyte-here,
Dhe zemra ime zjen
Si ne sketerre;


Perplasem si tallas
Tere trazire
Gajasem e bertas
Ne shkretetire:




Ku je, ti mall!Ti mall!
O jeta!jeta!
Sa larg qe zall me zall
Mezi te gjeta!





Ah, ku `sht` ajo perri,
Qe kam takuar,
Qe me dhuroj ne gji
Zjarr te pashuar!


Ah, ku `sht` ajo, ajo,
Qe dashuroja,
Dhe llaftaroja, ah,
Kur ta shikoja!

……………….

Mendoj e shkoj nga pak
Si gjithmone
Me shpirtin zemerak
Ne rrugen tone.


Atje ku ma ringjall,
Aq lete e qete,
ne gjirin tim nje mall
te mjeren jete;


Ku silleshim te dy
Me te baritur,
Me desherim ne sy
Me shpirt te ndritur;


Ku regetin dhe sot
Me ato kujtime,
Bucimi gjemeplot
I zemres sime.


Bucim durimtar
Qe pat kaluar,
Me zjen plot mall e zjarr
Ne kraharuar.



O mall!O dashuri !
O yll! O djelle !
Sesi me djeg ne gji,
Ne zemer felle !


Sesi me ndjell qe larg,
Me ndrit perfare,
Me dritat varg e varg,
Vetetimtare !

LAMTUMIRE

Me del e ze pshon me te fshete
Nje breng hije-rende mi sy;
Perbrenda ne zemren e shkrete
M`i shtje drejt-per-drejt qe te dy


E loti prej syve te tua
Rrengjethet valome perdhe:
M`j-a ndjen veshtrim-bukur-pallua
Ti zemres greminen e re…


Po kenget qe sot me nuk jane,
Stolisen me mall ne megrim.
Permbytur mjerimesh pa ane,
Ndrin Yll`i te riturit t`im.




LAMTUMIRE

Variante- I

Me vjen edhe pshon me t`u qasur,
Nje breng hije-rende mi sy.
Perdrejt mun ne zemren e plasur
M`i shtje llaftarisht qe te dy.


Bje loti prej syve te qare,
Venitet rrembyer perdhe:
M`j-a ndjen zemerimin e pare,
Ah!moter ti dhembjes se re…


Sot kenget qe vane-e me s`jane
Bucasin me mall ne megrim,
Pa-i mbytur mjerimesh pa ane
Zbret Yll`i te riturit t`im.





.
LAMTUMIRE

Variante- II

Me del perkundrejt dyke pshuar,
Nje breng hije-rende mi sy,
Pa felle ne shpirt te shkretuar
M`i shtje drejt-per-drejt qe te dy.


Dhe loti prej syve te thata
Gremiset si vale mberdhe,
Qe sot iku dita,vjen nata
Me yj qe me s`ndrijne si dje.


Pra kenget qe vane-e me s`jane,
Permbyten me mall ne megrim.
I ngrysur mjerimesh pa ane
Vdes Yll`i te riturit t`im.




LAMTUMIRE

Variante- III

Me del me-ate hir te zemeruar
Nje breng hije-rende mi sy,
Qe sot kur po ish i merguar
T`i shoh drejt-per-drejt qe te dy.


Ra loti prej syve te tua
E vate kulloj gjer perdhe:
Ne piken q`u tret nene mua
Qan zemra vajen e re.


Ju ditet e mallit prej flake!
Ju nete me endera plot!
Sesi m`ju pushton varfanjake
Ky det i nje sumbulle lot!-


Sot pikave lot qe m`u thane
J-u ndjeva te parin kullim,
Pa dridhet liqeri pa ane
O vashe-e te riturit t`im.

GJENIU I ANIJES


Veshtroni si shket siper valash
E tundet anija me nge? –
…Me krisme-e me prush prej sterkalash
Mi te shkrepetiu nje rrufe!...


Ti det, brohori fshehtesire!
Kuptim i potershem, ti det!
…Po heshtje: ndaj vales se nxire
Gjeniu i anijes po flet:


Prej zallit qe sot po largohem,
Fillova mergimin e ri;
Hepohem…anohem…humbohem…
Po sulmin s`e ndal kurrsesi.


Dh`aspak nuk me tremb zhurmeria,
Ndaj turret me hov e vertik
Mi balle-e mi korje te mia
Ndersimi-i tallazit armik.


Perpara kur shoh gjeratore,
Dh`ato me gremisin ne fund-
Mi kulmin e vales malore
Un` heq te shpetoj sa me mund.


E morti fatkeq ne me ciku,
N`u desh tmerresisht te fundas-
Aspak nuk me thyen rreziku,
Po nis e permbysem me gas:


Se prapa le vazhden e ndritur-
Q`e hapa me shpirtin fatos:
Fistonin gazmor ku pat shkitur
Valim-i anijes q`u sos.


…………………………..
…………………………..
…………………………...
……………………………


Valim-i anijes se lete
Qetohet,ndalohet,mbaron
Njeriu i anijes perjete
Hepohet…anohet…valon…

DREMIT LIQERI

Mi zall te pyllit vjeshtarak
Dremit liqeri pa kufi,
Ai ndaj fundesh u perflak
Posi me zjarr e me flori.


Posi me flake-u ndez e kroj,
E vetetiti plot magji,
E yll` i dites perendoj
Ne qetesi dhe dashuri.


Tashti po shuhet nene mal
Qytet`i ngrysur ne te zi,
Po ndizen yjte dal-nga-dal
Plot bukuri!Plot fshehtesi!


Ne kete cas perendimor,
Ndaj po me dehen syte-.e mi,
Kuptoj si shpirtin vjershetor
Ma frymezon nje mall i ri.

Nga dora e Lasgushit

Vjen vonë dita, po vjen. Maria e ka fobi turmën prandaj i ka hedhur në letër mendimet që do t’i lexojë në publik. Pak radhë për ditën që vjen vonë, ditë si 27 dhjetori kur në qytetin e Pogradecit, buzë liqenit, zbulohet paradite monumenti i babait të saj, poetit të madh të shqiptarëve, Lasgush Poradecit (1899-1987).

Shtatorja, 3.60 m e lartë, e realizuar brenda dy viteve nga skulptori Muntaz Dhrami, është nismë e bashkisë së Pogradecit, kryetarit të saj Artan Shkëmbi i cili ka angazhuar donatorë për të kontribuar financiarisht për këtë nderim të parë të madh monumental që po i bëhet poetit gati 20 vjet pas vdekjes.

“Babai gjashtë muaj në vit jetonte në Tiranë dhe gjashtë muaj në Pogradec për efekt të klimës. Tani do të jetë gjithë vitin mes pogradecarëve që e kanë dashur shumë”.

Për efekt të klimës, thotë Maria, si të dojë të japë në mënyrën e vet lidhjet e drejtpërdrejta fizike madje dhe shëndetësore që poeti ka pasur me qytetin, me liqenin. Monumenti i Dhramit paraqet një Lasgush në moshë të shtyrë, me veshjen e dimrit, i kapur pas bastunit dhe pranë këmbëve miku i tij besnik Cuci, qeni i dashur, dhe dy zgalemë liqeri. (shiko foton dhe shënimin e poetit)

Në këtë vend Maria e kujton mirë të atin një mbrëmje dimri vonë të vitit 1975 kur gjithë bregu mbikëqyrej rreptërisht për shkak të tentativave për arratisje me not që kishte pasur atë vit përmes liqenit të Pogradecit. Ushtari i shërbimit i afrohet një burri të shtrirë në një nga bankat e bregut, me fytyrën nga qielli me yje dhe me një qen tek këmbët që nuk pipëtinte. Dialogu ishte ky.

- Ç’je ti?

Heshtje

- Ç’je ti?

Lasgushi i bezdisur që po ia prishnin qetësinë:

- Qytetar shqiptar.

- Ç’bën këtu?

Heshtje

- Ç’bën këtu?

- Po shoh gjolin.

- Çohu. Në rajon të policisë.

- Sa merresh me mua, të është arratisur ndonjë tjetër tani, andej matanë.

Një njeri që askush nuk e shihte qartë, një qenie që edhe ishte, edhe s’ishte, edhe dukej, edhe s’dukej, edhe e njihnin, edhe s’e njihnin. Ky ishte Lasgush Poradeci si i fanitur për së gjalli. Atë kohë sapo kishte dalë në pension, nuk ishte më përkthyesi me mëditje nga gjermanishtja, rusishtja, rumanishtja e frëngjishtja. E pati të vetmin aktivitet zyrtar që ushtroi, donte s’donte, në periudhën e realizmit socialist.

Shtëpia në Tiranë një ndërtesë që nga koha e Mbretërisë po i binte, poetit më të madh të gjallë, dhe prej shëndetit vinte në qytetin e lindjes. Sa herë nuk ishte mirë nisej drejt Pogradecit. Kështu ka ndodhur edhe në kohën e studimeve në Grac, kur posaçërisht në janar të 1929-ës, i shoqëruar nga miku i tij, përkthyesi Skënder Luarasi, poeti ishte nisur “për t’i rënë pas shëndetit të tronditur” në shtëpinë e tij prindërore. Shkëputjen nga rrënjët Llazar Gusho (pseudonimi Lasgush Poradecit)

e kishte ndier në të gjitha herët, qysh në fillimet e shkollimit të tij, në Manastir, në Athinë, ku adoleshent studioi në liceun francez të kryeqytetit grek. Edhe këtu kaloi pak kohë në sanatoriumin e qytetit dhe në gjendje të mjerueshme financiare. Një vit më pas u ndodh në Bukuresht. Ishte 21 vjeç kur iu fut studimeve në Akademinë e Arteve të Bukura. I ati sapo i kishte vdekur. Në kryeqytetin rumun kishte të vëllanë, takim që nuk do ta lehtësonte aspak financiarisht për të vazhduar studimet. Qëndrimi i tij në Rumani shihet si një periudhë që i ndikon shumë në zhvillimin e poezisë, sadoqë në kushte aspak të favorshme. Këtu takoi mikun dhe poetin romantik Asdrenin, i cili kishte qenë sekretar i kolonisë së shqiptarëve në Rumani dhe më pas një tjetër patriot nga Pogradeci, prozatori Mitrush Kuteli i cili do ta ndihmonte një ditë për të botuar në vitin 1937 vëllimin e dytë poetik “Ylli i zemrës”.

Nuk ka se si Maria sot të mos e kujtojë atë periudhë të vështirë të të atit në Bukuresht. Duke qenë njohëse deri në detaje e poezisë së tij, Maria kujton përmendësh një variant të poezisë “Dy Sokratët” të cilën po e botojmë sot për herë të parë. Poradeci e pat shkruar në kohën kur për të mbuluar shpenzimet e studimeve bënte gjithëfarëlloj punësh të rëndomta, gazetashitës, shpërndarës birre, kopist – kishte një kaligrafi të mrekullueshme. Maria kujton nga rrëfimet e të atit se këtë poezi ia pat kushtuar Sokratit, një burri që i shërbente në një mencë në Bukuresht, më tepër nga ç’mbante kuponi i Llazarit. Poezia e shkruar në vitet 1922-’23, më pas është njohur me një variant tjetër ku janë të famshme vargjet 'Kush ma njohu dhembshurinë s’pati njohur kurrë gjë' :

Ç’punë bëj e ku kam lerë
Në kam nënë e strofkë e atë
Në çdo brengë duke mu gjendur
Pate pyetur o, Sokrat


Më pat lindur skamëria
Shes gazeta për studim
E për prind, oh, sytë e mia
Ç’lagi kaq me mallëngjim


Qoftë e ëmbël si një çupë
Qoftë plot me vrer e gjak
Do ta pi të shkretën kupë
Siç e piu Sokrati plak


E në brengat venë e vijnë
Tërë dhembje tërë lot
Kush ma diti poezinë
vojtjet nuk m’i diti dot

Nga këto vite dhe të paktën për dy dekada të tjera, jo më shumë, Lasgush Poradeci solli lirikën metafizike, e shkruar me një metrikë tepër fine që zor e gjen ndër poetët shqiptarë të cilët aq pak sa janë, janë krejt të ndryshëm ndërmjet tyre. Le të jetë ky monument i parë që u hap rrugën nderimit të të tjerëve të harruar si dje dhe sot nga zyrtarë dhe njerëz të kulturës së indoktrinuar.



Përgatiti Elsa Demo për Shekullin

NAIMIT


Ku psheretin deshir` e djegur,
Ne shesh te kuq te Qerbelase,
Mes trimerish shtergjysherishte
Te shoh ndaj po m`i bje xhurase.


E me te lum, me te permallshme
Te sjell ne driten e mejtimit
Ndaj ferfellon si yll me flake
Prej shkretetires se harimit.


Qendroj ne tmerr zili` e botes
Se me s`u lodhe dyke ndritur,
Se me s´te treti prushi`i vojtjes
Ne kraharorin e zhuritur.


Po ti me vrap te piraustit,
Qe fluturon ne zjarr e flake,
Theroresin` e vetevetes
E pate dhembjen me te pake…


O!sikur keng` e zemres s`ate,
Qe ligjeroj aq me te kote,
Qe vec me fjale dhemshurije
U pat degjuar permi bote.


Ne gji te cdo memedhetari
Te mund t`a perteritte malle
Dhe nje te tere varg deshirash
Q`i thurri mendja jote-e rralle,


Me c`ze te paster lavdurimi
Do kish bekuar varferite!
Vaj` e nje casi-e kenges s`ate
Perjetesisht do dil ne drite!


Po t`u pat thene short` e verber
Te pervelohesh ner padije :
Me mije reze shkrepetimi
Mezi te ndritish po nje fije…


Dh`aher` i dehur prej durimit
Ne mall te math te kenges s`ate,
Kaq zilitar kepute zemre
C`me te pacmuarshme ti pate.


Dh`u ngrite per ne te verteten
Me fluturim te artit mjeshter :
U droth alltari jone- i lashte
Sapo t`a ndjeu te shenten eshter.


Se ngasherim` e vjershes s`ate
Ish malli i felle- e pa te ngjare,
Posi nje krua pastersije
Kendimi yt ner ne pat rare;


U pat terhequr shpirt` i kombit
N`ate vajtim aq te lenduar
Q`e thurri gjuha jote-e zjarte,
Dhe balli yt i frymezuar;


Se bukurite e- vetes s`one
Mendimi yt desh te na fale,
O!Fjal` e pikave qiriri,
E pika lotevet, o Fjale!


Q`ahere dyke shpene syte
Nga Toskeri` e Gegerija,
Shpesh e me shpesh patm` enderuar
Si ndrin me fame Shqiperija.


Mes ligesish armiqerishte
Stolisme lulen e vullnetit,
Sbuluam gur margaritari
Prej fundit thethimtar te detit.


E m`i ckelqyer sesa djelli,
M`i lum se kohet qe me s`jane
Filloj per ne ndryshim` i motit
Me nje te pritme te pa ane:





Ti!Fjaletor i mallengjyer!
Ti!keng` e ritur ndaj selvise!
Ti o rapsod i lasht` i kombit,
Ti pate pjese- urgjin` e zise!


A!po n`u trete prej mendimesh
Me tembla t`ulura ner duar:
Ne c`qiell te larg pat gjetur prehje
Kjo zemra jote- e perveluar?


Nga fluturoj bilbil – finoshi
Q`e fryri era posi flete?
Ku vane pendet e pellumbit
Q`e shtiu ne dhet mergim` i shkrete?

……………………………………..
…………………………………….
…………………………………….
…………………………………….

Sikur te shoh, i tmershme Frasher,
Ndaj po mban zi pergjithemone,
Ti : me besniku trashegonjes
I dashuris` se vendit t`one!

Lasgush Poradeci lindi më 27 dhjetor 1899 në Pogradec, në një familje me tradita atdhetare. Në moshën 10-vjeçare e dërguan për të vazhduar studimet në Manastir dhe më vonë në Athinë, ku mbaroi liceun. Më 1921 ai shkoi në Rumani, për të ndjekur studimet e larta. Duke qenë pa bursë dhe pa asnjë ndihmë, ai u detyrua të punonte dhe njëkohësisht të studionte. Në Bukuresht ai u lidh me lëvizjen atdhetare të kolonisë shqiptare, u miqësua me Asdrenin e atdhetarë të tjerë shqiptarë dhe u zgjodh edhe sekretar i përgjithshëm i Kolonisë. Në verën e vitit 1924 Qeveria e Fan Nolit i dha bursë dhe kështu arriti t'i përfundojë studimet e larta në Grac (Austri) në Fakultetin e Filologjisë Romano-Gjermane.Në dallim nga poetët e Rilindjes, që megjithë origjinalitetin e tyre kishin tipare të përbashkëta, poetët e shquar të periudhës së Pavarësisë Noli, Fishta, Poradeci, Migjeni, janë krejtësisht të ndryshëm nga njëri-tjetri si nga formimi, nga prirja e tyre, ashtu edhe nga interesat e synimet.
Lasgush Poradeci e jetoi Rilindjen ne periudhën e shpërthimit të kryengritjeve të mëdha për liri. Në veprën e këtij romantiku të fundit të letërsisë sonë jetoi shqetësimi atdhetar i mbrojtjes së kombit dhe të traditës së Rilindjes, ashtu sikurse edhe dëshira për triumfin e pikëpamjeve demokratike, shqetësimi për një emancipim të përgjithshëm kulturor e shpirtëror të shoqërisë shqiptare.
Ai është nga lirikët tanë më të mëdhenj, i cili u shqua për sensibilitetin dhe ëmbëlsinë poetike me të cilën i këndoi Shqipërisë dhe dashurisë.
Në vitin 1933, u botua vëllimi i tij i parë "Vallja e yjeve", dhe më 1937, u botua vëllimi i dytë "Ylli i zemrës". Pas Luftës së Dytë Botërore Lasgush Poradeci e vazhdoi veprimtarinë krijuese, por u mor edhe me përkthime. Ai shkroi, veç të tjerash, poemat "Eskursioni teologjik i Sokratit", "Mbi ta", "Kamadeva", baladat për Muharrem e Reshit Çollakun. Gjithashtu, përktheu disa nga kryeveprat e letërsisë botërore si "Eugjen Onjegin" të Pushkinit, lirikat e Lermontovit, të Bllokut, Poemat e Hajnes, të Majakovskit e Miçkieviçit, lirikat e Gëtes dhe Hajnes, poezi të Lanaut, Brehtit; Hygoit, Mysesë, Bajronit; Shellit, Bërnsit, të Emineskut etj.
Më 12 nëntor të vitit 1987, Lasgush Poradeci, vdiq, duke lënë pas një krijimtari të bukur, e cila kishte fituar zemran e lexuesit dhe kishte tërhequr vëmendjen e disa studiuesve të shquar të kulturë sonë si Eqerem Çabej, Skënder Luarasi, Mitrush Kuteli, Sabri Hamiti, Ismail Kadare, Rexhep Ismajli etj. Si një personalitet i shquar dhe poet i vërtetë ai nuk ua nënshtroi kurrë artin e tij kërkesave dhe synimeve të diktaturës. Për këtë arsye ai u la në një gjendje ekonomike të rëndë dhe pothuaj në harresë nga shtypi zyrtar. Vetëm në vitin 1989 mundi të botohet vepra e tij e plotë.

ERE TRENDELINE


Sesi m`ju lendon dashurija!
Sesi m`ju lendon pa pushim!
O lotet e syve te mija!
O klithmez e tingellit t`im!

Ju shoqe te kohës mitare…
Mikesha…motricka…pa faj!
Ju humbte ne mjegull perfare,
Dh`u solla nder mend e po qaj!

As flak` e shkendijes q`u shua,
As syri qe nxihet e plas,
Nuk lane-o ju vasha për mua
Vurratat e erreta pas :

Haj!flutur` e zeze me duar
Një flutur secila prej jush
Me la ne gishtrinj dyke shkuar
Pluhurin qe ndrin posi prush…

Sot cela pellemben e dores
Q`u ciku gazmore dikur-
Si pah verbimtar i debores
Se-rish po me ndrin një pluhur…

Përse nuk m`u shojte përherë
Të hesht te pushoj për kurdo,
Ti mall qe ner to pate lere
Dh`u rite dh`u ndrite ner to!

Ju shoh përtej mjegulles s`uaj
E shpirtin prej jush e kam plot,
Pa s`mund si t`a them, si t`a shuaj
Ah!këngën e mbushur me lot.

Se koti-u larguat menjane,
Me vajtte me kot aq larg,
Kur sumbulla lot qe me rane
Si ruazat i shkova ne varg…

Dh`i ndrita me syrin e fshehur…
Dh`i vela me zërin mitar…
Dh`i skuqa me buzen e dehur…
Me shpuzen e flogut si ar…

Oji!trendelin` e venitur
Ju fali gjith eren e saj…-
Pse rreh kaq me hov te cuditur,
Haj!Zemera ime ti haj?...

Ju lule q`u leu parevera,
Dh`u cika me gas një mëngjes!...
Se largu prej jush me ra era,
E desha prej mallit te vdes

LASGUSH PORADECI

--------------------------------------------------------------------------------
Lasgush Poradeci, liriku më i madh shqiptar, lartësohet para liqenit. Dje në mesditë në qytetin e Pogradecit u përurua monumenti i poetit të njohur. Ceremonia filloi në Pallatin e Kulturës “Lasgush Poradeci” në qendër të qytetit. Përmes fotove të shumta dhe dokumenteve të ndryshme që u shfaqën njëra pas tjetrës dhe që tërësisht, siç u bë e ditur që në fillim, i përkisnin arkivit personal të poetit, gjithkush mësoi më hollësisht se kush ishte Lasgushi, familja e tij, etj. Mandej të pranishmit dëgjuan një studim të kryer nga Lasgush Poradeci dhe të lexuar nga vetë ai, vite më parë. Nëpërmjet kësaj ligjërate ai tregonte se vendi ynë ka tradita të shkëlqyera të zhvillimit të letërsisë dhe nënvizonte krijimtarinë më të shquar të tij që nga poetët e mëdhenj të rilindjes kombëtare, të viteve pas shpalljes së Pavarësisë, nënvizonte forcën e penës së Fan Nolit dhe mandej na çonte në letërsinë që u zhvillua gjatë gjysmës së dytë të shekullit të kaluar. Pas këtij takimi të pranishmit në këtë sallë mandej shkuan buzë liqenit të Ohrit. I vendosur në mes të lulishtes duke vështruar nga liqeni lartohet Monumenti i Lasgushit. Vepra është e derdhur në bronz dhe është e lartë 3.4 metra. Vepra, siç u bë e ditur nga punonjës të Bashkisë Pogradec, ka kushtuar 9 milionë lekë (të reja) dhe është punuar nga skulptori i Popullit, Muntaz Dhrami. “E realizova monumentin nisur nga bota e tij e madhe, por erdhi edhe dita kur të gjithë ata që e donin Lasgushin kërkuan që ai të ngrihej në qytetin e tij”, u shpreh para mediave, Muntaz Dhrami. Ndërkohë bashkia pas prerjes së shiritit të monumentit ka dekoruar skulptorin Muntaz Dhrami me titullin e lartë “Krenaria e Kombit”, një titull ky i akorduar nga Unioni Artistik i Kombit Shqiptar dhe që iu dorëzua nga kryetari Azgan Haklaj.
Mare nga Panorama.





LASGUSH PORADECI

--------------------------------------------------------------------------------


Kush ta fali bukurine

Kush ta fali bukurine
Qe t'e me trerosh te zine!

Kur te pashë për te vluar,
Pellumbeshe pende-shkruar,
Bubu!plumb ne kraharuar,
Plumb qe vret dyke gjemuar!

Mbledhur shoqet me një qoshe,
Dic, m'ju flisje,diç m'ju thoshe,
Gushe-e-llere-e-gji-bardhoshe.

Pa me syckezat e tua,
Sy-larme!c'me fole mua.

Leshrave t'ju binte hija,
Yll i ndezur me shkendija,
Ndezur mun ne mes ne ballë,
Të me vesh ne dhe te gjallë.

SYR` I FSHEHUR


Malli jone q`u pat shuar,
Mall-i bere fije,
Sot me gjet te zemruar,
Me pru lote zije.


Un` u ngrita qe-me-nate
Posi dashurija-
Pse m`u lag o!syr` i thate
Ne mjerim te tija?


Esht` agim tashi moj mike,
Dhe ja!se ku dolla
Nene strehe venetike,
Ku po mbin vijolla;


Ku m`u ndes si zjarr rrufeje
Desherim` i pare,
Dhemshurisht therret pas teje
Zemerez` e vrare;


Te me vish dyke vrapuar
Ndaj te pres i mjere,
Se te kam per te pushtuar
Per te fundit here;


Se per herezen e fundit
Me zu malli i mitur,
Syr` i fshehur i katundit
Qe me pat zhuritur.


Un` i ziu qe mbeta vete
Dhe te shoh te vluar,
Me vertitet mendj` e shkrete
Posi shaqiluar.

MERGIM


U nis burimi zemerak
Prej shkembit te ronitur,
Dhe shkoj i paster si zambak
E dyke peshperitur.


Ahere jargavan `i ri
Q `e pa me shpirt te gjore,
Nje dege t `ulur siper ti
Ja zgjati si nje dore…


Ahere dega qe veshtroj
Ndaj shkembeve si thyhet,
E drodhi lulen e renkoj
Dhe ja veniti kryet…


Dh ` ahere luleja q `u tund,
E ndoqi larg se koti,
Pa qe prej deges mun ne fund,
Pikoj si pike loti…-


Ish dora qe me perqafon,
Ish kryet e anuar,
Ish lot ` i vashes qe pikon
Pas trimit qe pat shkuar.