Din Mehmeti - As ne toke as ne qiell

marre nga libri
NJË FUND DHE NJË
FILLIM
Vëzhgime mbi letërsinë dhe kulturën shqiptare
bashkëkohore

i Robert Elsiet


Din Mehmeti
As në tokë as
në qiell.
Prishtinë. Rilindja. 1988. 95 faqe.

Letërsia shqiptare nuk
mund të quhet më dukuri anësore në Jugosllavi, nuk mund të quhet produkt i një
pakice kombëtare të humbur diku në një cep të vendit. Shqipja sot përbën
realisht gjuhën e dytë më të folur e të përhapur në federatën jugosllave (pas
serbo-kroatishtes), kurse pjesa shqiptare, me gjithë problemet të njohjes
politike, po fillon dalëngadalë të bëjë që ndikimi i saj të ndjehet në kulturën
e Jugosllavisë dhe në letrat evropiane. Ndonëse proza letrare në shqip është e
vonë dhe drama prej kohësh ka qenë e dobët, poezia ka gëzuar kurdoherë një
traditë të qëndrueshme, si në Shqipëri, ashtu edhe në Kosovë. Statistikat e
botimeve, gjithashtu e pasqyrojnë këtë prirje për poezinë: në Tiranë rreth 40
për qind e botimeve letrare të viteve të fundit kanë qenë në poezi, në Prishtinë
80 për qind - fakt ky që nuk mund të merret me mend në Perëndimin
racional.

Din Mehmeti është ndër përfaqësuesit klasikë më të mirënjohur
të poezisë së sotme në Kosovë. Ai ka lindur më 1932 në fshatin Gjocaj të Junikut
të Gjakovës dhe ka studiuar për gjuhë dhe letërsi shqipe në Universitetin e
Beogradit. Tani, ai është mësues në shkollën pedagogjike të Gjakovës. Edhe pse
ka botuar disa proza, kritika letrare dhe një dramë, ai njihet kryesisht për
poezinë e tij figurative, e cila është botuar që nga viti 1961 në 12 vëllime.
Libri i tij i fundit, një përmbledhje më njëzetetetë vjersha lirike, mban
titullin As në tokë as në qiell.

Poezia e Din Mehmetit shquhet për
ndjeshmëri popullore. Ashtu si dhe Ali Podrimja, i cili është po nga Gjakova, ai
mbështetet në shumë figura, metafora, dhe simbole të poezisë popullore të
Shqipërisë së Veriut për të mbrujtur dhe ndërtuar lirikat e tij të trazuara me
vizionin stoik të malësorëve. Megjithëse është një fllad i lehtë romantik që
përshkon poezinë e tij, sikundër e pati cilësuar dikur kritiku Rexhep Qosja, ky
asimilim krijues i folklorit është i shkrirë fuqishëm me një rrjedhë realiste,
herë-herë ironike, që buron pjesërisht nga etika e revoltës në traditën e
Migjenit (1911-1938) dhe Esad Mekulit (l. 1916). Shqetësimi poetik i Din
Mehmetit, megjithatë, nuk i drejtohet protestës mesianike ose kritikës sociale,
por krijimtarisë artistike dhe përvojës individuale.

As në tokë as në
qiell është e ndarë në pesë cikle: Trimat e këngës sime, Bishat e bardha,
Kujtesa e letrave, Barka ime mbahu, dhe Këngë për vete. Titulli i ciklit të
katërt, Barka ime mbahu, është ndofta simbolik për praninë e sotme e letrave
shqipe, bile edhe të shqiptarëve në Jugosllavi. Ai vjen nga poezia Dialog me
liqenin, shkruar në Strugë buzë Liqenit të Ohrit në kufirin jugosllavo-shqiptar,
gjatë festës ndërkombëtare të poezisë në Strugë në gusht 1987.

"Liqeni u
nxi
liqeni u çmend

Barka ime mbahu

Këtej i ke shkëmbinjtë
e
eshtrave
andej ëndrrat e pavdekshme

Barka ime mbahu

Daljen
kërkoje
në zemrën tënde

Kepi i shpresës është larg

Lulet e
gjakut
Do të arrijnë

Baraka ime mbahu"


botuar në World
Literature Today [Letërsia Botërore Sot] 63.2
Pranverë 1989

PAKEZ NE ENDERR
PAKEZ NE ZHGENDERR


Jam
pakez i ndrydhur pakez i cliruar
Duke vrapuar pas emrit
Pakez i zverdhur
pakez i frikesuar

Jam pakez i ngrire pakez i shkrire
Duke kenduar per
ty
pakez i rrahur pakez i ndjekur jam.

Jam pakez i perbuzur nga
Dielli
Kenga jote me ka ndezur
E me ka sterpikur me lot
Pakez i vrare
edhe nga ylli jam.

Jam ne enderr pakez zhgenderr
Pakez femije kur
fluturojne zogjt

Jam pakez endacak-shtegtimin e kam ne gjak
Duke ecur
me ty kalistrok
Pakez i cuditshem kur qelloj rete.

Jam pakez i
dyshimte pakez kokeforte
Kur shqelmoj zotrat qe s'dine te ngopen
kurre

Pakez dicka neper zjarr dicka neper uje
Dicka qe hyn ne te
ardhmen
Per te ikur nga vdekja jam...



ORA

Semaforet
klithin
zjarr!...

gozhda dritaret
gjarperinj rruget
nga tufa e
zeze
e stineve gjola
sheshet

thirra derisa u bera
peshtyme e
ngrire

kur erdhen zjarrfikesit
ora krenare luftonte
me frymen e
fundit
neper tym
ora pa akrepa
si femije i cmendur
udhetonte diku
jashte kohes



AVULLI I ZI

Bulevardeve te menyres
deftore
zjarri e uji luftonin perseri

maskat engjej maskat
thike
shkelinin pushtonin cdo pike

ne mesnate salla mbeti e
zbrazur
e karriga mbi karrige
fjalet krijonin ide neper shi
plehu u
rrigeve avull i zi.


BALADA PER FRAZEN E FRYRE

Nga fraza e
fryre
doli hajni i ri i luleve

u zverdhen parullat

biografia e
dekoruar
u fsheh
pas karrigave te lakmive

u rrokaten
duartrokitjet

ate dite fjalet moren koken ne dore
duke vrapuar ne
oshetimat e lumenjeve

dhe shume kohe fishkelluan trenat
para se te
hynin ne tunelet e reja

ate dite dielli shkulli ferra
varret nxorren
eshtra.

A THUA PSE TROKET ZEMRA

Kembonat e rrokatura
Therrasin
agimet
E koherave te vdekura

Rruget fishkellojne nga pylli
Qe
pergjon ofshamat e pranveres
Se merdhire nga dimri

E njeriu s'di c'te
beje
Me etjen dhe urine
E dalur vese e rrufeje

Tymi po i del
henes
Toka sinjal i kuq ne orbite

E termete te reja ne meshire
E
rrekellime guresh mbi gure


A thua, pse troket
zemra....


QENTE E DIELLIT

Lakuriqesia kendon
Majave te
shemtimit
E syte rrjedhin gaz te huaj

Qente e diellit
Vrapojne kah
grykat
Ku as rrezet s'shpetojne.


KONCERT

Te perroi i
karramzave gjumashe
Bretkocat ne koncert te madh

Yjet ndezen e
fiken
ne ritmin e nje cmendie

Shtepite e vejushat e
llastuara
Pergojohen mes veti

E fjalet pa zjarr
Te ftohura te
ngrira fjalet

Bretkocat lidhin lumenjt me detet
E pastaj ne balte
zhyten prap

Te perroi i dritave te lodhura
Edhe hena ben not neper
balte...

SYTË QË SHKREPIN DASHURI

Din
Mehmeti

M'janë shkimë dritat e syve të gjallë
kthinave të
mbrëmjeve luginave të nxira
e vragëve të fëtyrës së shterrur
derdhi pust
e fryrë të shpiertit
në shtratin ku të rrita ,o fëmij.
--Eja ,biro,

të mbledhi rreth stomit të gjinjëve të brenjtur,
ti ngrohu brinjët e
kërrusura
ulrimave të fërfëllazave të mallkuara
eja,bir-o,ta ndijë
gjakun duke vluar!...

Eja në dashurinë e thithmave të rjepur
se me
dhëmbë të rinjë në gjakë mi i ke skurruar
e kurr s' të kam terratuar ballin

me shuplak mallkimi
e kurr s'të kam shkrumuar jetën me
me nam e
rredhime,
eja bir-o,ta ndijë gjakun duke të vluar!...

Të kam
përkundur buz vatrës
nën flaken e zbeht të një une
e shpesh kamë ikur
përrenjve
me djepin tand ngarkuar
në tojt e një plunge.


Eja,bir-o,ta ndij gjakun duke vluar!...
bregores sime të lulëzuar

eshtërat le të më kallen nur
për tokë e diell
se në sytë e tu që
shkrepin dashuri
është gjaku i vatres së re
duke
vluar...

KËNDO OSE VDIS PA KLITHMË

Bëhu i blertë si
unë
më tha bari një natë
këndo derisa të vallzojn yjet
rreth diellit


si fëmijët rreth zjarrit në tokë
e pastaj dëgjo oshtimën
pa
fjalë nër botë

lart do të mbesin kodrat duarthatë
e gurë breg
rrugëve në mendime çarë

Këndo derisa të pëlcasiësh
si kripa në flakë

vajto po të duash

kosave të egra s'do të mundesh t'u ikësh kurrë

kur çmenden kohërat në furtun...

Bari ma tregoi ëndrrën e vet:

--majet më të larta e hëngrën qiellin
e zjarrtë

e shteku i
rrezeve kërkon veten në breg...
e bregu bregun pas bregut në breg....


I bukur është vetem zogu në fluturim
që me puhin e krahëve të rreshk


këndo ose vdis pa klithmë.....

DIN MEHMETI : " Që të rriten lulet
e bardha"


1.

Flini të qetë,
Se në gjakun tuaj do të
shumëzohën
pranverat e pavdekshme
e zogjtë do të ndërtojnë
cerdhe
plisave tuaj të tretur.

Ju dhatë gjërat më të shtrenjta
për
të ngritur tempuj prej gjaku,
që dielli të mos rrënohet,
që toka të mos
digjet.

ju mbollët besimin e jetës
në rrënjët e luleve
dhe me
eshtra shkruat
biografinë e dritës....

2.

Flini të qetë!
kjo
tokë ju lindi
nga hiri i ëndrrave të lirisë.
që të këtë rreze dita,
që
të këtë ujë burimi,
që të rriten lulet e bardha
në mendjen e
njerëzimit,
që nga shpirti të shpërthejë bardhësia
që liri të ketë me
bollëk,
që të shtrohet buka pa frikë në sofër,
që njeriu mbi tjetrin të
mos ngrihet si bishë,
që kopsht lulediejsh të bëhet
jeta.

3.

Flini!
Ju ka hije gjumi i përjetshëm,
sepse
s'deshët të jetoni të vdekur në jetë,
pa dashuri,
pa gaz në fytyrë,
pa
shpresa në zemër,
pa tokë, që mbani si shtrojë
pa qiell, që mbani si
mbulojë,
pa lumenj, që ju burojnë në sy,
pa diell, që mbani në
duar...

4.

Flini të qetë!
Ju s'keni pse të ankoheni,
gjërat
më të shtrenjta
i dhatë për Kosovën,
dhe dashurinë tuaj e shenuat
në
cdo lule,
në cdo gur,
në cdo rrugë.

NATA E POETËVE

Kur heshtja mbulon çdo
gjë
Kur të gjithë flenë
Zgjohen poetët
Për t’u djegur nëpër
vargje

Ata ia shtrydhin
Gjakun e keq mendimit

Shpirti i tyne
shesh betejash

Nga temperatura e fjalëve
Vdesin ngadalë pa
klithma

MË LËNË E MË MARRIN TËRË JETËN



Më lënë një be për tokë e
qiell
Që vran e kthjell

E m'i marrin sytë para se të zbresin në atë
gropë
Për t'u dhanë dritë yje për t'i bërë

E m'i lënë porositë e nënës
për një palë këpucë
Që nuk rrëshqasin në borë
Për një shall me vija të
kuqe
Për ta vënë rreth qafe kur fërfëllazë bëhet ndër male

E ma marrin
shpirtin për t'i dhënë hapësirë të blertë
Gaz mëngjesor që pikon nga
lulet

E m'i lënë të gjitha frytet e tokës dhe fjalës
Që lidhin e
zgjidhin veten kur e do puna
E m'i marrin të gjitha përmendoret e
shesheve
Për t'i kënduar dimrave të gjatë
Se kënga do prush do zemër do
shpirt

E m'i lënë krahët e shkëmbinjëve të lartë
Kur dragonjtë me
kucedra gjuhen si në përrallë
Kur vetëtimat emërojnë njëra-tjetrën
E
pastaj nënshkruajnë paqe

E m'i marrin vitrinat e veshëmbathjeve
Depot
e miellit fabrikat që prodhojnë traktorë
Lugë pjata kripë

E m'i lënë
blegërimat e deleve
Që mes gishtrinjve sjellin gjethin e tharë
E m'i
marrin rrugët e asfaltuara para dere
Urat e larta prej cimentos dhe
hekurit

E m'i lënë ciftelitë e fyejt për t'i rreshkë Bjeshkët e
Nemuna
Me plisa bore edhe në vapën e korrikut

E m'i marrin
hipsetëvravat e zbritsetëvravat e jetës

E m'i lënë duart rreth qafe dhe
një shuplakë pranverë
për t'm'u gjetur në ditën e vështira

E ma marrin
frikën mbi kasafortën e botës nga atomi

E m'i lënë besimet e tyre që
s'lëkunden

E m'i marrin të gjitha librat për ta gjetur veten e
tyre

Duke u ngjitur kah e nesërmja e pathyeshme
Në atë prehër të madh
të Diellit
Që na ruan nga vdekjet
E më marrin
E më lënë
Ditëve të
tregut fshatarët
Tërë jetën...

MALLKIMI I GJAKUT

Zbraze , zbraze një
pushkë
në derë të oborrit, o Zeqë Shpati !
Le të zgjohen të përgjumurit

strofujve të gjëmimeve shekullore,
Se sot po na shkon Fata e po shuhet
kënga e dashurisë
që këndoi plangjeve tona !
Po te shkon Fatë zeza , o
bacë
me sy të qëndisur me ngjyrën e kopshteve ,
me buzë posa të skuqura në
bukën e misrit të ri….

O, çikë e pate
E jo fëmijë të gjetur buzë
rrugëve !
O, e as rroktare jo
Për të punuar nëpër ara

Pse je
shurdhuar , bre bacë ?
A s’kallesh në flakën e krahëve të vogëlushes së
dashur
Që e fale pa dëshirën e saj ?

Po të shkon Fata me flokë
bishtaleca të shelgjishteve
në zbërthim,
me harqe vetullash—dy krahë
lejleku në fluturim ,
me bebëza vizëlluse—dy liqene të fshehura
në
pishnajë….

O, ae di , Zeq Shpati,
se për ty vetima hapësirën
shpon
lumenjtë dalin nga shtrati me zllapa pikëllimi në brigje,
se mordja
mbi pullaze zdirgjet dhe lëpin jetën
E pëllumbave
që ajo ushqyer i ka me
troha buke në shtigje

Zbraze fjalën si pushkën dikur, o Zeq
Shpati
qëllo hallkën e vargonjve të ndryshkur
duarve të vogëlusheve tona

se
S’është kanu gjaku yt të mallkojë !…

DIN MEHMETI