Proze nga Elvira Dones

marre nga romani"Dashuri e huaj"

"... Më ke dashur, e di. Sipas metrit tënd të dashurisë, me pikatoren gjithmonë përqendruar që të numëronte rreptësisht piklat e dashurisë që më dhuroje, më falje, më... cili është varianti i saktë i asaj që kam ndër mend në shqip? Më vjen fjala në gjuhë të tjera, por jo në shqip. U shpërndamë nëpër botë ne shqiptarët, zogj marrucë e të përhumbur me pendët që na kullojnë gjak... Më ke dashur, jam e sigurt për këtë, ndonëse kjo nuk të pengonte të lije mendjen edhe për të tjera gra dhe këtë të ma pohoje pa pikë mëshire. Dashuria për mua nuk të pengonte të më fyeje e lëndoje shpeshherë me mospërfillje apo përbuzje ndaj emotivitetit tim të marrë...
Plogështia po mbaron... po çan drejt sipërfaqes një nga karakteristikat që na ka marrë më shumë në qafë ne ballkanasve, krenaria e pakufi, krenaria kaq pak e mençur. Por tani kam nevojë për të, edhe pse e di që kjo e famshme krenari është më shumë fodullëk prej budallai, që ne e nxjerrim nga xhepi sa herë nuk jemi të zotët të zgjidhim problemet tona. Pra mirëseardhtë krenaria kokëfortë absurde e gjithpushtetshme e sëmurë shkatërruese miope e paarsyeshme. Kam aq shumë nevojë për një ndjenjë të tillë vullkanike..."

Këtë herë u bashkuan të gjithë, viktima e padronë. Kush përdori duart, kush këpucët, thasët e sapozbrazur të plehrave, copra karrigesh të thyera, dhe ia ndezën kurrizin paq shoferit.
Kur mbërriti policia, Ahmet Lamaj dergjej përtokë, mes një harte gjaku e kockash të bluara. Dy mace vërtiteshin rrotull burrit pa e përfillur, ishin aty për hesap të tyre, po i merrnin erë shoshoqit para se të kapërtheheshin, ç' punë kishin me njerëzorin që dergjej në tokë?
Katër veturat me pesë kurvat brenda ishin zhdukur nëpër pranverën e zhurmshme, midis diellit që më në fund kish dalë të ngrohte ca, horri, edhe ai. Veturat shkarkuan gratë para barakës ku banonin.
“Herë tjetër na shkoftë më mbarë.”
Përshëndetën meshkujt me tallje. Ashtu, mërmëriti zëzvarritur Ekstaza dhe vështroi këmbët e saj hollivudiane.

15 shtator, paradite


Perëndi ku je? Do kesh humbur rrugën si unë edhe ti. Sot bie shi. Të përfytyroj atje lart, sipër reve, ku dielli mbretëron përjetësisht, pa ditur si ta gjesh rrugën. Duhet të jetë turbullirë edhe nga ato anë: pa semaforë, pa fishkëllima policësh, pa tabela që trgojnë drejtimin. Ndaj je humbur.

Bie shi, por i shurdhët, pa erë e pa rropullimë. Sikur të këtë frikë të bjerë. Sot mamaja ka ditëlindjen. Mezi arrita të shqis lejen që të mos dal në rrugë, të paktën për sot. Nuk mund të fëlliqesha, sot, duke menduar time ëmë që ndërkohë më mendon e lutet për mua, ndërsa unë...

Babi sot do gatuajë për mamin. Ajo do kundërshtojë, do ndihet ngushtë. Mos më llasto kështu, do i thotë, c'kuptim kanë në moshën tonë ditëlindjet? Por ajo është vetëm dyzet e gjashtë vjece dhe ai do ndezë një qiri kur të shtrohen në tryezë. Do ndezë një qiri e do bëjnë një kryq, edhe pse s'janë të ktishterë, gjë që s'ka fare rëndësi.

Më vonë do hyjnë në një xhami e do falën e, më pas, do hyjnë në një kishë ku do ndezin një tjetër qiri. ndoshta po e bëjnë tani, në këtë cast që unë po shkruaj në ditar? Kur të dalin në rrugë do kapen fort për krahu. Nuk do flasin, do përshkojnë rrugët shtrënguar fort mbas shoshoqit e do ecin ashtu.

Kam gjumë, por nuk dua të fle. Kjo është një ditë e pastër. Sot askush nuk do ta fëlliqë trupin tim, ndaj dua ta shijoj deri në fund këtë ndjësi.

Ai se nga është syrgjynosur. Më kishte lënë një shënim këtu në kuzhinë, por unë e hodha në plehrat pa e lexuar. Vura re që ka ngrënë, ka pirë kafenë dhe ka larë pjatën, gotën dhe filxhanin. Kohët e fundit e bën shpesh këtë, i shërben vetës në mënyrë që mbi mua të bien sa më pak punë shtëpie. Do që unë ta fal për kaq pak? Me kaq pak i rreket mendja të më gënjejë. Le ta bëjë. Kot e ka. Êshtë tepër vonë tani që të më zbusë.

Sot fjalët nuk më vijnë për kiamet. Kështu që po e mbyll.

Harrava ta shkruaj: njërës nga vajzave i thyen një krah nga të rrahurat. Nuk di c'kishte bërë që e katandisën kështu. E kanë mbyllur gjëkund në ndonjë nga qendrat e shumta të torturave vetëm me bukë e ujë. Natyrisht që nuk na lejuan ta cojmë në spital.

C'të kishte bërë vallë kaq të tmerrshme ajo fatzezë? Ndoshta ka fshehur ndoca para nga ata që i kanë dhënë klientët? E vramë mendjen shumë rreth shkakut, pyetëm edhe shoqen e vet të ngushtë, por mister, askush nuk di gjë me saktësi. Le që se mos duhet një shkak i vërtetë për të na kthyer në leopardë. Ata na rrahin për gjymtësinë e tyre, hakmirren mbi ne për shpirtrat e tyre të gjymtuar. Nuk kanë një perëndi në mendje, prandaj e kanë zëvendësuar këtë me paranë.

Një ditë, kur ia shpreha këtë mendim të koklavitur Suelës, ajo më kundërshtoi. Pse, burrat e këtushëm që janë lindur e rritur me mendimin e një prej perëndive më të fuqishme të botës, a nuk luajnë edhe ata me mishrat tanë? S'është faji i mungesës së perëndisë në shpirtrat e tyre. Êshtë dicka tjetër, dicka që ne nuk mund ta shpjegojmë. Ndoshta të gjithë burrat janë kështu, më tha Suela, të gjithë burrat janë njëlloj.

Po babai im nuk është kështu. As babai i Suelës nuk është kështu. Ata kanë në zemër zotin e mirësisë. Babai i Sorajës gjithashtu. Ku e gjen gjithë këtë egërsi kjo bandë putanierësh, atëherë?
Unë nuk do i besoj kurrë një burri në jetën time, u betua Suela.
Je e sigurt, e pyeta gjithë më e shqetësuar se në fillim të asaj bisede.
Pse, ti do t'i besoje një burri më?
Unë jo, unë kurrë. As unë, më tha sonaja si e lehtësuar.

Atë ditë ky betim na bëri të ndiheshim më mirë. Mbaj mend që u përqafuam fort. Sjell ndër mend si ishte ai përqafim, aromën e tij dhe ngjyrën e ngrohtë. Mbas përqafimit na u duk sikur zemra nuk na e mbante dot gjithë këtë lumturi të papritur, kështu që u kthyem në ankthin e mëparshëm. C'farë të kishte bërë kaq të rëndë ajo vajzë fatzezë?

Ti mund ta marrësh vesh, më thanë shoqët e grupit, ti jeton me Atë, po të duash ta pyesësh ai me siguri ta thotë. Por ta pyes do të thotë që t'i flas. E unë këtë kënaqësi s'dua t'ia jap. Një krah i thyer më shumë a një më pak, c'ndryshim bën?

Kohët e fundit kanë sjellë në Atjelart edhe një qyqare me një djalë të vogël. S'e kam parë ende në fytyrë, por më thanë që është këtu prej një muaji e askush s'di ku fshehin. Thonë që s'di të shkruajë as emrin e saj.

Kanë sjellë mish të ri, nga të katër anët e Atjeposhtit, dhe thonë që po i stërvisin. Njëri nga bosët na tha se pas një jave do kemi përforcime dhe se disa nga ne, ato që fitojnë pak, do i cojnë në një zonë më të largët...

kot fare edhe unë. Kisha vendosur të mos mendoja për këto gjëra sot, që është një ditë e pastër, dhe ja ku i cova prapëseprapë në mendje këto trishtime. Po e mbyll, para se të shkruaj gjëra edhe më të nxira. Radhës tjetër do shkruaj për ndodhi të mira. Për kokën e mamit që do e bëj.

( fragment nga romani "Yjet nuk vishen kështu" - ELVIRA DONES )

"....Ishte një ditë për t'u harruar që kurrë nuk do të mund të harronte. Ishte një ditë që i kishte vënë një vulë mbi shpirt. Që i shtrënguar të kujtonte. që i detyruar të përballonte vetminë si një gladiator pa arenë e pa luanë për të sfiduar.
Dhe qau. qau për vetminë." (fragment nga "Ditë e bardhë e fyer")

"Të nesërmen e ditës që pashë fotografitë e Aurorës kufomë pranova të bëja prostitutën. e të vdisja, pareshtur, nga ajo ditë.
Mos të qeshtë më buza e mos kujtofsh më as emrin tënd, o vrasës. lus që të të shplahet kujtesa në valët e këtij deti. se sikur kështu të mos ndodhë, sikur të sjellësh në mend atë që bëre, si do të ta gëlltisë shpirti lebetinë? Të dua aq sa të vdes për ty, më thoshe dikur. Por ti je gjallë, e unë nuk mund të të pështyj në fytyrë.
Deti na e bën rrugën vaj. Mua dhe babait e këtij trageti të shkretë. Kurrë s'do të shpikin dot një autostradë më të ëmbël se deti...." (fragment nga "Yjet nuk vishen kështu")


ELVIRA DONES ka botuar:

* "Dashuri e huaj", roman, Cabej, Tiranë 1997
(Botuar në italisht me titullin SENZA BAGAGLI, Besa, Lecce 1998)

* "Kardigan", roman, Cabej, Tiranë 1998

* "Lule të gabuara", tregime, Onufri, tiranë 1999

* "Yjet nuk vishen kështu", (Trilogjia e dhimbjes I), roman, Sejko, Elbasan 2000
(Botuar në italisht me titullin SOLE BRUCIATO, Feltrinelli, Milano 2001

* "Ditë e bardhë e fyer", (Trilogjia e dhembjes II), roman, Sejko, Elbasan 2001

* "I love Tom Hanks", trgime, Sejko, Elbasan 2002

____________________________


Të tjerët për Elvira Dones:

"Më këtë libër (e ka fjalën për YJET NUK VISHEN KÊSHTU-v.ime) Dones arrin një majë të re të karrierës së saj letrare. Një roman
i pjekur që të ngul kthetrat dhe që e ka bërë autoren një nder më të lexuarat pena shqiptare."
---------------(Robert Elsie, World Literature Today, SHBA)


" I ngjashëm, në disa pika, me shumë libra të shkruar në Itali mbi mafian, Yjet... mund të shndërrohet në një instrument të dobishëm për të kuptuar se disa dukuri mund të shrrënjosen vetëm duke sfiduar kulturën e heshtjes dhe bashkëfajësisë që ajo krijon."
----------------(Alessandra Orsi, La Stampa, Itali)


"...një zbulim i bukur me shije njëherazi epike dhe lirike. Një zbulim i bukur sepse hap një dritare mbi letërsinë e sotme shqiptare, sepse na mëson ne italianëve që t'i shpohim fqinjët shqiptarë me më pak paragjykime idiote, por mbi të gjitha sepse është një vepër me forcë tregimtare të fuqishme e të rafinuar."
----------------(Mario Fortunato, L'Espresso, Itali)

Intervista / Shkrimtarja Elvira Dones tregon si e gjykon ajo letërsinë shqipe, jetën e saj në Zvicër dhe takimet me shkrimtarë të huaj



Elvira Dones: "Letërsia shqipe, ende në eksperimentim"

--------------

21 tetor 2003 / TN

Elda BARDHYLI

Përse shkruani? Keni dyshuar ndonjëherë në punën tuaj ?

E shkruara nuk është një ide që lind një ditë me t'u zgjuar, ashtu, sikur të ishte një trill i çastit. E shkruara është një forcë e brendshme, e thellë, e matur, e vjetër sa bota. Rrëfimi ka lindur me njeriun. Shkrimtari lind shkrimtar. Pastaj, më vonë, mëson "teknikisht" të shkruajë. Unë kam filluar të shkruaj në mendje shumë, shumë më parë se të nisja të shkruaja në kartë. Të shkruaj më është qenësore si ajri që marr. Nuk mund të bëj pa të. Kam një marrëdhënie të atillë me të shkruarën, sa nuk kam patur kurrë një konflikt me të, kurrë një hepim, një hije sado të vogël. Është si një martesë e fortë shkëmb, me themele të shëndosha e me rrënjët deri në zemër të tokës. Nuk besoj se do të ketë kurrë diçka që të ma lëkundë.

Keni një audiencë të madhe në qarqet letrare të huaja, si ndiheni?

Ndihem pa dyshim e me shumë sinqeritet, e kenaqur për këtë. Të pohoja të kundërtën do të ishte një falsitet, jo vetëm për mua, por për çdo shkrimtar. Nuk besoj se ka ndonjë syresh, por edhe artist të çdo forme tjetër shprehëse, i cili do të mbetej indiferent para suksesit.

Ç'vepra apo ç'autorë kanë ndikuar në formimin tuaj si shkrimtare?

Do te dilte një përgjigje tepër e gjatë. E përpos kësaj, e kam zët të rreshtoj lista me tituj veprash e emra shkrimtarësh. Në këso rastesh, do të ma kish më shumë ënda të kisha përpara një publik me të cilin të shkëmbeja mbresa rreth këtij apo atij autori klasik, apo modern. Sidoqoftë, në formimin tim kanë ndikuar që nga Gete e Tomas Mann, që nga Chaucer e Naipaul, që nga Hugo e Yourcenar, deri në letersinë latino-amerikane e atë anglo-saksone bashkëkohore. Kam hulumtuar, e vazhdoj ta bëj këtë me rregullsi gati maniakale, në shumë letërsi "të vogla", letërsi "marginale", letërsi që kanë krijuar perla të vërteta, por që ndoshta kurrë nuk kanë "takuar" publikun e madh.

A ka pse të jetë letërsia, feministe apo maskiliste?

Ndoshta doni të thoni letërsi femërore e mashkullore? Femërore e feministe, nuk janë e gjëjta gjë. Ashtu si maskiliste e mashkullore, janë dy koncepte që kanë një dallim të fortë mes tyre. Më bëhet kjo pyetje nga gazetarët shqiptarë disi shpesh kohët e fundit, e të them të drejtën, nuk e kuptoj "përse" në e saj. Në radhë të parë, deri më sot nuk kam lexuar ndonjë autor "maskilist", apo vepra "maskiliste". E as autorë "mashkullorë".

Ndërsa letërsia feministe ka qenë një lëvizje e fuqishme e shumë e rëndësishme në një çast të caktuar historiko – shoqëroro - ekonomik në Perëndim. Letërsia feministe, pa dyshim që mund të ketë, madje duhet të ketë, një rol të fuqishëm në ato pjesë të botës ku emancipimi i femrës është ende shumë, shumë pas. E kam fjalën këtu për Azinë e Afrikën, sidomos. Por Shqipëria tashmë është në një tjetër fazë, gjendet në Evropë e thith prej saj informacion, kulturë, ndërgjegjësim, ndonëse gjendja e gruas lë ende për të dëshiruar në shumë pikëpamje.

Përsa më përket, e konsideroj letërsinë një, të plotë e universale: në qendër të saj është njeriu, kjo qenie kaq e vogël dhe e mahnitshme para një universi kompleks. Në qendër të letërsisë është jeta, vdekja, ëndrrat, zhgënjimet, çmenduritë, bukuritë, qoshet e errëta të qenies njerëzore. Këto i përkasin të dy gjinive që e popullojnë planetin. Do të flisja ndoshta vetëm për "ndjeshmëri" e hollësira femërore, për veçanësi femërore apo mashkullore. Harrojmë vallë, që një pjesë të personazheve femërorë më të bukur në thesarin letrar, janë shkruar nga pena mashkullore, dhe anasjelltas, personazhe mashkullorë të një peshe e thellësie të jashtëzakonëshme në prozën bashkëkohore, janë shkruar nga pena femërore?

"I love Tom Hanks" është një nga librat më të njohur, ku ju shfaqeni me një formë tjetër.
Jam shfaqur prej kohësh me gjininë e tregimit, "I love Tom Hanks" është i dyti vëllim me tregime që kam shkruar. I pari i përket disa viteve të shkuar e titullohet "Lule të gabuara". E konsideroj tregimin një gjini të vyer, një ushtrim stili të mrekullueshëm e ekzigjent, ku nevoja e barazpeshimi të ritmit rrëfyes dhe personazheve, është në vetvete aq e rreptë, sa nuk të "fal" asnjë tepri apo mosvëmendje, asnjë shkapërderdhje.

Kush është "Tom Hanks"?

Le të themi që "Tom Hanks" është ëndrra që Shqipëria ushqente dikur për Perëndimin e për lirinë që ky i fundit përfaqësonte. Personazhi i hamallit në tregimin "I love Tom Hanks", po ia lejoj vetes këtu të marr hua nga Pirandello: një, askush e njëqindmijë, është një nga të shumtët njerëz që u shtrydhën, u copëzuan, u asgjësuan psiqikisht e fizikisht nga diktatura.

Tom Hanks, apo më saktë fotografia e tij me ngjyra në një revistë kinemaje, është përfaqësues i së shkuarës fare të afërt të Shqipërisë, dëshmitar i njëres prej faqeve më të dhimbshme e më të heshtura të saj. Hamalli në atë tregim është një personazh që kam dashur e respektuar shumë, e që vazhdon të më dhimbset përbrenda, pikërisht për atë që përfaqëson.

Cilat janë marrëdhëniet tuaja me letërsinë shqipe? Si e shihni atë?

E shoh letërsinë shqiptare në lëvizje, në eksperimentim, në rritje, me shumë rrugë ende për të bërë, por është një letërsi e gjallë. Vendi ynë është për shkrimtarin një terren i larmishëm, i pasur, plot kontraste e dinamizëm. Marrëdhëniet e mia me letërsinë shqipe janë të lumtura. Shkruaj në shqip. Lexoj në shqip shumë gjëra që botohen. Shpesh për kënaqësi, por edhe për t'u mbajtur në dijeni rreth botimeve të reja. Si mund të jetë ndryshe një marrëdhënie e sëmurë? Ka vend për të gjithë në këtë botë. E si rrjedhojë, edhe në letërsi. Siç thoshte një nga më të mëdhenjtë shkrimtarë bashkëkohorë amerikanë, që aq shumë kam dashur e vlerësuar: "Ka fjalë të mjaftueshme për të gjithë ne. Le t'i shkruajmë!"

Keni miq?

Natyrisht. Njeriu është qenie shoqërore. Kam miq, po. Miq për kokë, të paktë në numër, sasinë nuk e kam konsideruar kurrë cilësi. Miqtë e mi janë njerëz që s'para bërtasin e as rrahin gjoksin, nga ata që kur i takon në jetë ndihesh menjëherë i pasuruar. Jam krenare për ta, e njëkohësisht u jam mirënjohëse për atë që më japin: miqësinë e tyre të kulluar.

Ka lidhje Elvira Dones me shkrimtarë të huaj të njohur?

Kam takuar e takoj mjaft syresh nëpër festivalet, panairet e aktivitetet e shumta letrare nëpër Evropë. Është e natyrshme, normale.

Keni filluar të shkruani edhe skenare?

Kam shkruar disa skenarë. Njëri prej tyre do të fillojë të xhirohet, besoj pas fare pak kohe. Bazohet mbi romanin tim "Yjet nuk vishen kështu". Aktorët do të jenë shqiptarë, pjesa dërrmuese, regjisori gjithashtu: bëhet fjalë për regjisorin Fatmir Koçi. Produksioni është ndërkombëtar. Gjithçka është thuajse në përfundim e sipër, përsa i përket procesit shkrues. Një tjetër skenar i imi realizohet gjysmën e dytë të vitit që vjen, mes Zvicres e Francës. Është një projekt delikat, mbi të cilin më duhet të punoj ende, sapo te gjej pak kohë.

Cili është, sipas jush, problemi më i madh që ka letërsia sot? Po kultura, në përgjithësi?

Kjo është një pyetje që do të vlente një shkrim të gjithin më vete, pasi kështu rrezikohet të thuhen gjërat perciptas e të cunguara. Kultura sot vuan nga komercializimi, nga cektësia, nga zbrazëtia. Pushteti i gjithfuqishëm i konsumit e konsumizmit, konsorciumet dhe konglomeratet financiare, kultura e së përkohshmes, kalimtares, po e vret kulturën e mirëfilltë, po e shtrëngon në një qoshe, po ia merr frymën. Kultura, sa më shumë e shkon koha po kthehet në një vlerë elitare për pak njerëz kokëfortë me mendje të ndriçuar. Pjesa tjetër bluan vetëm kulturë "trash". Kjo vlen dhe për letërsinë. Mëkat. Një mëkat shumë i madh. Shpresoj shumë që Perëndimi të dijë të "tërheqë frenin" e të verë sërish në vend disa vlera që duhet të mbeten përjetësisht të shenjta.

Cila është jeta e Elvires ne Zvicer, si ndiheni si shqiptare?

Është një jetë normale: me familjen time, me dy fëmijët e tim shoq. Familja është porti im, pika më e vyer dhe më e paprekshme. Pastaj, vetëm më pas, vijnë të tjerat. Vjen shumë punë. Shumë udhëtime. Një jetë interesante për të cilen ndihem fatlume. Si shqiptare ndihem shumë mirë në Zvicër e gjetkë. Sepse jam shkrimtarja, si rrjedhojë jam e respektuar, me një peshë e realizim vetjak e shoqëror. Por nuk është kështu për gjithë shqiptarët, gjë që ju e dini fare mirë. Është e natyrshme që një shkrimtar i njohur të respektohet për atë që është. Por shumë shqiptarë "njollosen", thjesht sepse janë shqiptarë, pavarësisht se janë njerëz të ndershëm. Paragjykimi është tejet kokëfort e nuk vdes lehtë.

Shkrimin për botim në Trepca.net e dërgoi më 21 tetor 2003 , z. Çerçiz Loloçi.

Inervistë ekskluzive me shkrimtaren, skenaristen, gazetaren Elvira Dones

“…kur në kopësht më patën pyetur dikur se me çfarë do merresh, siç bëjnë pyetje edukatoret çfarë do bëhesh kur të rritesh, njëri thoshte murator, tjetri inxhinjer e unë thash do bëhem shkrimtare, dhe, isha katër vjeç e gjysmë…”

Elvira Dones u lind në Durrës në vitin 1960. Ka diplomuar në Letërsi Shqipe dhe Letërsi Angleze në Universitetin Shtetëror të Tiranës. Nga tetori i vitit 1988 jeton dhe punon në Zvicër.
Blue sky : Zonja Dones mirë se erdhët në emisionin “Gra të Shquara”

Elvira Dones : Mirë se ju gjeta dhe falëmnderit !

Blue sky : Znj.Dones jam kurreshtare të di pse vendosët të merreni me letërsi ?

Elvira Dones : Është pyetja më e thjeshtë dhe më e ndërlikuar në të njejtën kohë. E kam pasë gjithmonë në mend që kur kam qenë fëmijë ! Kur në kopësht më patën pyetur dikur se me çfarë do merresh, siç bëjnë pyetje edukatoret; çfarë do bëhesh kur të rritesh, njëri thoshte murator, tjetri inxhinjer e unë thash do bëhem shkrimtare, dhe, isha katër vjeç e gjysmë ! Natyrisht, edukatorja ime qeshi, qeshën edhe prindërit e mi kur e mësuan atëherë. Kështu që, si t’ju them, ka lindur me mua, në një farë mënyre, kam pritur vetëm çastin e duhur kur të ndihesha aq e pjekur dhe aq e përgatitur për të shkruar.

Blue sky : Kosova ka filluar vonë t’ ju zbulojë, pse ?

Elvira Dones : Eh, ndoshta edhe faji i shpërndarjës së librave. Gjëra teknike të cilat nuk janë të lidhura me mua personalisht. Nuk di si t’ ju përgjigjem më sakt se kaq në këtë pyetje.

Blue sky : E keni vizituar Prishtinën ?

Elvira Dones : Po, unë kam ardhur në Prishtinë përpara dy vjetësh e ftuar nga një shoqatë e gruas. Kam bërë dy takime letrare lidhur me librin tim “Yjet nuk vishen kështu”. Qëndrimi im ishte vetëm prej 5 ditësh, nuk ishte një qëndrim i gjatë. Me kënaqësi do të vija të qëndroja në një periudhë më të gjatë dhe të ulesha e të njihesha më mirë me vendin duke e prekur me dorë, në njëfarë mënyre, sepse e azhornuar me problemet e Prishtinës, si ato të Kosovës, si ato të Shqipërisë, mbahem përditë por është ndryshe kur qëndron njeriu më gjatë. Kjo varet gjithmonë edhe nga arësyet e punës edhe të kohës, varet edhe nga koha që është në dispozicion. Por kam ardhur po në Prishtinë menjëherë pas luftës, kishte pak muaj që kishte mbaruar lufta.



Blue sky : Në Shqipëri e keni pasë të vështirë ta kaloni orbitën e anonimitetit?

Elvira Dones : Në Shqipëri unë e kam pasë jashtëzakonisht të lehtë, me ju thënë të drejtën, sepse unë kam filluar të shkruaj prozë që kur] dhe të botoj në Shqipëri, pasi kisha ikur nga Shqipëria ! Kështu që u botua romani i parë “Dashuri e huaj” dhe duke qenë një roman autobiografik i cili përshkruante edhe çastin e ikjes time nga Shqipëria, duke qenë unë atëherë përpara ikjes nën diktaturë, një personazh i njohur nëpërmjet ekranit të televizionit, sepse jepja emisione në television, në njëfarë mënyre kurreshtja e një lloj thashethëmëje, i solli njerëzit ta merrnin e ta lexonin librin ! Ndoshta edhe titulli asokohe ishte akoma një risi për Shqipërinë “Dashuri e huaj” ! Çfarë donte të thoshte ky titull çartësisht !? Gjithashtu, emri i autores ua sillte në mendje atyre skandalin e madh të një njeriu, të një gruaje, që iku nga Shqipëria në vitin 1988, kur Shqiperia ishte akoma e mbyllur. Dhe, që atëherë librat e tjerë, në njëfarë mënyre, kanë shitur vetveten ! Ju e dini, gjithmonë lexuesi e ka më të lehtë të lexojë librin e atij të cilit i ka lexuar një libër tjetër. Ndihet, në një farë mënyre, më i sigurt ndaj kësaj gjëje. Por ajo që unë mund të shquaj nga gjithë kjo vazhdë librash të botuara dhe të ecura me sukses në tregun shqiptar dhe në lexuesin shqiptar. do të veçoja “Yjet nuk vishen kështu”!

Blue sky : Pse, çka e bën të veçantë ?

Elvira Dones : Është libri më i vështirë, për mua si grua dhe si shkrimtare, për ta shkruar dhe ka qenë natyrisht libri me një realitet tepër të ashpër të cilin shqiptarët vet, e kam fjalën për shqiptarët brenda Shqipërisë së atëhershme, sepse problemi i prostitucionit dhe shfrytezimit të njeriut doli në atë moment dhe u hap, shpërtheu si një falangë e madhe në Shqipëri. Shqiptarët vet ishin të papërgatitur për atë lloj dhimbjeje që dilte nga Shqipëria, për aq shumë të keqe që dilte nga Shipëria. Kështu që unë u mundova shumë kohë tek mblidhja materialin për atë libër. Mu desh të bëja një vit e gjysmë hulumtim të thellë dhe skrupuloz për të qenë unë vet e bindur në vërtetësinë e asaj që po shkruaja, deri në hollesinë më të vogël, sepse ishte larg prej meje, çfarëdolloj qëllimi që të bëja, skandalizëm apo të bëja senzacion ! Por, natyrisht pas mbarimit të shkruarjes së librit i erdhi momenti i botimit ! I druhesha përballjes me lexuesin me një temë kaq të dhimbshme dhe kaq të fortë sepse sidoqofë, Shqipëria po kalonte një moment tepër të vështirë dhe dramatik.

Blue sky : Kur jemi te “Yjet nuk vishen kështu” unë atë e kam kuptuar si një akuzë, tërheqje vëmendje dhe thirrje për ndihmë. Keni akuzuar në të njejtën kohë Shqipërinë dhe Italinë për indiferencën e tyre, është kështu ?



Elvira Dones : Unë kam akuzuar më shumë të keqën dhe jam munduar ta përshkruaj. Ai libër ka disa shtresa si çfarëdolloj libri tjetër, si çfarëdo vepre artistike ! Ka disa pikëvështrime dhe varet tash cili është pikëvështrimi që merr çdo person i cili merr librin në dorë për ta lexuar. Po, është një libër mbi të keqen. Është një libër mbi tradhëtimin e ndjenjave të shqiptarëve nëpër rrugët e Evropës. Është një libër në të cilin unë nuk doja të akuzoja, por doja të kuptoja edhe unë vetë, se si po ndodhte gjithë kjo e keqe e madhe. Kështu që, duke e mbledhur materialin, pashë që mënyra më e mirë për ta shkruar ishte pikërisht që të ishte si një bombë, një e keqe e përshkruar pa dorëza, një e keqe që doli vërtet nga Shqipëria, nga 50 vjet mbyllje, nga 50 vjet varfëri, nga 50 vjet të ndjenjave të mbyllura në një sirtar të ndrytur dhe të cilat ne shqiptarët nuk kishim mundësi t’i realizonim ! Pastaj natyrisht, kur e përshkruan të keqen, në një farë mënyre, ke dhe mundësi ta shikosh përballë në sy dhe të mundohesh pastaj pak e nga pak të fillosh ta korrigjosh apo ta mbash nën fre ! Qëllimi i librit ishte më shumë një lloj përshkrimi, për mua vet dhe për tokën time, të asaj dhimbjeje që toka ime kish kaluar dhe po kalonte në atë moment.



Blue sky : Janë pikërisht vitet ‘90-të që ju kanë lënë shumë gjurmë si duket juve dhe kjo sikur ju dhemb më shumë ! E shprehni këtë edhe nëpër librat e tjerë, romanet, tregimet etj.?

Elvira Dones : Vitet ‘90 kanë qenë për gjithë shqiptarinë, për shqiptarinë në të dy anët e kufirit, vite të dhimbshme ! Jo sepse vitet tjera nuk kanë qenë të dhimbshme, krejt e kundërta, por këto vitet e transfotrmimit të madh kanë qenë si një rrëmet i llahtarshëm për Shqipërinë. Dhe unë, duke qenë jasht Shqipërisë, duke shkuar thjesht si vizitore, ose si hulumtuese, ose si gazetare, sepse ndërkohë punës sime si shkrimtare i kam vënë në krah punën e gazetarisë, u bënë vite tashmë, dhe duke mbajtë kontakte të rregullta me miqtë e mi, jo vetëm në Shqipëri po edhe me miqtë dhe shoqet e mia në Kosovë, më interesonte shumë ta përshkruaja këtë periudhë transformimi. Më pëlqente shumë ta shikoja edhe me syrin e dikujt që e njeh mirë atë botë, por në të njejtën kohë duke qenë këtu jasht arrinë të krijosh një lloj shkeputje aq të shëndetshme sa që mund të duhet për të përshkruar pastaj faktet, sepse nganjëherë kur njeriu është brenda në vorbullën e ngjarjeve e ka me të vështirë t’i shikojë me një lloj qartësie mendore më të madhe.



Blue sky : Tashmë keni profilin tuaj “Alla Dones “ do thosha unë ! Ishte ky imixh krijues spontan apo i planifikuar ?

Elvira Dones : Po njeriu nuk bënë asgjë të planifikuar kur ulet për të shkruar dhe krijon një stil të vetin, ajo është mënyra ime e të shkruarit. Natyrisht krejtësisht e palidhur me faktin se si do të gjykojë pastaj publiku sepse në radhë të parë shkrimtari, e kotë të bëjë njëqind e një teorira, shkruan për veten e tij sepse e ka përbrenda vetes dhe është i lindur për atë punë ! Ka lindur për të shkruar dhe nuk jeton dot pa të shkruar dhe është si ajri që merr. Pastaj pak nga pak me kalimin e viteve, me krijimin e një përvoje, krijohet një stil qartësisht i përcaktuar. Nëqoftëse tashti mund të ketë një stil ”Alla Dones” unë jam e lumtur për këtë.

Blue sky : Dikush ka thënë se ju jeni zëvendësuesja e Kadaresë. Si ndiheni për këtë - keni koment ?
Elvira Dones : Ah unë i kam shumë zët etiketat përgjithësisht. Është një etiketë që natyrisht do të më bëntë një nder shumë të madh ! Nuk është se nuk më bën nder një etiketë e tillë por i kam pak zët etiketat përgjithësisht sepse janë mënyra më e lehtë për të krijuar shabllonet. Kadareja është natyrisht një nga shkrimtarët tanë më të rëndësishëm dhe më të nderuar, dhe, ka qenë një burim frymëzimi dhe mësimi, një lloj shkolle për të gjithë ne, sidomos të rinjtë shqiptarë të asaj kohe nën diktaturë, kur i vetmi shkrimtar që ne e lexonim me ëndjen më të madhe dhe kërkonim të kuptonim dhe imitonim në një farë mënyre ishte Kadareja. Por, duke mbaruar së thëni këtë ne kemi pak manire ! Ky më i miri, ai më i miri, vendi më i lashtë, shkrimtari më i madh, përse ? Ajo që për mua është e rëndësishme, është që të ketë pena shqiptare që të shkruajë ! Secila prej tyre pastaj ka të metat e veta ! Një shkrimtar, një shkrimtare, mund të shquhet për diçka e dikush tjetër për diçka tjetër. Që të shkojë një vend përpara dhe faktorët që e bëjnë të madhe ose të cilsueshme një letërsi, është pjesëmarrja e disa penave, e shumë penave të mira dhe të kthjellta dhe të thella, jo vetëm me një ose dy pena ! Kështu që, siç ju thash në fillim, më bën nder kjo lloj etikete por nga ana tjetër i kam pak zët etiketat pikërisht sepse krijojnë shabllone.



Blue sky : Po të qëndronit në Tiranë znj.Dones, a do të ishit kjo që jeni sot ?

Elvira Dones : Nuk e di ! Është pyetje shumë e bukur që ma bëni, ma kanë bërë edhe hera të tjera po kishte kohë që nuk ma bënin më. Jeta e njeriut gjithnjë mund të marrë këtë kthesë apo atë kthesë. Nuk e di se cila do të kishte qenë Elvira Dones po të kishte mbetur në Shqipëri ! Di që duke jetuar në Zvicër më ka dhembur shumë ky lloj kalimi sepse çdo emigrim ka
dhimbjet e veta. Po nga ana tjetër më ka dhënë atë lloj qetësie, apo atë lloj rracionaliteti që ka ajo që quhet Midell Europe (Evropë Qëndrore), një lloj racionaliteti që ne shqiptarët shpeshherë nuk e kemi. Kështu që unë jam fatlume ! E quaj veten fatlume për faktin se jam shkrimtare shqiptare sepse ne ballkanasit dhimbjen edhe zjarrin e kemi këtu brenda vetes, është lindur me ne. Nga ana tjetër kemi nevojë shumë për këtë racionalitet për barazpeshimin, për lënjen e gjakut dhe të emotivitetit një anë, dhe analizimin e gjërave. Nuk di si do të kisha qenë po të isha thjesht në Tiranë gjithë këto vite ! Di atë që jam tani dhe jam e kënaqur për këtë që jam tani ! Shpeshherë më mungon Shqipëria dhe atëherë shkoj me vrap atje dhe thith gjithçka nga ajo që në ata muaj e kam mësuar vetëm nëpërmjet gazetave, por nuk e kam mësuar gojarisht përpara një kafeje me shoqërinë time, në kafetë e Tiranës .

Blue sky : Kur largoheni nga Tirana çfarë merrni me vete ?

Elvira Dones : Një copë të Shqipërisë gjithmonë e kam me vete ! Ah, çfarë marr me vete ? Mbresat, kujtimet, ndoshta tema për tregime të tjera për libra të tjerë, dhimbje të tjera Shqipërie ...Sikur të isha vetëm shkrimtare, që shkon nëpër kafenetë e bukura të Tiranës, do të më mungonte diçka e madhe sepse miqtë e mi pjesa më e madhe vërtet mund të më japin një material shumë të madh për sa i përket “know how“ për sa i përket njohurisë së asaj që po ndodh në vend nga ana politike, nga ana shoqërore e kështu me radhe, por është puna ime si gazetare ajo që më jep mundësinë që të shkoj në skutat e Shqipërisë, atje ku pasuria nuk është e madhe, aty ku varfëria vazhdon të uluras akoma, aty ku shteti akoma mungon në mënyrën më të plotë…Kështu që marr nga Shqipëria, kur iki prj saj, lë një pjesë të zorrëve në Shqipëri, por marr ama një njohje të madhe të asaj që duhet bërë për Shqipërinë.

Blue sky : Dhe do të vazhdoni të jetoni edhe më tutje jasht atdheut, ose mos është pyetje e tepërt kjo ?
Elvira Dones : Jo, do të mbetem me siguri jasht atdheut, me periudha sa më të gjata qëndrimi në Shqipëri. Qëndrimi im jasht atdheut është i lidhur me shkollat e fëmijëve. Djali ka lindur në Shqipëri por të gjitha shkollat i ka bërë këtu dhe ka gjithë miqësitë e tij dhe ka të dashurën e tij, është i lidhur me Zvicrrën. Ndërsa vajza ka lindur në Zvicër, im shoq është zvicërran dhe unë nuk kam asnjë të drejtë ta shkëpus familjen në dysh, kështu që mundohem të bëjë gjithmonë ambasadorin e të dy palëve dhe të shkoj në Shqipëri edhe me fëmijët, por nuk mund t’i heq ata prej shkollës dhe prej vendit ku jetojnë.

Blue sky : A e përcillni krijimtarinë në hapsirën shqiptare, edhe në Kosovë sigurisht, dhe a mund të na thoni ndonjë vlerësim të shkurtër ?

Elvira Dones : Të autorëve shqiptarë e keni fjalën ?

Blue sky : Po, të atyre shqiptarë në Kosovë e Shqipëri

Elvira Dones : Oh, unë jam e lidhur me veprën e Ali Podrimjes ! Jam një adhuruese e veprës së zgjedhur të Martin Camajt, natyrisht lexoj Kadarenë, natyrisht lexoj Diana Çulin, natyrisht lexoj Bashkim Shehun, Mimoza Ahmetin, Arbër Markon…Janë shumë autorë shqiptarë të cilët i mbaj në bibliotekën time dhe shpeshherë i shfletoj, jo vetëm për një dashuri për gjuhën time por edhe për të ditur dhe për t’u mbajtur e azhurnuar se çfarë shkruajnë kolegët e mi dhe cili është niveli. P.sh. nga autorët bashkëkohorë, të rinj, me të rinj në moshë, vlerësoj shumë Ridvan Dibrën, vlerësoj shumë Ardian Kyçykun.

Blue sky : Kritika e huaj ju ka pritë shumë mirë, pra keni lexuesit tuaj edhe jasht Shqipërisë ! Keni takuar ndonjërin prej tyre ose a mbani ndonjë korrospodencë me ndonjërin prej tyre, çfarë thonë ata ?

Elvira Dones : Po, shpeshherë jam në kontakt të rregullt me ju ! E dini, kritika shpeshherë të kontakton pikërisht për intervista ose shpeshherë për të më treguar se kanë botuar diçka nga krijimtaria ime në gazetën X apo në magazin Y. Po, jam e lumtur sepse librat kanë pasë vërtet sukses dhe kritika i ka vlerësuar shumë dhe ky në thelb është suksesi dhe kënaqësia më e madhe e një autori, sepse shitja ka të bëjë me anën komerciale por suksesi i kritikës ka të bëjë me vlerën e vet. Do të isha hipokrite po të thosha se kjo gjë nuk ma përkëdhel egon dhe nuk më jep kënaqësi të madhe brenda vetes. Gazetat shkruajnë here pas herë edhe në pjesën e Zvicrres italiane ku unë jetoj. Shpeshherë jam prezente në shtypin e këtushëm, jo vetëm me artikuj. Herë pas herë me editorial në shtypin e këtushëm dhe here pas herë edhe me artikuj që ata shkruajnë rreth librave të mi. Këto kohë pastaj kanë qenë ditë pjellore dhe për faktin se ” Yjet nuk vishen kështu” do të bëhet film. Do të jetë një koprodukcion midis Zvicrrës, Italisë, Francës dhe Anglisë, me një regjisor shqiptar dhe natyrisht, pjesa më e madhe e aktorëve do të jenë shqiptarë. Filmi do të xhirohet midis Shqipërisë, Iitalisë, Francës ndoshta edhe Anglisë, varet pastaj edhe nga koproduktorët. Shtëpia bazë e produkcionit të filmit do të jetë një shtëpi zvicërane.

Blue sky : Po ju e thatë se shkruani edhe skenare, janë të bazuara të gjitha në romanet tuaja apo ka diçka jasht tyre ?

Elvira Dones : Jo, dy prej skenareve janë me metrazh të gjatë dhe janë të bazuar në dy librat e mi, po në ndërkohë jam duke punuar në një temë origjinale që do të jetë edhe ai një film artistik që nuk ka të bëjë apsolutisht me librat e mi, është një temë krejt tjetër.

Blue sky : A është bërë ndonjë hap më shumë drejt hedhjes në celluloid të këtyre skenareve ?

Elvira Dones : Njëri prej këtyre skenareve, të cilin e kam mbaruar e dorëzuar, është në fazë xhirimesh. Është një prodhim i Televizionit zvicëran; një film serial me ngjarje që zhvillohen kryekëput mes Zvicrës e vendeve që e rrethojnë. Titulli është "Roje kufiri". Xhirimet duhet të mbarojnë në muajin maj. Skenari tjetër bazohet mbi romanin tim "Ditë e bardhë e fyer" e do jetë një prodhim evropian, kryesisht zviceran. Është ende në fazë punimi, pra ende nuk kam mbaruar së shkruari skenarin...

Blue sky : Si është puna me filmin “Yjet nuk vishen kështu” ? Kanë filluar xhirimet siç është pritur ?
Elvira Dones : Jo, ende nuk kanë filluar. Proceset kinetamografike janë gjithmonë të gjata e tejet të ndërlikuara për çështje financiaro-organizative. Skenari ka mbaruar me kohë e producentët zvicëranë e francezë merren së bashku me përfundimin e marrëveshjeve me një palë prodhuese italiane e cila i duhet filmit patjetër për ekzigjenca xhirimi e më vonë distribucioni. Në gjysmën e parë të këtij viti gjithçka do të marrë një udhë konkrete.

Blue sky : Ju jeni shumë e suksesshme edhe në gjininë e tregimit ! Ku ndiheni më mirë, në ç’gjini ? Unë, ta zëmë, kur lexoj tregimin tuaj kam përshtypjen se ndodhem në një teatër !

Elvira Dones : Unë gëzohem shumë që tregimi akoma si gjini ecën shumë mirë në Shqipëri. Nuk i njoh të dhënat e sakta për Kosovën por di që në Shqipëri nga ana tjetër, sepse për mua Shqipëria është e gjitha një në kuptimin që kemi të njejtën gjuhë dhe jemi i njejti popull, por duke pasur ndryshime në distribucion, në shpërndarjen e librit, unë njoh më mirë nga të dhënat atë që më ofrojnë botuesit e mi në Shqipëri dhe e di që akoma tregimi në Shqipëri shitet dhe akoma tregimi iu intereson edhe brezave të rinj për të më lexuar, dhe, kjo është një lumturi e madhe sepse nuk ndodh e njejta gjë në tregun italian apo në tregun spanjoll, të cilët tregimin në njëfarë mënyre gati e kanë braktisur. Tregimi për mua mbetet një gjini shumë e vyeshme sepse e vë shkrimtarin gjithmonë në një provë të madhe, sepse nëqoftëse romani duke qenë i shumfaqshëm ka një tjetër lloj ritmi, tregimi në një farë mënyre është i pamëshirshëm sepse çdo fjalë duhet të jetë e përllogaritur, nuk të lë vend për shkapërderdhje të mëdha. Tregimi, për nga saktësia dhe për nga skrupoloziteti i çdo fjale, është më pranë poezisë sesa romanit të vërtetë, pikërisht për ritme të ndryshme që ka. Kështu që mua më pëlqen tregimi pikërisht për këtë lloj gjëje sepse është një ushtrim stili, në njëfarë mënyre.

Blue sky : Znj.Dones ju jeni rrebeluar, keni thyer tabutë, kjo ju bënë të veçantë edhe ndoshta më të lexuaren e kohëve të fundit në Shqipëri, tashti së voni edhe në Kosovë. Jeni shkrimtarja më e guximshme ! Keni menduar se mund të ju kushtojë kjo ?

Elvira Dones : E kam menduar shumë here, po dhe shpeshherë jo me zemër të lehtë sepse para se ta quaj veten shkrimtare misioni im në jetë janë dy femijët e mi. Heronjtë janë tjetër gjë ! Unë bëj pjesën time të vogël fare, aq të vogël sa mund të bëj, por edhe kjo pjesë e vogël duke kapur disa tema që janë aspak të lehta dhe janë shumë delikate dhe natyrisht gjëja e parë që të bën të mendosh është mirëqenja e fëmijëve të tu, por njeriu nuk mund të dalë jasht vetvetes fillon dhe bën diçka, fillon dhe hulumton rreth një teme dhe pastaj i hapet materiali nëpër duar, atëherë mbetet përpara dilemës të vazhdojë të shkojë deri në fund apo të qëndrojë e ta braktisi atë temë. Unë kam menduar se sidoqoftë edhe midis rrezikshmërisë së temës, në thelb publiku shqiptar më ka thënë falëmnderit edhe për guximin e këtyre gjërave. Pastaj t’ ju them të drejtën për asnjë lloj modestie false nuk më duket vetja e guximshme ! I quaj më të guximshëm shumë gazetarë shqiptarë, ose kosovarë të Kosovës, që prekin, kanë prekur ose vazhdojnë të prekin tema delikate me dorë duke qenë aty Brenda, duke e pasur rrezikun përditë mbi kokë ! Ata po, unë i quaj shumë më të guximshëm ndërsa për mua është disi edhe ndoshta pak edhe më e lehtë të jem e guximshme në këto kushte.

Blue sky : Vitin e kaluar botuat librin e fundit nga “Trilogjia e dhimbjes”- romanin “Më pas heshtja”. Si e kanë pritur lexuesit -Po kritika, cili ka qenë reagimi ?

Elvira Dones : Nuk di të të përgjigjem për këtë. Libri është shitur me sukses dhe ka mbaruar tirazhin e vet. Do të ribotohet sërish këto javë. Por nuk di të të them më shumë rreth kritikës këto kohë . (A ekziston një kritikë e mirëfilltë në Shqipëri ? Jemi ende larg një diçkaje të tille...). "Më pas heshtja" është një roman ekzistencial e me disa plane leximi... Unë ndërkohë jetoj e punoj në Shtetet e Bashkuara e për mungesë kohe e shumë angazhime nuk jam munduar të mbahem në dijeni të çdo gjëje që shkruhet a thuhet në Shqipëri.

Blue sky : A do të presim sivjet botimin e ndonjë libri të ri ?

Elvira Dones : Nuk besoj se do të dalë diçka e imja në 2005. Por në 2005 do të dalë në Francë romani im "Yjet nuk vishen kështu" i cili do të botohet nga shtëpia botuese Anne Carrière e Parisit, e me siguri do të botohet në Itali pjesa e tretë e Trilogjisë së dhimbjes: "Më pas heshtja". Dokumentari televiziv "I ngujuar", të cilin e xhirova në malet shqiptare për Televizionin Zviceran në pranverë 2004, ka hyrë në finalistët e Festivalit të gazetarisë e filmit dokumentar FIPA në Biarritz të Francës dhe do të shfaqet në datën 20 janar në Biarritz.

Blue sky : Çka jeni duke punuar këto kohë ?

Elvira Dones : Jam duke punuar mbi një roman të ri të cilin po e shkruaj këtë herë në gjuhën italiane. Ky roman lindi kështu brenda meje, në gjuhën që në thelb lëvroj prej vitesh e që deri më sot kam përdorur vetëm në gazetari e kinema. Po punoj gjithashtu mbi një vëllim me tregime në shqip, e një roman po në shqip i cili është në fazë krejt fillestare. Do të më pëlqente të mund ta vija këtë të fundit në maje të prioriteteve të mia krijuese në këtë moment, pasi është një roman të cilin ëndërroj ta shkruaj prej katër vitesh. Është romani që rrëfen për Kosovën, por që kurrë nuk kam guxuar ta shkruaj pa ardhur për një periudhë kohe më të gjatë atje. Kam nevojë të vi e të flas me njerëzit. Kam nevojë t'u vë krah materialit të mbledhur e arkivave të gazetave, rrëfimet gojore, pasuria më e madhe për të rrëfyer shpirtin e një populli. Kjo mundësi më ka munguar, ndaj projekti mbetet pezull...Por angazhimet gazetareske sa më shumë rrjedhin muajt aq më shumë më marrin kohë, ndaj të tre proceset krijuese gërshetohen me shoshoqen. Kështu që orëve të letërsisë u duhet t'iu zhvas hapësirë për punën gazetareske.

Blue sky : Miqtë e mi, derisa po flisja për ju, më thoshin : shqiptare është Elvira Dones ? ! Prej nga ky mbiemër, ngase mbiemri pak i ngatërronte ata që nuk kishin lexuar asgjë nga ju ?

Elvira Dones : O, është një anekdotë fare e thjeshtë. Është mbiemri i tim shoqi. Im shoq quhet Vasko Dones. I kam, thjeshtë, adoptuar mbiemrin sepse mbiemri im si vajzë ishte Liçaj, por në italisht shkruhej krejt tjetër dhe gjithmonë ma ngatërronin dhe sa herë do të rrija ta shpjegoja nga e para kështu që i rash shkurt dhe përdora mbiemrin e tim shoqi.

Blue sky : Zonja Dones, ju falënderoj shumë për këtë bashkëbisedim !

Elvira Dones : Ju falënderoj unë juve !

Blue sky : Ju presim në Kosovë dhe sigurisht do të jeni edhe drejtpërdrejt në programin tone !

Elvira Dones : Me shumë kënaqësi, me kënaqësinë më të madhe.


intervistoi Flora Durmishi “Blue Sky” Janar,2005


Disa vlerësime të kolegëve të Elvira Donesit në Prishtinë dhe Tiranë


Robert Elsie

Gëzohem shumë në mënyrë të veçantë që po rritet interesimi për shkrimtaren Elvira Dones të cilën unë e cilësoj si njërën ndër shkrimtaret më interesante të brezit të ri që ka tani. Shoh që edhe veprat e saj priten mire jasht botës shqiptare. Ka dy romane në gjuhën italiane. Ka disa përkthime italisht, rumanisht …dhe shpresoj që veprat e saj do të njihen edhe në botë gjë që është e vështirë për shkrimtarët shqiptarë, në mungesë të përkthyesve. Por ajo ka diçka për të thënë, ka një mesazh të qartë në romanet e saj dhe unë e çmoj dhe i uroj gjithë të mirat në vazhdim për krijimtarinë e saj letrare.

Dr.Agim Vinca

Elvira Dones është padyshim njëra ndër femrat më të talentuara që krijojnë sot në gjuhën shqipe. Në një studim timin për letërsinë shqipe të fundshekullit unë e konsideroj atë si një zbulim të periudhës 1990-2000, pra të dekadës së fundit të shekullit XX. Dy janë për mendimin tim tiparet themelore për të cilat vlen të përshëndetet shfaçja e kësaj krijueseje në letërsinë shqipe : talenti dhe guximi.
Në veprat e saj siç janë : përmbledhja me tregime “Lule të gabuara” 1999, romani “Yjet nuk vishen kështu” 2000, romani “Ditë e bardhë e fyer” 2001 etj. Ajo trajton tema të nxehta të guximshme me të cilat nuk janë marrë sa duhet krijuesit e tjerë shqiptarë siç janë prostitucioni, droga, krimi, kriza e Kosovës, egzodi dhe tema të tjera bashkëkohore dhe sjell stilin e saj të të rrëfyerit që është në funksion të përmbajtjes së veprave të saj dhe në pajtim me të do të thosha. Përveç kësaj Elvira Dones shquhet edhe me shkathtësinë e rrëfimit me gjuhën e gjallë dhe inventive, jasht kallëpeve, me aftësinë e të vrejturit të fenomeneve dhe fateve njerëzore, me aftësinë e krijimit të situatave dhe karaktereve, me njohjen e psikologjisë së njerëzve dhe zotërimin e zhargonit të idiomës së tyre autentike deri në nuancat më të holla si edhe me elemente të tjera që e bëjnë prozën e saj të vecantë kurse atë një individualitet të spikatur të prozës shqipe të kohës sonë. Edhe pse jeton dhe krijon në botën e jashtme ajo është shumë e lidhur me jetën dhe problematikën shqiptare. Në kohën tonë, kur në kulturën tonë hetohet aty këtu një tendencë kozmopolitizmi, kujtoj se edhe kjo paraqet padyshim një vlerë dhe meritë të krijimtarisë së kësaj autoreje.

Aurel Plasari

Elvira Donesi është një emër tanimë me zë në letërsinë shqipe dhe që po i ndihet zëri edhe në letërsinë evropiane. Madje paradoksalisht, në letërsinë shqipe ende e padëgjuar sa do të duhej, ndërkohë që në letërsinë e kontinentit ajo me siguri do të tërheq vëmendjen gjithënjë më dendur. Paradoks i njohur dhe i vjetër ky për mjaft shkrimtarë të mirë të letërsisë shqipe të cilët kanë qenë të rrethuar prej tij. Mendoj që shkrimtarët modern shqiptarë duhet të përjetojnë një kënaqësi të posaçme gjallimi në të njejtën bashkësi me të, thithjen e të njejtit ajër frymëzues që thith edhe ajo, ndierjen pranë të modelit të saj të vaçant prej shkrimtareje si ajo që e përfshinë vetën në realitetet tona me imponimin e një burri, por edhe me sharmin dhe delikatesen e një gruaje



Sazana Çapriqi

Elvira Dones është njëra ndër shkrimtaret e mia më të preferuara. E lexoj me kënaqësi dhe e çmoj shumë për mjeshtrinë e saj artistike dhe guximin intelektual. Po të lexosh ndonjë nga veprat e Elvirës do të thotë për të kërkuar të lexosh të gjitha veprat e saj. Kështu më ndodhi mua ! Një tipar i dallueshëm i artit të saj, përveç tjerash, është mënyra e shtjellimit të personazheve, depërtimi i thellë në shpirtin e tyre. Te romani “Yjet…” personazhet gra i nënshtrohen një dhune të paparë që është e vështirë të kuptohet, megjithatë ato ruajnë në vete një ndjeshmëri të madhe humane, njerëzore, para së cilës nuk mund të jesh indiferent Pastaj ajo ndërton një galeri të tërë personazhesh komplekse. Temën e rëndë të prostitucionit apo të drogës, të vuajtjeve të mëdha shpirtërore, Elvira i trajton në mënyrë artistike dhe me një gjuhë të liruar nga konvencionaliteti i shoqërisë. Për Elvirën nuk ka barriera të cilat nuk kanë ekzistuar për shkrimtarët. Ajo i kapërcen të gjitha me një lehtësi të natyrshme dhe paralelisht para lexuesit del me një spontanitet të natyrshëm krijues.

Demir Gjergji

Elvira Dones është një nga ato shkrimtaret që i përket asaj periudhe që mund të quhet nga më interesantet në historinë e Shqipërisë. Është pikërisht ajo periudhë kur Shqipëria u ç’izolua. Pra doli nga rrethimi i saj i diktaturës dhe hyri në një metropol, e çuditshme dhe shume, shumë e befasuar qoftë për veten e saj, qoftë dhe për botën ku u fut. Ajo vjen nga diktatura dhe shkon në një xhungël metropolitane. Pra si e tillë ajo bën një letërsi shumë interesante. Në veprat e saj “Yjet nuk vishen kështu “ , ”Dashuri e huaj”, ”Ditë e bardhë e fyer”, ”Lule të gabuara”, ”Kardigan” dhe sidomos “I love Tom Hanks”, janë një letërsi ndryshe nga letërsia që deri në të ’90 ishte shkruar në Shqipëri, madje, madje do të thosha se është një letërsi ndryshe edhe nga shumë shkrimtarë që shkruajnë këtu në Shqipëri. Një gjë interesante vërehet te Elvira Donesi se ajo është vëret produkt i këtij shpërthimi të Shqipërisë në Evropë, por është një produkt i mirë i kësaj Shqipërie d.m.th. ajo ka ditur të marrë nga Evropa, ka ditur të marrë nga metropoli, duke dalë nga diktatura, atë të mirë, atë qytetërim, atë modernitet dhe këtë ka ditur ta shkrijë aq mirë në letërsinë e saj. Veç një gjë vërej me brengë se duke studiuar me vëmendje atë që shkruhet për letërsinë e Elvira Donesit, të kësaj shkrimtareje kaq interesante shqiptare, një heshtje të kritikës brenda shtetit Shqiptar, të vë në dyshim gati, gati, a ka kritikë në Shqipëri dhe një vëmendje kaq e madhe dhe një vlerësim kaq i rëndësishëm i shumë kritikëve, i shumë shkrimtarëve duke filluar që nga italianët, duke vazhduar pastaj me Podrimen e Kosovës, me Beqë Cufajn i cili ka dhënë një vlerësim mjaft interesant për të dhe duke vazhduar përtej Evropës, gati !!! Pra Elvira Dones vjen në letërsi duke tërhequr vëmendjen e botës, duke shkruar një letërsi edhe për botën edhe për Shqipërinë. Problemet e Shqipërisë të ngërthyera aq në mënyrë interesante me letërsinë evropiane, me realitetin evropian, vijnë tek letërsia e Donesit si një gjë kaq interesante për shumë e shumë lexues.
Elvira Dones ka ditur të marrë shumë nga kinemaja, duke skenarizuar disa nga veprat e saj, pra ka ditur të marrë edhe nga gazetaria duke formuar kështu një stilt ë saj të vetin.

Ali podrimja

Elvira Dones është romanciere e klasit të parë për mua. Merret kryesisht me fatin e njerëzve tanë në diasporë. Kam pasë nderin të lexoj disa romane të saj dhe më ka befasuar me mesazhet dhe kujdesin që tregon ndaj njerëzve tanë, sidomos ndaj femrës shqiptare në diasporë. Nga kjo shkrimtare besoj se në të ardhmen priten edhe shumë vepra të tjera të cilat do ta nderojnë jo vetëm atë si krijuese, po edhe Letërsinë Shqipe në përgjithësi.


Elvira Dones u lind në Durrës në vitin 1960. Ka diplomuar në Letërsi Shqipe dhe Letërsi Angleze në Universitetin Shtetëror të Tiranës. Nga tetori i vitit 1988 jeton dhe punon në Zvicër.

Në gjuhën shqipe ka publikuar :

DASHURI E HUAJ, roman, Tiranë, 1997 (Botuar në italisht, në vitin 1998, me titullin Senza Bagagli )

KARDIGAN, roman, Tiranë, 1998

LULE TË GABUARA, vëllim me tregime, Tiranë, 1999

YJET NUK VISHEN KËSHTU, roman, Elbasan, 2000
(Botuar në italisht me titullin SOLE BRUCIATO, Milano, 2001

DITË E BARDHË E FYER, roman, Elbasan, 2001

I LOVE TOM HANKS, tregime, Elbasan, 2002

MË PAS HESHTJA, roman, 2004

Romanet Yjet nuk vishen kështu, Ditë e bardhë e fyer dhe Më pas heshtja, janë pjesë të trilogjisë “Trilogjia e dhimbjes”

Elvira Dones është anëtare e Shoqatës Zvicerane të Shkrimtarëve (SSV-SSE-SSS)

Postuar më: Sb Blue Sky & Radio Kosova Staff me Jan 19, 05 | 12:32 pm