Tregim nga Robert Martiko

DEDALI DHE IKARUSI

Nga Robert Martiko


Porsa u futëm në oborrin e psikiatrisë së qytetit polak, dy tre të sëmurë psikikë, nga ata që të japin përshtypjen e gjysmë të shëruarit, na u drejtuan për t’u falur ndonjë cingare. Nuk jam amator i duhanit, mund t’u falja atyre gjithë mini purot e markës Villiger. Më intereson vetëm ambalazhi i tyre prej llamarine: për të vënë në të vidha të vogla dhe paisje orash të vjetra, të ndaluara prej kohësh...

Ndërkohë e dëgjoja shoferin e taksisë të më këshillonte se nëse doja të kisha përfitime materiale, të mos nxitohesha. T’i jepja Dedalit vetëm nje cigare dhe në vijim të dëgjoja prej tij dy histori falas. Sipas tij, kështu zbatohej më mirë në praktikë Adam Smithi. Me sa dukej, shoferit nuk i mungonin aspak njohuritë. Dikur kishte qënë student në fakultetin e ekonomisë, të cilin nuk e kishte përfunduar, më pas furnitor në një fabrikë gozhdësh, bulonash dhe zinxhirash. Sa për Dedalin, ky duhej të ishte një i çmendur krejt i padëmshëm: jo agresiv, i ngjashëm me ata që kishim takuar në oborrin e ngushtë të çmendinës.

Shoferi vijoi:

- Do të kesh rastin të dëgjosh dikë të cilin e thërrasin Dedal. Thotë se dikur ka qenë inxhiner mekanik. Tani nuk është veçse një i çmendur me dhëmbë të thyera dhe nofulla të shformuara keqas.

Gjatë gjithë rrugës për në spital shoferi m’u shfaq një përrua i vërtetë... Fjalët, gjestet dhe të qeshurat e tij nuk kishin të shterruar. Disa çaste më parë më ishte lutur të mos hidhja poshtë ambalazhin e kruasanit që kisha ngrënë atë mëngjes në praninë e tij, ngaqë letrën e saj të shkëlqyer donte ta ngjiste për zbukurim diku në tapicerinë e taksisë. Unë deri diku vuaj nga mizofobia: ushqimin e udhëtimit kisha vendosur ta mbaja me vehte, sëbashku me një shishe të vogël mbushur me miell gruri, aq të vlefshme në rastet kur të heq barku. Mbasi qe koha kur në gjithë Europën Lindore nuk njihej ende teknika e ambalazhimit me vakuum, madje, as parfumet apo rrobat e jashtme dhe të brendshme aq të kushtueshme të grave… Në psikiatri shkoja ngaqë doja të takoja atje të dashurën time, rreth të dyzetave. Punonte në atë kohë si infermiere. Isha njohur me të kur ajo kishte ardhur për shkëmbim përvoje profesionale në çmendinën e qytetit tim, ku punoj prej disa vitesh si elektriçist, hidraulik, furnitor dhe mirëmbajtës asensori .

Shoferi i taksisë duhej të ishte ngrohur deri në palcë nga purbuari im. Kjo duhej të ishte arsyeja që ai shfaqi dëshirën të parkonte veturën në oborrin e psikiatrisë. M’u ofrua vetë për të më shërbyer më tej. Madje, duke më çuar deri tek pavioni i Stefanisë. Kuptohet, në fillim doja t’i bëja surprizë së dashurës sime. Më mungonte prej një kohe të gjatë: dy-tri javë… Vetëm më pas u gjenda tek Dedali i sëmurë.

Si i infektuar prej mënyrave të shoferit, në fillim iu drejtova të çmendurit krejt pa takt:

- Eshtë e vërtetë se jeni inxhiner mekanik?…

Me parë i kisha zgjatur atij një grusht të mbushur plot me puro, të cilat ai më tha t’ia shtija në xhepin e këmishës së tij - uniformë me vija, ngaqë duart i kishte të lagura me ujë.

Tepër i gatshëm të bashkëpunojë me këdo që bënte një ofertë të tillë, i sëmuri m’u përgjigj fare thjesht:

- Po.

- Përse nuk punoni më?

- Ende punoj. Nuk e shikoni? - Më tregoi një çesmë të shkëlqyer prej bronzi, që atë çast e lante me sapun. Më parë e kishte fërkuar me rrjetë teli të mbështjellë në një leckë të qelbur, ku dalloheshin copa të imta duhani të grirë.

- Më parë ku punonit?

- Dikur babai tim kishte një fabrikë të madhe me më tepër se pesëdhjetë punëtorë. Prodhonim makarona të gjata deri dy-tre kilometra. Këto i shkurtonim pa pushim me hanxharë dhe shpata të shkurtra prej çeliku të zgjedhur: instrumental. Deri sa erdhi dita që fabrika u shtetëzua. Mua më mbajtën në punë si inxhinier, ndërsa babanë e futën në burgun - grody të Kara-Teteit. Një ditë vura re dy-tre punëtorë që delnin nga banja e përbashkët ku kishin kryer nevoja fizike. Në të vërtetë, njësoj siç bënin të tjerët me mua, veprova edhe unë me ta: i përgjova. Kurrë nuk i lanin duart me ujë. Edhe atë ditë iu drejtuan reparteve të brumit të makaronave pa i hapur aspak çezmat. U bëra vërejtje për duart e tyre të palara. Pas dy ditësh më dëbuan nga puna. Më pas më futën edhe mua në burgun kështjellë të Dukës së Lituanisë, ku gjeta aty babanë dhe djalin tim të vetëm.

-E pastaj?… Na trego historinë! Mos na vono! Ta hajë dreqi, kam lënë taksinë të ndezur, ngaqë nuk i punon motorinoja. Babai më pret për ta çuar për të parë një magazinë të re buzë rrugës kryesore, që duam të zemë me qira…

Shoferi filloi të ankohej. Ndërkohë, në lidhje me ndryshimin e tij të papritur dhe njëkohësisht për të shfajësuar atë dhe për të qetesuar vehten, mua më ra ndër mend Adam Smithi.

Porsa filloi tregimin, i sëmuri u duk sikur recitonte. Humbi gjithë natyrshmërinë e disa çasteve më parë, aq sa mua m’u duk, sikur për një çast, dikush ma kishte sjellë më afër…

- Im bir atëhere ishte 19 vjeç, kur e sollën në burgun kështjellë. Për të mos u ndodhur sëbashku me të, më transferuan diku në një burg tjetër. Ngandonjëherë e shikoja tim bir në ëndërr. Ndodhej në katin më të lartë të kështjellës, përbri një plaku të moshuar, për të cilin askush nuk dinte me siguri se sa kohë gjendej atje. Ndoshta prej kohës së Kazimirit të Parë. Prej familjes së tij të madhe kishte shumë kohë që nuk interesohej askush. Vetëm im bir iu ndodh pranë në çastet e fundit të jetës. Pothuajse nuk flisnin kurrë me njeri - tjetrin. Dhe kjo ngaqë plaku duhej ta ndiente vehten tepër të mërzitur, kur mendonte se si kishte përfunduar familja e tij e dikurshme. Ata të dy ishin nip dhe gjysh. Ky i fundit ishte im atë.

Një herë në njerën prej ditëve të lejuara për takim, në burgun e mësipërm u shfaq një familje izraelitësh. Thoshin se ishin të dërguar të Aaronit, vëllait të madh të Moisiut të Madh. Qysh në fillim rojave të burgut u deklaruan se kishin ardhur për t’u takuar me burrin e moshuar për të cilin tregoj më lart. Se përbënte për ta një njohje mjaft të vjetër. Gjatë kohës së takimit të shkurtër me të moshuarin, u habitën veçanrisht kur matanë hekurave të burgut dalluan edhe tim bir.

Pa humbur kohë i thanë:

- Çudi e madhe! Nuk dinim që ndodhesh ende këtu. Nuk na mban mend, por të njohim qysh prej kohës kur ishe i vogël. Të ndjerën nënën tënde, Ruthin e dashur, e kemi dashur aq shumë... Kujtonim se prej kohësh do të ishe arratisur nga burgu.

Ç’njerëz të çuditshëm janë izraelitët! Familja jonë gjithmonë ka pasur miqësi me ta. Gruaja ime ishte izraelite. Mjaftuan këto fjalë që tim bir ta godisnin deri në palcë, duke i futur përsëri në kokë idenë e rrezikshme të arratisjes nga Polonia. Përsëri u ndie njeri. Ngaqë ishte tepër i fuqishëm fizikisht, rrëzoi në tokë një kalorës shërbimi truplartë, në vijim një tjetër, më pas dy-tre këmbësorë... Edhe ata trupmëdhenj. Dikujt i rrëmbeu një kamion të madh, rrangallë e vërtetë. E tërhiqnin tri deve të fuqishme… Shtatlarta. Këto i qëlluan me kokë dërrasat e derës së jashtme të burgut. Edhe pse të perçinuara mbi shufra të trasha hekuri, dyert, nga goditjet e forta, u bënë copë - copë. Ranë përtokë. Kështu im bir mundi të dalë nga ai vend. Por nga ana e tij kjo nuk ishte veç çmenduri... Pasi gjithë ata njerëz, në këtë mënyrë të sulmuar prej tij, menjëhere do të rrëmbenin shpatat dhe automatikët. Do të lajmërohej Qendra e Kozakëve të Ukrainës dhe Dukati i Moskovit. Më pas si miza e lisit, njëzetekatërmijë fshatarë, anë e mbanë kështjellës do të ngriheshin në këmbë. Do të kontrollonin të gjitha shtigjet. Midis tyre do të merreshin vesh me parullat: “Gjahu i dhelprës”, “Briri i kaut”, “Trumpeta e ndryshkur”, “Çizmja e shqyer” apo “Makiaveli pa dhëmbë”… Do të organizoheshin kudo patrulla. Kështu nuk do të lejonin të fluturonte në ajër asnjë mizë cece e kryqëzuar. Me pak fjalë, do të përforcohej gjithë kufiri. Kështu, tim bir do ta kapnin me lehtësi. Por në të vërtetë, izraelitët e kishin lehtësuar shumë atë arratisje. Kishin arritur madje, të asgjësonin edhe disa nga fshatarët dhe rojtarët e tjerë të burgut. Kështu im bir, duke vazhduar rrugën drejt kufirit perëndimor të vendit, vazhdonte ta gjente ate të lirë. Ndërkohë ndiente një frikë të paprerë. Nuk ishte shaka kur mendonte se gjahtarët e tij të tmerrshëm, me agjentët e tyre specialë: Rozenkranc dhe Gildenstern, mund ta ndiqnin e përndiqnin edhe matanë atij vendi. Pas gjithë asaj rruge të gjatë me kamion, më në fund, shikonte vendin fqinj të përmatanë kufirit. Një grup turistësh të huaj: danezë ose finlandezë, në majën e një kodre të formuar prej pllakash shkëmbore, vrojtonin ato çaste ujin e një liqeni apo deti të kulluar të futur në tokë në formën e një fjordi të bukur. Ndonëse i arratisuri e ndiente se pas disa çastesh do të gjendej në botën e bukur të atyre turistave, frika e madhe prej ndjekësve të tij e shtrëngonte të mendonte se do ta ndiqnin edhe matanë kufirit. Kjo qe aresyeja që vendosi të bënte një lloj vetëvrasje të gënjeshtërt me makinë, duke u hedhur nga maja e kodrës ku ndodhej drejt e në ujin e kulluar të Geirangefiordit... Këtë e bëri ngaqë donte të humbiste gjurmët me çdo kusht. Në mënyrë që të shqyrtohej si i vrarë apo i asgjësuar. Plotësisht. Në botën e re ku shkonte të merrte një identitet të ri. Prandaj, edhe kur sëbashku me qerren me buaj zhytej gjithnjë e më thellë në thellësitë e ujrave të kaltra, ai vetëm mendonte se si të bënte më të përkryer humbjen e gjurmëve. I kamufluar, notonte papushim nën ujë. E mbajti gjatë frymën deri sa arriti tek bregu tjetër. Nëpërmjet një kallami të gjatë, gjithmonë duke qëndruar nën sipërfaqe, pa u shfaqur asnjëherë mbi ujë, vazhdonte të thithte me etje të pashuar ajrin e pastër të lirisë... Derisa u fry e u fry si tollumbace. Nuk plasi vetëm ngaqë turistat, për t’i dhënë zemër, i bërtisnin papushim: firth, firth, firth!… Dhe aber, aber, aber!…

-Tani na trego historinë e dytë: Dedalin dhe Ikarusin! Ç’është kështu!... Ky i pasuron gjithnjë e më shumë tregimet. Më parë i tregonte të shkurtra.

Shoferi i taksisë dukej qartë që nxitohej. Duhet të qe bërë pishman, që humbiste kohën e tij të çmuar, duke u marrë me shoqërimin tim.

Sa për të sëmurin, e ndryshoi krejt tonin e zërit. Erdh’ e u bë diçka i menduar. U gëzova akoma më shumë. Në këtë mënyrë, e ndieja më shumë pranë vehtes.

-Të dy: babë e bir notonim në një det të thellë. Kokën nuk e nxirrnim kurrë në sipërfaqe. Dhe ndonse nga thellësia nuk ndieja veç bezdi, krejt ndryshe vështroja tim bir të zhytej herë herë akoma më thellë… Duke e humbur krejt nga sytë. Lëvizjet i bënte tepër të shkathta, me shumë vendosmëri. Si për të më treguar se oksigjenin e sipërfaqes qe në gjendje ta merrte edhe nga ana e tejme, matanë fundit të detit. E dija që në atë krah gjendej Egjeu. Madje, edhe vetë mbretin e Athinës e dalluam të mbytur në rrënjët e një kallami të ndryshkur, me sy të zgurdulluar nga tmerri. Ekzistonte me të vërtetë një sipërfaqe e tillë. Edhe pse unë gabimisht kujtoja se në fund të detit nuk kishte sipërfaqe tjetër. Dukej se tim biri i mungonte ndjenja e lodhjes, frikës apo ankthit.. Ndërkohë që trupi im paraqitej i lodhur dhe i drobitur. Veçanrisht kur mendoja se, po të pësoja diçka, nuk do të arrija të mësoja dot kurrë në se pjella ime kishte arritur me të vërtetë të dilte në anën tjetër... Më dukej se shikoja brigjet e një ishulli të bukur, të rrethuar prej anijesh të vogla, si dhe dy - tri nëndetse egjiptiane apo angleze të tërhequra prej elefantësh deti veshur me skafandra bronzi. Im bir ende vazhdonte të zhytej edhe më thellë në ujë. Dhe këtë duhet ta bënte thjesht për të më treguar se unë nuk duhej të frikësohesha aspak nga thellësia. Diku në zhytjen e tij të fundit m’u duk se po shikoja ujë të turbulluar në ngjyrën e gjakut. Mund të shkaktohej nga rëra e Nilit. Dallova në vijim ca elika të shkëlqyera të përngjashme me ato të një grirëse mishi gjigande. Në të vërtetë, ishte motoskaf. Porsa ngrita kokën për të marrë frymë në sipërfaqe, ushtarët e Ivanit të Tmerrshëm më hipën në të, duke më goditur pa pushim me copat e elikës të thyera e coptuara nga kockat e forta të balenës Mobi Dik. Më godisnin pa mëshirë në kokë dhe fytyrë. Për të më kthyer përsëri në brigjet e vendit nga ku kishim tentuar të largoheshim... Pa djalin tim të vetëm, të cilin ndërkohë e kishin vrarë. Dergjej në kuvertë dy-tre metra larg meje.

Ndërkohë shoferi i taksisë porsa kishte dëgjuar për elefantët e nëndetses egjiptiane, skafandrat e bronzit dhe grirësen gjigande të mishit, kishte filluar të gajasej së qeshuri… Padashur e pyeta ç’profesion ushtronte babai i tij. Mu përgjigj duke më shkelur syrin me dashamirësi.

-Në fillim ishte oficer kufiri e më pas gardian burgu. Nëqoftëse do ta dish, babai im ia ka shtrëmbëruar nofullat në këtë farë feje. Të largohemi sa më parë! Më pret im atë. Kam lënë takim. Koha është flori!

Nuk iu përgjigja, ngaqë papritur vendosa të bëhem antipatik. Fytyra m’u vrejt. Pa egërsinë e duhur, mund të shfaqej qesharake. Eshtë diçka që e di qysh më parë. Parapëlqeva të marr qëndrimin tim më klasik: të mbylljes në vetvehte. I thashë shoferit se dëshiroja të prisja më mirë të dashurën time derisa të përfundonte turnin. Ndërkohë e mora me mend që babë e bir, të dy së bashku, nxitonin për të vënë në zbatim Adam Smithin.

Porsa qeshë larguar disa hapa nga i çmenduri, ky m’u drejtua me hapa të ngadalta. Ndërkohë, nuk e shikoja. Më arriti. Duke më rrahur lehtë shpatullat, më pëshpëriti në vesh ca fjalë që më bënë të rrënqethem nga koka deri në majat e këmbëve.

-I huaj i dashur, unë mendoj se ju duhet ta dini tashmë për bukuri që cikli i gjakut tejshoqërohet prej ciklit të plehrave. Sa për mua, nuk duhet të bëhet askush merak. Jam mjaft i kënaqur me jetën time të bukur. Këtu në çmendinë…

Frament nga Romani "NJE ÇMIM PER SHKRIMTARIN E VDEKJES " i autorit Robert Martiko

Mbi të gjitha, filluan të mungonin dhëmbët e arta. Qe koha kur timonieri im filloi të kalonte kriza të forta. Çdo mëngjes, porsa ngrihej nga gjumi, u bërtiste si i tërbuar qafir - malçikëve apo bojave të policisë sekrete, për të mbledhur me çdo kusht flori ose valutë të huaj. Jepte urdhër për të vrarë e burgosur sa më shumë njerëz, që kishin farefis qoftë edhe të largët, në Egjipt, Madagaskar, Ugandë, Mozambik a Tanzani, në vijim për t’u plaçkitur dollarët. Për të thënë të vërtetën, vrau shumë edhe nga xhanxhavitët apo jeniçerët e tij të dashur.

Gëzohesha edhe unë jashtë mase, në lidhje me këto spastrime, kryesisht për plaçkitjen e valutës apo grumbullimin e dhëmbëve të të vrarëve… Pasi Gbong Gongu im, ma kishte bërë të qartë, hapur. Nëpërmjet dollarëve të konfiskuar dhe dhëmbëve të artë të viktimave, poezitë apo shkrimet e mia, të dlira, do t’i bënte të njohura në gjithë botën. Siç shkruaj edhe më lart, timonieri nuk trashëgonte asnjë pasuri nga e ëma, përveç çοrapes së saj blu, koloniale, të mbushur deri në një të gjashtën me qindarka që paraqisnin koka mbretërish e mbretëreshash nga Madagaskari. Nuk mund të mos shqyrtohej si një koleksion me vlerë, mjaft i çuditshëm!…

Kur nëna e Gbong Gongut qe me qejf, zbrazte çorapen mbi një xham të trashë tavoline të rëndë, të ndërtuar me dru suedez. Bënin gjithë atë zhurmë qindarkat e saj të imta... Qe koha kur sahanlëpirësit lëshonin britma të forta habie e admirimi. Sipas rastit, përpiqesha të dallohesha ose jo. Varej kryekëput nga cilësia e admiruesve. Me bishtin e syrit, kurrë nuk mungoja të përgjoja, në çdo hap, humorin paranojak të timonierit.

Gbong Gongu më theksonte se i jepte rëndësi të jashtëzakonëshme librit të tij autobiografik, të cilin ia kisha propozuar unë.

E kullandrisa brenda një viti.



Ditën që i dhashë dorën e fundit ishte e enjte. Mesditë... Te shefi im u paraqita të premten. Në mbremje u kujdesa të bëja një banjë me ujë të vakët: marrë nga përroi Simba, i turbulluar, që rrjedh përbri kasolles sonë. U krodha deri në grykë në një fuçi të zbrazur rumi “Ylli i Kuq”. Ia kisha lipur Gbong Gongut. Ky u dha urdhër ndërtuesve të tribunave dhe këta ma dhuruan. Gruaja ime, Furaha, më lau kokën e shplau supet me kujdes. Ujin ma hodhi nëpërmjet një gavete të shpuar, kolonizatorësh gjermanë... Kur më ndihmonte të fshihesha, nëna ime Sanaa, Arti apo Lufta e Klasave, u ngrit çalë - çalë nga rrogozi e m’u hodh në qafë. Më puthi e lumtur në ballë.

Kur ditën tjetër u paraqita para komandantit tonë të nderuar, ky nuk u besonte syve. Në jo më shumë se tri - katër minuta, mblodhi rreth vehtes gjithë këshilltarët e tij të zgjedhur: të Politbyrosë. Përbënin kokat më të mençura të tribusë. Pas një muaji dhanë mendim. Meqënëse rastiste të organizohej Kongresi i Katërt i Partisë së Lupit, (Punës), Gbong Gongu ua fali vonesën. Gjetën vetëm disa gabime të vogla, ideologjike... të parëndësishme, sipas shefit. Më kot u merrte mendimin. Qe personi që i vinte vulën gjithçkaje vetë. Qeshë në gjëndje t’i koregjoja menjëherë gabimet. Nënkuptoj, kaluan edhe tre muaj e gjashtë ditë të tjera.

Kur pa të mbaruar veprën, Gbong Gongu, nuk mund ta merrni me mend çfarë gëzimi të madh ndjeu në shpirt ai njeri i dlirë...

I pari ai dhe unë pas tij, të dy, filluam të hidheshim përpjetë nga gëzimi. Gjithë furi iu vërsulëm njeri - tjetrit në qafë. Putheshim e përqafoheshim si majmunë të dashuruar. Kërcenim e hidheshim mbi divanë si një lloj antilope me brirë të gjata e quajtur impala. Kujdesesha se mos padashur e godisnin brirët e mia. Brohorisnim me gjithë fuqinë e mushkërive tona për Marksin, Engelsin, Leninin, Stalinin, Maon, Ho Shi Minin, Kim Ir Senin, Fidelin... disa minuta rresht, njësoj si nëpër mitingje me zezakët.

Prisja Gbong Gongun të zgjidhte i pari emrat e timonierëve të mësipërm... Vetëm në një rast u nxitova, duke shtuar në listë Pol Potin. Për dy - tre sekonda më ngriu gjaku, por me sa u duk në vijim, nuk pata asnjë problem. Madje, një vit më vonë, shefi im urdhëroi t’ia sillnin të pikturuar portretin e tij, për ta shtuar në koleksionin e madh të sallonit. Ishte një vepër e denjë e portretistit të famshëm të tribusë me emrin Maçkukambu. Nuk di çfarë të them, ndoshta unë u bëra shkak. Pas një viti bëra një poemë, ku kërkoja ngritjen e gijotinës së Robespierit francez në qëndrën e kryevendin tonë të quajtur Tarána. Në përngjashmëri me Pol Potin, kërkoja shfarosjen në masë të vëllezërve e bashkatdhetarëve të mi.

Meqënëse në kohën e dorëzimit të biografisë së timonierit, filloi të binte një shi i ngrohtë, tropikal, të dy vërshuam me një frymë, nga bangalóu-i ku gjendeshim, drejt e në shi. E kuptova menjëherë, që timonieri i kuq nuk përmbahej dot nga dëshira e flaktë të luante e qeshte me mua në ato çaste të lumtura. Kjo qe arsyeja që e lashë vehten të më rrëzonte në një parcelë me ca lule të bukura, të importuara nga Afrika e Jugut, të quajtura Maui ose Protea Mbretërore, kokëmëdha, të kultivuara me kujdes nga kryekopshtari i Bllokut të Udhëheqjes, marksisti Kidiebubi me origjinë nga Senegali. Pastaj timonieri filloi të më qëllonte me baltë e pleh të freskët nga parcela. Nga respekti i pakufishëm që ndieja, kuptohet, nuk mund të guxoja kurrësesi, ta godisja dhe unë. Sytë i mbaja të mbyllur fort. Qeshja papushim, me gjithë zemër, gojëhapur...

Derisa ndjeva papritur një shije të keqe.

Ndërkohë Gbobg Gongu nuk pushonte së bërtituri, duke përsëritur se ne të dy do të ngjallnim interes të jashtëzakonshëm nëpërmjet librave tanë të botuar në Europë. Përsëriste me mburrje se edhe ai qe shkrimtar, madje, i madh, shumë i madh. - “Patjetër!”... - përpiqesha të shtoja unë, edhe pse me gojën plot. Nejse, shkrimtar i thënçin... Bërtiste me sa kishte në kokë, duke theksuar se jeta e lumtur në tribu, në radhë të parë duhej propaganduar për të frymëzuar gjithë grupet marksiste - leniniste, gjithnjë e më shumë triumfatore e fitimtare të pandalshme, të shpërndara në gjithë botën!... Duke filluar nga Franca, ku dikur shefit tim i qe dhënë rasti për të filluar të studjonte.

Sipas tij, nuk qe e mundur të mos gjendej në çdo qytet kapitalist të Europës Plakë, të paktën një librari nostalgjike me lexues të etur për të mësuar hyneret apo mambo - xhambot e Stalinit, Maos, Fidel Kastros, Pol Potit apo vetë Gbong Gongut.

Ndërkohë, unë kisha ndaluar plotësisht të qeshja. Herë herë vetëm tentoja të ngërdhishesha. Villja papushim mbi orkidetë apo Proteat Reale, për shkak të një jashtëqitje me origjinë të panjohur, e cila, siç shkruaj më lart, papritur më kishte mbushur gojën.

Plot.

Ç’të bëja! Dihet, fauna e zhunglës është e shumëllojshme... Në të tilla raste është krejt e pamundur të përcaktohet kafsha fajtore, fjala vjen, për ta kapur, robëruar e në vijim, shpallur armike të betuar të idealeve të shenjta të marksizëm - leninzmit apo tribusë…

Kur më pa në atë gjendje të vajtueshme Gbong Gongu, nuk mund ta merrni dot me mend se çfarë të qeshura të forta e mbërthyen. Zakonisht, i ngadaltë në mendim, me sa u duk atë radhë, e mori me mend arsyen, jashtëqitjen në fjalë... brenda në gojën time. (Siç shkruaj edhe më lart, për mua edhe sot, kafsha fajtore e zhunglës është me origjinë krejt të panjohur). Timonieri i kuq filloi të buçiste e të jepte shenja vetëshpartallimi nga të qeshurit. Për një çast ndjeva frikë për të. Gjëmonte më fort nga bubullimat e shtërngatës tropikale. Edhe ato të uruara kishin disa minuta që godisnin si topat e komandantit gjerman, të mirënjohur në anët tona, fon Letou-Vorbek pa pushim e nuk dëgjonin të pushonin. Në të vërtetë, kishin kaluar dhjetë ditë plot pa rënë shi. Kishin të drejtë të trondisnin dheun, sëbashku me të qeshurat shtazarake të Gbong Gongut.

Sa për jashtëqitjen, duhej të qe taze. Tepër e freskët...

Edhe vetë kryekuzhinieri i nderuar, Vekesa, për t’u gjendur sa më parë pranë nesh, braktisi atë ditë gjithë kazanët e tenxheret me blozë. Pata përshtypjen sikur u dëgjuan të rrοkulliseshin me zhurmë menjëherë, pas daljes së tij nga kuzhina... Shërbëtorët, zezakët dhe gjithë banorët e bllokut, sa hap e mbyll sytë, edhe ata lanë punët. Na u gjendën afër, pa përjashtim, me kuç e me maç. Qeshnin edhe ata me lotë. I dalloja të na rrethonin plot dashuri, sëbashku me xhanxhavitët, bojat e qafir - malçikët, që nuk na ndaheshin kurrë. Asistonin në shfaqje, madje, edhe byroistët. Zgërdhiheshin edhe ata sëbashku me bubullimat e vetëtimat. Ndërkohë, edhe pse në atë gjendje të mjeruar, e parashikoja për bukuri që një ditë prej ditësh, këtyre të fundit do t’u binin prapa kokës...

Aq shumë u gajas nga të qeshurit Gbong Gongu, saqë ra përmbys në një shez - long të blerë në Antananarivo. Me sa u duk, harroi të ulej përsëmbari. U rrëzuan të dy sëbashku me zhurmë. Sa të hapje e të mbyllje sytë, rendën si shigjeta zulush ta ndihmonin gorrillat e tij të parë, si dhe dy doktorë personalë, që në tribu i thërrasim doktorë - magjistarë. Për fat, rezultoi që nuk kishte pësur asgjë nga rënia. Si ateist i betuar, lavdërova pa humbur kohë Perëndinë - Merimangë apo ndryshe Ananansin.

Ky më ra ndër mend i pari...

Kur timonieri im u ul e mori frymë thellë në një kolltuk të gjerë plastik, filloi të qeshte akoma më me tërbim. Porsa ndjeu të përqendrohej... Pak. Sigurisht, nuk mund të krahasohej kurrësesi ky lloj shpërthimi gjigant me të qeshurën lilipute, që lidhej me nënën e tij: kur shtrembëronte padashur emrin e Patris Lumumbës, në Lununda. Nëse e mbani mend...

Për të thënë të vërtetën, unë u përpoqa shumë të mos villja. Gabimisht mendova në fillim, për politesë, të mos i prishja qejfin, duke ripërcjellur të vjellat në stomak... Më mirë që organizmi nuk ma pranoi një gjë të tillë. U tregua më i ndershëm nga unë. Me timonierin tim u lidhëm shumë më tepër shpirtërisht nga ajo ditë... Budalla, me plot kuptimin e fjalës, u tregova nja dy herë, kur ushqimin dhe sekrecionet, sëbashku me jashtëqitjen në fjalë, tentova t’i rikapërdija. Të tretën nuk munda. Sinqerisht, nuk mundesha kurrësesi të përmbahesha.

Pa do të kisha bërë ç’është e mundur.

Nga ajo ditë Gbong Gongu, për shkak të kësaj ngarje të jashtëzakonshme, e harroi pothuajse krejt të ëmën e tij nëpër biseda. Kur qe në qejf, me anëtarët e rinj të Politbyrosë, ngaqë të vjetrit i vriste me copëzim gjymtyrësh, nuk kishin tjetër bisedë. Një e dy përmendnin mua. Të gjithë, pa përjashtim, binin përmbys nga të qeshurit. Kujt i shkonte ndër mend të provonte të bënte të kundërtën! Të guxonte të devijonte, sado pak…

Politikisht!...

Ndërkohë që unë, si një lloj harabeli i vogël, i njohur në tribu me emrin sqep - papagalli, me zemrën mal, fluturoja i lumtur në qiellin e shtatë... Nuk mund ta merrni me mend se sa herë në ditë e falënderoja fatin që timonieri im nuk u dëmtua ditën kur u përplas pas shez - longut të blerë në Madagaskari. Po të kishte vdekur a mbetur i paralizuar, qafir - malçikët do të më kishin vrarë patjetër me gurë. Ose mund të më varnin në qafë ndonjë kamerdare xhipsi kinez, tip Xing Fu, të mbushur me naftë. E në vijim, të më vinin zjarrin si agjent i fshehtë: anglo - amerikan, ndoshta persian, nuk di ç’të them. Deri më sot, në saje të karakterit tim të rrallë, në vija të përgjithshme, nuk më ka dalë pothuajse asgjë keq në jetë...

Në këtë mënyrë, të bashkuar me një miqësi të sinqertë, Gbong Gongu, sa herë binte fjala rreth ditës së jashtëqitjes së panjohur, nuk pushonte së përsërituri se ne kishim miq të shumtë, të cilët interesoheshin natë e ditë për mbarëvajtejet dhe sukseset tona. Pikërisht në këtë mënyrë, prej librit tim, të mbushur me gënjeshtra rreth heroizmit të rrallë të Gbong Gongut, filloi lindja ime si shkrimtar ose ndryshe, perëndimi i Zarathustrës… siç shkruan Niçja i Madh, në mënyrë figurative, në lidhje me supermenin e tij të famshëm, të ofruar për imitim masiv:..

Diçka dinte edhe ky.

………………………………………………………………………………...



Ndieja aq shumë nevojë, në fazën e parë, të mosnjohjes me Gbong Gongun... Mendoja se do të më duheshin të bëja përpjekje titanike, për t’u afruar e në vijim, të bëja pjesë plotësisht në rrethin e tij. Kjo do të thotë të jesh njeri me vullnet. T’i vësh vehtes një qëllim të caktuar në jetë. Dhe ta arrish atë me çdo kusht! Krenohem në këtë pikë… Madje, kur e mendoj thellë, nuk më vjen keq as për Ditën e të Vjellave, të lidhur me jashtëqitjen e kafshës së panjohur, e cila u bë për karierën time një lloj mane e vërtetë, mistike e hedhur me bujari nga vetë Djalli…

Artistit i duhet të sakrifikohet në emër të artit!...

Sa për dijeni: ende pa rënë Muri i Berlinit, Ditën e të Vjellave e kisha shënuar në bllokun tim, personal. E kremtoja çdo vit si festë përkujtimore. Binte në prill, dy javë pas ekuinoksit pranveror... Për drekët e jubileve, madje, i lejoja vehtes të haja banane të lyer pak në majë me një lloj sheqeri të trashë e pak esmer, si rëra e një shpelle të njohur në tribu me emrin Kava e Milingonave të Kuqe. Kalemxhinjtë e shkathët të Gbong Gongut qenë përkujdesur ta importonin nga Kuba. E blinim me racion, një kilogram në muaj për një familje të përbërë prej dhjetë - pesëmbëdhjetë vetësh...

---------------------------------------

Krishtlindje me kukulla të ngrira

--------------------------------------------------------------------------------

Nga Robert MARTIKO

Zoti Olaf Swedberg, pronar i një kombinati të madh druri, është një burrë shtatlartë me një pamje përherë të gëzuar. Sëbashku me të shoqen, zonjën Xhein, një suedeze edhe ajo shtatlartë, gjejnë kënaqësi tepër të madhe sidomos në të papriturat, që u shkaktojnë të tjerëve. Janë disa lloje surprizash që i bëjnë jo vetëm për të dëfryer çupat e tyre të vogla, Keti, Mari, Helen dhe Greis, por edhe për njerëzit e tyre të afërm apo të ftuarit e shumtë, që disa herë në vit mbushin sallonin e madh të shtëpisë së tyre të bukur diku në periferinë e qytetit të Goteborgut. Të mos harroj se zoti Swedberg është personi që, rishtar, më vuri të punoja në ndërmarrjen e tij të shitjes së drurit, ku qendrova disa vjet, derisa u sëmura. Më pas provoi të më bënte kopshtar, derisa u sëmura përsëri. Ndërkohë, nuk harronte të më ftonte në çdo festë që bënte familja e tij. Aq sa tani unë ndihem në gjirin e saj si njeri i tyre…
Por këtë vit, ndryshe nga herët e tjera, qysh në vigjiljen e festës së Krishtlindjes u duk se sekreti i çiftit Swedberg do të merrej vesh qysh më parë. Në rrethin e tyre, nën zë, bëhej fjalë për kukulla të ngrira. Thuhej se do të vinin prej vendesh të largëta. Dëgjoja të përmendej Tahiti, Hawai, Japonia, mbasi për europianët joshja prej këtyre femrave ekzotike ka qenë përherë e madhe. Jo më kot ato kanë përbërë gjithnjë një simbol të veçantë. Por çuditërisht, këtyre emrave dëgjoja t’u shtoheshin edhe ato të disa vendeve, që dikur gjendeshin pas Perdes së Hekurt: Kaukazi, Ukraina, Hungaria, Çeçenia, Mali i Zi… Për femrat e këtyre vendeve, disa gazeta e revista europiane, sidomos me rënien e Murit, kishin shkruar se e kishin humbur prej kohësh atë joshjen e magjinë e dikurëshme. Për ketë mund të kishte luajtur rol edhe mungesa për një kohë mjaft të gjatë e kozmetikës, e qumështit apo e vitaminave, që ndihmojnë aq shumë në bilancin e lëngjeve të fytyrës. Sa për produktet e stilit Camay, Garnier, Maybelline, Gemey, L’Oreal, Reckit & Colman apo Fresh Line, nuk mund të bëhej fjalë në Lindje.
E megjithatë, rreth këtij trilli të ri të zotit dhe zonjës Swedberg, të cilët gjatë gjithë kësaj kohe, ndaj çdo thashethemi që dëgjonin, nuk bënin tjetër veçse e përcillnin me një buzëqeshje të thellë, askush nuk mund të dinte gjë me saktësi. Në vigjiljen e festës, një mëngjes të ftohtë plot brymë, kukullat mbërritën nëpërmjet një kamioni frigorifer të vogël. Bashkë me shoferin, i shkarkuam në hyrjen e ndërtesës trekatshe. Më pas më ndihmoi që arkat të futeshin në një nga dhomat e banesës, pranë sallonit në katin e dytë. Ndërkaq Lusi, një qen i vogël i racës New York, me leshin që i zinte sytë, me një këmbë të thyer gjatë lindjes, nuk pushonte së lehuri në drejtim të mallrave të porsaardhura. Ishin katër kuti të mëdha prej druri të lustruar, me ngjyrë të kuqërreme, në të cilat disa etiketa prej letre të plastifikuar ngjyrë rozë thoshnin se në secilën prej tyre gjendej e mbyllur një vajzë e re. Duhej të ndodheshin aty në një gjendje të veçantë letargjie ose ngrirje…Të pakën, ky ishte mendimi qe më vinte atypëraty. Një tjetër etiketë porosiste të ndiqeshin rigorozisht udhëzimet e riprurjes në jetë. Kjo gjendej e ngjitur në anën e djathtë të kutisë. Në njerën nga faqet nuk mungonte as shënja e thyeshmërisë, nëpërmjet skicimit të një gote elegante brandy, shenja e të moskthyerit përmbys të kutisë, nëpërmjet një shigjetë të trashë me kahun lart, shenja e mbrojtjes nga shiu e lagështia, etj.
Dhe kur, më në fund, erdhi çasti i shumëpritur prej të gjithëve, magjia e asaj nate që bëhej hapja e kutive të rralla, unë së bashku me kukullat e ngrira u ndodha pranë bredhit të madh të Krishtlindjes. Vezullonte i ndriçuar prej dritash, pranë një oxhaku të bukur me mermer të kuqërremtë të skalitur, ku flakët e një zjarri ardent, Ave Maria e Shubertit apo Gunosë, zëri i Diana Ross, që delnin prej një sistemi të harmonizuar altoparlantësh, nuk mund të mos të të preknin thellësisht. Pianoja në sallën tjetër kishte pushuar së lojturi prej disa minutash, kur zoti dhe zonja Swedberg u gjendën mes të pranishmëve, ulur të gjithë mbi disa kolltuqe, poltrona apo karrige antike të zbukuruara me relieve amorësh, harqesh, shigjetash me majën të lyer me ar. Ishte një motiv që e vëreje edhe në pjesën e sipërme të mureve apo në tavanin e sallonit. Të mbërthyer nga padurimi, fëmijtë e vegjël të të ftuarve ndodheshin më këmbë pranë meje. Atë çast të gjithë i mbanin sytë ngulur tek unë, ngaqë prej çiftit Swedberg pikërisht mua më ishte ngarkuar të merresha me riprurjen në jetë të atyre vajzave të ngrira. Falë mirësjelljes dhe edukatës së veçantë të njerëzve të asaj shtëpie, e thuajse gjithë suedezëve, prej kohësh kisha filluar të ndihesha diçka më i shpenguar. Vetëm prania e ftohtë dhe e ngrirë e një inxhinieri arkitekt, disi të pakomunikueshëm e snob, më turbullonte lehtë. U ngroha diçka në vijim vetëm kur mendova se, në fund të fundit, qëndrimi i tij ishte diçka që i bezdiste edhe të tjerët.

* * *
Gjithë atë paradite kisha lexuar e stërlexuar me kujdes udhëzimet që gjëndeshin nëpër arka. Këto ishin shkruar pothuajse në të gjitha gjuhët kryesore europiane, përfshirë edhe turqishten. Dhe ja, nuk më mbetej tjetër veç të kryeja përfundimisht ringjalljen e kukullave. Habitesha dhe njëkohësisht i admiroja pa masë të pasurit - termin klasë borgjeze prej kohësh e kisha fshirë nga fjalori - për atë fantazi e shije të hollë në të zgjedhurit e gjërave. Ishin në gjendje të gjenin e të shkulnin edhe prej fundit të botës objekte të tilla kaq të rralla! Vajza të ngrira! Kukulla të ngrira! Bukuri të rralla! Të ngrira!.. Ishte diçka që më bënte të ndihesha i emocionuar. Me pak fjalë, të mos ndjehesha tepër i sigurt nëse do t’ia dilja mbanë kësaj pune të vështirë që po filloja. Isha pikërisht unë personi që i binte barra për të ringjallur patjetër kukullat e jashtzakonshme.
Në fillim prej ankthit, nisa të veproj diçka i nxituar. Nëpërmjet një çelsi të verdhë, të lyer në ar, hapa arkën e parë, ku pashë, para meje, shtrirë në mëndafsh të kuq një figurë të bukur vajze koreane, vietnameze, ndoshta kineze, mbasi dallimet e pakta ndërmjet tyre më ngatërrojnë. Ndërkohë që udhëzimet e përcaktonin qartë se kukullave duhej t’u fryje lehtas në fytyrë, njëlloj siç bëjmë kur duam të provokojmë të qeshurit te një foshnje Pastaj të prisje disa çaste, në mënyrë që më pas të mund të vëreje tek to shenjat e para të jetës. Pikërisht në këtë mënyrë veprova me të parën…
Në vijim, duke hapur arkën e dytë, gjeta aty një pamje edhe më të bukur. Asaj çupe i lëshova një frymë të lehtë mbi qerpikë, si për të mos e bezdisur. Pastaj, duke iu rikthyer arkës së parë, vura re se kukulla e saj ndodhej nën shenjat e para të ringjalljes. Kështu, i gëzuar, vijova me kutinë e tretë, duke kryer të njëjtin veprim, atë të frymës së lehtë mbi fytyrë.
Por sapo iu kthyeva arkës së dytë, kukulla çuditërisht m’u duk tepër e zbehtë. I alarmuar vura re se shenjat e jetës në fytyrën e saj engjëllore mungonin. Duhet ta pranoj se qysh në fillim më pati lenë një përshtypje të çuditshme. Nën një lloj bukurie me tipare klasike, dallohej diçka fëminore, tretur në një pamje serioze, diçka si një vel trishtimi, shkaktuar si prej një gabimi që edhe në gjumë shpërndan qetësisht helmin e tij. Por, ngaqë nuk dija se ç’të bëja, iu afrova edhe më tepër se herën e parë, duke i fryrë fort në buzë, flokë e qerpikë. Si i dehur, fillova të tërhiqesha thellësisht prej pamjes së saj aq të veçantë. Ishte një bukuri delikate, prekëse e njëkohësisht tragjike. Ndjeva fatalitetin, gjithnjë në formën e një dore të pamëshirshme të shkëputur nga pjesët e tjera të trupit, të më shtrëngonte mizorisht në fyt. Ndonëse udhëzimi në raste të tilla e përcaktonte qartë: reanimatorit të kukullave i duhej të priste… Prandaj, me zëmër të dridhur, iu afrova kukullës së tretë. Vura re se atë çast, nën një palë qerpikë të gjatë, ajo ishte duke lëvizur ca sy të bukur bojëqielli. Po më dukej se të tillë i kisha imagjinuar edhe para hapjes së arkës - kushedi nëse thjesht për hir të faktit se përmbajtjen e arkës me gërmat e saj cirilike e njihja qysh më parë. Tregonin se vinte prej një Rusie apo Ukraine të largët, të cilën gjithmonë e përfytyroja të kredhur midis stepash pa fund, arinjsh, balalajkash, kozakësh, kuajsh, shpatash, komitash, trenash me tym të bardhë, gulagësh, pyjesh të mjegulluar, mështeknash, akujsh e brymash. Por edhe më çuditshëm po më rrënjosej mendimi se këtë kukull e njihja qysh më parë. Edhe pse në femini, kur kishim marrëdhënie të mira me sovjetikët, mbaj mend se, fare për pak çaste, kisha luajtur vjedhurazi vetëm me një matrioshkë të vogël prej druri, si dhe me derivatet e saj të dala nga barku i njëra-tjetrës, të zvogëluara në mënyrë të njëpasnjshme, të gjitha me sy bojëqielli e shami lloj-lloj ngjyrash në kokë…

* * *
Fillova të hap kutinë e katërt. Te vajza e saj dërgova vetëm një regëtimë. Dhe këtë e bëra thjesht nga padurimi për të marrë vesh ç’ndodhte me kukullën e dytë. Ndërkaq, e para dhe e treta kishin nisur të çoheshin më këmbë, nën mrekullimin e të pranishmëve, që duartrokisnin e duartrokisnin. Por, për fatin tim të keq, kur vajta tek arka e dytë dallova se vajza e saj përsëri vijonte të mbetej e zbehtë. Kështu, një dyshim ogurzi më bëri të mendoja se ndoshta kjo kukull nuk do të arrinte të zgjohej… Në atë çast, edhe vajza e katërt kishte arritur të ngrihej më këmbë, pasi duartrokitjet e njerëzve që mbushnin sallonin vijuan të forcoheshin. Por si të veproja me kukullën e dytë? Nuk ndieja në zemër të njëjtin ankth të fillimit, në ato çaste të jashtëzakonshme për mua e ndieja ankthin të shumëfishuar. Vendosa të bëja me kukullën një hap më tepër, matanë udhëzimeve të parashikuara nëpër arka. Pa dashur, në mënyrë krejt poetike, fillova të mendoja se fryma që dërgohej në fytyrën e kukullave duhej të përbënte patjetër një veprim dashurie, sepse kjo, nëpërmjet forcës së saj të mbinatyrshme, i bënte ato të riktheheshin në jetë. Përse të mos e përforcoja më tej atë lidhje të brishtë të kukullës me jetën? Përveç kësaj, a nuk parakuptonte kjo se në eterin e një nate të magjishme, si ajo e Krishtlindjes, vetë njeriu sikur provon një lloj ringjallje shpirtërore? Ai sikur arrin të ndiejë notat më sublime të vetë misterit të amëshuar. Kjo natë rrezaton në shpirtrat e njerëzve gjithë atë qetësi, paqe, mirëkuptim. Pavarësisht se të nesërmen gjithçka, pa e kuptuar, përsëri tërhiqet verbërisht drejt monotonisë, rutinës, banalitetit, thashethemeve, nxjerrjes së syve.. Ε njerëzit me njëri-tjetrin mbeten përjetësisht të huaj. Me pak fjalë, gjithçka vezulluese prej kësaj nate të magjishme zbehet, tretet, harrohet... M’u desh pothuajse një jetë e tërë për ta kuptuar këtë. E megjithatë, përsëri nuk mund të mos besoj se njerëzit nuk arrijnë të zbuten diçka në natën e kësaj magjie misterioze që quhet Krishtlindje.
Më duhej veç ta puthja në buzë kukullën e bukur. Në vijim u binda, kisha pasur të drejtë. Ajo filloi të gjallërohej disi. Dhe dukej sheshit se ato vajza të reja, së bashku me ëndrrat e largëta që sillnin, kishin nevojë për dashuri, veç për një dashuri të pastër, të vërtetë dhe jo të endeshin e lëngonin të plagosura në errësirën e dyshimtë të rrugës. Çuditërisht, po ndjeja se ndaj tyre kisha marrë një qëndrim brojtës! Prandaj, duke marrë guximin të shtrihesha përbri kukullës së dytë, fillova të dërgoj drejt fytyrës së saj edhe më tepër frymë. Atë çast, unë duhej ta kisha harruar krejtësisht inxhinierin arkitekt me natyrë meskine. Kukulla filloi të gjallërohej më tepër, duke më hedhur më pas duart mbi flokë dhe fytyrë, sikur të thoshje se ne të dyve na lidhte e njësonte një fatkeqësi e përbashkët. Por e vërteta është se, me ta hapur kutinë, nëpërmjet asaj vajze të re kisha ndier të më përforcohej era misterioze e një fëmjërie të largët, kënga e mistershme e bulkthit netëve të vakta të verës, apo muzika e shqetësuar e Gustav Malerit, bashkë me kujtime të turbullta njerëzish pothuaj të harruar, dashuri të vjetra të mjegulluara, më tepër platonike, të parealizuara kurrë. Çudi! Ndiej të mos më ndahet nga thellësitë e shpirtit edhe ajo pjesa e bukur, e ëmbël e ca njerëzve të ndershëm, të brishtë, të lëne pas dore, që kam patur fatin të njoh në Shqipëri. Dikur, kur isha pesë vjeç, isha dashuruar me një çupë të vogël, e cila më pas vdiq në internim. E quanin Arieta. Kur u rrita, pothuajse nuk u dashurova më kurrë. Me përjashtim të një rasti, kur m’u duk se pashë të kalonte në rrugë një vajzë që i përngjante asaj... Ishte një dashuri e çmendur në vetmi! Në krye të dy-tri javëve, kuptova se Arjeta apo ajo dashuria e madhe që lidhej me dritëhijen e saj, nuk mund të më shfaqej më kurrë.

* * *
Sidoqoftë, këtu, në spitalin Sahlgrenska të Goteborgut, unë shpesh herë ndihem mjaft i mallëngjyer. Patjetër, për hir të ëndrrave të bukura që shikoj. Mbi të gjitha, më duhet të falënderoj barnat, më përjashtim të rastit kur m’u shkaktua epilepsi me shkumë nga goja. Ndërkohë, e kam kuptuar: kjo mund të më jetë shkaktuar nga mërzitja e madhe. Më bie për herë të dytë në jetën time. E para më ka rënë rreth moshës gjashtë vjeç.
E vërteta ështe se këtë natë Krishtlindjesh unë nuk ndodhem aspak në shtëpinë e bukur të çiftit Swedberg dhe vajzave të tij të vogla, Keti, Mari, Helen dhe Greis. Me ata unë jam ndarë para disa orësh. Erdhën të gjithë familjarisht të më vizitojnë.
Sa për kukullat e ngrira apo për festën që bëhet sonte në shtëpinë e tyre, atë thjesht e ëndërroj... Me interesimin e zotit Olaf, tani ndodhem i shtruar këtu në Sahlgrenska, ku mjekët përpiqen të më shërojnë prej një sëmundje të vjetër në mëlçi. Do të më mbajnë edhe nja dy-tri ditë. Për shërimin tim thuhet se nuk kanë më shpresë.

--------------------------------------------

Robert Martiko: Unë, do të përbetohesha më shumë për hundën e gjatë të pinokut.

--------------------------------------------------------------------------------

(Rreth novelës “Një çmim për shkrimtarin e vdekjes”
- historia e një sahanlëpirësi të zgjedhur.)

Nga Robert Martiko

Të them të vërtetën, nuk u mundova shumë për të shkruar novelën time prej afër 250 faqesh “Një çmim për shkrimtarin e vdekjes” - Historia e një sahanlëpirësi të zgjedhur. Për besë, nuk e di se çfarë pësova gjatë atyre dy muajsh dimri, të vitit të kaluar, ku ndjeva dorën të më rrëshqiste në letër njësoj si yacht-i i famshëm Dënkan në valët e mbuluara me një cipë të hollë vaji, drejt brigjeve të Australisë Veriore... (Të paktën sipas feministit Zhyl Vern!!!)

Çudi, gjatë kësaj periudhe dymujore më shfaqeshin në ëndërr valë - valë, turma hijesh njerëzish të çuditshëm të mbuluar me lloj - lloj leckash... Vetëm aty nga çereku i parë i novelës e kuptova se kisha të bëja me pothuajse gjithë viktimat e diktaturës komuniste në Shqipëri. Jo pak herë i dalloja të më qëndronin përbri. Të më luteshin. Të bëja për ta diçka.... në kuptimin moral, kuptohet, pasi nuk do të mundja kurrsesi të kryeja Ringjalljen: ti ngrija ata nga varret e tyre të njohura e të panjohura...

Nuk janë pak, për të thënë të vërtetën, të asgjësuar: 5.037 burra dhe 450 gra, të burgosur: 16.788 burra dhe 7.367 gra, të internuar: 48.217 burra dhe 10.792 gra, të dëbuar nga qytetet kryesore dhe nga zonat kufitare: 11.536 familje... të pushkatuar apo të vdekur në burgjet shqiptare 64 shtetas të huaj, të burgosur 1.215 burra dhe 38 gra te huaja... 95 kosovarë të pushkatuar. Të mos harroj, më dilnin në ëndërr edhe metodat e torturimit të aplikuara nga organet e MPB-së... (jo të gjitha për të qënë i sinqertë) si fjala vjen: jeleku i torturës, dëmtimi i organeve gjenitale, kamxhiku dhe druri, lënia pa ushqim e lënia në këmbë për ditë të tëra, përdorimi i rrymës elektrike deri në humbjen e ndjenjave, varja në qafë e zinxhirëve me pesha të rënda, varje prej krahësh dhe mbushja e gojës me kripë, terrori e paniku me dërgimin gjoja për pushkatim ose varje, shuarja e cigareve në trup, futje me kokë poshtë në fuçi me ujë, thyeje kockash dhe shkulje të mishit me darë, futja në ujë të ftohtë dhe lënia të lagur në dimër, pakësimi hap pas hapi i ushqimit, përdorimi i lëndëve kimike për dëmtimin e sistemit nervor, lidhja me pranga duar e këmbë për një kohë të gjatë, përdorimi i zgjoit të bletëve, shurja e cingareve në beben e syrit etj.

Eh, të nderuar miq, kur zbatoheshin këto menu tepër shijëshme, kanibaleske, tmerresh, që buronin prej mëndjesh të zgjedhura, infernale, të sëmura e paranojake në Shqipërinë Socialiste të asaj kohe, kishte mjaft mëndjellinj, sahanlëpirës e aventurierë të rrallë që i drejtoheshin diktatorit të vendit me poezi të tilla:

Bjeri ditë e natë burokratizmit,

Klasën që u përmbys nën këmbë e mbaj.

Në se s'do që nesër skuadër e pushkatimit

Të të vejë në mur

tek Bulevardi i Madh.

Shqiptarë e patriotë të nderuar në mos gaboj, nuk bëhet fjalë në këtë rast, që shqiptari të pushkatonte shqiptarin?... Nëpërmjet luftës së klasave ti hapte varrin Agroni Simonit e Vangjeli Muratit? Cili njeri i ndershëm e me parime fisnike, mund të jetë në gjëndje të pranojë këtë lloj kanibalizmi letrar me efekte praktike për çizmet e kamat e xhahilëve dhe inkuizitorëve?... Çfarë kodi moral pranon, mercenarizmin, sahanlëpirjen, kriminalitetin e vllavrasjen? Që të mos zgjatem e lodhem, pasi drita morale e sejcilit buron brenda vehtes së tij dhe vetëm në raste tepër të rralla, për individë të veçantë, thuhet se vjen nga jashtë, në vija të trasha, kjo është ideja ime kryesore në novelën “Një çmim për shkrimtarin e vdekjes” - Historia e një sahanlëpirësi të zgjedhur. Me pak fjalë, nuk më intereson aspak talenti i shpifur e i pëgërë, i shkëputur nga morali! Nuk bëhet fjalë në këtë rast për talentin e një pijaneci, eksentriku, tradhtari bashkëshortor, feministi (Si Zhyl Verni), egoisti apo perversi seksual por për atë të një aventurieri, bashibozuku, mercenari e mbi të gjitha krimineli të cilin, në novelën e mësipërme, unë e vendos të zhvillohet e përparojë si poet e romancier në një tribu afrikano - qendrore të udhëhequr drejt majave më të larta të socializmit nga diktori i vendit Gbong Gong.

Çudi, edhe izraelitët e mbijetuar nga Lufta e Dytë Botërore nuk duan të dëgjojnë në erë e bina një talent, që me të vërtetë të rrëmben e bën për vehte, (dhe jo plehra) me të vërtetë të rrallë e prej shkëmbi si Vagneri, ndonëse jetoi gjashtëdhjetë vjet para Holokaustit, ngaqë Hitleri e përdori muzikën e tij për të hymnizuar krimin. Vetëm të jem një i çmendur e të më kenë rrjedhur trutë, të çmoj në radhë të parë talentin e pastaj jetën, nderin, emrin e mirë që të lënë të parët e tu... Apo të dua tu përngjaj skërminjve të skuqura e përvëluara në tigan, të Ezopit që fabulisti i famshëm u drejtohet me fjalët e famëshme të njohura në gjithë botën: “O kafshë budallaçka, nga njera anë ju digjet shtëpia e nga ana tjetër këndoni!” ( A nuk u shpërndanë e u bënë kashtë e **** shqiptarët në katër anët e botës? Braktisën në Shqipëri fëmijë, gra e prindër të moshuar e të sëmurë, këta të fundit vdiqën me adhap, të mjeruar e abandonuar. Përse?... Nga erdhi vallë shkatërrimi?... I harruat skenat rrënqethëse me emigrantët e mjeruar, të kacavjerrur deri në majat më të larta të direkëve të anijeve, që bota i mban mend nën aspektin e çuditshëm: hije, verdhacakë e fytyrë nxirë nga të pangrënët, të njohur me emrin boat - people?... Nuk qenë vallë shkaktarë diktatori dhe elita e tij e famëshme intelektuale përherë prezente, për këtë lloj tragjedie e katandie mbarë kombëtare?)

E vërteta është se më tepër se sa talenti i pëgërë e i pështirë, apo pena e lerosur, e ngjyer në gjakun e vllait, mikut e shokut, jam mësuar të vlerësoj ndershmërinë... Më bie barrë mbi të gjitha, të dua dhe respektoj kultin e shenjtë të jetës së njeriut. Të kujtdo qoftë!... Edhe kur bëhet fjalë për të panjohurin!. Diçka më shumë për të vrarin e të munduarin. Më duhet në këtë rast, të mos tradhëtoj mikun, qoftë edhe kur ndjehem ngushtë dhe rrezikohet vetë jeta ime. Përsëri, që të mos zgjatem, pasi e di për bukuri që nuk arrij të emocionoj gjithë auditorin, edhe në këtë pikë tregova gjatë diktaturës komuniste se më mirë do të qe për mua të dëmtohesha, se sa të bëhesha spiun i sigurimit shqiptar. Se sa të tradhtoja jo vetëm shqiptarin por edhe çdo qënie tjetër njerëzore në botë.

Eh, kjo dreq fjalë e profesion masiv, i ndyrë i së kaluarës: spiun... “Mbani vesh” - thonë lebërit në Vlorë e gjetkë. Pikërisht te fjala e mësipërme qëndron gjithë çelësi apo sekreti i botëkuptimit të njeriut të ri socialist dhe i derivateve të mendimit të tij... Ky fakt ka qënë dhe vijon të mbetet gjithë esenca e qënies së tij madje edhe në ditët e sotshme. Për besë, është mjaft e shpartalluar, e ndyrë dhe e shkarpatinuar në këtë pikë, kjo lloj specje e transformuar thellë në DNA. Kjo është arësyeja që nuk mund të kuptohet kurrsesi vetëdekadenca morale e individit socialist ende në ditët e sotëshme. Kjo është arësyeja që nuk mund të kuptojë kushdo frymën e heronjve në romanet të mia apo ndryshe kategorinë tonë... të njerëzve që admirojmë heronjë të tillë të rrallë të mbijetuar moralisht nga torturat e sigurimit si Pjetër Meshkalla, Dilaver Premti, Simon Jubani im atë, Dino Martiko, që pranonin më mirë tu prisje mishin me gërshërë se sa të tradhëtonin, mikun, shokun, shqiptarin apo edhe vetë të panjohurin... Ky është pikërisht misioni i letërsisë time të vonuar. Ngaqë, nuk aspiroja të bëhesha shkrimtar apo ndryshe një mercenar i rëndomtë, sahanlëpirës i sistemit në një kohë kur burgjet dhe shpirtrat e të vrarëve dhe zemrat e nënave të tyre tragjike gjëmonin e ulërinin deri në kupën e qiellit. Ç’farë vlerë mund të kenë në këtë rast, sytë e bukur të elitës sahanlëpirëse, borizanëve të vdekjes, penmbajtësve, bashibozukëve, merecenarëve të ndërgjegjes, spiunëve të mjeruar të Europes Lindore para lumit te gjakut te derdhur nga lufta e klasave?” Gjashtedhjete miljonë qenë. Jo pak!... Në të gjithë botën!

(I asgjësoni të gjitha këto sa shkruaj: nuk vlejnë për sytë e mbyllura të shpirtrave me dyllë të tharë kuvendesh e manastiresh. Vlejnë vetëm për ata që disponojnë zemra me të vërtetë të dashura, trime e fisnike. Jo për hjenat, sahanlëpirësit e hipokritët e njohur profesionistë!)

Të them të vërtetën, kur qeshë duke hedhur fragmentet e para të novelës time në internet, si fjala vjen “Festa e jashtëqitjes”, (e mbani mend: heroit kryesor i mbushet goja cep më cep me një copë jashqitje kafshe xhungle, të hedhur drejt e në grykë nga vetë dora e diktatorit Gbong Gong, e megjithatë ai vijon të qeshë gjithë servilizëm), “Në Francë”, “Gjak e vllavrasje”, “Akademia franceze”, “Rafaeli e Bashibozuku”, “Bisedë me Katjushën” etj qeshë mjaft ambicioz në lidhje me novelën “NJE CMIM PER SHKRIMTARIN E VDEKJES” - historia e një sahanlëpirësi të zgjedhur. Thoshja me vehte se kam prekur pikërisht aty ku duhet, në DNA e gjakut të heronjve më të mëdhenj e karaktereve prej çeliku shqiptarësh të zgjedhur si Skënderbeu, Mujo Ulqinaku, Nënë Tereza, Azem Hajdari etj. Thashë me vehte se ky libër do të përkrahet jo vetëm prej njerëzve seriozë, me parime të larta morale e të ndershëm. Bluajta për një kohë të gjatë iluzionin se gjithë të penduarit e çalamanët ndërgjegjes së tharë e bërë pastërma prej kohësh, për të ngjitur për muri, do të mund ti ngrija sërishmi moralisht në këmbë. E kam fjalë për Njeriun e ri Socialist që edhe sot e gjen prezent kudo.

Ngaqë, ç’është e vërteta, shfaqen shumë persona në ditët e sotëshme, që gjoja u digjet shpirti për viktimat e komunizmit. Gjoja dënojnë inkuizitorët e të djeshmes. Janë gati të futen brenda në lëkurën e dhimbjeve tona, të së kaluarës së dhimbëshme e të pashlyeshme... Por nuk mund të ekzistojnë kurrsesi për njeriun normal e me integritet të pacenueshëm, moral, dy metra dhe dy stacione. Nuk mund të jesh edhe me policin edhe me milicin... Një nga të dy!... Zgjidh e merr!. Përbetimet e këtyre lloj hipokritësh për gjoja dënimin moral, që ata i bëjnë diktaturës nuk janë veç gjepura qesharake, të vrara e sakatuara apo siç thonë në Vlorë, kodra pas bregut! Padashur tradhëtojnë vetvehten njësoj si nëna e gënjeshtërt me foshnjen e grabitur nga gjiri i nënës së vërtetë në gjyqin e Solomonit, mbretit të famshëm izraelit. Nuk arrij të ma nxerë kurrsesi mendja: si mund të duash edhe krimin edhe viktimën, edhe hienat pjesmarrëse në shfarosjet më masive të shekullit të XX edhe të vrarët e asgjësuarit për hir të çmendurisë e paranojës së diktatorëve dhe bashkëpuntorëve të tyre aventurierë.

Novelën “Një çmim për shkrimtarin e vdekjes” - Historia e një sahanlëpirësi të zgjedhur nuk e kam shkruar për këdo, por vetëm për një elitë lexuesish të ndershëm, në edukatën e të cilëve gjen të rrënjosur thellë idealet e ndershmërisë dhe fisnikërisë. Duke lënë mënjanë mburrjet vanitoze e duke zgjedhur ato që ndihmojnë direkt njeriun, si dhe duke gjetur forcën e duhur, në librat e mia gjen një kulturë me të vërtetë të admirueshme e cila është mjalt nga mjalti i bukurive shpirtërore të heronjve të hetuesive shqiptare dhe jo vetëm. Gjen trajtime letraro - filozofike rreth ekzistencializmit dhe modeleve qiellorë si elemente të kulturës europjane klasike, iluministe apo romantike... Robert Olsi duhet konsideruar një fat i madh në rrugën drejt pasqyrimit e studimit të historisë së letërsisë shqiptare. Një person i tillë të ndihmon qoftë edhe me heshtjen e tij, jo vetëm për të mësuar konkretisht tonalitetet e civilizimit shpirtëror të botës kontemporane por edhe shumë më gjerë... Dhe natyrisht, një individi të tillë tepër të edukuar e me kapacitet, nuk mund ti shitet mend për mendimin e tij të ndershëm, të matur e shprehur me unitete e njësi të pastra matematike... Dhe jo me lluburdira që nuk kanë asgjë të përbashkët me shkollat ballkanike të akraballëqeve e miqësive, lutjeve, për të fituar diçka që të paktën moralisht nuk mund të meritohet...

Duke u kthyer sërishmi te supermenët e hetuesive të sigurimit famëkeq shqiptar, dua të theksoj se gjatë një periudhe të zgjatur, gjysëm shekulli nënështrimi, skllavërie dhe eklipsi total, vetëm këta lloj burrash të dalë gojëdhanat dhe kreshnikët e prrallave, mundën të grumbullojnë, të ngrijnë, mishërojnë e sublimojnë drejt absolutes së vërtetë vlerat dhe shpirtin madhështor të botës heroike, prej krijimit i saj. Eshtë fakt se në mjaft prej tyre, nuk gjen kulturën gjysmake, egoiste, mburravece, të shpifur, të vuajtur e të athët si gorrica e tharë në shkëmbinj prej stralli. Pikërisht këta lloj heronjsh nënkuptonte në të vërtetë Niçja, pavarësisht që u drejtohej edhe llozhurave e bizhdileve të zakonëshme njerëzore të mohonin perëndinë e të bëheshin edhe ata supermenë.

Imagjinoni të doja të vendosja në plan të parë në librat e mia, ca brrashnjarë e mizerabël të ndërgjegjes para idealeve më të larta për një Shqipëri të bukur, heroike e ideale... Ambicja ime më e madhe në letërsi do të qe, që të paktën intelektualët e saj të drejtonin shpirtin drejt të bukurës, të ndershmes, heroikes, pikërisht drejt atyre mendimeve qe te bëjnë të mbash ballin lartë në jetë, mbasi intelektual do të thotë dritë dhe jo tutukathe, tumore malinjë e simbioza perverse me më të fuqishmit e kësaj bote... Në jetë nuk bën të mësohesh të zvarritesh si hienë apo gjarpër i fshehur, kutullaç në bar. Të mos harrojmë se çdo veprim tonin, të mirë ose të keq të parët që e kopjojnë pa e kuptuar, në heshtje të plotë, janë fëmijët tanë. Duhet menduar thellë për ta. Në radhë të parë, për emrin që u lemë trashëgim!... Në këtë rast nuk mbetet veç, që tepricat e historisë, karakteret e pështira, furbot e papenduar dhe sahanlëpirësit mendjelehtë të historisë të hidhen aty ku meritojnë në koshin e plehrave.

Eshtë e vërtetë, që kam shkruar një libër të vërtetë, stacion, në lidhje me historinë e letërsisë shqiptare, ku si Meduzë Ferri shfaqet kampioni i pjesës më të ndyrë dhe më makabre, të nxjerrë nga ujrat e zeza dhe llagëmet e realizmit socialist. Kush të dojë e lexon. Kush nuk dëshiron e merr dhe e përplas për muri. Mbetem partizan i idesë se vetëm nderi i vërtetë i ushqen artet. E ndiej që në një farë mënyre kam mundur të kontribuoj në diçka… Dhe ndofta do të vijoj të preokupohem edhe në të ardhmen, lidhur me historinë e mendimit shqiptar. Që ky të shkojë përpara. Të mos mbetet në konturet e mëndjengushtësisë ballkanike. Nëse nuk do të arrij të gjej mjaft lexues të shumtë e të përshtatshëm sot, ngushëllohem nga një tjetër mendim. Librat e mij le ti lexojnë pasardhësit tanë pas dyqind - treqind vjetësh, në një kohë kur metastazat e Njeriut të Ri Socialist do të jenë pakësuar apo, ndofta zhdukur plotësisht nga faqja e dheut sëbashku me frymën e tij të helmuar si Hidra e Lernës. Sa për talentin pa moral ua fal skërminjve të Ezopit për diskutim e duartrokitje. Eshtë plotësisht i tyre… Ta gëzojnë, ta duan, ta mbajnë ngrohtë në gji, ta dashurojnë, adhurojnë, njësoj si viçin e artë izraelitët në malin Sinai që Moisiu e theu dhe e bëri shtatëqind copa. Siç shkruaj edhe më lart, mbi të gjitha më interesojnë më tepër brezat e ardhshëm, të cilët një ditë do të marrin në dorë rilindjen e vërtetë të kombit. Ngaqë fëmijët pikërisht, janë baballarët e vërtetë të njerëzimit. Mjafton të edukohen për së mbari… Ku në thelb të qëndrojë ligji i artë: “Mos ndërto lumturinë tënde me fatkeqësinë e tjetrit!” që është boshti kryesor, zemra e civilizimit perëndimor… Pikërisht këtu bazohet edhe krahëhapja e treguar ndaj emigrantëve, të mbritur në Europë e gjetkë nga gjithë vendet e botës.

E megjithatë, për të demonstruar integritetin tim moral, nuk është aspak e vërtetë që nuk e dua heroin tim të papenduar, zezak, të novelës “Një çmim për shkrimtarin e vdekjes” - Historia e një sahanlëpirësi të zgjedhur. Jo prej urrejtjes, por prej dashurisë së vërtetë, me sa kam mundur, jam përpjekur ta kthej atë në transparent. (Dy muaj të tëra u përpoqa ta laj me sapun.) Sikur të kishte jetë të vërtetë e të më dëgjonte, do të më falënderonte për një gjë të tillë… Që një shkrimtar të mos dojë të japë llogari para popullit të tij, është një e drejtë e tij, hyjnore, e shenjtë. Por kjo nuk mund të vlejë kurrsesi për artin e fëlliqur e të përlyer me gjak. Është e vërtetë që jam treguar tepër radikal në novelë… Në mënyrë poetike, kjo do të thotë se jam përplasur në rrënjë e në baltë ku kam zbuluar natyrën e brishtë njerrëzore. Mbaj mend, mu kujtua aty në terren, një thënie e Niçes që thotë se një gjarpër që nuk ndryshon lëkurën, ngordh. Sa për mua, kur njeriu dëshëron të ndryshojë mund të mësojë edhe nga qentë, fjala vjen kur u duhet të lëvizin një peshë të tëndë në borë, të fillojnë duke u përderdhur këmbët, e vithet majtas - djathtas në fillim. Vetëm e zeza nuk ndryshon…

Thotë filozofi francez Blez Paskali: “Sikur hunda e Kleopatrës, të qe më e shkurtër, gjithë faqja e tokës do të ndryshonte.” Unë nga ana ime, do të përbetohesha për hundën e gjatë të elitës famëkeqe komuniste apo Pinokut, buratinit të famshëm të Karlo Kolodit, që i zmadhohej sa herë gënjente. Sikur të qe ca më e shkurtër, sigurisht fati i shqiptarëve, do të kishte qënë shumë më i mirë nga sa është sot. Kjo pikërisht është më kryesorja, respekti dhe edukata për lartësimin e kultit të shënjtë të individit dhe jo gjepurat e kodrat pas bregut…

Primum vivere, deinde philosophari!... (Më parë jeto, pastaj filozofo!) Dhe kur them të jetosh, nënkuptoj tu japësh mundësinë të jetojnë edhe të tjerët… E kam fjalën për shqiptarët më të dobët apo të vuajturit e të munduarit e kësaj bote.



ROBERT MARTIKO

Shkrimtar pas rënies së Murit të Berlinit

Fragmente nga libri: "Shën Maria e Parisit"

Nga Robert Martiko

Skuqem dhe djersij kur dua të sqaroj diçka në politikë apo sociologji, ngaqë e marr atë me shumë pasion. Natyrisht, pa humbur kurrë edukatën, edhe pse kjo praktikisht, do të thotë: të hash vetvehten. Sipas meje, në ngulmimin tim fshihet gjithmonë e mira dhe e keqja. Por medet, pikërisht këtu qëndron burimi i gjithë të këqiave... Madje, edhe më e mërzitshme për mua është...kur në vetmi rikujtoj faktin se në çdo batutë gjatë bisedës kam përdorur simbole historike apo letrare...

Një herë fjala vjen, gjatë një dreke buzë detit, ditën e diel, diku në Saint Tropez, me një maketë në dorë, të vizatuar me laps, tregoja Katedralen e Shën Marisë së Parisit në një letër të milimetruar. Ju duhet ta dini: të skicoj nuk është aspak e vështirë për mua. Para rreth njëzetë vjetësh jam diplomuar inxhinier arkitekt në Universitetin e Budapestit, madje, me nota të shkëlqyera…Sa për bisedat e natyrës së mësipërme, me duhet ta pranoj qysh më parë se ato gjithmonë më kanë tërhequr fort, madje, shumë më tepër se sa bota e magjishme e arkitekturës.

Siç shkruaj më lart, atë të dielë unë iu drejtova bashkëfolësve të mij: “Ja, një katedrale e tillë duhet ndërtuar në shkretëtirën e Saharës!”…Në atë rast unë vijova menjëherë, pa humbur kohë, duke shtuar se qeshë gati të shpegoja të gjitha arësyet dhe argumentet e nevojshme për ndërtimin. Ngulmoja aq shumë për një gjë të tillë...Isha gati të hidhesha në qiell...Edhe pse hija e katedrales në fjalë në ditët e sotme nuk mallëngjen më pothuajse askënd.

Pikërisht këtë më thanë gadi të gjithë bashkëfolësit : “Katedralja e ka humbur prej kohësh atë cilësinë e saj të rrallë, gadi hyjnore për të shkëlqyer si dikur, në vitet 1177 apo 1200. Duket se ju nuk keni aspak njohuritë e duhura rreth dëmtimeve të mëdha që ajo pësoi pas rënies së Bastijës. Disa pjesë të saj u meremetuan…disa të tjera jo! Kot e ke, mos u mundo të na sqarosh!...Përse të ndërtohet një katedrale e dytë, qoftë dhe e ngjashme me të parën, përderisa sot kjo e ka humbur pothuajse gjithë magjinë dhe freskinë e dikurshme?…Madje, krejt pa e kuptuar!…Mos vallë kërkon që katedralja në shkretëtirë të ruhet edhe prej regjimentesh të shumta zuavësh me uniforma ngjyrë kaki si dhe prej rojesh koloniale!?”...Por ndërkohë, unë e kuptoj që vërejtja e fundit bëhet thjesht për të ngatërruar bisedën...për diversion. Atë bashkëfolës tendencioz unë e shikoj thjesht pa folur, sikur të dua atë çast, për aftësinë e tij prej politikani, ta admiroj...Fare bukur, po të donte ai mund të referonte simbolikisht rojet mbretërore të një kohe të kaluar, që lidhen me katedralen në fjalë...Mbasi në atë rast do të kuptohej për bukuri që donte të bënte thjesht shaka. Do të ishte diçka që do të më çlironte edhe mua nga ideja e përshtypjes së keqe, dhënë padashur ndonjë personi që e vijon atë bisedë pa ia kuptuar aspak thelbin. Në atë rast mua patjetër nuk do të më merrnin për të djathtë...kolonizator, të pashpirt, nostalgjik apo fetar fanatik.

Në të vërtetë, unë vetëm andej nga fundi i bisedës u binda disi se bashkëfolësit e mi kishin plotësisht të drejtë...Sot për sot askush nuk e çan kokën për katedralen në fjalë. Kështu, i mundur iu drejtova vehtes: “Më mirë është që Notre Dame të qëndrojë aty ku është: e lartë, e akullt dhe e ftohtë...sëbashku me syrin e dehur të Kuazimodos, që duket sikur të shikon ende prej Kullës Jugore, nga maja e kambanores Emanuel...i gatshëm të hidhet një orë e më parë në gjirin e ngrohtë të Esmeraldës.

Ndërkohë do të parapëlqeja që dikush të tregohej më i mençur...Të më thoshte: “Më falni, zoti Ferenc, ju nuk jeni aspak në rregull nga trutë!…Keni një kohë të gjatë që llomotisni e llomotisni... T’ju them të drejtën, më duket se keni lajthitur krejt!...Si mund të ndërtohet në shkretëtirë nje katedrale e tillë?...Në vizatimet tuaja paraqitet vetëm fasada e katedrales. Sa për infrastrukturën aq të domosdoshme dhe tepër të nevojshme për funksionimin e saj, ju nuk e keni paraqitur aspak në projekt!”. E, edhe po të ndërtohet ajo, kujt do t’i hyjë në punë atje?

Në të vërtetë, porsa biseda filloi të ftohet pak, unë iu drejtova vehtes të pushonte një orë e më parë dërdëllitjet...Në fund të fundit, gjithshka e kisha shkaktuar vetë thjesht ngaqë nuk jam në gjendje të duroj snobimin me sy të Madamë Sharlotës, mikesha e gruas së pronarit tim, sa herë më vështron. Ajo e bën këtë pothuajse çdo javë, kur tok me të shoqin vijnë për të kaluar aty, në breg të detit, ditën e dielë...Porsa fillon një bisedë dhe unë vendos të marr pjesë në të, do ta gjej atë përpara...Edhe kur temat nuk janë të thjeshta për të, ajo gjen rastin të më kundërshtojë. Veçanrisht snobimi i saj me sy është diçka që më ngre nervat aq shumë... E pranoj, për katedralen “time” fola pa u menduar thellë...Mendoj kështu edhe pse e di për bukuri se Sharlota nuk ka mbaruar as shkollën fillore…Për pasojë, ajo është mjaft e paaftë për të marrë pjesë në muhabete akademike...Por në praktikë, më besoni, ajo është një skifter i vërtetë, une femme terrible... veçanërisht e hedhur. Sa për snobimin me sy, këtë e bën thjesht që unë të mos të tregohem i barabartë me të tjerët, ndoshta me djemtë apo të shoqin e saj...me profesion avokat. Me pak fjalë, kërkon të më zbrazë plotësisht para të gjithëve…Sa për të dielën në fjalë, ajo më habiti: kishte arritur të kuptonte se me katedralen unë nuk doja të simbolizoja aspak madhështinë e stilit gotik, por idetë më të larta të njerëzimit…

Në vijim, kur erdhi çasti të ndante ushqimin, Sharlota më hodhi në pjatë ca zhapa mishi pule, të cilat unë për edukatë…për të mos e ofenduar atë, ia hodha fshehtas një këlyshi, që, sa herë hamë bukë, qëndron në pritje tek këmbët e mia...Vjen ashtu i panjohur, me një sy të drojtur, të mbuluar prej leshi të shumtë, të ngjitur dhe të pakrehur...diku nga plazhi i Tahitit. Ky zakonisht nuk leh, veç më ngul sytë e tij të vegjël, pa dashur të m’i heqë ato, derisa unë vendos t’i hedh për të ngrënë diçka nga pjata ime.

Por në të vërtetë, mua atë ditë Madamë Sharlota më tepër më mërziti, kur më tha se të gjithë njerëzit janë gjynahqarë. Se unë nuk qenkam aspak më i mirë nga të tjerët… Kur më bëjnë vërejtje të tilla, unë si zakonisht vihem menjëherë në mendim. Bindem se, natyrisht, përsosmëria shpirtërore nuk mund të gjejë në asnjë mënyrë zbatim tek unë. Mbasi edhe sikur të jem në gjendje të arrij një shkallë përsosmërie, do të pasojë menjëherë e dyta. Ku, nëse të parën e kam arritur me mundim, si do t’ia bëja për të arritur në shkallën tjetër?...Dhe kështu deri në infinit... Ky i fundit si gjithmonë më tremb.

Atë ditë, disa çaste më pas, pa mbaruar ende të ngrënët, shikoj të afrohet në tryezë si hije Madamë Sharlota. Mjaft serioze, më drejtohet në sytë e të tjerëve, për të më thënë me zë të lartë: “Zoti Ferenc!...Ju lutem, merrni çelsat! Duhet të shkoni urgjentisht në apartamentin Nr. 14, ku ju duhet të zhvulosni patjetër tualetën. Më pas edhe ta pastroni, ngaqë sot është e dielë dhe Babeta me Zhanën kanë marrë pushim. Të keni kujdes që deri në orën katër gjithshka të jetë gati...Vjen me elikopter një çift nga Parisi”…