Dritëro Agolli

Dritero Agolli
DASHURI E VESHTIRE

Ti ne
kanape tani dremit,
Ndofta gjumi ende s'te ka zene,
Abazhuri mbi qerpiket
ndrit,
Libri nga gjishtrinjte te ka rene.

Para teje ndal mendimi
im:
Jemi dashuruar edhe share,
Jemi ndare shpesh ne udhetim,
Po drejt
njeri-tjetrit kemi ngare.

Dhoma hesht e rruga larg gjemon,
Ti sheh
endrra kalteroshe shume,
Une, ndonese pi dhe mogadon,
Mezi fle, se jam
njeri pa gjume.

Te kam pasur enderr cast e ore,
Endrrer te trishtuar e
te mire,
Po te jem vertet nje Pitagore,
Ti je teorema me e
veshtire......

Dritero Agolli
JAM PAS'ANIK

O toka ime,
malli im,
O plis, o dru, o balte!
Persiper buke e gjelberim
Dhe poshte
krom e nafte!

Ne gjirin tend jam pasanik,
Me pasanik se mbreti,
Kam
grure e qumesh e celik,
Kam shpirt te madh poeti.

Kishat e shembura

I shembem kishat e
xhamite
E mburrem shembjen me zjarr e me hekur
Dhe thame: u shporren nga
ne perendite!

Por ne germadhat e tyre tymonte shpirti i pavdekur
Dhe
Zoti nga ne ngrinte koken e thinjte
Mes tymit te hirte

Dhe thoshte:
"Mosni, or njerez,
Se guri do jete me i rende,
Kur kishat t'i ngrini
serishmi neser

Nese do t'ju vijne pak mendte!

Ëndërra të Turpshme

Njeriu sheh ëndrra të
tmerrshme në gjumë,
Po sheh dhe ëndrra të turpshme vetmuar në dhomë,
Të
tmerrshmet durohen më shumë
Të turpshmet vërtet të tmerrojnë.

Dhe
zgjohesh sikur po mbytesh në lumë,
Në lumë të ndytë me gjëra gjirizi e
blozë,
Ky turp ka qenë veç turpi i një ëndrre në gjumë,
Megjithatë ta
fshish nga ndërgjegja s'ke forcë.
Të mbetet një shenjëz turpi, një
gjumë.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
Vetmija

E
vetmuar ti, i vetmuar unë
Nga e diela deri tek e diela.
S'ke ç't'i bësh,
nuk dilet tek kjo turmë
Dhe sikur t'i ngjitësh shpirtit vela.

Ja,
për shembull, vela shpirti pati,
Do lundrosh me velat nëpër dete,

Përsëri do kthehesh tek krevati,
Po atë vetmi do kesh me vete.


Dhe këputen ditët si tespihe
Nga e diela deri tek e diela.
S'i
shpëtojmë aspak kësaj vetmie
Dhe nëse na zgjojnë ne treqind gjela.

Dritero Agolli: " Më prit se po vij
shpejt"


Nëse sëmundja vjen tek unë,
Ju mos më shpini në
spital,
Më merrni fshehur e pa zhurmë,
më ngjitni lart diku në
mal.

Atje dyshek e shtrat nuk dua
Dhe as carcaf e as jorgan,
Por te
një cezmë e të një krua
Më shtroni dushk e jorgavan.

Ma lidhni kokën
me një kulpër,
Ma njomni buzën në burim,
Dhe kur të vijë andej një
flutur
S`ka gjë se rri mbi ballin tim.

As infermier nuk dua
pranë,
As nevrolog, as profesor,
Të kem përkrah një dash të bardhë,
Të
kem përbri një cjap përcor.

Të m'i lëpijë faqet dashi,
Të qajë cjapi
laraman,
Ta ulë sqepin shpejt larashi
Të mors të japë telegram.

Të
presë plot trishtim fshatari,
Në shkop mbështetur me mërzi,
Duke përtypur
fije bari,
Duke këputur kullumbri.

Nga guvë e lisit të moshuar
Të
derdhet bleta gjithë zgjim,
Mbi trupin tim e turbulluar
Si lëmsh të sillet
me tërbim.

Të ndalet udhëtari i mirë,
Të pijë heshtur një duhan,
Të
thotë: mjaft qëndrove shtrirë,
Për ty e gjora rrugë qan!

Dhe, ju
betohem, po s'u ngrita
I madh, i bukur, plot shëndet
Dhe rrugës sime nga u
nisa
T'i them: më prit se po vij shpejt!...

1963

Dritero Agolli: " Judë e
Krisht"




Ma do qejfi, shkoj drejt dhimbjes
Dhe prej
dhimbjes ik sërish;
Nisem plot inat mes grindjes,
Kthehem zbutur si
dervish.

I kanosem ashpër fisit
Dhe përlotur fisin fal;
I penduar
shkoj drejt Krishtit,
Ik nga Krishti, bëhem djall.

Hesht në prehje,
rend në lodhje,
Njërën ndreq e tjetrën prish;
Kur mbledh lule, dua
rrodhe,
Guvë e jetës - Judë e Krisht!...

1995

TRUPI

Atdheu nuk eshte as ofiq as merite
nuk eshte as mekat e as
faj
po thjesht trupi im, trupi yt.

Nese do ta mbash te gjalle perdite

te shendetshem e mbaj
ne ka mundesi, pa nje lyth.

ATDHEUT

I
bera per ty sherbetore
cdo muskul, kocke e cdo gisht
krah teje s'njoh
kishe e shenjtore
nuk njoh Muhamet apo Krisht.

Nese me kerkon, do te
thote
te duhem, prandaj me kerkon;
rabecke te jem neper bote,
dragua te
vij, kur me fton...

PERSERI PER TOKEN

Une token si njerke kurre
s'e kam pare
po e kam pare si nene
dhe po te mundja henen do kisha
marre
dhe ne gjoks si gjerdan do t'ia kisha vene...

Turkesha

1)
Dikur kam njohur një
Turkeshë
Nga vendi i largët Adana
Me sy te zezë e vetull zezë
Me flokët
lyer me këna
Ajo ne vesh më pëshpëriste
Si fërfërima në zabel
Po
fërfërima ish turqishte
Si varg divani "çok gjyzel"

Çudira pranë saj
mendoja
Çudirat merrnin rrugën vrap
Këtë turkeshe kur pushtoja
Unë
Anadollin, bëja zap.

Nga buzët rridhte një turqishte
Si rrjedhin rimat
në gazel
Turkesha këngët përshpëriste
"Ah, Arnaut , gjyzel
gjyzel"

2)
Turkesh e dashur, kjo që ndodhi
Të kishte ndodhur
atëherë
Kur Krujën digjte Anadolli
Ç'do kishim bërë moj e
mjerë?

S'do mend qe kokën Skenderbeu
Ma kishte prerë si
karpuz
"Tani kur flakë digjet dheu
Ti puth Turkeshën mor
domuz?"

Dhe ti mbi trupin tim do bije
Do shaje Krisht e Muhamet
Mes
kujës faqet do t'i çirrje
"Ah! Arnaut! medet medet."
Por gjer këtu s'do
kisha rënë
S'do kisha kohe për sevda
Pusi diku do kisha zënë
Atje mbi
muret ne kala.

3)
Kjo histori është e trilluar
Kur isha largë në
Adana
Betohem, hiç s'kam dashuruar
Ndonjë turkeshë me këna!
E ku ta
lija një lanete
Një xhinde Shkodre, një kaproll
Ajo me not do çante
dete
Dhe do më gjente në Anadoll!

Po kjo s'do thotë se si
dua
Syzeskat turke si gazel
Kur çel si bahce, rrjedh si krua
Nga buzët
verbi "Cok gjyzel".

Kali dhe gomari
-Përrallë-

Kalonin në një
shteg të ngushtë mali
Gomari para, pas gomarit kali.

Të dy me thasë të
ngarkuar mirë
Nga vapa të munduar e djersirë.

Fshatari donte shpejt në
fshat të arrinte
Dhe kalit vitheve me shkop i binte.

Po kali më në
fund durimin humbi,
E ngriti bishtin dhe samarin tundi:

"Mbaj dorën,
se ta hedh përdhe samarin,
Ti para meje pse ma nxjerr gomarin?

E ku të
vete vallë, unë i ngrati,
Kur rrugën ma ka zënë veshëgjati?

Përpara
nxirrmë mua që mos vuash
Dhe rrih pastaj gomarin sa të
duash!"

1984

XHEVAHIRI I FJALES

Më kërkove rrugëve të Korçës.
Perëndimi ulej atë
çast këmbëve të saj,
thyente kokën nëpër kalldrëme,
gurët bëheshin fjalë
xhevahir.
Në kërkim të tyre nuk e di
më gjete a të gjeta.

Erdhi një
kohe,
që besuam se erdhi,
diku në një cep dhjetori 'nentedhjete,
besuam
se gjetëm rininë e shpirtit të humbur,
nën dritën e xhevahirit të fjalës së
lirë
nuk e di,
më rigjete a të rigjeta.

Eshtë një kohë tani,
që
nuk e di në është...
Rrugëve të botës
enigma e fjalës na bën ende
shënjë.
Rend unë a rend ti,
të kërkoj a më kërkon,
nën dritën e
xhevahirit të gjuhes sonë,
të gjej a më gjen
nuk e di...

Do vdes
duke të kërkuar,
do vdes duke të gjetur,
nën driten e një
xhevahiri,
xhevahir të fjalës, që nuk vdes!

"I Perndjekuri I Dashurise"

Une jam i
burgosuri yt
Rroj me prangat qe ti me ke vene
Po cudi as qelia s'me mbyt

Dhe s'me mbyt as dritarja e zeze

Kur ti prangat m'i hodhe ne
mish
Une i putha duart e tua
Eshte rast i pashembullt ta dish
Qe
xhelatin ta puth a ta dua

I perndjekuri yt erotik
I perndjekur te
mbetet gjithmone
Erotim i mire a i lig
Hidhmi duart ne fyt,
torturome

Ky burgim sa do zgjase s'e di
I perjetshem do kisha
deshire
Vec ti eja me shih ne qeli
Te perndjekurit tend i vjen mire.

NJE SHKREPESE

Ndizme, vella nje
shkrepese
nen qiellin e zi,
Nje shkrepese te brishte shprese
ne
erresiren me shi.

Ne erresiren e dhjamur si pelte,
Kur ndihet te
zbrese acar.
E dini c'do te thote nje shkrepese,
Nje fije e holle si bar?



RAPSODI

Selim Hasanit, kengetarit te Laberise


Ku shkund guret qafe e shpatit,
Mardhur bore, djegur vape,
Mbushe,
xha Selimi i Bratit,
Dy hejbe me kenge labe.

Ere plumb e ere
predhe,
Ere prush e ere brenge,
Ere dushk e luleshqerre
Binin-binin ato
kenge.

Se hejbete ne senduke
Per t'u mykur nuk i vure,
Po i more
cuke me cuke,
Selim Brati me poture.

Dhe mbi malet e
perpjete,
Mardhur bore, djegur vape,
Prape i zbraze ti hejbete
Mbushur
plot me kenge labe.

I percolle, larg i nise,
Neper gjurme
gjelberimi:
"Shikoni, bija, merrni viset
Ju bekofte xha
Selimi"!


KUR NJE MENGJES

Do te jete mengjes e une do te
vi patjeter.
Mbi xhaketen time do te kene rene petale
Nga lulet e
kumbulles se vjeter,
Nga lulet e thanes se tharet.

Ahere ti s'do te
jesh zgjuar akoma.
Une do te them emrin tend ne xhame
Dhe do te vershellej
te dashuren kengen tone:
"Ti cele heret, moj bajame!"

Do vershellej
ngadale-ngadale
E s'do prish gjumin tend te bukur.
Do bien mbi mua
petale
E do ulet ne sup nje flutur...

E, kur syte te hapesh, do te
shohesh
Romantikun e perjetshem ne xhame
Dhe kengen e dashur do
njohesh:
"Ti cele heret, moj bajame!"


Endërr e
prerë

1.
Mos vdis, se pas shirave aren e mbushi bari,
Ka rene
ne ullishte mize e ullirit.
Hardhia duhet sperkatur shpejt me gurkali
Dhe
ende s'ka dale nga plisi kercelli i misrit
Ne enderronim te benim nje
anije,
Kurkush s'e mendonte me c'dru do ta ngrinim,
Kishim ndermend ta
ndertonim me dege hardhie
Dhe vela ti vinim.

Bodrumet e saj t'i
mbushnim me poce me vere
Dhe te lundronim ne ishujt e Havajes;
Ta pinim
veren me vajzat e ishujve ne Belvedere,
Zezaku te bente fresk me fleten e
palmes.

2.
Mos vdis se kalit i ra ne vrapim nje patkua
Dhe nisi ta
ngreje nga dhimbja kemben e pare;
Kerkojme patkonj e s'na jep njeri
hua,
S'e gjejme as nallbanin e marre.

Ne enderronim te shkonim ne
hipodrome,
ne vende te lumtura ku munden me kuaj,
Tani dhe kali calon e
s'na ha as barin e njome;
me sy si gota na sheh si te huaj...


3.
Mos vdis, se dielli ne oborr e ka shtruar sofren e madhe
Dhe
presim te vijne vajzat te gjitha,
Te gjitha ato qe ti u thoshje
"sorkadheve",
Kur grisnin fustanet ne driza.

4.
Mos vdis ne dhomen
e heshtur i shtrire
Eshte turp kaq shpejt te rrish e te vdesesh!
Ne
enderronim nje vdekje me te mire:
Duke vdekur, fytyrat tona ti shihnim ne
piken e veses.





Dritero Agolli, u lind ne fshatin
Menkulas (Devoll). Mesimet e mesme i kreu ne Gjirokaster, ndersa te lartat ne
Moske. Nder vellimet e tij me poezi permendim "Ne rruge dola", "Mesdite", "Hapat
e mia mbi asfalt", "Udhetoj i menduar", "Pelegrini i vonuar", etj. Nder dramat:
"Fytyra e dyte", "Mosha e bardhe",etj. Nder romanet: "Shkelqimi dhe renia e
shokut Zylo" etj. Nder tregime: "Njerez te krisur".

Dritëro Agolli
(13 tetor 1931)

Poet,
prozator dhe publicist, që nga vitin 1973 kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe
të Artistëve të Shqipërisë. Lindi më 1931 në Menkulas të Devollit. Mësimet e
para i mori në fshat, kurse të mesmet në Gjirokastër. Pasi kreu jashtë shtetit
në Bashkimin Sovjetik, në Leningrad (Shën Peterburg) studimet e larta për
gazetari, punoi një kohë të gjatë në redaksinë e gazetës "Zëri i Popullit".
Rrugën letrare e nisi me vjersha, të cilat i botoi që kur ishte nxënës
gjimnazi.

Për nga gjinitë, krijimtaria e Dritero Agollit është e
larmishme. Në vjershat dhe poemat e Dritero Agollit gjejnë shprehje mendimet dhe
ndjenjat e njeriut të ri, patriotizmi dhe besnikëria ndaj idealeve
revolucionare, cilësitë e tij morale në jetë dhe në punë (Devon, Devoll. Poemë
malore. Hapat e mia në asfalt etj.). Vepra e tij poetike më e shquar është Nënë
Shqipëri (1975), ku krijohet figura e Atdheut me traditat heroike, me
vështirësitë e shumta që ndeshi në rrugën e vet dhe me vendosmërinë për të
përballuar çdo pengesë e armik. Në poemën Baballarët theksohet rëndësia e
veçantë e vijimësisë së traditave revolucionare në jetën e shoqërisë. Në një
sërë vjershash dhe poemash Dritero Agolli pasqyron frymën heroike të periudhës
së Luftës ANÇ (Poema e udhës, Poemë për babanë dhe për vete etj.).

Në
prozë bëri emër sidomos romani Komisari Memo (1969), në të cilin pasqyrohet roli
i madh edukues dhe drejtues në vitet e Luftës ANÇ. Nga ngjarjet e kësaj periudhe
e merr subjektin edhe romani Njeriu me top (1975), që flet për ndikimin e luftës
çlirimtare në mentalitetin e njerëzve. Dritero Agolli ka botuar edhe mjaft
tregime e novela nga jeta e sotme. Ndër krijimet satirike romani Shkëlqimi dhe
rënia e shokut Zylo (1973) vë në lojë konformizmin, servilizmin dhe vanitetin si
shfaqje të huaja për njeriun e ri.

Di të rrojë Dritëroi
(Nga Dekalogu i fatkeqsive
VII)

Kujt ia prishi kur e ftoi!?
Di të rrojë Dritëroi!
Tushemishti
u bë plazh
S’ka Bilisht e Menkulas.

Pa çe ndez kjo verë e kuqe
Sheh
përreth ndonjë burbuqe
... është plakur, është e kotë,
s’ka më “Trëndafil
në gotë.”

Mendon Dritëroi në hije
Ku ke shkuar kjo Sadije,
T’ja
këndoja poezinë
T’ja shkoqisja rimë më rimë.

Intervistë ekskluzive me shkrimtarin e mirënjohur
DRITËRO AGOLLI – Radio “Blue Sky”

“Shkrimtarët që i tremben kritikës,
venë në dyshim krijimtarinë e vet, nuk kanë besim tek krijimtaria e tyre.
Shkrimtari kur e boton një vepër, apo kur boton një diskutim, nuk është më pronë
e tij, por është pronë e lexuesve. Dhe lexuesi, ka të drejtë çdo gjë për atë.
Nuk është prone, që ta mbrojë medoemos ai. Fjala vjen Naim Frashëri, Fishta,
Mjeda, Migjeni, Esad Mekulli, etj. Nuk kanë tani shokë, kushërinj, apo dikend që
mund t’i mbrojë. Ata i mbron vetë lexuesi”.


Dritëro
Agolli



Dritëro Agolli, është një nga personalitetet më të shquara
të letërsisë shqipe. Është poet, prozator, publicist dhe kritik. U lind në vitin
1931, në Menkulas të Devollit. Mësimet e para i ndoq në fshatin e lindjes, kurse
ato të mesme, në qytetin e Gjirokastrës. Në Leningrad, të Bashkimit Sovjetik, ka
mbaruar studimet e larta për gazetari. Pas mbarimit të këtyre studimeve, ka
punuar një kohë të gjatë në redaksinë e gazetës “Zëri i popullit”. Për 15 vjet
me radhë, ishte kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë. Krijimtaria e
tij letrare dhe publicistike, është shumë e pasur. Ai me krijimtarinë e tij,
letërsinë shqipe e ka prezantuar denjësisht në aspektin global. Vepra e tij
është e përkthyer në disa gjuhë të botës. Romani e tij satirik, “Shkëlqimi dhe
rënia e shokut Zylo”, bëri jehonë të madhe në vendet ku u botua, si në Francë,
Gjermani, Itali, Greqi, Rusi, e vende të tjera. Ndër librat e Dritëro Agollit
janë: “Në rrugë dola”, “Hapat e mia në asfalt”, “Zhurma e erërave të dikurshme”,
“Shtigje malesh dhe trotuare”, “Mesditë”, “Komisari Memo”, “Njeriu me top”,
“Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”, “Trëndafili në gotë”, pastaj dramat ;
“Fytyra e dytë”, “Mosha e bardhë”, si dhe librat me poezi “Lutjet e kambanës”,
“Pelegrini i vonuar” etj.
Blue Sky: Libri juaj “Zhurma e erërave të
dikurshme” ishte ndaluar nga diktatura komuniste. Në panairin e librit të fundit
në Tiranë, u rikthye përsëri? Cila është historia e këtij libri?

Dritëro
Agolli : E kam thënë edhe në shtypin e përditshëm në Shqipëri, se çdo libër, në
përgjithësi, ka një histori të veten. Ka historinë, se si ka lindur, në çfarë
rrethanash, si është botuar, si është pritur etj. Libri është me një biografi si
njeri dhe veçanërisht si autor i tij. Ky libër u botua në vitin 1964 d.m.th., 44
vjet më përpara. Libri nuk doli në qarkullim, sepse u ndalua atëherë. Sipas
atyre që e ndaluan, ky libër nuk paraqiste realitetin e atëhershëm socialist në
mënyrë optimiste por, ishte një libër pesimist. Heronjtë dhe personazhet e
librit, sipas tyre, dukeshin të mërzitur, jo luftëtarë, por njerëz me lëkundje
shpirtërore dhe në përgjithësi, deheroizoheshin. Këto ishin vërejtjet që u bënë
atëherë, prandaj botimi i parë, nuk doli në shtyp. Më pas, doli botimi i dytë,
nga i cili u hoqën disa tregime, e pastaj doli në qarkullim. Kur doli në
qarkullim, përsëri u ndalua, pas një plenumi të komitetit qendror (plenumi i
15-të, në vitin 1965), një vit para përpjekjeve për të dalë ky libër. Kur doli,
përsëri ai u kritikua dhe më vonë u ndalua, si i tillë. Por, ka edhe një ngjarje
të çuditshme! Mua më kishte mbetur vetëm një kopje e librit, e botimit të parë,
me një kopertinë tjetër, sepse libri doli me disa kopertina, po në vitet 60-të,
dhe më kishte mbetur vetëm një kopje. Ndodhi që në vitin 1972, erdhi këtu më një
delegacion nga Kosova, Hasan Mekulli. Ai më kërkoi një libër që ta lexonte. Unë
i dhashë kopjen e vetme që kisha, me një kopertinë të piktores së dëgjuar, Safo
Marko, gruas së Petro Markos. Për çudi, Hasan Mekulli, e botoi në Prishtinë,
duke lëshuar edhe dy – tri, tregime që i kisha botuar unë më vonë, por edhe ata
të ndaluar, me një titull “Njeriu i mirë” dhe me një parathënie shumë të mirë që
e kishte shkruar ai. Unë e mora më vonë këtë libër dhe u gëzova shumë. Ç’është e
vërteta edhe u entuziazmova nga përpjekjet e Hasan Mekullit që të botohej ky
libër. Mu shtua shumë respekti për të sepse ishte me të vërtetë një njeri
fisnik, njeri që e njihte mirë letërsinë shqiptare, që e njihte letërsinë
botërore, letërsinë ballkanike... dhe më këto njohuri të pasura, ai e kishte
shkruar edhe parathënien shumë të mirë për librin “Zhurma e erërave të
dikurshme”. Por, ai për të mos më lënduar mua, nuk thoshte që ky libër është i
ndaluar. Sepse po ta bënte këtë, atëherë nuk do të ishte mirë për mua. Por ai,
ishte një njeri tepër i kujdesshëm dhe këto gjëra intime të kësaj natyre, nuk i
kishte shkruar në parathënien e tij. Aty ishte një tregim, “Njeriu me veladon”,
që ishte i ndaluar plotësisht që në botimin e parë. Për herën e parë si botim, u
botua në atë përmbledhjen që e kishte bërë Hasan Mekulli. D.m.th., për herë të
parë u botua për publikun në Kosovë. Pas dhjetë vjetëve disa tregime të këtij
libri dolën në përmbledhjen time. D.m.th., dhjetë vjet pasi e kishte botuar
Hasan Mekulli. Ishte kjo përmbledhje me dhjetë vëllime e botuar nga shtëpia
botuese “Naim Frashëri”. Ky libër u bë i njohur pa thënë që janë tregime të
librit “Zhurma e erërave të dikurshme”. Vetëm disa tregime u botuan dhe ato
tepër të redaktuara, të masakruara. Por, ky tregim që e botoi Hasan Mekulli, nuk
u botua në atë përmbledhje të veprave të zgjedhura. U botua vetëm në vitin 1995,
në kohën e demokracisë dhe falë atij botimi të Hasan Mekullit, unë e botova në
librin “Zhurma e erërave të dikurshme”, që nxori edhe shtëpia botuese “Onufri”,
por edhe disa vjet përpara që e botoi Lili Bare, në shtëpinë e tij botuese që
quhej “Apollonia”, me titullin “Njerëz të krisur”. Disa tregime botoi por edhe
ky tregim që nuk njihej në Shqipëri si i tillë. Kështu, në vitin 2006,
presidenti i shtëpisë botuese “Onufri”, më kërkoi që ta botoja këtë libër në
shtëpinë e tij botuese, megjithëse pjesë - pjesë, ishin botuar edhe më përpara
gjatë kohës së sistemit demokratik. Unë ia dhashë atij, duke e paralajmëruar se
disa tregime edhe i kisha botuar, por ai nguli këmbë që unë ta botoja në këtë
shtëpi botuese dhe e botoi. Unë shkrova një parathënie për historinë e këtij
libri. Kishte edhe disa vlerësime të tjera nga Ismail Kadareja, dhe kur doli
libri, pati një sukses gjatë kësaj kohe. Edhe në panairin e librit në Tiranë, ai
qarkulloi shumë mirë dhe si i tillë, shkoi gjerësisht në duart e lexuesve. Por,
siç e thashë edhe më përpara, çdo libër e ka historinë e tij në kushte të
vështira po edhe në përpjekjet e shkrimtarëve për të lëmuar sa më shumë stilin e
tyre, për t’u kujdesur, që të paktën në stil, të ishin superior, të ishin njerëz
që nuk mund t’i zinin lehtë nga ana e formës artistike. Në kohëra të vështira,
shkrimtarët janë përpjekur shumë për të dhënë vepra. Në kushtet të ashpëra kanë
përpunuar stilin, duke përdorur edhe mjete të tjera për tu paraqitur në publik.
U bënë edhe njerëz që dinin ta përhapnin kulturën, qoftë edhe në ato
kondita.

Blue Sky: A ndikoi në jetën tuaj bashkëshortore, imponimi që iu
bë gruas suaj, që ta kritikojë librin “Zhurma e erërave të
dikurshme”?

Dritëro Agolli : Gruaja ime, Sadija, ishte mësuese në
shkollën e mesme “Partizani”. Në atë kohë, vendimet e mbledhjeve të komitetit
qendror, plenumeve dhe kongreseve, dilnin në broshura, fjalimet e
personaliteteve të shtetit dhe të partisë. Këto fjalime, duheshin që të
punoheshin, të diskutoheshin nëpër shkolla, në shtëpi kulture, nëpër
institucione, nëpër ministri. Pra, ishte një praktikë e tillë, që duhej që të
analizoheshin idetë e këtyre mbledhjeve dhe plenumeve. Meqë Sadija, gruaja ime,
ishte mësuese e letërsisë, duhej që të shpjegonte se ç’ishte ky plenum i
komitetit qendror, cilat libra janë kritikuar dhe midis tyre edhe libri im,
“Zhurma e erërave të dikurshme”. Ajo, përpara mësuesve, në mbledhje, fliste për
këtë plenum, për mendimet që ishin shfaqur atje dhe kritikonte edhe librin tim.
Madje, para se të diskutonte në shkollë, më pyeste, “cilat janë të metat, e
librit tënd” ?. Unë i thosha. Një njeri që e nxin realitetin, nuk i thotë tamam
të vërtetat, që i shtrembëron figurat e luftës dhe historisë, se i deheroizon,
se është pesimist. Dhe i thosha, këto thuaji edhe ti. Ajo ishte e re, 23 vjeçare
dhe i duhej të fliste për këtë libër, të burrit të saj. Unë e merrja gjithmonë
si me të qeshur këtë punë. Nuk kishte asnjë lloj ndikimi në jetën tonë
familjare. Bile, unë bëja humor e qeshja. Thosha, ja na doli një grua që të na
kritikojë. Kështu ishte puna.

Blue Sky: Po në vitin 1964, kur u botua
libri “Zhurma e erërave të dikurshme”, nga instruktorët e komiteteve të partisë
u ndalua edhe nëpër shkolla leximi i librave tuaj. Çka ndodhi
pastaj?

Dritëro Agolli : Për këtë libër, u dha një orientim, që të mos
shpërndahej nëpër nxënësit sepse kishte të meta, ato të meta që thamë. Nuk
përhapej, nuk u lejohej nxënësve që ta blinin, megjithëse pastaj u hoq edhe nga
libraritë dhe nuk kishin ku ta gjenin. Mund ta gjenin vetëm në fondet e
rezervuara të bibliotekës. Pastaj, në vitin 1987, unë e botova një cikël me
tregime, në revistën “Nëntori”. Ishin tregimet që i kam përmbledhur edhe në këtë
libër, sepse kanë pasur të njëjtën histori. Tregimet “Martesa e papritur e Pasho
Velqanit”, “Djali pleng prishur” etj, por edhe këto, fatkeqësisht u ndaluan. Nga
instruktorët e partisë në Tiranë, por edhe në qytete të tjera, ishte dhënë
udhëzimi, që këto tregime të mos lexoheshin nga nxënësit. Në atë kohë, unë isha
kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve ( 1987), 15 vjet isha kryetar i lidhjes, por
edhe kryetarit në atë kohë, ia ndalonin librat. Nuk kishte dallim që je kryetar,
apo je shkrimtar. Kurse, në vitin 1964, unë isha thjeshtë një gazetar, që punoja
në gazetën “Zëri i popullit”. Në vitin 1987, isha një kryetar, njeri me
autoritet, por edhe njeri që kisha takuar personalitete të mëdha të vendit,
megjithatë, nuk pyetej në atë kohë. Ato tregime, pas shumë vjetëve, u ndaluan.
Kështu që, unë nuk kam pasur fat të madh në tregime.

Blue Sky: Çka
mendoni për letërsinë që krijohet sot?

Dritëro Agolli : Unë mendoj që
është një fazë e re ku ka hyrë letërsia, qoftë këtej në Shqipërinë zyrtare,
qoftë edhe andej nga Shqipëria tjetër, Kosova. E njëjta gjë është që letërsia
dhe artet kanë kaluar në një fazë tjetër të re. Këtej bëhen kërkime, njerëzit
shprehen me stile sa më të ndryshme por, jo vetëm me stile por edhe me rryma. Me
shkolla të ndryshme, në mënyrë që letërsia të pasurohet. Veçanërisht janë
autorët e rinj që japin një kontribut të shquar në këto anë, por edhe ata me
moshë të mesme dhe ata që kanë krijuar dikur në kohën e socializmit. Përsëri
bashkërisht mundohen të gjejnë forma dhe mënyra të tjera të shprehjes, që veprat
e tyre të bien në duart e lexuesve, jo vetëm në vendin tonë, por edhe të
përhapen në botë. Kështu që, ka një lëvizje të mirë letrare dhe artistike, por
do të thosha që kjo veçanërisht është në poezi. Më shumë shkruhet poezia. Ajo që
na gëzon shumë, është që ka mjaftë autore vajza dhe gra, që shkruajnë me një
nivel të përparuar artistik. Unë do të thosha se në poezi janë më përpara se
djemtë dhe burrat. Ka femra që shkruajnë më mirë se ata, siç janë : Luljeta
Lleshanaku, Lindita Arapi, Flutura Aqka dhe vajza të tjera, që janë me një
shprehi krejtësisht të veçantë, transparente, moderne, por jo ekstravagante, për
t’i bërë librat si fjalëkryq duke marrë parasysh realitetin tonë. Kanë një
synim, apo një sens tepër të përparuar. Edhe në Kosovë, unë vë re një gjë që në
poezi por edhe në prozë, prozën e shkurtër veçanërisht, ka një element të ri, që
po bëhet më me lëng poezia dhe proza. Po hyhet edhe në disa anë më intime të
jetës së njerëzve, po jepet edhe ndjenja e dashurisë më shumë, e familjes, e
peizazhit, që në kondita të veçanta, siç ishte atëherë në Kosovë puna e lirisë,
puna e problemeve nacionale. Ishte si e them unë, në një kohë kur bie tërmet,
nuk mund të flasësh për lulet. Kështu që, ajo justifikohej. Kurse tani në Kosovë
ka një poezi veçanërisht, por edhe proza ka një figuracion të lartë edhe kështu
po ecën edhe ana tjetër e një poezie më intime, më e shkriftë.

Blue Sky:
Kritika letrare, a po e kryen punën e saj ashtu siç si duhet ?

Dritëro
Agolli : Ç’është e vërteta, këtej nga ana jonë, kritika letrare nuk është aq e
zhvilluar. Ajo ka mbetur pas dhe nuk analizohen veprat letrare. Nuk jepet një
mendim për to, për të treguar sesi po ecën kjo krijimtari, çfarë të reje sjell
kjo krijimtari e tanishme në këto 15 vjet, cilët janë personalitetet që po e
lëvrojnë më shumë të renë, të përparuarën. Ku janë dobësitë ? Ku janë të mirat ?
Nuk ka një kritikë të tillë. Tani janë përqendruar vetëm kur bëhen promovime
librash, vetëm kur bëhen mbledhje më shumë manifestive, por nuk kritikojnë,
vetëm lavdërojnë sesi po ecën kjo letërsi. Janë vetëm njerëz të veçantë, të
dikurshëm, që e bëjnë. Fjala vjen Alfred Uqi, që është një nga personalitetet më
të mëdha të kritikës, që shpeshherë i drejtohet edhe prodhimtarisë së sotme. Ka
edhe të tjerë për gjuhësinë, siç është Emil Lafe, Moikom Zeqo etj, që flasin për
këto probleme. Por, unë e kam fjalën për më të rinjtë, që nuk e analizojnë
krijimtarinë. Ata më shumë flasin me terma politiko – letrare. E hedhin poshtë
krijimtarinë e viteve të shkuara. Ka qenë komuniste, ka qenë kështu e ashtu,
d.m.th., në një mënyrë krejtësisht bardh e zi. Duke kritikuar sistemin e
atëhershëm, e hedhin poshtë edhe prodhimtarinë letrare dhe në përgjithësi
kulturën sot. Nuk është e drejtë. Letërsia dhe kultura, nuk është barazi me
politikën dhe ekonominë.

Blue Sky : Keni shkruar gjatë gjithë jetës.
Cilin nga librat e konsideroni si librin që ju ka lënë mbresa dhe kujtime, që
nuk do t’i harroni kurrë?

Dritëro Agolli : Është e vështirë ta them por,
si libra që kanë lënë mbresë, është “Zhurma e erërave të dikurshme”, sepse ka
pasur një histori pak a shumë tragjike. Por, edhe romani “Shkëlqimi dhe rënia e
shokut Zylo”, që edhe ai është kritikuar në atë kohë por, nuk është ndaluar.
Romani “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”, ka bërë jehonë në vendet ku është
botuar, si në Francë, Gjermani, Itali, Greqi, Rusi, e vende të tjera. Ky është
një libër nga më të mirët, që kam shkruar unë. Sa i përket poezisë, janë librat
“Pelegrini i vonuar”, “Në mesditë”, “Udhëtoj menduar”, etj. Këto janë librat e
mia që më kanë lënë kujtime, që nuk do t’i harrojë kurrë.


Blue Sky:
Çka mendoni për polemikën, Qosja – Kadare ?

Dritëro Agolli : Unë mendoj,
ashtu siç e tha edhe Rexhep Qosja, që kjo polemikë i dha rezultatet e saj, sepse
u diskutua për disa probleme tepër të ndërlikuara, megjithë përdorimin e gjuhës
edhe jo të këndshme, të atyre që ndërhynin në këtë polemikë dhe që ishin tepër
të ashpër. Të ndërhyrjeve të të tjerëve e them, jo të dy personazheve, që e
diskutuan këtë gjë. Ne duhet të mësohemi të diskutojmë në mënyrë letrare dhe të
mos imitojmë politikanët në debate nëpër kuvende. Sepse, politikanët flasin me
gjuhë tepër të ashpër, tepër ofenduese. Kurse shkrimtarët, duhet të flasin më me
gjakftohtësi, më me argumente dhe pa u nxehur. Unë mendoj që shkrimtarët që i
tremben kritikës, venë në dyshim krijimtarinë e vet, nuk kanë besim tek
krijimtaria e tyre. Shkrimtari kur e boton një vepër, apo kur boton një
diskutim, nuk është më pronë e tij, por është pronë e lexuesve. Dhe lexuesi, ka
të drejtë çdo gjë për atë. Nuk është prone, që ta mbrojë medoemos ai. Fjala vjen
Naim Frashëri, Fishta, Mjeda, Migjeni, Esad Mekulli, etj. Nuk kanë tani shokë,
kushërinj, apo dikend që mund t’i mbrojë. Ata i mbron vetë lexuesi. Kurse
shkrimtarët e gjallë, kanë miq, kanë shokë, kanë kushërinj që i mbrojnë. Kështu
që, shkrimtari duhet ta mendojë vetën edhe pas 50 vjetësh, kur të mos ketë
shokë, kur të mos ketë simpatizantë të gazetave. Çka do të bëjë ai pastaj ? Kush
do ta mbrojë ? Do ta mbrojë vetëm vepra e vet. Kështu që, mendoj që duhet të
ndryshojë mënyra dhe stili i polemikave tona. Unë, nuk e kam zakon që të
ashpërsoj nëpër polemika. Por, sidoqoftë, Rexhep Qosja është një personalitet i
madh i kulturës sonë. Një njeri që i ka dhënë shumë Shqipërisë, veçanërisht
trevave të Kosovës, me veprën e tij të madhe. Jo vetëm veprën që analizon
traditat tona, rilindësit etj, por edhe me polemikat e tij të forta me serbët,
me historianët e tyre, me shkrimtarët e huaj, jo vetëm të Ballkanit. Ka qenë në
krye, në fillim të viteve ’80-të, edhe më përpara, të kësaj polemike. Rexhep
Qosja, është një njeri me përvojë të madhe dhe një njeri me kulturë të gjerë.
Është personalitet, që çdo komb tjetër po ta kishte, do të krenohej me të. Sado
që të hidhet baltë mbi këto personalitete të larta të kulturës sonë, nuk kanë
çka t’i bëjnë. Nuk mbulohet Mali i Sharrit, me një grusht dhe. Edhe Ismail
Kadare, është një personalitet i shquar. As ai, nuk mund të dobësohet nga
kritikët e ndryshëm. Të dy këta, janë personalitete të mëdha të kulturës sonë
dhe ne duhet t’i vlerësojmë dhe t’i ngremë lartë.


Blue Sky : Ismail
Kadare, ishte për vizitë në Kosovë kur e mori çmimin “Kepi i shpresës së mirë -
Fahredin Gunga”. Në njërën nga të përditshmet tona, e ka pranuar që e kishte një
problem me juve personalisht, por e ka cekur që nuk keni vazhduar të keni
raporte armiqësore. Për çka ka qenë fjala konkretisht ?


Dritëro
Agolli : Po ishte për kritikat që bëheshin në kohën e socializmit, kritikat që
bëheshin për veprat e ndryshme. Dhe unë, në atë pozicion që isha, si kryetar i
Lidhjes së Shkrimtarëve, e kam kritikuar. Por, jo si armik por, si njeri, si
koleg, që më dukej mua se nuk kishte të drejtë në atë kohë. Por ne, sidoqoftë
nuk kemi qenë kundërshtarë, bajonetë me bajonetë. Ne kemi qenë shokë, bashkë
kemi qenë në shkollë të Gjirokastrës, më vonë bashkërisht kemi punuar edhe kemi
krijuar. Kështu që, nuk ka pasur ndonjë luftë armiqësore mes nesh. Ne përsëri
shokë dhe miq mbetemi. Po kështu ma merr mendja që edhe me Rexhep Qosjen, duhet
të shkojnë punët.



Blue Sky : A kanë shqiptarët kandidat të denjë
për çmimin Nobel, për letërsi ?


Dritëro Agolli : Po. Tashti me emra
nuk mund t’i them, por edhe mund të ketë, edhe ka. Nuk është ndonjë problem, ka
edhe në Kosovë edhe në Shqipëri. Nuk është ndonjë çudi e madhe. Ky çmimi
“Nobel”, nuk është ndonjë gogol që doemos tek njëri duhet të mbetet. Këtë çmim,
mund ta marrë ndonjë i çuditshëm. Fjala vjen në Turqi. Jashar Qemali, ishte
shkrimtari më i madh i Turqisë, por e mori Orhan Pamuku ! Pra, jo vetëm në
Shqipërinë zyrtare këtej, por edhe në Shqipërinë andej Drinit, ka shkrimtarë të
denjë, për ta fituar çmimin Nobel.


Blue Sky : Si është një ditë e
zakonshme për juve ?


Dritëro Agolli : Dita e zakonshme e imja, si e
të gjithë njerëzve. Po të isha në fshat, do të ngrihesha sapo të këndonte
këndesi. Por, jo këndesi i parë, se ai këndon herët, por këndesi e tretë. E do
të ngrihesha. Kurse tani, ngrihem kur zhurmojnë makinat. Në vend të këndesit,
janë makinat dhe fëmijët që ngrihen të vejnë në kopshte. Unë kur ngrihem, hap
ndonjë libër, hedh ndonjë mendim që më ka mbetur në mendje, mbaj ndonjë shënim,
shikoj nëpër arkivat personale ato që më kanë mbetur pa i botuar, pa i
sistemuar. Pastaj, takohem me njerëz. Këtu në shtëpinë time vijnë shumë miq edhe
shokë. Çdo ditë është e mbushur. Ndonjë ditë vijnë edhe 20 veta në shtëpi.
Kuvendojmë bashke me ndonjë gotë raki, me ndonjë kafe. Pastaj nata është më e
qetë. Natën njeriu mund të mendojë sepse nuk ka shumë zhurmë, nuk ka njerëz
nëpër këmbë dhe atëherë unë shkruaj ndonjë gjë, ripërpunoj ndonjë gjë që më ka
mbetur në shkrim. Pastaj shikoj lajmet në televizor, interesohem për politikën,
për ekonominë e vendit, për kulturën. Shikoj ngjarjet për Kosovën, për statusin
e shumë pritur të saj. Kënaqem kur dëgjoj ndonjë emër të njerëzve që njoh në
Kosovë. Të Rexhep Qosjes, të Ali Podrimjes, të Ramiz Kelmendit, që e kam mik të
ngushtë. Gëzohem kur përmendet shpesh edhe emri i Azem Shkrelit, që e kam pasur
mik të ngushtë. Një javë para se të vdiste, ishte tek unë në shtëpi. Azem
Shkreli, ka qenë edhe përpara dhe kanë fjetur në shpinë time afër 10 ditë,
bashkë me Ali Podrimjen. Në vitin 1995, kemi bërë diskutime me ta, kemi lexuar
vjersha bashkërisht. Dua të them, se e mbushi ditën me kujtime
kështu.


Blue Sky: E përmendët arkivin e shkrimeve tuaja. Keni në plan
të botoni ndonjë libër të ri ?


Dritëro Agolli : Unë kam një libër që
mundohem ta mbarojë. Është nga jeta ime. Kujtime të jetës, të njerëzve që kam
takuar, prejardhjen time. Si jam rritur, çfarë shkolle kam mbaruar, çfarë
raporteve kam pasur më shokët, kolegët. Çfarë raportesh kam pasur me zyrtarë të
lartë të dikurshëm të socializmit, po edhe të sotëm. Si jam martuar, si ishte
familja e gruas sime, çfarë është ajo, si e kam dashur, çfarë kam bërë etj.
Është një libër, përzierje e jetës sime shoqërore, intime dhe politike. Ky është
një libër i vështirë për ta shkruar por, edhe për ta botuar, sepse unë dua t’i
them të vërtetat siç janë. E vërteta është lakuriq, është nudo dhe shpesh ne
kemi turp ta takojmë, t’i japim dorën. Por, megjithatë, duhet dhënë dora të
vërtetës dhe ta kapërcejmë atë të turpit. Ky është libri më i vështiri që kam,
por është edhe një libër që e kam shkruar 40 e ca vjet më përpara, por nuk e kam
botuar për disa arsye. Është një roman që quhet “Vrasja e kukuvajkës”. Kam edhe
shënime të ndryshme, një libër që mendoj ta botojë më përpara. Është një
përmbledhje me publicistikë, me intervista, me artikuj për gjendjen politike,
shoqërore, kulturore, që i kam botuar nëpër gazeta.


Blue Sky: Çka do
t’i porositnit shkrimtarët e rinj ?


Dritëro Agolli: Unë mendoj, që
shkrimtarët e rinj duhet t’i njohin dy realitete. Realitetin e jetës që të
takojnë shumë njerëz, që të mos jenë indiferentë ndaj zhvillime të shoqërisë, të
politikës, të kulturës. Sa më shumë të jenë njerëz kurioz, aktiv, ashtu siç
thoshte poeti i madh gjerman Hajne. Ai thoshte, po me humbi kuriozitetit
politik, unë mbarova, nuk mund të jetoj dot. Po kjo është një gjë shumë
domethënëse, që shkrimtari nuk duhet të jetë kurrë indiferent. Duhet të jetoj me
pulsin e zemrës së popullit. Duhet ta njoh mirë atë, të njoh kërkesat, të nxit
njerëzit për përparimin e shoqërisë etj. Të bëjë vepra të atilla, siç kanë bërë
rilindësit tanë dhe të mos mbyllet në Kullën e Fildishtë edhe të duket si njeri
që vetëm shkruan dhe bën eksperimente në krijimtari. Ky është njëri realitet.
Kurse realiteti tjetër, është realiteti i librit. Shkrimtari duhet të jetë
gjithmonë një lexuesi nga më të mëdhenjtë, që të jetë në kontakt gjithmonë me
zhvillimin e letërsisë së vendit, por edhe të huaj. T’i njoh mirë teknikat e
reja, zhvillimin e këtyre teknikave, zhvillimin e kësaj teknologjie të re të të
shkruarit por, gjithmonë në funksion me ato të psikologjisë së vendit të
vet.



Vera Pelaj – Radio, Blue Sky

Intervistë me Dritëro Agollin - “Gazeta
Shqiptare”






Dritëro Agolli: Roli i Lidhjes në dënimin
e shkrimtarëve


• Intervistoi: Blendi Fevziu


Blendi Fevziu:
Ju keni mbushur tashmë 75 vjet. Nga kjo distancë e 75 vjetorit, si e kujtoni
fëmijërinë tuaj?

Dritëro Agolli: Unë kam lindur në një fshat që ka emrin
Menkulas. Ishte buzë lumit Devoll, i ngritur në një kodër, që nuk përfundonte me
majë, por ishte e prerë dhe atje ishte fshati. Përmes kalonte rruga nacionale,
që vinte nga Korça. Shkonte pastaj në Bilisht e deri në një fshat pranë fshatit
tonë, Bozhigrad, që tani quhet Miras. Me kujtohet ky fshat, ishte jo në Devollin
e Sipërm, por në përgjithësi afër qendrës së Devollit. Mes Bilishtit, Dardhës e
të tjerave.

Blendi Fevziu: Cili ishte kontakti i parë që ju patët me
letërsinë, poezinë, me atë që do të bëhej jeta juaj e më pasme?

Dritëro
Agolli: Kontakti i parë, si kudo në Shqipëri, ishte me folklorin, me këngët
popullore, qoftë të kënduara, qoftë edhe të lexuara. Atëherë ishin botuar edhe
‘Visaret e Kombit‘. Prindërit tanë na i gjenin këto, ose i gjenim nëpërmjet
shokësh. Pastaj ishin vjershat e Naimit, të Çajupit, të Ndre Mjedës veçanërisht,
por edhe të Fishtës, pasi atëherë nuk kishte ndonjë ndalim dhe kjo deri në vitin
1948. Por unë po flas për përpara luftës. Pastaj ishin të përkthyera nga
letërsia botërore, edhe orientale dhe evropiane, disa kryevepra si Omar
Kajami.

Blendi Fevziu: Pleqtë e fshatit mbanin poezitë e Omar
Kajamit?

Dritëro Agolli: Po po i mbanin, i kishin qejf. Kishin edhe disa
poetë të dorës së dytë a të tretë, por që i kishin qejf fshatarët. Fjala vjen
ishin vjershat e Sali Butkës.

Blendi Fevziu: E çuditshme që fshatarët
merreshin me poezi...

Dritëro Agolli: Po, sepse kishte shumë emigrantë
fshati ynë në Amerikë. Edhe im atë ka qenë 11 vjet në SHBA dhe në Amerikën
Latine, në Argjentinë. Është një histori e gjatë ajo.

Blendi Fevziu:
Babai juaj ka qenë 11 vjet në Amerikë dhe Argjentinë dhe ishte rikthyer pastaj
në fshat?

Dritëro Agolli: Po, është rikthyer. Pastaj u martua dhe që
linda unë.

Blendi Fevziu: A i ruante kujtimet nga këto dy
vende?

Dritëro Agolli: I ruante, sepse kishte një jetë të pasur. Në fakt
gjyqi im kishte ikur përpara tim eti në Amerikë, por ishte në Amerikën Latine,
në Argjentinë. Atje ishte në një kompani greke që merrej me përpunimin e drurit.
Në atë ishte ortak me një grek. Por ranë në difiçit bashkë me grekun ndërmarrja
falimentoi. Atëherë u detyrua të zgjaste kohën e emigrimit që të paguante
borxhet ku kishte rënë. Prit që të kthehej gjyshi, nuk kthehej, atëherë iku im
atë për ta gjetur gjyshin. Shkoi në Amerikën Latine. Atje në mes të pyjeve e
gjeti gjyshin. Hyri vetë në punë dhe e ktheu gjyshin në Menkulas. Se gjyshi im
ishte pak naiv, leshko, i besonte të gjithëve dhe prandaj ra në faliment. Nuk
ishte dhelparak si ortaku i tij, grek. Ai ishte i zgjuar, greku, ky ishte pak më
tuaf. Mirëpo mbeti rrugëve. Atëherë u nis vëllai tjetër i babait, për të gjetur
edhe gjyshin edhe tim atë. Pra u nis xhaxhai im. U nis për Amerikën Latine.
Ndërkohë u kthye gjyshi. Unë nuk kisha lindur atëherë, por siç tregonin. Kështu
që ishte një histori e tërë. Pastaj babai, nga Amerika Latine shkoi në Amerikën
e Veriut, në SHBA. Në Çikago punoi nëntë vjet në një fabrikë të përpunimit të
mishit.

Blendi Fevziu: Është shkruajtur që keni qenë partizan gjatë
Luftës së Dytë. Është e vërtetë apo jo?

Dritëro Agolli: E vërtetë. Por,
historia është kështu. Dy vëllezër të tim eti dolën partizan që në fillimet e
1943. Im atë ishte kryetar i Këshillit Nacionalçlirimtar i fshatit, por ishte
edhe kryeplak. Kryepleqtë atëherë ishin të emëruar nga qeveria. Mirëpo komanda e
batalionit ‘Fuat Babani‘, i tha se nuk ka gjë, rri në të dy krahët, edhe
kryeplak, edhe kryetar i Këshillit dhe ndenji. Pas çlirimit nuk i vinin në
biografi këtë anën tjetër, nuk e merrnin parasysh këtë, por e merrnin si
kryeplak. Nejse, ashtu ishte. Një kushëri i parë i babait, Bari Flaka, ishte
komandant i një kompanie të batalionit ‘Fuat Babani‘. Komisar ishte Mihallaq
Ziçishti. Pastaj u degradua në kohën e luftës së bëri disa gabime, ky Bariu. Dhe
unë shkova një ditë tek ai. Ika sepse isha zënë me nënën, në një konflikt siç
zihen fëmijët dhe i thashë se do iki partizan. Ishte fundit i 1943 dhe fillim i
1944. Isha 14 vjeç djalë. Ishin disa kodra përballë fshatit tonë, matanë lumit.
Atje rrinin partizanët, në kufi me Greqinë. Shkova tek ai, i thashë do të iki
nga shtëpia, do të dal partizan me ju, sepse xhaxhallarët të dy kanë ikur, im
atë po merret me fshatin, unë vetëm me gratë mbetem, nuk rri dot me to, do të
iki. Siç thonin të vegjlit kështu. Ai tha që je i vogël e duhet të presësh edhe
ca. Po mos çlirohemi, prit e një vit e hajde, se besoj se do të zgjasë lufta.
Por, megjithatë tha se, edhe këtu mund të shërbesh, ne do të bëjmë korrier. Kur
të kemi nevojë do të dërgojmë letra nëpër fshatra dhe ti t‘i shpërndash. Trakte
dhe gjëra. Më tha se, ti e ke më të vështirë se po të zunë edhe të vrasin.
Kështu unë u aktivizova. Më vonë, kur u formua brigada IX, në Lozhan të Gorës,
një kompani mbeti këtej nga ana e Devollit, se batalioni ‘Fuat Babani‘ la disa
kompani. Kështu që u aktivizova edhe me këtë dhe kështu që edhe mua po të më
zinin mund edhe të më vrisnin. Hero, s‘besoj të kisha dalë, se s‘kisha bërë
ndonjë trimëri të madhe, por dëshmor do të isha. Kështu që shpëtova. Në kohën e
paraluftës, organizoheshin edhe mbrëmje në një fshat afër tonit, në Hoçisht.
Atje luanin edhe ballo të rinjtë, tango e kështu siç ishin. Femra dhe meshkuj
bashkë. Hoçishti ishte ndonja një orë e gjysëm larg fshatit tonë. Ne djemtë e
fshatit vinim atje veçanërisht në verë, ku bënim edhe piknike. Kishin një grup
me mandolina, fizarmonikë dhe luanin si këto modernet.

Blendi Fevziu:
Ishin të bukura vajzat e asaj kohe?

Dritëro Agolli: Ishin shumë të
bukura. Mua edhe të shëmtuarat të bukura më dukeshin atëherë. Por ishin të
bukura, ishin të bukura dhe pa shumë stolira, i kishin stolitë e kursyera, por
ajo i jepte një bukuri më të madhe se sa të njollosura.

Blendi Fevziu:
Kur u transferuat në Gjirokastër?

Dritëro Agolli: Para se të shkoja në
Gjirokastër, shkova në Bilisht. Një qytezë, ku u parapërgatita për një qytet më
të madh. Në Bilisht shkolla quhej unike, ose qytetare, pasi mbaroje pesë klasat
e fillores shkoje në atë. Ajo ishte paragjimnaz. E kishte programin më të gjerë,
më të mirë se sa 8-vjeçarja tani, se edhe po të mos mbaroje shkollën e mesme
quhej si me një arsim plotësues, që mund të shkoje edhe mësues me këtë shkollë.
Atje ne algjebrën e bënim siç e bën gjimnazi tani, ose letërsinë, gramatikën në
gjuhë, por kishin gjuhën franceze që e mësonim në tre vjet. Bënim francezen se
nuk kishim pedagogë rusë, ishte vazhdimi i shkollës franceze dhe profesorët tanë
të asaj shkolle ishin të kësaj edukate, të liceut francez. Kështu që ishim më të
përgatitur se sa tani, sepse është e zgjatur koha e mësimit. Pas kësaj shkova në
Gjirokastër dhe për kondita të tjera, sepse në Korçë nuk kishte
konvikt.

Blendi Fevziu: Kishte jetë letrare atje?

Dritëro Agolli:
Kishte jetë letrare, sepse atje ishin edhe disa intelektualë që ishin edhe
poetë. Për shembull ishte Ramiz Harxhi, që ishte një poet i vjetër gjirokastrit,
që grumbullonte rreth vetes njerëz dhe dashamirës të letërsisë. Pastaj ne kur
vajtëm atje në Gjirokastër, erdhën profesorë që ishin me kulturë të madhe
evropiane. Atje ishte Fejzi Bita, që kishte mbaruar Universitetin në Francë, që
erdhi në Gjirokastër si profesor i letërsisë, që na shpjegonte se e dinte mirë
veçanërisht letërsinë franceze, botërore. Ai na tregonte për Pompadurin, Luigjin
e XIV-të, për Molierin.

Blendi Fevziu: Si shkuat më pas në Bashkimin
Sovjetik?

Dritëro Agolli: Unë kisha fituar çmimin e tretë në një konkurs
kombëtar letrar të rinisë. Çmimin na e dha Ramiz Alia që atëherë ishte Sekretar
i Komitetit Qendror të Rinisë. Më kujtohet, vjersha quhej ‘Gjaku i kulluar‘. Për
luftën ishte. Një poemë, një vjershë e gjatë, që ishte botuar në ‘Letrari i ri‘
dhe një fragment të saj recitova unë. Mirëpo, kërkesën për studime të larta unë
nuk e kisha bërë për letërsi, por për zooveterineri. Më pëlqente bujqësia, më
pëlqenin kafshët dhe mendoja që letërsinë e mësoja edhe duke lexuar, s‘ka nevojë
të shkollohesh. Kisha dëgjuar, si kurioz që ishin të rinjtë, që Çehovi ishte
mjek, Dostojevski ishte inxhinier ndërtim anijesh, Shileri ishte gjykatës.
Kishte shkrimtarë anglezë. Atëherë Bërnsin nuk e kishim dëgjuar, sepse nuk ishte
përkthyer ende, por ai ishte një fermer, punonte tokën dhe për këtë arsye
thashë, më mirë të njohësh kafshët, të bëhesh doktor. Edhe në fshat thoshin
doktori i kafshëve, siç thuhet për njerëzit. Mendova që të isha një prej tyre,
se unë kujtoja se do të kthehesha përsëri në fshat. Më kujtohet atëherë kur vdiq
një kal, kali ynë, që ishte shumë i bukur dhe vdiq. Unë zakonisht nuk them
ngordhi, them vdiq për kafshët, si njerëzit. Pastaj lëndën e dytë, se duheshin
tre lëndë, e kërkova për biologji, që është afër kësaj, për studimin e qenieve
të gjalla. Të tretën për gjeografi. Pastaj, Karajman Ylli tha, jo nuk do të
shkoj për këto, por do të shkoj për letërsi! Kështu që unë shkova për letërsi në
Rusi, në Leningrad, për degën e gazetarisë.

Blendi Fevziu: shte më e
hapur shoqëria ruse në atë kohë?

Dritëro Agolli: Pothuajse si jona. Ne në
atë kohë ishim pak më të hapur, se ishte një lloj demokracie e paformuar
plotësisht, por ishte një lloj tjetër.

Blendi Fevziu: Po jeta tjetër
ishte më liberale në Rusi?

Dritëro Agolli: Jeta mondane ishte më
liberale, fjala vjen emancipimi i gruas. Femrat ishin më të afruara, bile
afroheshin ato të parat, jo meshkujt.

Blendi Fevziu: Ju befasonte
kjo?

Dritëro Agolli: Ne na befasonte, sepse ato na pushtonin ne nga kjo
anë.

Blendi Fevziu: Ju nuk ishit mësuar me një gjë të
tillë...

Dritëro Agolli: Ne ishim mësuar vetëm me pushtimin italian, por
jo me pushtimin e femrave. Në fillim ishim të turpshëm, pastaj u bëmë edhe ne si
ata. Mirëpo shqiptari e ka një gjë, që fiton shumë shpejt përshtatjen. Pasi jemi
edhe mesdhetarë. Mesdhetarët janë ndër më të zgjuarit me fantazinë e tyre. Vetëm
kanë një të metë që nuk janë shumë të duruar, si shqiptarët, grekët, italianët,
janë gjaknxehtë, të padurueshëm. Por me një fantazi të ndezur
shumë.

Blendi Fevziu: Çfarë gjëje ju ka mbetur në mendje nga vitet që
keni kaluar në Bashkimin Sovjetik? Çfarë kujtoni më shumë?

Dritëro
Agolli: Atje me atë naivitetin tonë, unë njoha një vajzë dhe madje me një
pendim, me një ashtu, por u martova me të. Ishte kjo anë, tentativa për të bërë
një familje. Mirëpo atje gabova për këtë gjë. Ishin disa pika kulminante. Një
pikë kulminante ka qenë Biblioteka Akademike në Leningrad dhe atje mund të gjeje
shumë libra. Madje edhe ata të ndaluar. Nga ata mësova shumë.

Blendi
Fevziu: Po pas kthimit nga Bashkimi Sovjektik a ishte i vështirë ambientimi në
jetën shqiptare, pas 5 viteve jete padyshim pak më të lirshme?

Dritëro
Agolli: Kishte një farë vështirësie vetëm nga ana politike. Atje kishte filluar
një shkrirje, një liberalizim dhe kjo shkrirje ka ardhur nga një novele e
Ehremburgut. Me këtë titull, ‘Shkrirja‘, që u botua atëherë. Atje flitej kundër
kultit të individit. Kurse këtu kishte lëvizur diçka pas Kongresit të XX, por jo
plotësisht.

Blendi Fevziu: Kishte gazetari të vërtetë në atë kohë në
Shqipëri?

Dritëro Agolli: Kishte, se kishte vështrim kritik të gjërave.
Nuk kishte vetëm lulëzime, mund të kritikoheshin edhe ministrat.

Blendi
Fevziu: Situata erdhi duke u mbledhur?

Dritëro Agolli: Më vonë erdhi pas
mesit të viteve ‘60 duke u mbledhur. Por në atë kohë, unë mendoj se kishte
gazetarë të dëgjuar. Por në vitet e para të krijmtarisë tonë, ne nuk ia hidhnim
fajet regjimit.

Blendi Fevziu: A komentonit regjimin, a komentonit atë
regjim në bisedat tuaja. Sidomos në ato me Ismail Kadarenë?

Dritëro
Agolli: Shpesh herë e komentonim, veçanërisht në problemet e kuadrit, çfarë
njerëz grumbullon, në problemet e këtyre plenumeve që bëheshin për kulturën, për
letërsinë.

Blendi Fevziu: Kjo në fillim apo më pas?

Dritëro
Agolli: Kjo rreth viteve ‘60 deri edhe në Pleniumin e IV. Ai ishte një problem i
ngatërruar i zgjedhjes time si kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve.
Deri sa u bëra kryetar i Lidhjes nuk kishim asnjë lloj kontradikte, ne vetëm me
Ismail Kadarenë një kontradiktë dhe ai ishte më i skajshëm se sa unë në
problemin e traditës dhe novatorizmit, veçanërisht në problemin etër dhe bij. Ai
ishte më kritikues ndaj kësaj. Edhe unë e shija si një problem themelor këtë,
por isha më i butë nga kjo anë, që duhet një marrëdhënie, një kontraditë apo jo
antagoniste të thellë mes brezave, e duhet të komunikojnë, të marrin nga
njëri-tjetri. Ai ishte më i largët. Bile duke biseduar, bënim, si ta them,
marrëzira duke kritikuar edhe letërsinë e kaluar, edhe njerëzit e
shenjtë.

Blendi Fevziu: Cilat kanë qenë mosmarrëveshjet mes
jush?

Dritëro Agolli: Mosmarrëveshjet nuk ishin më shumë njerëzore,
mosmarrëveshje që njëherë imponoheshin nga posti që kisha si kryetar i Lidhjes.
Sado përpjekje që të bëja, ndonjë gabim që bënte, quhej gabim në atë kohë, unë
isha i detyruar që t‘ia thosha.

Blendi Fevziu: Po raportet njerëzore mesh
jush?

Dritëro Agolli: Nuk kemi pasur mërira, gjithmonë kemi folur
.

Blendi Fevziu: Dua t‘ju pyes, si e keni njohur gruan
tuaj?

Dritëro Agolli: Ne vinim shpesh që bënim takime me studentët, unë,
Dhimitër Xhuvani, Ismail Kadare, ai vinte më shpesh. Dhe të tjerë shkrimtarë,
Qamil Buxheli, Kim Dushi. Në ato takime më ra në sy kjo vajzë që më pëlqeu në
pamje, por edhe e sjellshme. Por nuk bëra ndonjë gjë. Një herë e mora duke
kërcyer. Unë nuk kërceja aq mirë, ia shkela edhe këmbën e thashë kështu e kam
unë, se kemi të tjera valle ne dhe mund të qëllojë të ta shkel këmbën. Ajo ishte
shoqe me Elenën e Ismail Kadaresë. Kur ajo u martua me Kadarenë më njohu edhe
mua me Sadijen. Ajo (Elena Kadare) u bë sebep. Pastaj në shtëpinë e Naum Priftit
bëmë një darkë atje dhe u lidhëm më ngushtë pastaj tek shtëpia e
Kadaresë.

Blendi Fevziu: Në cilin vit jeni martuar?

Dritëro
Agolli: Në ‘64 e njoha, pastaj në ‘65 u martova, në korrik dhe muajin e mjaltit
e kemi bërë në Pogradec.

Blendi Fevziu: Si erdhët në krye të lidhjes së
shkrimtarëve dhe artistëve në vitin 1974?

Dritëro Agolli: U krijuan disa
kushte të atilla. Siç dihet Lidhja e Shkrimtarëve u kritikua, kishte gabuar,
sipas atij mendimi të atëhershëm, në disa probleme. Gabimi më i madh i saj ishte
që nuk kishte qenë shumë vigjilente, kishte lejuar vepra që nuk i kishte
kritikuar. Sepse ajo nuk e kishte në dorë që t‘i lejonte apo jo, sepse ato ishin
detyrim i shtëpive botuese. Lidhja vetëm me shtypin e saj kishte lidhje. Një
çështje tjetër ishte në problemet me raportet e traditës dhe disa gabime të
tjera të shfaqura në atë kohë. Pasi e dha dorëheqjen Dhimitër Shuteriqi, pas
disa kritikave që ju bënë edhe atij, mua më thërresin në Komitetin Qendror dhe
unë nuk e mendova se mund të bëhesha Kryetar i Lidhjes sepse nuk kisha
eksperiencë drejtimi. Unë isha gazetar dhe gazetari nuk merret me administrim,
ndoshta po të isha kryeredaktor po, por unë isha një gazetar i thjeshtë. Më
thërret Ramiz Alia dhe më thotë që do të bëhesha kryetar i lidhjes. Ç‘është e
vërteta unë nuk e prita me ndonjë entuziazëm të madh pasi jam mësuar me një jetë
tjetër, krijuese, të gazetarisë dhe ma merrte mendja se nuk do ta bëja këtë
mirë. Ai më tha se ne mendojmë se duhet të jesh ti. Ka të tjerë, iu përgjigja,
si për shembull Kristaq Rama. Ai ishte deputet, njeri i mirë, skulptor i dëgjuar
dhe kishte eksperiencë administrative sepse kishte punuar edhe në Akademinë e
Arteve që quhej Instituti i Lartë i Arteve. Mund ta bëjë fare mirë. Mund ta bëjë
njëlloj si unë, se edhe ai gazetar ka qenë në shtypin e lidhjes, Ismail
Kadareja. Mund të zgjidhet njëri nga këta. Jo, u përgjigj Alia, ne mendojmë për
ty! Nuk mund të bëhem unë kryetari i lidhjes, tha ai. Ai ishte një njeri shumë i
arsyeshëm. Ai më tha mendohu dhe hajde pas një javë. Unë pas një jave shkova dhe
i thashë se unë do ta merrja detyrën, por me një kusht, një vit, një vit do rri
kryetar i lidhjes, i thashë. Pastaj mundësisht shikoni për dikë tjetër. Kështu u
bëra kryetar i lidhjes. Pas një viti unë vajta, por ai më tha se isha mësuar
aty.

Blendi Fevziu: Sa vjet ndenjët?

Dritëro Agolli: Pastaj ndenja
nëntëmbëdhjetë vjet, por kryesorja ndoshta është se mua më zgjodhën si njeri të
paanshëm, nuk isha marrë me lidhjen, shkruaja në gazetën "Zëri i Popullit" kisha
bërë dhe vërejtje për punën e lidhjes së shkrimtarëve.

Blendi Fevziu: A
ka përgjegjësi lidhja për dënimin e disa shkrimtarëve?

Dritëro Agolli: Ma
merr mendja nuk ka. Nuk ka sepse ata nuk dënoheshin nga lidhja. Madje lidhjen e
kritikonin në komitet qendror për arsye se nuk ishte vigjilente. Ziheshin më
parë nga të tjera instanca pastaj lajmëronin lidhjen që këtij njeriu mos i
botoni. Lidhja vërtetë ishte instrument nën komandën e partisë, por nuk ishte
ajo që vendoste. Ne kur na vinin lajmet se dikush ishte arrestuar, na vinin
krejt të papritura, pra nuk kishte lidhje.

Blendi Fevziu: Nuk merrej
pëlqimi i lidhjes paraprakisht për arrestimet?

Dritëro Agolli: Jo, nuk
merrej absolutisht. Ndryshe dilte sekreti.

Blendi Fevziu: Shumica e
këtyre arrestime për ç‘arsye bëheshin?

Dritëro Agolli: Shumica bëheshin
për arsye agjitacion e propagandë. Persona që flisnin me njëri-tjetrin, i
dëgjonte një agjent dhe i thoshte se kështu më thanë. Edhe kur rrije në një
tavolinë me një shkrimtar nuk kishe sigurinë a ishte shkrimtar apo spiun. Edhe
tek ne kështu ndodhte, ai provokonte për diçka duke thënë se kështu nuk ishte
mirë dhe tjetri hapej dhe i përgjigjej se me të vërtetë nuk ishte mirë për këto
arsye dhe dënohej për agjitacion dhe propagandë. Pastaj, pas spiunimit, shikohej
nëse ky kishte dërguar një libër për botim, "ta shohim edhe atë se mos vallë i
ka këto mendime edhe në libër?", pyetej. I shtohej edhe kjo tjetra. Kështu
ishte, sepse nuk kishte mënyrë t‘ia gjenin në libër që në fillim, se më parë
është me fjalë pastaj është e shkruar.
Para vitit 1990 a ka pasur një moment
që ju e kuptuat se sistemi socialist po shembej?
Në ‘88-‘89 edhe në fillimet
e ‘90 ajo u kuptua! U paralizua krejtësisht ekonomia, nuk kishte bazë materiale,
fabrikat nuk punonin më, punëtorët merrnin 80% rrogë të asaj që duhet të
realizonin edhe nuk punonin, sepse nuk kishin pjesë këmbimi dhe materiale bazë
ku të punonin. Ishin krejtësisht të izoluar nga kjo anë dhe jo vetëm unë, por
edhe të tjerë, madje edhe njerëz që merreshin me politikën thonin që nuk do
zgjaste shumë kjo punë. Megjithatë ne mendonim që do të jetë një socializëm
human ai që do të vijë dhe jo një përmbysje e plotë siç erdhi, një regjim
tjetër.

Blendi Fevziu: Ju erdhi keq për këtë përmbysje të
plotë?

Dritëro Agolli: Ç‘është e vërteta na erdhi. Në fillim na erdhi
sepse ishim mësuar me një mënyrë tjetër, unë po flas për kategorinë time, por
edhe kur dolën mitingjet e partisë Demokratike, po t‘ju kujtohet, edhe vetë
udhëheqësit e lartë të kësaj partie, flisnin dhe thoshin se nuk ishin kundër
socializmit, por se ishin për një socializëm të lirë. Ata nuk e thonin që në
fillim se ishin me kapitalizmin, më vonë erdhi dalëngadalë.

Blendi
Fevziu: A keni pasur në një moment ndonjë dilemë për t‘u bashkuar me opozitën
antikomuniste?

Dritëro Agolli: Jo. Asnjëherë sepse unë isha komunist. Unë
doja të ndryshoja nga brenda, si natyrë, për shembull cjapi nuk mund të kthehet
në dash, ashtu dhe unë nuk mund të kthehesha nga komunist në antikomunist dhe
fashist, apo jo, si mund të kthehesha. Kështu që unë duhet të përmirësoja
veten.

Blendi Fevziu: Si e kujtoni kongresin e dhjetë ku ju sulmuat
kultin e Enver Hoxhës dhe anëtarë të tjerë të byrosë politike?

Dritëro
Agolli: Ajo ishte si rrjedhim i asaj, po vinte duke rënë ai lloj sistemi dhe në
atë fjalim mendova të them disa të vërteta, qoftë për kultin e individit, qoftë
për luftën e klasave, për problemin e sigurimit, përndjekjeve, për lirinë e
fjalës e të mendimit dhe për anët e centralizimit të fortë të ekonomisë duke i
thënë këto të meta të këtij sistemi. Por unë kritikën nuk e bëra kundër, por e
bëra përbrenda llojit. Jo për shembull siç mund ta bënte një
zogist.

Blendi Fevziu: A jeni penduar që e bëtë këtë
kritikë?

Dritëro Agolli: Unë për disa gjëra ekstreme që mund të kem thënë
në inat e sipër mund të jem penduar, por në përgjithësi ajo ishte normale si
kritikë, mund të bëhej edhe përbrenda.

Blendi Fevziu: Po djalin tuaj,
djalin nga martesa e parë, kur e keni takuar?

Dritëro Agolli: Në vitin
1991. Pas 28 vitesh. Ai ishte larguar që këtu në moshën 7 vjeçare në vitin 1963.
E takova në Rusi ku jetonte me të jëmën.

Blendi Fevziu: Ata kishin
informacion për jetën tuaj këtu?

Dritëro Agolli: Kishin sepse kishin
pyetur. Ishte botuar romani "Shkëlqimi dhe rënia e Shokut Zylo", dhe ata e
kishin marrë atë dhe ishin në dijeni. Ndërkohë edhe në gazetat e tyre që kishin
botuar ndonjë intervistë që bëja unë, kështu që kishin dijeni.

Blendi
Fevziu: Cila është vepra që ju keni më përzemër?

Dritëro Agolli: Janë
disa që mund të kemë më përzemër, por unë kam më përzemër "Shkëlqimi dhe rënia e
shokut Zylo" sepse atje është raporti si tjetërsohet njeriu nga pushteti, dhe
një roman që është më i gjërë sesa i mëparshmi, është "Arka e djallit". Pastaj
janë edhe poezitë që kam shkruar shumë, artikujt etj, por këto janë
kryesoret.

Miu dhe Luani

Dhe sa e pane luanin,

kafshet iken,
se deri ne palce iu futi daten, friken,
vec miu i vogel
fare nuk tronditej,
i shihte me sy dhe cuditej......


Cuditem o miq
si po ndodh kjo pune,
te trembesh nga nje zdap i madh kaq shume????
Te
ishte mace, epo mire....
por nga nje buf si ky te rrish
gjakngrire!!!!!!

Nga kjo ka dale nje proverbe e herrshme,
per miun,
vetem macja eeshte e tmerrshme.......

Kush nuk sheh veten

Dy mace qimebardha por
si shkumes,
hanin tok ne nje pjate pershesh me qumesht,
Dy qener shikonin
venger te merzitur,
dhe kuvendonin veshet duke ngritur.

Keto skane
fare edukate-
se futin hundet, bashke ne nje pjate.
Pas pak u rra nje
kocke nder kembe,
u shqyen qente vap e vap me dhembe,

U be zhurme
potere dhe shamate,
dhe macet thane - ama EDUKATE.

Poeti dhe romansieri i ynë, shumë i dashur, Dritëro
Agolli mbushë plot 75 vite jetë...
Për të nderuar këtë përvjetorë në vazhdim
një Biografi e shkurtër e tij ndersa në ditët në vazhdim do të ju sjellim edhe
poezi nga Driteroi i ynë, nga Driteroi i Madh...


NJERIU QË FLET ME
EPOKA




Dritëro Agolli lindi në Menkulas të Devollit Në vitin
1931. Pasi mori mësimet e para në vendlindje, vazhdoi gjìmnazin e Gjirokastrës,
një shkollë me mjaft traditë. Studimet e larta për letërsi i mbaroi në
Petërburg. Ka punuar shumë kohë gazetar në gazetën e përditshme "Zëri i
popullit", dhe për shumë vjet ka qenë Kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe
Artistëve të Shqipërisë. Për tridhjetë vjet me radhëDritëro Agolli u zgjodh
deputet. Krijimtaria e tij letrare është mjaft e pasur në gjini e lloje të
ndryshme: poezi, poema, tregime, novela, romane, drama, skenarë filmash etj.
Është fitues i disa çmimeve dhe i nderimeve të tjera. Disa prej veprave më të
rëndësishme të tij janë përkthyer në Perëndim e në Lindje. Dritëro Agolli hyri
që në fillim në letërsinë shqiptare (vitet'60) si një protagonist i saj, duke i
ndryshuar përmasën e së ardhmes. Në veprën e Agollit e pa veten si protagonist
bujku dhe bariu, fshatari dhe studenti, malësori dhe fusharaku. Agolli i bë
poeti i tokës dhe i dashurisë për të, shkrimtari i filozofisë dhe i dhimbjes
njerëzore. Vepra letrare e Dritëro Agollit krijoi traditën e re të letërsisë
shqiptare. Ajo na bën të ndihemi me dinjitet përballë botës së madhe. Shkrimtar
i madh i një "gjuhe të vogël", ai është po aq i dashur prej lexuesve
bashkëkombas, sa dhe në metropolet e kulturës botërore. Dritëro Agolli dhe brezi
i tij letrar (vitet '60) nuk u paraqitën me ndonjë poetikë të re, sido që u
diskutua mjaft edhe për rimën dhe ritmin, për vargun e lirë dhe vargun e
rregullt, për "rreptësinë" e poezisë. Më shumë përvoja e tij krijuese, se
traktatet teorike, bëri që të ndryshohej rrënjësisht tradita e vjershërimit
shqip. Dritëro Agolli u shfaq në letërsi si një autor me kërkesa të larta për
poezinë. Ai synoi një poezi më të përveçme, me më shumë individualitet. Agolli
krijoi poezinë e "un-it", përkundër poezisë së "ne-ve", që shkruhej "për të
bashkuar masat".
Agolli krijoi një model të ri vjershërimi të natyrshum dhe
duke komunikuar me Epoka kështu që, në mjeshtërinë letrare, gërshetoi vlerat
tradizionale të poezisë me mënyra të reja të shprehjes poetike. Thjeshtësia e
komunikimit, mesazhet universale dhe shprehja e hapur e ndjeshmërisë janë
shtyllat e forta ku mbështetet poezia e tij.
Në prozën e tij Agolli solli
risi lo vetëm në strukturën narrative, por dhe në galerinë e personazheve të
veta.

Vepra të Autorit

Poezi

Në Rrugë Dola - Shtëpia
Botuese " naim Frashëri", 1958
Hapat e mia në Asfalt, Shtëpia Botuese " Naim
Frashëri", 1961
Shtigje malesh e trotuare, Shtëpia Botuese " Naim Frashëri"
1965

Mesditë, Shtëpia Botuese " naim Frashëri", 1969
Pleshti,
Shtëpia Botuese " Naim Frashëri", 1971
Nënë Shqipëri, Shtëpia Botuese, "
Naim Frashëri", 1974
Fjala Gdhend Gurin, Shtëpia Botuese " Naim Frashëri"
1977
Udhëtoj i Menduar, Shtëpia Botuese " Naim Frashëri" 1985
Pelegrini
i Vonuar , Shtëpia Botuese " Progres", 1993
Lypësi i Kohës, Shtëpia Botuese
Enciklopedike, 1995
Vjen Njeriu i Çuditshum, Shtëpia Botuese " Dritëro",
1996

TREGIME

Zhurma e Erërave të Dikurshme, Shtëpia Botuese "
Naim Frashëri", 1964
Njeriu i Mirë, Enti Botues "Rilindja" - Prishtinë 1973

Njerëz të Krisur, Shtëpia Botuese " Apollonia", 1995

DRAMA


Mosha e Bardhë, Enti Botues " Rilindja" Prishtinë, 1974

ROMANE


Komisari memo, Shtëpia Botuese " Naim Frashëri, 1970
Shkëlqimi dhë
rënia e shokut Zylo, Shtëpia Botuese " Naim Frashëri" 1973
Njeriu me Top,
Shtëpia Botuese " Naim Frashëri", 1980
Dështaku, Shtëpia Botuese " Naim
Frashëri", 1991
Kalorësi lakuriq, Shtëpia Botuese MÇM" Çabej", 1996
Arka
e Djallit, Shtëpia Botuese " Dritëro", 1997

VEPRA T!E AUTORIT TË BOTUARA
JASHTË VENDIT

SHKËLQIMI DHE rËNIA E SHOKUT ZYLO
nJERIU ME TOP

NËNË SHQIPËRI
PELEGRINI I VONUAR
KOMISARI MEMO
etj etj...

Poezia që Ju pëlqen të gjithëve

DRITËRO
AGOLLI

POÇARI

Vajta në Stamboll të bëj pazar,
për
kujtim të ble një vazo balte:
- Paqe dhe selam, usta poçar,
Vazon më të
mirë po e pate
Paqe dhe selam, usta poçar!

Vazoja nga dora shkau e
ra
Dhe m'u bë njëzet e pesë copë,
Më erdhi rrotull deti Marmara
Dhe
m'u hap dyqani turk si gropë,
Më erdhi rrotull deti Marmara.

Pa më
shau poçari keq turqisht,
Unë e shava shqip e mend i rashë;
Për çudi
poçari nuk u ligsht,
Veç dy lot në sytë e kuq i pashë,
Për çudi poçari
nuk u ligsht!

Mos u çmend ky turk, ky musliman?
Unë e shaj, ai me
duar në qafë!
Poçe tjeter mori në dyqan
Dhe më tha: " Më shaj, për besë,
prapë!"
Poçe tjetër mori në dyqan.

Psheretiu si unë: " Jam
shqiptar,
Shqip, vëlla, ti shamë dhe një herë,
Fjala shqipe s'blihet në
pazar,
Në dyqan ka vjet që s'e kam ndjerë,
Fjala shqipe s'blihet në
pazar!"

Ikën nga dyqani burra e gra,
Unë e një poçar e tjetër
s'kishte,
Vazot frynte deti Marmara,
Vazove poçari shqip u fliste,

vazot mbushte deti Marmara...

Stamboll, 1980

POEZI PËR KOSOVËN NGA DRITËRO AGOLLI


Fushë - Kosovë

Ah, të çlirohej vetëm me
vjersha Kosova,
Unë e çliroja i pari, mua lavdia më ndriste të parit.
Me
shpatën e vargut si pjepra do prisja gjokse dhe koka
Dhe flamurin lart do ta
ngrija në malet e Sharrit!

Ti qeshte Kosovës vetëm nga vjershat liria
dhe fati,
Unë do bëja me vargje kërdinë dhe hatanë:
Në Fushë-Kosovë s'do
vritej vetum sulltan Murati,
Do vriteshin katërmbëdhjetë sulltanë,


T'i qeshte kosovës vetëm nga vjershat liria dhe fati...( mars 1966)



GJAKU I RASTËSISHUM

Në gjunjët e malit të Sharrit më
shkanë këmbët e rashë
Atje ku fillon Kaçaniku i vjetër.
Nga pantollonat
e mia më rodhi gjaku im i trashë,
Pastaj e pashë dhe këmbën time të enjtur.


Por kjo nuk ishte diçka për t'u ringjallur paniku,
Se gjëra të tilla
ndodhin dhe brenda një oborri të qetë
Çështja qëndron gjetiu: pse ndodhi
atje ku fillon Kaçaniku,
Ç'i duhej gjaku i gjurit tim Kaçanikut të rreptë?


Pak gjakra ka parë në gurët e tij Kaçaniku i mjegullt
Në luftëra të
tmerrshme ku zgjidheshin rrugët e fatit?
Ky gjaku i gjurit tim s'ia vlente
as gjysmën e lekut,
Ndaj s'doja të ishte, - siç ndodhi, - i rastit.


Do desha të ishte e vërtet një gjak Kaçaniku
Dhe s'duhej të ridhte
nga shkarja e këmbës së koti!...
Këtë se them aspak me një shpirt romantiku,

E them me bindjen time krejt si gjysherit qëmoti...


NUSJA NGA
KOSOVA

Kam dashur t'i gjeja dhe nipit tim të vogël një nuse

Andej nga Kosova në fshatrat e thella,
Po kjo ka qenë një ëndërr pas
zjarrit me flakë të kuqe
Si valë e flamurit tek shpella.

ka qenë
vërtet një ëndërr në viset e mia me gurra,
Ku rjedhin ujrat, por unë etjen e
verës zor se e shuaj.
Kam dashur nusen e nipit të mos e marr me vetura,

po veç si qëmoti me kuaj.

Një muaj të tërë le të zgjaste udhëtimi me
kalë,
Me pluhur mbi velo të vinte nusja e nipit tek unë,
me dorën time
t'ia shkundja duvakun palë mbi palë
Atje tek oxhaku, ku kafja në xhezve bën
shkumbë.

Dhe s'kishte gjë, le të binte pluhur i udhës së largët
Në
vatrën time të vjetër sa përralla,
Po kjo nuk ndodhi mes botës së ligë e të
varfër,
Ku rron ky fisi i ynë i ndarë në dysh plot andrralla,

Ku
s'merr dot një nuse për nip a për djalë,
Se fisin e ndanë kufiri me dy
pasaporta;
Këto pashaporta s'te lënë të marrësh nuse me kalë,
As me
vetura, as me trena dhe as me aviona ndofta...

kam ëndërruar t'i gjeja
një nuse tim nipi të dashur
Në fshatarat e thella andej nga Kosova,
Se
s'desha të shkoja në tjetren botë me buzë të plasur,
Ta shuaja etjen e
mallit për aq sa të rroja..

P.S.

Ju Lutem
lexojeni këtë poezi të më poshtme dhe këtë do t'ju lutesha sidomos atyre që
ndoshta e kanë ndërmend të martohen me ndonjë që nuk është i kombit tonë; kjo
vlenë për shumë të rinjë dhe të reja...



GRUAJA DHE KAU

( Fjalët e
një miku tim nga Kosova)

Gruaja ime e parë ka qenë xhadi,

Prej saj u ndava dhe ndofta shpëtova,
Ajo u largua diku në Sërbi
Dhe
unë s'lëviza aspak nga Kosova.

Nuk ishte xhadi se vinte nga serbët si
fis,
Se s'mund ta quaj xhadi çdo grua serbkë,
E tillë kish ndodhur mes
grash rastësisht,
Siç ndodh një nëpërkë...

Por nejse, unë u ndava
prej saj,
Se muaj me radhë më çmendi,
DHE SHPESH MË KUJTOHET KUR THOSHTE
BABAI:
" VEÇ GRUAN DHE KAUN ZGJIDHE NGA VENDI"!

UNE DI SHUMË PËR KOSOVËN

nUK BESOJ
TË KËNDOJË SI UNË ASNJERI PËR KOSOVËN NË VARGJE
Dhe s'mendoj të lotojë
askush si unë tani për tani.
Unë e njoh Kosovën nga pluhuri i zverdhur në
pragje,
unë e gjej Kosovën në pikën evesës atje në hardhi.

Unë e di
si djall dhe lugat çdo gjë në Kosovë,
i di lugët e bujkut, i di stinët kur
mbjell e kur korr,
E njoh sërbin dinak me gjarpër në kokë.
Gjarpër që
rritën stërgjyshët e sërbit në oborr

Unë e di se ç'mendon malësori i
Drenicës,
Minatori i Trepçës e di se ç'mendon,
Unë e di dhe në Vlorë atë
lumin ters të Shushicës
se çbën për Kosovën dhe ç'këngë nga Vlora këndon


Unë i di të gjitha dhe s'ka kush më thotë
Se gjoja Kosovën nga larg
si poet dashuroj,
Mes Kosovës jam brenda me kokën e ftohtë,
Ndaj
Kosovën, si bukën, nga mitet, vërtet çmitizoj...

TESPIHET E IDRIZ SEFERIT

Dikur një plumb qëlloi Idriz Seferin,
Atë se zuri, zuri veç tespihet.
Tri kokra vrau dhe copra bëri perin,
Të tjerat u përhapën në korijet.

Dhe për çudi unë endem tutje kodrës
Në Kaçanik rreth Shkëmbit të Skifterit,
Se mbase gjej të fshehura prej kohës
Pak kokrra me sedef të Idriz Seferit.

Ndaj unë ato kërkoj, kur jam në rrugë,
Me një durim vërtet prej arkeologu.
Në trasten time marr me vete bukë
Se shpesh mundohem shkrepave si zogu.

Idriz Seferi numëronte kokrrat
Në perin e tespihëve fildishti:
Sa burra ranë e humbën nëpër kodrat
Sa kraharorë i la të zbrazur shpirti!

Idriz Seferi numëronte dertet
Me kokrrat më të lashta se sa koha;
Kujtonte lotët që në gjoks i derdhte
E ëma e tij, e bardhë e tij, Kosova...

Dhe ndaj më duhen domosdo tespihet,
Ç'është e vërteta kokrrat e shpërndara,
Dhe po kërkoj në kodrat e korijet
Apo nën plisat ngritur nëpër ara.

Po ku ta dish si vete puna ime!...
Mos vallë i gjetën zogjtë, e larg i shpunë,
Me sqep i hodhën plot me ligjerime
Në Vjosë apo në Drin, a tej në Bunë!

Megjithatë sërish jam në gjurmime...





BALADA E TRE TË RËNËVE


Me dhentë ktheheshin nga mali tre kosovarë,
U zunë pritë serbët në gjunjët e Sharrit
Tek era fletët e vyshkura hiqte grykave zvarrë,
tek vërshellenin fijet e holla të barit.

I vranë e qirinj s'u lanë të ndezur në darkë.
Në vendin ku ranë tek blegërinin dhentë
I frynë serbët qirinjtë me gojët si kacekët në farkë,
I shuan, mos dukeshin të rënët të shenjtë

po dhentë gjuhët e tyre me erën e barit
I nxirrnin si flakë qiriri me krye drejt qiejve
Dhe qanin me blegërima në gjunjët e Sharrit
Tek hëna të rënëve u qepte qefinët me fijet e reve,

Ndersa hutini vajtonte në degën me gunga të qarit...





KTHIMI NË KOSOVË

Kthehem këtu në Kosovë fill prej mërgimit,
kthehem nga lumi i rejnit, Senës, Sir_darjes,
Barin e gjejë të tharë nga bryma e trishtimit
Gurët të plasur nga peshë e lotit të ndarjes.

Kthehem me shpresë se mund të rri në një kafe,
të çlodhem nga rruga e dërmuar e vrarë,
Miqtë t'i shoh dhe dorën t'u jap e t'u hidhem përqafe,
Se koha ka rjedhur e malli si dreq më ka marrë.

Mjerisht e gjej dhe kopshtin e tharë nga bryma e mërgimit,
Rrugën e plasur nga peshë e lotit të ndarjes
Unë, i ardhur këtu në Kosovë pas udhëtimit
Nga lumi i Rejnit, Senës, Sir-Darjes,

Andej i mallkuari fat më ka hdhur
Larguar nga serbët që Kafen e miqeve ma zunë,
Dje jonxhen e fisit pa korur ma lanë e rrushin pa mbledhur,
Kazanë e rakisë së vëllait ma hodhën në lumë.

Ah,ç'ishte kazan i çuditshum, ah, ç'ishte!
E zjente rakinë e ebeltë, të mirën e botës,
Dhe miqtë e vëllezërve nga anë e anës i mblidhte
I shtronte atje me peshqirë në gjunjë rreth sofrës!...

Ç?ti bësh!... E hodhën kazanin në lumë përtej një gremine
Pas ikjes sime drejt grykës së Rejnit, Senës, Sir - Darjes,
Dhe sofra e vëllait mbeti pa lugë e thërime
Dhe buzët e sofrës u plasën nga lotët e ndarjes.

Kthehem tani e pres në një kafe,
Sërbi shpon xhamin e kafes me sytë çapluar
Përgjon se cilin kam për të zënë përqafe
Këtu në kafen e miqve të mi të bekuar.

Ik, or serb, e më ler të çlodhem ketu te kjo derrasë.
Tani në filgjanin e kafesë vërtitet e ulet një mizë
Më tepër e sjellshme se sërbi i trashë,
Kjo mizë e përmallshme hesht në filxhan si kokrrizë...

Në kafe, të varur në mur, e marr çiftelinë,
Të gdhendur nga mjeshtër të famshëm Prizreni,
Dhe sërbi padashur këmbët lëviz e ndjek melodinë
pastaj themë më vete: " Të munda, or serb, qen bir qeni,
Të mundi kjo çifteli e gdhendur nga mjeshtër Prizreni"!...

Kthehem këtu në Kosovë fill prej mërgimit
I lodhur nga lumi i Rejnit, Senës, Sir- Darjes,
misrin e gjej të tharë nga brymë e trishtimit,
Miqtë i gjej të lodhur nga peshë e mallit të ndarjes...

MESAZHI I ÇUDITSHËM

Në Fierzë na solli dhe Drini i madh një pikturë,
Portret i një vajze nga Peja - mbi vetull shaminë
Çudi si kish rënë nga Peja në lumë,
Çudi si kish zbritur këtu në liqen nën lendinë!

Po cili piktor na përcillte mesazhe të tillë njerzore
Që larg nga Kosova me ujin e turbullt të Drinit,
Dhe si mund ta dinte se kujt do t'i binte në dorë
Ta shpinte atje në Ekspoziten e Madhe të Dimrit?...

Kjo mbeti për mua një enigmë e çuditshme
Dhe mendjen kam vrarë me javë e muaj me radhë.
Por vetëm një gjë unë e quaj të bardhë e të hijshme:
Vëllai i ndarë prej meje e sillte mesazhin me Drinin e Bardhë.

Shkeputur nga libri me poezi "Gdhihet e ngryset"

Pa thirrje

Tani do shkruaj per vete
Pa thirrje. Veç pershperitje
E dini ku vete?
Tek mjeku ne pritje

Nje fashe ne shpirt te me lidhe
Atje ku me teper me digjet
Dhe mbase me jep nje keshille
Si dhimbja e hidhur te hiqet

Do shkruaj per vete i qete
Pa thirrje si britmat ne rruge
Dhe mjeku te vere diete
Ne ç'ore te pi, te ha buke

Dhe ka mundesi qe vetem te lutem
Si nje feshferime e pabuje:
"Ah, plaget me djegin e s'mundem,
Me sillni pak buke e pak uje!..."

26 Tetor 1998


Atdheut

I bera per ty sherbetore
çdo muskul, çdo kocke e çdo gisht;
Krah teje s'njoh kishe e shenjtore
Nuk njoh Muhamet apo Krisht

Nese me kerkon, do te thote
Te duhem, prandaj me kerkon;
Rabecke te jem neper bote
Dragua te vij, kur me fton...

3 shkurt 2000