Frederik Rreshpja

Peisazh pa ty

Qan era ne kallamishte me dhembje,
trishtohet per femijet e vet.
Hene e arte mesdhetare,
si zemra ime rri varur mbi pemet.

Gjethe te verdha rrezohen nga rete e vjeshtes.
Dikush po iken, por tere keto shira,
jo, nuk bien per nje ndarje te thjeshte.

Dritat e portokalleve i lekund era ne muzg,
mbi detin tere vale.
O palma,
per ke festojne keto portokalle?

Deklarate shtypi

Skllever mosmirenjohes, ju deri dje
te kembet e diktatorit jeni shtrire,
dhe me keni quajtur mua skandaloz
per fjalen time te lire.

Enveri leshonte urdher-vdekje,
por prangat m'i keni vene ju.
Tani shkruani per mua parrulla neper gazeta
dhe i varni si prangat neper mure.

Skllever mosmirenjohes dhe te marre,
kopè hipokritesh servile;
Une muret dhe prangat i peshtyj,
une kam lindur skandaloz dhe i lire!

Fati im

Nje ujvare e vogel vetmon lart ne mal
dhe luan me ylberet.
Mjegulla e holle, ndane dritares sime,
qan me lote shiu.

Shpirti i vjeshtes, ne shkretetiren e gurit,
ulerin i trishtuar.
Vdekja e ylbereve me ra ne qiell
dhe vdekja e gjetheve ne duar.

Tere shtegetaret po ikin, ti zog, mos shko!
Te gjithe e kemi nga nje palme qe diku na therret
prandaj udha e vjeter rri varur mbi shkrepa,
si patkoi i fatit tek dera e kenges.

Barbaret

Barbaret iken. Po nga vane? Askush nuk i pa.
Asnjeri nuk e di nga shkuan.
Mirepo barbaret ishin.
Te vraret jane aty, por barbare, thone, nuk ka patur kurre.

Po kuja e atij mengjesi me te renet mes xhadese?
Kur erdhi nata, nje hene e trishtuar
ne llambadhen e saj mblidhte shpirtrat ne ajer.
Tymi i zi mbi uzinat dhe fshatrat e shkaterruara,
mijera rrenime barbaresh.
E megjithate, thone, barbare nuk ka patur kurre.

Atehere pame njeri-tjetrin ne sy
dhe e kuptuam qe barbaret ishim vete.
Ah, prandaj asnjeri nuk e diti nga shkuan barbaret?!

Mirepo barbaret ishin, ose, te pakten duheshin shpikur.

Partitshmeria

Neper portat e partive rrine komunistet e djeshem,
me mesojne mua kush eshte Marksi.
Neper emblemat aty-ketu,
bronxi i thyer i Enverit shfaqet.

Komunistet e djeshem me tituj
te fituar ne luften e klasave,
me mesojne mua c'do te thote disidence,
me mesojne mua c'jane prangat.

Komunistet e djeshem, telefonat e djeshem,
veturat e djeshme lyer me boje.
Kaloj para portave te partive i menduar,
me buken e dites ne dore.

Lideret

"Qe 60 vjet nuk ka asnje stine te re", - thane luanet,
dhe fjeten perseri me mendimin
qe dikush po i skalit ne mermerin e qiellit.

Luane te degjeneruar dhe fals,
me tru sa nje zog debore,
pas tri ditesh zene dhe ulerijne,
aq sa zgjat dhe zemerimi i Driteroit.

Hosana! O horra butaforike,
kendoj lavdine tuaj te pjerdhur.

Juda

Kur nxori dosjet, ne prisnim ate: shpaten,
shamine e Desdemones ose asprat.
Alo, Troja?
Rri ne tere kolltuket si Ulisi ne barkun e kalit.

C'eshte ky njeri i pavdekshem si Krishti?
Nuk ka per t'u kryqezuar kurre ky njeri?

Profetet e rreme

Dhe kemi qene tmerresisht te persekutuar,
dhe jemi biblike me biografi te mire.

Mjere ju po i besuat cdo te kryqezuari!

Dhe vetem ne mund t'u cojme ne parajse.
N.q.s. s'na besoni, ne mund te marrim edhe masa,
injorantet e dreqit!
Amen!

Skllavi i maureve

Te mallkuarit e reres fshine thikat
dhe iken me turbanet tere gjak.

Shtrire si perendia i shkretetires,
une jam zezaku i bukur
i komunizmes.
Era vuri pellembet dhe zuri vajin
mbi koken time qe Zoti e gdhendi me hir.

E fundit erdhi vdekja dhe me hoqi prangat:
Tani, o njeri, je i lire!

Tutje prisnin lideret demo-socialiste:
Tani erdhi ora te vdes perseri, mendova.

Aspekt

Natyrisht, gjakataret koha i le pas dore.

Vijne Homeret dhe luftojne me njeri-tjetrin.
Pandehin se vriten per lavdine e Iliadave.

Index expurgatorius

Ja dhe mrekullia e kenges u prish;
Shiu u kthye te qielli i vet,
zogjte u kthyen te Afrika,
perrenjte iken te shtepia e ujrave,
gjethet vizatuan vjeshten te veriu.

U kthyen motivet te bota,
po une c'te bej ne kete nate
qe i humbi lumi dhe hena?

Mrekullia e kenges, e vrare
me thiken e luftes se klasave.

Për fatin tim pikëllohem vetë.....

(Ky shkrim i eshte kushtuar poetit shkodran Frederik Rreshpja i lindur ne vitin 1940 dhe vdekur ne 2006)

-MJERE AI POPULL QE ARTISTET I GYKON SI POLITIKANE-


Ate dite dola nga shtepia me mendimin e ngulitur ne koke,te pija dhe te dehesha gjer ne harrim.Te humbisja per te shkundur nga truri te gjitha mendimet qe si rrjete merimange me kishin peshtjelle duke me injektuar nje doze te forte zhgenjimi per ditet e vrara dje dhe "tunelin"pa drite sot.
Ne rruge takoj poetin Zydi Morava,e ftova duke menduar se Zydi do te me recitonte poezite e tij te fundit."Ka dhe menyra te tjera te reja per tu duhur Colombo ,edhe pa raki"me tha Zydi,"E di mor Don Zhuan i Poezise-iu pergjigja ,-por une dashurine e konceptoj si nocion krejt te kundert me tendin.Une dashuroj shpirtin e jo trupin,un dua ndjenjen e jo fjalet"
"Te siguroj se me ket menyre qe kerkon do te deh ,o rebel i perjetshem ngarkuar me nje mekat te madh mbi supe i ndershem si nenpunes i Carit "
-mu pergjigj Zydi.
I shkova pas ne nje rrugice mbrapa gjimnaznit "Sami Frasheri "Papritur u futem ne nje oborr te mbushur plot me trendafilat e kuq harliseshin ne nje rremuje te pazakonte.Disa sende te hedhura ne vende te ndryshme te oborrit krijonin nje crregullsi simetrike ,a thua se i kishte ven njeri me dore.Duke fshire me shami gjakun nga gishti i kafshuar prej gjembave te trendafilit,u futem ne nje shtepi tiranase nje kateshe.Dhoma ku hyme ishte e mbushur plot me njerez,disa te ulur rreth nje tavoline disa ne kembe .Perballe u ndesha me nje njeri te ulur galic mbi nje shilte prej lekure dashi,me mjeker te porsarritur ,me nje hunde karakteristike,nje balle paksa te dale ku dalloheshin syte qe si thengjij ngrohnin ate trup te mbledhur kruspull ne divane.U pame ne sy.
Per disa sekonda nuk i rezistova vezullimit te syve te tij.Duke ulur koken ,po mendoja : e kam pare ket portret?Ku ?Vetetimthi iu afrova dhe duke i dhene doren e prezantova :"Jam lab nga tepelena "Portreti i vuri buzen ne gaz dhe u prezantua"Frederik Reshpja nga Shkodra"Me ngjasonte me Ali Pashe Tepelenen ,vetem llulla i mungonte.Nga bisedat qe beheshin ne ate dhome,te ftuarit ishin poete ,shkrimtare.perkthyes ,afariste ,tregtare ,te cilet bashkepunonin me Frederikun.
Frederiku drejtonte nje shtepi botuese me nje emer shume simpatik:Europa.
Me habiti komunikimi i tij me njerzit ,kujdesi me te cilin ai i rrethonte ,kultura e tij dhe shqetesimi i tij sa qytetar aq dhe njerzor per kulturen,librin sidomos per letersine per femije .U ndava nga Frederiku me nje ndjenje keqardhje ,duke e falenderuar per librin qe me dhuroi me autograf :"Erdhi ora te vdes perseri"
E lexova ket vellim me poezi,e lexova dhe rilexova ,duke shenuar me yje poezite.Diku nje yll ,diku dy,me te shumtat me tre kater dhe pese yje.U magjepsa ,u deha nga kjo simfoni e brishte rrepshjane,ku jeta dhe vdekja ,ku dhimbja dhe gezimi si nota te nje pentagrami harliseshin duke trazuar nje shpirt,nje zemer,qindra shpirtera e mijera zemra.Rreshpja eshte vete natyra,eshte vete deti,eshte vete shiu,eshte suferina,eshte pylli eshte vete zogu,eshte vete bari,eshte vete gjethja ,eshte vete gjethja,eshte vete kenga,eshte vete jeta.Vizionet e membranes se shpirtit te rreshpjes dredhonin magjishem muzen e poetit dhe ftonin cdo njeri te shuaje etjen nga thatesira 50 vjecare komuniste.Rreshpja luan vargun diku si deti me valen,diku si era me gjethen dhe diku si jeta me vdekjen.Ne poezine e tij mbizoteron dhimbje,zhgenjimi dhe fati i gjithe inteligjences krijuese gjate 50 vjeteve diktature.Ky lajmotiv pershkon shume nga poezite e tij.Ne poezine "Vdekja e Esenit"Rreshpja ben nje paralelizem midis fatit te Eseninit dhe fatit te tij,midis atdheut te Eseninit dhe atdheut te tij.Uni i tij poetik pershkohet nga nje fantazi brilante teper e zhdervjellet ,me nje vizion te qarte ku ndihet nje fryme migjeniane ,por me nje strukture tjeter vargu me nje menyre krejt moderne te cilen e arrin me nje ngjeshje te fjales ,pa frazeologji,duke qen krejtesisht origjinal.Ne dhimbjen e Rreshpjes ndihet lufta per dinjitet ,per pasterti morale per jo dyfytyresine.Poezite "Shtepia e Kenges","Fati im","Zemra ime","Kujtimi yt","Eshte nje zog","Vdekja e Eseninit","Fat ","Prelud","Rapsodi"e shume te tjera jan dolli qe shumekush do ti pinte me fund.Ne poezine "Fati" Rreshpja thote se "Per fatin tim pikellohem vete.Sdua te pikellohet kush per fatin tim.Me ndjek pas Perendia e Humbjes.Me mermerin e thyer ne luftra pa kuptim.E ndersa lexoja vargun e fundit te tij ,nga shpirti i "plagosur"me pentagramin e dhimbjes me rodhen pafajshem disa fjale:-le te harrojme ,motra e vellezer sharjet neper gazeta ,luften partiake,le tu kthehemi mjeshterve te dollive te shpirtit njerezor.
Sa me shume kenge,sa me shume poezi ,sa me shume muzike ,aq me pak dhune ,aq me pak frike-aq me shume paqe,aq me shume dashuri.
Lum ai popull qe politikanet i ka ne shpirt asrtiste ,e mjere ai popull qe artistet i gjykon si politikane.


PELLUMB TARE

TIRANE 1997

Nena

Ka filluar te plaket nena. Fytyra e saj po mbulohet me rrudha.
Po mbulohet me nje pleqeri te bukur.
C'eshte keshtu kjo rrjete qe hedh koha mbi nenen time?

Dhe duart qe me mbanin mua, tani jane renduar.
Po s'ka gje. Nga shpirti i saj
zgjaten duar te tjera qe me mbajne pezull.

Ecen ngadale neper dhome.
Nganjehere me pyet per librat qe po shkruaj,
por s'me ka pyetur kurre pse s'kam shkruar gje per te.

Se nena di:
Fjalen e pare ne kete bote ia kam thene asaj.
Dhe fjalen e fundit ne kete bote asaj do t'ia them.

Dhembje

Ngjitet malli neper rrenje dhe behet lule.
O druri i qershise qe te mbolli nena ime,
une jam vellai yt!
Te dy me duart e saj na perkundi ajo:
Rritu, rritu o biri im!
Rritu, rritu o druri i qershise!

Eh, nena ime nga njera klase tek tjetra:
-Bir jane zemeruar perendite.
Sa mire kur ishit te vegjel
dhe i faleshit tok Shen Merise.

Perkund era pikellimin e luleve,
a ndoshta duart e nenes vizatuar ne ere.
Rritu, rritu druri i qershise!
Une s'kam per te lulezuar me...

Kenga e fundit

Me rri nen yjet me shpaten e ndarjes ne dore;
A mos valle kerkon t'a vrasesh kete nate?

Shkoi dhe marsi i kesaj nate!
Jo, ne kete bote nuk do kete me mars.

Me rri me shpaten e luftes se klasave ne dore.
Nata e prere ra tek kembet e mija,
dhe shpirti i henes kullon yje si teh celiku.

Pranvera qe rron mbi shelgjet,
vdes dhe shnderrohet ne vjeshte.

1976

Duke ecur

Duke ecur ne ajer, atehere kur vdesin ngjyrat
mbi gjunjet e muzgut;
Duke ecur mbi rete atehere kur vdesin shirat,
duke ecur mbi ujra kur vdes anija e bardhe,
ngarkuar me tere trishtimin e botes,
dite e nate si cifuti i shkretetires...

Duke ecur, stapin e harrova tek nje mjegull,
apo ne kopshtin e femijerise,
ku barisnin te vdekurit dhe ngrohnin duart
mbi flaket e trendafilave.

Ishte nje kohe kur pranvera vinte vetem per mua,
por duke ecur e ecur trendafilat u vyshken;
Tani ka kohe qe pranvera nuk vjen me.

Duke ecur e duke ecur,
kam per te arritur atje prej nga u nisa,
me shenjat e gozhdeve ne duar;
O Zot, c'qe ky vrapim i cmendur ne ate planet te larget,
mbushur me pretoret komuniste?!

Nenes

Nena ime, ti dhembje e pashuar,
ka kaq vjet qe rri ne dhe te zi;
Edhe yt bir, sic duket, se shpejti,
do t'a lere kete bote, nene, e di.

S'me vjen keq qe iki keshtu,
se asnjehere i lumtur s'kam qene,
vec ne pyjet ku xhindet vallezojne
rreth drureve te galvanizuar me hene.

Shkoj te lumi ku qajne ciganet
per rerat e largeta me drite.
Por perse dreqin jam gatuar keshtu,
te grindem me te tera qeverite?

Nene, nuk kam qene ne faltore kaq vjet,
por do t'i lutem Shen Merise per ty;
Eh, mundet qe dhe mua ndokush
do ma gdhendi mbi krye nje kryq.

Vendlindja e nenes

Atje hena ngre shkalle drite mbi gremina.
Atje ngjitet zemra ime,
bere prej druri te lahutes.

Atje kam nje dege lisi,
torben e kengeve te mia.
Stapi ne udhe me humbi
dhe lulezoi prane nje perroi.

Pashe feminine e nenes sime
ruajtur ne pasqyrime krojesh,
kenget e rinise se saj,
shnderruar tashme ne ere.

Elegji per nenen

Nje avion iken tutje permes mjegullave,
si fatkeq i perzene nga selia e dritave.
Ah, ku ke rene keshtu, ku je tretur?
Ka mbire bari nga syte e tu,
ka mbire bari nga zeri yt.

Nga kodrat po vjen nata duke u lutur per ty.
Eshte koha kur hijet bien me gju,
e ti rrin aty nen toke,
te mermer' i rrezuar i perendive...

Tani qe ti nuk je, dafina nuk gjelberon me,
vetem zeri im i djalerise jehon mbi gjethet e verdha,
e dafina vendos kurora mbi lavdine e muzgut.

Ishte nje bote e tere kur ishe ti,
por erdhi kjo vetmi e madhe qe fshin gjithcka;
Tani vetem ne horizont
bejne kryq vetetimat dhe nxjerrin thikat.

Ah, ku ke rene keshtu, ku je tretur!
Nene, nene, do te vijne deborat,
do te bien mbi barin qe ka mbire nga zeri yt...

Kjo pranvere

Eja me mua ne kopesht.
Tani qe dimri iku dhe tere deborerat kane rene,
nga druret zbresin ca statuja ajri
dhe celin syte e luleve qe flene.

Por tani qe nena nuk eshte,
hapen dyert e hijeve e dalin perendite ilire,
me turite e prera nga mjegullat e lashta...
E trendafilat jane mbyllur ne pikellimin e vet.

Eja te dalim ne kopesht,
por nena nuk eshte me!

Zemra ime

Ne asnje dore te botes nuk me ze gjumi.
Isha mesuar me koken ne duart e tua.
E ke ditur qe kam dicka nga deti;
Breg me breg dhe gjumi nuk me ze.

Dua te shtrihem dhe te vdes,
po vjen ti dhe nga balta me ngre.

Kur male te tera dot s'na ndane,
si do ndajne dy grushta dhe?
Ah, isha mesuar me koken ne duart e tua,
tani dhe brigjet me gjumi nuk i ze.

Epitaf

Imezonje, si do ja dal pa ty ne kete bote,
i mallkuar me pavdekesi,
si patriarket e merzitshem biblike?

Duhet t'i kesh parasysh disa gjera,
tani qe nuk je me!

Rivarrimet

Djem te rinj, te zjarrte,
qe i lane puthjet e para pergjysem.

Femije qe s'do lozin me kurre ne perendim;
Do ndrrohen stinet ne Kosove e ata s'do jene.

Pleq qe s'do prehen me te pragu,
megjithese nuset hutohen, ua pjekin kafene cdo mengjes.

Tani jane te vdekur. Aty poshte, te balta.
Sillen ne brinje.
Kryqeterthor ne amfiteatrin e maleve,
a ne nje pllaje te pjerret kohe.

Zot i madh! Po rivarrosim te vdekurit tane,
dhe na fal qe jemi te mbushur me urrejtje;
Dhe po te duash mos na fal o Zot,
dhe mos na jep parajsen, por na ler ne dheun tone, amen!

Det

Hena iken neper mjegulla
si varka e dhimbjes sime.
Endrra ime per ishujt e kalter,
neper dhimbje, neper hene!

Gdhenda ne breg te detit pikellimin tim.
Vijne dallget e behen lote,
si lotet e miteve te statuja ime.

Testament

Qe femije e kam kuptuar se kisha lindur
i mallkuar me art.
Gjerat i shihja ndryshe:
Neper shirat e vdekur
peshqit fluturonin drejt cerdheve, te yjet.
Ne vend te bores binin zogj ne cdo dru.
Era si keter brente deget.
Qante mbi mua nena, shenmeria ime. Ave nena ime!
Mos e paste njeri kete fat!

Kam dashuruar nje Aferdite ne Olimpin e trendafilave.
Pastaj erdhe ti tere ikje.
Me vone vije vetem neper endrra, si perendite ilire.
Keshtu iku dhe rinia, filigrami i djalerise,
i mallkuar me art.
Mos e paste njeri kete fat!

Tani qe po vdes enderroj vetem nje kryq te koka,
dhe te harrohem, se nuk dua qe edhe pas vdekjes
te me ndjeke mallkimi i artit.
Mos e paste njeri kete fat!

Po kur te vdes, portreti im ka per t'u shfaqur neper gjethe,
Se une kam patur miqesi me cdo dru.
Ne stinen kur bien gjethet
do te bien edhe syte e mi.
Tani e tutje shirat do te jene lotet e mi.
Mos e paste njeri kete fat!