Pezi nga Naim Frasheri

Gjaku vinte posi krua
Rrith udhevet si perrua!
Erth' mengjezi, u be dita
E dhene e mbuloj drita,
Armiket ne dhet' i vune!
Qytetne ne dor' e shtune
Kshu dhe qytetet' e tjere
I muarre menjehere.
Ndenj ju fal Zotit se pari
Pa tha me zemere Myhtari;
"Zot i math , o Zot i mire
Mua pasketaj meshire
Ne zemere mos me lere
Urdheri yt te ma ngrere!
Dua te marr mire shpage
Per kete te madhe plage!
Do te benj ato qe bene
Armiket per Zotne tene!
Ate qe bene ta gjenje
Brez pas brezi ta rrefenje
Qysh i cperblen Perendija
Gjithe c'bejne njerezija!"
Kshu tha dhe kerkoj urate
Pa shturi doren mi shpate,
Dhe tha : "Shoke, me c'menojme,
Tani shpage te kerkojme
Nga te gjithe ata, qe vane
Ne Qerbela , e gjall'jane;
Se pari dua Ymere,
Q'ish i pare mbi te tjere
Edhe shimre Dylxhevshene.
Pa dhe te tjere sa qene!
Mori urdherin' e tija
Dhe u perhap njerezija.
Ymere ne dor' e vune
Papo lidhure ja prune!
Neper trekt trimat' e shkonin.
Njerezija e veshtronin
"Ku e ke , o djall, i thane
Rijen' e Taberistane?
Se ti nga makuterija
Bere aqe te keqija
Lakemimete te talle
S'dinje se jeta ka shkalle!
Ishnje shum i math nje here
Po sot te shohem te mjere!
S'lenka gje Zot' i vertete
Pa shpage ne kete jete!
Lum'ay qe beka mire
miresija esht' e pavdire!"
Ymerit keto i thane
Gjithe bota kur e pane
Trimat Myhtarit ja prune
Ymere dhe posht' evune;
"E di se c'ke ber' , " i thane
Edh' e there posi kane !
Pas ati Shimrine prune.
Nememadhe posht' e shtune
Pa te ter' e mallekuan
C'kishte bere ja kujtuan
Pastaj date duke thene
Mijera cope e bene!
Pas ati Sinane there
e shtrine mbe dhe si derre
Me s'u lane fis e fare
S'mbet asnje syresh pa vrare!
Pastaj te tjerete zune
Me rradhe ne dhet' i vune.


******

Ne Qerbela sa u ndodhe
Dhe te ter' ata qe qene
Bere miq me Mavijene
Anen e Jezitit mbanin
Edhe imamet i shanin
I shkurtoj Myhtari vete
Trim' i math i vertet!
Edhe prape rrint' e qante
Mefesne ne dore e mbante
Thosh" S'lahet me gjak te qenit
Gjaku i imam Hysenit!
Pa nga Zoti mir' e gjene
Me qaf' e pacin vehtene;
Kush e niste ligesine
E gjette me Perendine
Me ato qe kane bere
Duhet te vdesin te tere!
Asnje donja te mos linja
Te tere ne dhet t'i vinja!
Zot' i math e i vertete
Te me lesh ne kete jete
Gjer sa asnje te mos mbese
Nga ay komb' i pabese!
Ne zemre mos m'ep meshire
Se u be te liqet mire.
Pa sa t'i mbaronj me lere
Pastaj vdekja te me ngrere."
Keto fjale thosh Myhtari
I dridhej buza se qari
Qerbelane e kujtonte
Zemera nuk' i duronte;
Me lot shume duke qare
te paudhet i ka vrare!
Mbi te gjith' anet leftuan
Armikete i shkurtuan
Te tere ne dhet i shtune!
Gjakne permi gjut' e shpune
Mbuloj gjaku gjithe dhene!
Te ter' armiket i prene!
U shua far' e Syfjanit
E Jezitit dhe e Mervanit!
Humbne miqt' e Mavijese
Gjithe c'qene te pabese!
"Zot' i madh!" thoshte Myhtari
Trim' i mire e punembari
"Te qofsha fale perjete!
Ti je vertet' i vertet!
Nuke le gje pa c'perblyer
Edhe zemere te thyer!
Te mirene e nxjerr mire;
Miresija esht' e pavdire
i ligu gjen ligesine
Edhe vete be gremine!
Esht' e mire urtesija
Miresi e njerezija
Eshte udh' e Perendise
Miresi e njerezise
Po kur shtohet ligesija
Sa s'e duron Perendija
Behet jeta erresire
Dhe syri s'te sheh mire
E s'ben pune urtesija
Esht' e mire trimerija
Bujku sheh gjembate n'are
Pa i tharr sa munt me pare
Se punen kshu e zune
Gjer me kete shkalle e prune
Kshu e nisne , kshu e sosne
Gjithe kombin e brengosne
I ber' i bir' i Syfjanit
Dhe qenerit e mervanit
Edhe te tjere me pare
hapn'ugar' e hodhe fare
Hapn' ugar ligesije
Hodhe fare djallezije
pa e ritne Mavijene!
Madhuane Mervan qene!
Qe nga kreji kshu e nisne
Se po nga besa levizne!
Fajetor e trathetore
kane qene nene dore!
Kushdo q'u be i pabese
Mallekimne paste pjese"!
Keshtu thoshte edhe qante
Per imamete zi mbante

****
#21

Ybejdi nga Shami dolli
Shtatedhjete mije solli!
Armiku i Perendise
Mundonjes i njerezise
Po vinte me shume buje
E me te madhe rremuje,
Kish shume trima te pare
Te degjuar kordhetare
Ibrahimi u leshua
Fluturoj posi fajkua
I dolli me mije tete
Trim' i math' e i vertete.
Ushteri e mallekuar
Gjithe dhen' e kish mbuluar
Te lum. i Zapit kish rene
Vendine e kishte zene.
Nga zoterinjte c'kish mbetur,
Ibrahimi c'kishte gjetur
Nga i par' i njerezise
E nga mbret' i urtesise
Me nje arke i pat vene,
Me vehte i kishte shpene.
Armiket' i kishte pare
Njeriu i tij, q'ish ndare
Pa lark syresh kishin rene,
Vent te mire kishin zene.
Me neseret me te gdhire
Trim' i math e zot' i mire
U ngrit dhe thirri Aline
E u fal me Perendine.
Pa u mblodhi gjith'ushtetaret
Dhe zgjodhi e vu te paret.
Ishin gjithe burra trima
Me veshtrim si vetetima.
U tha:" I shihni ku jane
Te ter' armikete tane?
Dhe Ybejd' i mallekuar
Qe djall' ay e ka zgjuar
Dhe gjithe komb' i pabese
Q'i ka ndihur Mavijese!
Gjithe zoterinjte tane.
Keta qe shihni i vrane!
Ka ndihmes Zotn' e vertete
Ne kete dhe n'ate jete
Edhe Mbren' e Qerbelase
Ay njeri qe t'i vrase.
Neve sot gje te mos presim,
Pa t'i vrasim e te vdesim!"
Kshu tha dhe punen te tere
E tregoj , si ishte bere;
Degjuane Qerbelane
Trimat' e te gjithe qane
Me lot' e me ngasherima
Dhe me shume psheretima!
U zuri ngoje Aline,
Pa u shumoj trimerine,
Gjithe rrojtjene s'e deshne
Kordhet' e lara i zhveshne!
Mengjezi po hapte syte
S'i kish pare shok te dyte!


******

Dielli posa kish dale
Lumi vinte vale vale
Ushterit' u aferuan
Trimate u egersuan
Kuajte po hingellinin
E shpatate vetetinin!
Te gjithe trimat' e vlere
Prisnine vdekjen' e ndere!
Shigjetat me vertik vinin
Dhe ke zinin, gjall' s'e linin!
Shum' u shtua vrasj' e shkrete
Q'u zu se pari e qete
Vdekja ne mest rreth po vinte
Shpirterat me grusht' i ngrinte;
Me anet tjater dhe Fati
Ndrint' e shuhej si lugati!
Tjater here me te tjere
Ne te tjere tjater here!
Leftonine mije jete
Me mijera shtatedhjete
Me s'duroj dot Ibrahimi
Po kordhen' e zhveshi trimi
Mi armiket' u leshua
Burr' i forte si drogua!
I vuri gjithe perpara!
I shtu si duajte nd'ara
Duke vrar' e duke prere
E permbi dhet duke ndere;
Gjakne gjer ne gjut e shpuri
Edhe s'kish te lodhur burri!
Trim' i bukur i pavdire
U derdh me Hasin Nemire,
Qe ishte trim' e i pare
Permbi gjithe luftetare.
Dhe ne Qerbela kish qene
E gje pa bere s'kish lene!
Ibrahim' i heq nje shpate
Dhe ja ben ditene nate!
"Opopo", tha Ybejd derri
" U ngjallka Maliq Eshteri"!
Soje shum' u frikesua
Thirri e u temerrua!
Vuri dore Perendija!
U prish e ter' ushterija!
Gjaku vij posi perrua!
Ibrahimi si fajkua
Ybejdullahn' e arriti!
Nje here i sokelliti
Pa i bij' e posht' e shtije
Dhe i thote "Ngordh, Mavije!"
Ybejdi ra duke qare
Dhe u ndesh si qen ' i vrare
Posi djall' i shemetuar.
fajetor' i mallekuar!
Shqipja sqoken duke ngritur,
Pa zoqte duke mahnitur
Qysh perhapen e therresen
Dh' e humbasin fare shpresen
Ashtu edhe ushterija
U perhap nga Perendija!
Po trimate pas u rane
I vrane e gjall s'i lane !
Lumi q'ishte gjak i tere,
Posi kenet ishte bere!
Armikete van' e hyne
Te gjitha brenda u mbyne!
Ajo ushteri e shume
E tere u mbyt ne lume!
Sa shpetuane nga shpata
Edhe nga ushtat' e gjata
Lumi te tere i piu
Vdekj' e zeze i perpshiu!
Ng' ato mije shtaedhjete
Nje njeri s'shpetoj ne jete!
U ngdhine gjith' e s'u ngrysne.
Me nje ditez' u permbysne!
Ibrahim, o jetegjate!
S'e turperove tet ate!
Te lumte se c'shpage more!
Gjith' idherimet i nxore!
Zot i math e i vertete,
T'i s'e le jetene shkrete
Puna jote s'eshte e cale
Te qofshim per jete fale;
Ibrahimi me te pare
Ne ata q'ishine vrare
Te nipne e Mavijese,
Ybejdullahn' e pabese
Shokeve duke treguar,
U tha: "ky i mallekuar
I ka me qafe te tere!
Te ligat ky i ka bere
I paudhi c'ka punuar
Qofte lark, i mallekuar!
Ky djall urdhere pat dhene.
Pa e vrane zotne tene!
Me djallezit te ketija!
U ben'ato te keqija!
Ky derr' e dergoj Ymere
Edhe Shimre dhembederre!
Zopatne ky e ka bere
Dhe ligesine te tere!
I ati ish me Aline
Pastaj zuri faqezine!
S'i pelqen pun' e mbare
Andaj u be me kusare!
Zotit gjith' i qofshim fale
Se sot veteza ka dale;
Armikevet u dha derme
I la te vrare si kerme!
sa qene te mallekuar
Te gjithe sot i ka shuar
E shoj kombin' e pabese
Kelyshet' e Mavijese!
Nga ky' q'ishte vete dora
Shpag' ashtu si desha mora!
Zot ' i math e i vertete
Me s'te kerkoj ne jete!"
Tha keto fjal' Ibrahimi
Dh'e vu kordhen ne millt trimi
Shume lot' nga syt' i rrodhe
Pa shokete gjith' u mblodhe
Ybejdit koken' i prene
Edh' e lane ndere qene.


****
E derguan ne sketerre
Ate , dhe koken' e prere
Myhtar trimit ja derguan
Pastja u nisne e shkuan
Kur i erth koka Myhtarit
Nga gazi ja dha te qarit,
edhe tha: " Zot ' i vertete;
E more shpangen vete!"
Pa u tha pleqet: " Nje here
Kesaj koke , q'eshte prere
Koken e imamit tene
Perpara ja kishin vene
Ne ket vent qe jam une!
Sot kete mua ma prune!
E shihni c'ben Perendija?
Ma pru nder duart te mija;
Njeriu c'te kete bere
I vjen me kokez' e tere
Miresi e ligesija
S'jane nje te Perendija"
Kshu po thoshte Myhtar trimi
Kur u dha Ibarahimi
Dhe shoket' e tij te vlere
Te gjithe trima te ndjere
Myhtari e qafoj trimne
Shume here , Ibrahimne
Armikete ishin shuar
Dhe miqte gjithe gezuar
Delja me ujkune flinin
Me nje rreke uje pinin
po burrat armik' menjane
Patn' Abdyl Meliq Mervane
Me shume shoke te tjere
Me nj'ane Abdullah Zyhbere
Q'ishte dhelper e pabese
Kish prej Mavijeje pjese!
Ndonese ishin armike
Nga Myhtari patne frike
Pa u bene miq' e shoke
Se kishin rrezik mi koke,
Ne me nj'ane e nje me nj'ane
Te dy njeheresh rane!
Ibrahimi me Myhtare
u qafuan duke ndare
Muarre shoke dhe vane
Nje me nj'ane e nje me nj'ane;
Myhtari posi dragua
Abdullahut ju leshua
Ibrahimi me te bire
E Mervanit te feshtire
Aqe lufte kane bere
Sa i shuane te tere!
Me mije armike prene!
Gjaku mbyti gjithe dhene
Pa pastaj rane dhe vete
Burrat trima te vertete!
Se punene e mbaruan
Gje ne jete me s'kerkuan!
Dhe kush lint, po do te vdese
S'ka mbetur' e s'munt te mbese.
Ore fat, o fat' i shkrete!
Edhe ti e zeza jete!
C'kini nxjerr' e c'kini ngrene
Kurre mos u qofte thene!
Me ne te mjeret pse loni?
Kaqe keq pse na mundoni?
Dua te c'gje ka bere
Kejo njerezi e tere,
Qe heq kaqe te keqija
Po s'pergjigjet Perendija!

****

Abdyl Meliqi me buje
E beri boten rremuje
Pa dolli Hazhazh Isufi
Qe kishte thonj posi bufi !
E zune dhe Abdullahne
Pa e shtruan'edh e rrahne;
Brenda ne qytet e varre
Si te likn' e si kusare!
Edhe shokete ja vrane
Nje te gjalle nuke lane;
Doqne serish Medinene
E permbysne dhe Meqene;
Munduan dhe pleqesine
Q'ishin ndoshur me Aline !
Sepse s'i ndihne Osmanit ,
Dhe Mavijes' e Mervanit !
Ng'ata q'ishin me Myhtare
Shume trima te pare
Edhe te tjer' e te tjer
Ngritne krye kete here
Armikevet me cdo ane
U rane dhe shume vrane.
Njerezija s'u qetua
Po me shum' u keqesua
Kurdoher'ish e perzjere
Edhe lufta e pa prere!
Vdiq Abdyl Meliq kukudhi
Vate ne djall i paudhi
Ndenji i biri Veliti
Qe ishte vete Jeziti!
Ne mesthit te njerezise
Ishte drit' e Perendise
Imam Zejnel Abidini
Q'i vinin lotet si Drini
Kur kujtonte Qerbelane
Dhe shoket' e tij e t'ane
Ishte qengj i Perendise
Shpres' e gjithe njerezise
Gjithe te miret' e donin
E shpetim soje kerkonin
Ay ish si Zoti vete
I mire dhe i vertete
Ishte shtyll' e urtesise
Edhe fjal' e Perendise
Veliti i mallekuar
Nga nakar' i zi i shuar
Dha urdhere , pa e zune
E brenda ne burg e vune !
Shtate vjet brenda e mbajne!
Zot i math , kush e ka fajne ?
Fajne s'e ka Perendija
Duke shkuar Zot' i mire
La ne vent te tij te bire
Q'ish ne udhet te Perendise
E miku i njerezise
Kishte gjithe urtesine
Shembellente me Aline
Si i at' ish dhe i biri
Imam Muhamet bakiri
Q'ishte det' i diturise
Edhe drit e miresise.
Shkoj ne sketerre Veliti
Q'e prite atje Jeziti
Ndenj i vellaj , Sylejmani
Qe ishte vete Mervani
Pas vdekjes se Sylejmanit
Ndenj nje nga fis' i Mervanit
Ymeri, qe njerezine
S'e la te shante Aline
Se me pare gjith' e shanin
Edhe nemene s'ja ndanin
Ne falje shanin Aline
Shpernderonin Perendine
Mallekonin Hasane
Edhe Hysejne dhe t'ane
Edhe meme fatimene
E levdonin dh'e uronin
Popo, se c'pune punonin!
Mavijeja dhe Jeziti
E vune , po ky e ngriti;
Gjer ketu , pra , kete pune
Armiket' e liq e shpune.

****
Pas atij ndenji Jeziti
Q'e kishte vella veliti
Pas ati ndenji Hyshami
Qe hoqi soje imami
Imam Muhamet Bakiri
Po duke shkuar' i miri
Qe s'kish pasur shok ne jete
Si ay Zot' i vertete
La ne vent te tij te bire
Q'ish si i ati i mire
Ish imam Xhafer Sadiku
Q'i kishte djale Jeziti
Zejdi Muhamet Bekire
E kish vella zotn'e mire
Ja vrau komb' pabese
E s'i mbet durim e shprese
Pa tha : " Me mua te vini
Ata qe duan Aline".
U ngrit gjithe njerezija
Dolli posi mizerija
Edhe leftuan shume
Prap' u derth gjaku si lume
Armiket Zejdin' e vrane
Edhe te bire , Jahjane
Po shokete qe shpetuan
u shtuan e s'u qetuan
Pa ne Sham u ngrin' e vane
Velitn' e zune dh'e vrane
Edhe nje tufe armike
I there si qe me thike
Si u vra keshtu Veliti
Ndenji i biri Jeziti
Pa vdiq dh'ay nga lengimi
Ndenj' i vellaj Ibrahimi
Po bota duke perzjere
Edhe ate me te nxjerre
Ndenj ne front* te mallekuar
Qe ishte me te rrezuar
N'ate front te Mavijese
Mervan' i dyt' i pabese
Ky ishte Mervan gomari
Gjysh i tij ishte i pari


Front*--- ne fron
#22
Genjeshtra me te verteten
Po haheshin gjithe jeten
E verteta kish Aline
Genjeshtra Jeziterine
Po dha drite Perendija
Dhe u zgjua njerezija
Kupetuan miresine
Prune nder ment dhe lirine
Se po i shoj djallezija
I permbysi roberija
Pa e lane Mavijene
Zune meme Fatimene
Hodhe poshte djallezine
Zune Muhamet Aline
Zgjodhe Hysejn' e Hasane
Lane Jezitn' e Mervane
Te verteten e njohne
Me zemere u pendohne
Te gjithe me kemb u ngrine
U bene me Perendine
Ne qytett te Horasanit
ishte i par' i Mervanit
Nasre Sejjar' i pabese
Q'ish miku i Mavijese
Po ne Horasan Johjane
Armiket' e ndyr'e vrane,
Dhe varuar' e kishin lene
Me dore s'e kishin zene!
Edhe shume kordhetare
Nasre Sejjari kish vrare
pastaj vrau dhe Qethire
Q'ishte nje burr' shum' i mire!
Djemt' e vashate mesonte
Nje njeri me uje shkonte
U ngrit nga vendi qe rrinte
Nje uje kerkoj te pinte
Ujete ne dor' e mbante
Dhe me lot' kish zen' e qante
Lotte si krua i vane
Se pru nder ment Qerbelane ;
S'e mbajti dot mallengjimne
Pa dha dhe mallekimne.
Nga ata miqt' e Syfjanit
Ishte atje djal' i Sinanit
Me nje tjater van'e thane\
Qe mallekoj pa e vrane!
Hadi Gjermani me bese
Q'i doj djemt' e Fatimese
E zgjoj boten q'ish ne gjume
Edhe mblodhi shoke shume
Leftoj me Nasre Sejjare
Edhe me Mervan gomare
Te liqt' u ndane menjane
Edhe prape shum' u vrane
Pas beses se mavijese
E vrane me te pabese
Hadi Gjerman kordhetare
Si dhe Qethire me [pare!
Kur ne mest te njerezise
Del dragoj i Perendise
Q'ish i bukur s'i pallua
I forte si fajkua!
O engjell, qe vjen nga Zoti
Edh' e di c'u be qemoti
C'ish ky burre, as me thua
Q'ish i forte si dragua!

****
Ky ishte Eba Myslimi
Nga gjithe trimat me trimi
Te keqen' e dores' sate
I qofsha fal' asaj shpate.
"Shoke!tha, ner ment te vime
Gjer kur te poshter te rrime
Ne zgjedhet te Mavijese
Te Mervanit te pabese
Gjer kur njerezit e mjere
Ne nje brenge te pabere
Dhe ne dem' e ne mekate
E ne frike dit' e nate?
Te mirete duke vrare
U bene keta te pare
Kane vrare te verteten ;
E rremja ka nxire jeten;
Njerezija sa ka vuar
C'te keqija ka pesuar
Se oret' e kane zene
Edhe sot s'duan ta lene
Lane dritezen e mire
U futne ne erresire
Lane djemt' e Fatimese
Aq' u bene te pabese
Zune Syfjan' e Mervane
Pa ne roberi na lane
Do ta permbys kete jete
Per ate Zotn' e vertete
Nga njerezit' e pabese
Asnje nuke do te mbese
Kush do donje Muhamet-Aline
edhe le jeziterine
Kush te doje Fatimene
Dhe hedh poshte Mavijene
Kush te besonje Hasane
Te mallekonje Mervane
Edhe gjithe ligesite
Dhe demet e djallezise
Kush beson imam Hysejne
Kush do nder' e memedhene
Le te nisete me mua
Se nje tjater nuke dua.
Pa te vras jeziterine
E te permbys ligesine
Te nxjerr ne shesht miresine
e ta shpetonj njerezine
Qe eshte ne te keqija
Edhe lark nga Perendija".
Keshtu tha burr' i vertete
Qe s'e ka shok ne kete jete
Shoket' e tij pas i rane
Se pari zbritne Jahjane
Ate shpejt ne dhet e vune
Dhe me vrap luften' e zune
Kush ja dil Eba Myslimit
Koha ishte koh' e trimit
E verteta vate mbare
Se genjeshtra ish e share,
U shua fat' i Syfjanit
Perendoj yll' i Mervanit
Edhe djalli ishte pshehur
Rrinte i qet' e i dehur;
Dha urdhere Perendija
Pa u zgjua njerezija
Trimat' e mire dhe djalle
Me pahir ne dhet e kalle.
Nga gjithe shoket m'i miri
Ishte Sylejman Qethiri
Edhe Kahtabe Skebipi
E Mehmet Hadi Dalipi
Dhe shume burra te tjere
Te degjuar e te vlere
Po me trim ish Katabeja
Qe hidhej posi rrufeja
Keta vetem per Jahjane
Tetedhjete mije vrane
Dhen' e qiellin' e tuntne,
Dhe Nasre Sejjar' muntne
Me tridhjete shoke iku
Psherahzi naten armiku
Pa i rane pas dh' e zune
Eba Myslimit ja prune
Pa e vrare edh' e lane
Tek kish len' ay Jahjane.
U kthye jeta si rrota
Pa u perment gjithe bota;
Kujtuane Perendine
Dhe prune ner ment Aline
Edhe kohezen' e tija
Qe mreteronte lirija
Ata zoterinjt' e mire
Qe lan' emre te pavdire
Gjith' ata qe kishin vuar
Bota s'i kishte harruar.

******

C'hoqne djemt' e Fatimese
Nga komb' i lik' i pabese
Vjereshetoret' i vjershonin
Njerezija i mesonin,
Dhe duke degjuar qanin
Te parevet nuk' u ngjanin
Qe vune dore dhe vete
Mi zoterinjt' e vertete!
Zoti ndonese menonte
Punene nuk' e harronte
Po duhej Eba Myslimi
Ky nder ju fal ati trimi
Pa buciti njerezija
U mblodh posi mizerija
E lane jeziterine
Edhe Mervan faqezine
Se zgjedh' e rende' i keputi
Kurti ne sketerr' i futi;
Papo te gjith' u perveshne
Gjalljene me nuk e deshne
Lirin' e bukure zgjodhne
Roberine posht' e hodhne
Van' e gjetn' Eba Myslimimne
U bene shoke me trimne.
Trimi zine kishte zene
Rroba te zeza kishte vene
Manilet' e zeza sterre
I kishine ndere nd'ere
Posi korbi fluturonin
Armiket i frikesonin!
Bir! O bir! Eba Myslimi!
Sa ish burr' i forte trimi!
Si shqiponja n'armike binte
Shpat' e shigjete s'e zinte!
Qytetet i kish shpetuar
Armiket i kish tmerruar!
Kush kish te benje me Syfjane
Me Jezitn' e me Mervane
Dhe si shpes te fluturonte
Nga kordh' e ati s'shpetonte
Zgjodh nga gjithe kordhetaret
Me trimat e vu te paret
Dhe thirri ndihmes Aline
Ishine trima te paret
Edhe gjithe luftetaret
Gjithekush nga paresija
Shkoj me ushteri te tija
Me te gjith anet u ndane
Vete zuri Horasane
Trimi mi trimat' e tjere
Zot' i math e shum' i ndjere.
Trimate luften' e zune
Dhe gjakne me gjut e shpune,
Armiket i tmerruan
E vran,' i pren' e i shuan!
Nga ay komb i pabese
Qe ju fal Mavijese
Nje me kembe nuke lane
I rrezuan' e i vrane!
Se ashtu kishine vrare
Pa s'mbetete shpage pa marre
Eshte gjall zot' i vertete
Mos e dish jeten e shkrete!

******

Armikete shum' u mburre
Po e liga s'del tej kurre
Trimate, qe u perndane
Sicili mori menjane
Armiket i dermuan
Dhe me cdo lufte fituan
Te shumet syresh i prene
E bene det edhe dhene
Te pakete qe shpetuan
Lane vendete dhe shkuane
Trimat' e Eba Myslimit
Shoket' e mire te trimit
Duke perhapur si drita
Mbuluane dhene si dita
menjane zune Qofene
M'anet tjatre Medinene
Punetoret e Mervanit
I tere komb' i syfjanit
Ikenin te turperuar
Njerezit e mallekuar!
Ata te pakete qe mbene
Muarre fshetazi dhene
N'ate Shamt te shkrete vane
Te piqeshin me Mervane!
Genjeshtra mbe dhet po binte
E verteta zu te ndrinte
Dimri ish ne te mbaruar
Po vinte ver' e uruar
Nata ishte duke gdhire
Po linte nje dit' e mire
Trimat' u dhane me dere
Edh' e ngrin' imam Xhafere
Ishin te tere me shpata
Edhe me ushta te gjata
Duke falure i vane
Te gjithe nder kemb' i rane
I thane: " Na dergoj trimi
Miku yt Eba Myslimi
Qe te te veme te pare
E puna te veje mbare
Se neve vec deres suaj
S'veme tjater e te huaj
Po erthme te marrim dore
Po mos na lere te gjore."
Keto keto fjal' i thane
Po kur dhe te tjer' u dhane
erdhi gjithe paresija
Dh' e rrethoj shtepin' e tija
Fjalesor' i Perendise
Shtyll' e gjithe njerezise
Me nder te math shum' i priti
Me dashuri i gostiti
Ata ne krahnor ju futne
Gjithe me nje ze ju lutne
Donin ta benin te pare
E ta vinin nene barre
Si e pa qe nuk' e lonin
Me pahir donin t'a vinin.
U tha:" Mua mos me ngini
Ne kete pune s'me kini
Po ju mua ne me doni
Fjalene te ma degjoni
Nje tjatre t'u gjej une
E te mbarohet kjo pune
Dhe une t'u ap urate."
Kshu tha zoti jetegjate
Si e bindi njerezine
U vuri te kusherine
Ay ishte Abdullahu
Ishte Abdullah Sefahu
Abaz' ish stergjysh i tija
Pa e donte njerezija
Muhamet me Aline
Abaz ungj' e kishine
Ketu u be Abdullahu
Pa gjithekush e perkrahu
Ne Qofe pastaj e shpune
Atje te pare e vune
Sylejman Ebu-Selmeja
Vu fjale, q'u tunt Qofeja
Me pare plaku i gjore
Nga te gjithe mori dore
Numeroj c'kishine bere
Syfjanasit gjat' e gjere
Njerezija vuri veshne
Ate te pare e deshne
Po punen' e beri trimi
Zot' i math Ebu-Myslimi
Te mos ish kordh' e atija
Nuke ngrihej roberija
Ay rrezoj mbreterine
Edhe nderoj njerezine
Shoj faren' e mavijese
Q'ish' e lig edh' e pabese
S'i harronte Perendija
Aqe shume te keqija
pa kush e ben, do ta gjenje
Zotn' e math s'munt ta genjenje;
S'genjen dot dhe njerezine
Q'e e njohen ligesine
Genjeshtra dhe ligesite
S'dalene kurre ne drite
pa te lene n'erresire
e verteta esht' e pavdire
Kurdohere miresite
I mundine djallezite
E drejta edh' e verteta
S'mbetene kurre te shkreta;
Tek mbreteronte urtesija
Atje eshte Perendija.

******
# 23

Mervani mbledh ushterine
Te tere, q'e kish te tine
Erdhe derdhet te leftonje
Mbreterine t'ja mburonje
Ishte posi mizerija
E shum'ushteri e tija
Po ishte per te rrezuar
Ay fron' i mallekuar
Q'e kish ngrehur djallezija
Dhelperi e ligesija
Ishte frin' i Mavijese
I bushtrese se pabese!
Ajo mbreteri e shkrte
Sa dem kish bere ne jete!
Nje Mervan e pat filluar
Nje Mervan e pat mabruar!
Duke shuare Syfjane
Zot' i math, edhe Mervane
Perhapi gjith' erresiren
Pruri driten' e te miren
Zot' i nir' imam Xhaferii
Shpirtmadhi e zemergjeri
Nder punera s'ish perzjere
Dhe s'perzjehej ndonjehere
Po i thoshte njerezise
Edhe gjithe miqesise;
"C'ben ata, ju mos e beni
Njeriu , kur e ha qeni
Kur e ha qen' i terbuar
Me dhembe duke kafshuar
Ay po s.munt ta kafshonnje
Fajne duhet t'ja dhuronje
Se e liga edh' e mira
Njeriu dhe egersira
Qysh munt te ndahet ne jete
Ndaj njeriut te vertete?
I pari yne ka thene:
"njerezija cdo q'u bene
Juve duhete t'i ndjeni
Dhe miresi te rrefeni."
Kshu the me zemre te qete
Te qofshim fale perjete!
Abdullahu, zot' i ndjere
Qe kish nip imam Xhaferre
Ish i par' i urtesise
Dhe i gjithe njerezise;
Shume trim ish Abdullhu
Pa mi krye' e kish Sefahu
Ky burre trim u leshua
Mi Mervane si dragua
Ra pas ushterija
Gjithe njerezi e tija
Porsa ishte bere dite
Kur u poqne ushterite
Nd'anet te Fratit te shkrete
Opopo, Zot' i vertete!
Ne anet te ati lumi
Tek shkon ulerimeshumi
Sa pune kishine ngjare!
Gjakerat dhe s'ishin thare!

******
N'danet te Fratit nje here
Njerezija ish perzjere
me nj'ane ish Aliu vete
Zot' i math e i vertete
Edhe gjithe urtesija
Miresi e njerezija;
Me nj'ane ish Mavije djalli
Qe boten ne breng' e kalli
Ish bashke me djallezite
E me gjithe ligesite!
Atje kordha vetetiti
Edhe kali hingelliti
Pa ra siper rrufeja
Andaj u tremb Mavijeja
Ahere rrefeu fene!
Shiko dhelperine c'gjene!
Mi ushtet vuri kurane!
Dhelperite gjall e lane!
Ah, o shtrig, o moj e thene
Valle ti ta kishe vene?
Punet ti t'i kesh gatuar
Apo keshtu ishte shkruar?
O Fat , o plaku syflake
Nuke je dhe ti i pake!
Ne anet te ati lumi
Qe s'e ze te shkreten gjumi
N'ato cuka , n'ato maja
Atje eshte Qerbelaja!
Nde ate vent eshte bere
Ajo pun' e madh' e tere!
Nd'anet t'atit Ibrahimi
Kishte marre shpage trimi!
Njeri nder ment s'munt t'i bjere
Gjithe c'ngjan atje njehere!
Edhe tani m'ate ane
I shpu e thena , pa vane!
Se gjithe c'kishine ngjare
Tashti ishin per te lare!
Prap'Aliu ish menjane
Se djali po ngjan me t'ane
Ay ishte Anbullahu
Burri trim , i lumte krahu!
Lulja prishet' e del prape
kur vjen vereza me vape!
Ish bashke dhe Perendija
edhe gjithe miresija.
Djallezi e Mavijese
ishte Mervan' i pabese
Me te gjitha ligesite
edhe dita ajo dite!
Vjen rreth e rrotulle jeta
po puna ajo esht' e shkreta!

******

Abdullahu , me te pare
Armiket tek kish rare
Tha: " Ketu donja dhe une,
Se ketu u nis kjo pune
Ketu dhe fundin t'a gjejne
E gjithkush ta rrefenje'.
keshtu tha dhe ngriti syte
Drejt Zotit, qe s'ka te dyte
Pastaj mblodhi ushterine
E te tere paresine
Sicilin ne vent e vuri
Dhe fjale t'embelt zuri
Tha:" Vellezr' e mi, e shoke
Zoterinj , q'u kam mi koke!
Sot i tere kombi yne
Ner ne ka shpresen e syne
Se e lodhi roberija
E keputi ligesija
Po tani rreh te shpetonje
e pastaj te lulezonje
Te shpetonje roberije
E te dale djallezije
Se dit' e bardh' e lirise
Esht' urat' e Perendise
Te liruare e lane
Kete vent prindite tane,
Po ra nder thonj te Mervanit
Ne urdherit te Syfjanit
Ne zgjedhet te Mavijese
Qe s'kish njerezije pjese
E di njerezi e tere
C'te keqija kane bere
memedhene e shkretuan
Kombine e varferuan
Me nje lufte te paprere
E lane that' e te mjere
E perzune miresine
Pa kalle jeziterite
Njerine e kane lidhur
Ne nje kurt shume te hidhur
kane ngritur njerezine
Kane vene ligesine
Miresin' e shperqendruan
E dhelperine mesuan
Kane shkelur zoterine*
Duke kallur djallezine
Me s'njeh as biri t'ane
As i vellaj te vellane
Se turp ne faqe s'ka mbetur
Pun' e madhe na ka gjetur;
Kane bere tjatre bese
Njerezi e Mavijese
Bese kane marrezine
per gje s'e zene njerine
Vune lig'armiqesine
permbysne vellazerine
per zot te math zune djalle
Edhe ne mest ten' e kalle
Zune djall' e djallezine
S'e kujtuan Perendine
Kombine ne kurt e vune
e ne hekura e shtune
Marjen' e makuterine
prishjen' edhe babezine
te keqijat gjithe c'jane
e te ligat anembane
Ne mest tene na i prune
me ato shikojne pune
E vune kombin ne zgjedhe
Sa me s'munt te mendte t'i mbledhe!
Ne s'e drome kete pune
pa armikeri na zune
Per te vene roberine
Jane prishur me Aline!
Kane share Fatimene!
Per te ndryshuar fene
Per te mare kombine brane
Helmuane Imam Hasane!
S'lane gjall njeri te mire
pa prune ket' erresire
Te gjithe prindite tane
Per nje te vertet' u vrane!
Per te mire u perpoqne
e brenge te madhe hoqne!
e kam ner ment dit' e nate
Kur me rrefente im'ate
Dhe shoket e tij e tane
me syt te tij i kish pare
Ne Qerbela c'kishin ngjare!
dhe ate se mos e lane!
Duke qare Qerbelane
Shume mundime i dhane!
Apo mos lane te bire
Imam Muhamet Bakire!
Pas ati dhe te vellane
Zejdin e tim nip Jahjane
Edhe te tjere e te tjere
te tere kombin' e mjere
Leftuane te verteten
E vune lige* te meten!
Kjo brenge s'thuhet e tere
Vet' e dini c'kane bere!
Tani, zoterinjt' e mire
Neve me zemre te ngrire
Gjer kur te rrime te qete
E ne roberi te shkrete?
Yll' i tyre esht' i shuar
Yll' i shkret' i mallekuar
Njerezija po na presne
Se nder ne e kane shpresen;
Kjo eshte nj' e madhe dite
Njerezis' i bije drite;
Ne u prishe sot armiku
Dit' e zeze vate, iku
Ne mbette serish ne jete
Mbet kombi per jet' i shkrete;
Fluturoj perjet' e mira
ndenj e liga dhe erresira!"
kshu tha me ze t'embek plaku
Mendje shum' e fjalepaku
Shoket shum' i benin ndere
Se kishte nip imam Xhaferre
Abdullahu jetegjate
Ay zot i mire , ate
Kishte Zejnel Abidine
P'andaj ngjante me Aline
Gjysh kishte imam Hysene
Q'e kish meme Fatimene
Paresija shkoi ne balle
Thane": S'kthehemi te gjalle".
Plaku kur hipi ne kale
Dukej i ri posi djale
Pas i bije kalorija
Pa u ckul kembesija!
Gjithekush kordhene xhveshi
Pa u derdhe si rrebeshi!
Po armikete qendruan
Vendine nuk' e leshuan
pa erth u ndez luft' e shkrete!
Luftetarete si mblete
Gjithe binine te vrare
Ndeheshine posi trare!
Vinte gjaku si rrekete
Duke derdhur tatepjete!
Frat' i shkrete, duke shkuar
Vij ne dett i trumbulluar!
Pluhuri ngrihej perpjete
edhe bashkohej me rete
Luft' e zez' e mallekuar
Ishte shum' e temerruar!

Zoterine*----- Besimin tek zoti
Lige*---- Ligj
Abdullahu ndenj menjane
se shume shoke j'u vrane
papo tha:" Zot i vertete
Do te na lesh rop per jete?
Yll' i liftes se pabese
Mos rreh t'i ndrihc Mavijese?"
Keshtu tha dhe u leshua
Mi armiket si dragua!
Shoket trima bashke vane
Me te math vertik u rane
Dhe ate serish i pritne
Dhe shtun' e shume goditne
Po keta ne mest u rane
edhe kohe me s'u lane!
Ahere ish trimerija
me ate behej cudija
S'kishte dale plumb' i shkrete
Q'e vuri ne dhet perjete!
Pa i can' e i perndane
Dhe i thyen' e i vrane!
Mos u prishte ushterija
Pa iken si bagetija!
Mizerit e ushterise
Si tufet' e bagetise
u perhapne' eu perndane
Po i ndoqne' e gjall s'i lane.
Mervani shpetonj dhe iku
Vetem nje shigjet e pshiku
i ra kalit edhe humbi
Iku me vrap posi plumbi
Te tjeret te gjithe u vrane
Djalli e shpetonj Mervane!
Pa u arratis e iku
Nuke ra ne dor 'armiku
Sa leftonj mir' Abdullahu
O trim , me te lumte krahu!
Rrith gjaku nga kordh' e lare
Si shi perdhe duke rare!
Armikete si i preu
Gaz te math ne zemere ndjeu
Me gjunj unjet trim' i mire
Me nje te madhe deshire
Pa ngre syte drejt perpjete
Thote:" Zot, Zot i vertete!
Zot' i madh' te qofsha fale!
Qeshe plak, me bere djale
Sa nder te math me dhe mua
Armiku yne u shua
e more shpagene vate
Zot i math e i vertete!
Me kete vend, te ky lume
Qene bere pune shume
Keta sot te gjithe c'qene
Ate qe bene e gjene!
S'te shpetuane nga dora!
Ti more shpag', une s'mora
veteze gjith i cperbleve
Neve kurre s'na genjeve!"
Kshu tha dhe u mallengjye
Pa nga shoket u kthye
Tha:" Ju, trimat' e vertete
Late mere perjete
Nderuate perendine
Shuate jeziterine".
Tha kshu edhe qau shume
Lotte ju derdhe lume!
Po Mervani s'ra ne dore
Iku e mori terthore!


****
Djalli pshihej si lugati
Po s'i kishte ndire* fati
Ngado shkont' e tekdo vinte
Nje brenge udhen i zinte
pruri rreth gjithe Sirine
Egjypten' e Arabine
Here si lipes shendinie
Here neper male rrinte;
Pshihej ner pyj' e ner vrima
ikente si vetetima
Dhe gjum' i zi kur e zinte
Me nje sy hapure flinte
Si ariu flete hante
Shpirtin me pahir e mbante!
Edhe thoshte:" Une! Mbreti!
Te benem kshu, oh c'me gjeti!"
Po me se fundi e gjene
Edhe kokene ja prene
Abdullahut ja derguan
Punene kshu e mbaruan
Po nga fisi i Syfjanit
Edhe nga far' e Mervanit
Ketu ketje kishin mbeture
Te gjithe s'ksihine vdekur
Ata te tere u ngrine!
S'e linin jeziterine
S'e linine marrezine
Po bota u ashperua
Rrodhi gjaku si perrua
Sa s'mbet fare prej Syfjani
Prej Jeziti e Mervani
Te gjallete gjith' i shuan
Edhe varret' i rremuan!
Eshterat' e Mavijese
Te Jezitit te pabese
T'ati Mervanit te pare
Q'e kish nip Mervane gomare
Te gjithe fisit t'atyre
Q'ish ngaj' e asaj mynxyre
Ne zgjarrt i hodh' e i doqne!
Se nga ata shume hoqne!
U shua jeziterija
P'ashtu shpetoj njerezija
Gaz te madh dergoj ne jete
Zot' i madh e i vertete;
U shua armikerija
Dhe djalli e djallezija
Kombi shpetoj roberije
Dhe cdo fare ligesije
C'do te benje njerezija
Shpejt e gjen nga Perendija
Edhe e mira s'harrohet
Dh' e liga nuk menohet
Genjeshtera s'munt te rronje
Nuke munt te trashegonje
Se mbreteron e verteta
Kshu eshte qekur jeta.
Te ngjarat e Qerbelase
Punet e Ali-Abase
Jane per jete pasqyre
Rrefejne kete menyre!
Zoti , mesim per te dhene
Neve, ato i pat thene!
E verteta esht' e vertete!
Ay mbreteron per jete.
Shoke , juve mos u ndani
Kete fjale ment ta mbani!
E pate fundi si dolli?
Zot' i math ketu e solli,
Erth urat' e Perendise
I dha drite njerezise
Kupetuan c'vlen lirija
Q'e humbne nga e padija;
e muarre vesh te tere
Mavijeja c'u pat bere
Dhe Jeziti me Mervane
e shokete qe u ngjane
Ishin ne gjume e u zgjuan
Te miren e kupetuan
Ahere e deshn; Aline
Deshne Zejnel Abidine
Edhe Hasan' e Hysene
Deshne meme Fatimene
Edhe Muhamet Bakire
E njohne q'ishin te mire
Deshne dhe imam Xhaferre
I bene si duhej ndere.
Sylejman Sardi se pari
Pastaj burr' i madh, Myhtari
Trim i mire , Ibrahimi
Zot' i ndjer' Eba-Myslimi
Abdullahu e te tjere
Qe dualle shume here
Burrate trima me bese
Bene te madhe sherbese
Sherbese per njerezine
Shtune poshte ligesine!
Shpetuane memedhene
Duke shtene Mavijene!

Ndire*---- Ndihmuar
#24

Po Sefahu s'rrojti shume
Oh! moj jet' e shkret' , o lume!
Ndenj ne vent te tij i pare
I vellaj , po s'vate mbare!
Ay ish Ebu-Xhaferri
Qe pat zemere prej derri!
Duke prishur paresine
Ngreh ne Bagdat mbreterine
Dhe i shton dite me dite
Shtrigerit' e ligesite!
Me Abdullahne e prishi!
Ligesi te madhe grishi!
Pa ngrehu edhe mejtimne
Ve ne dor' Eba-Myslimne
E vrau me te pabese!
Si Jezit' i Mavijese!
Si qeni, kur te ha zotne
Qe u ushqen gjithe motne!
Po dhe jeta ju shkurtua
Ligesija u mbarua;
Erth Mehdiu me Hadine
Q'e kujtuan Perendine
Pas atyre erth Haruni
Ndenj ne fron posi beguni
edhe mori shume pjese
Nga punet e Mavijese;
Abazajt' u turperuan
Me punerat qe punuan
Te tere faren' e tyre
S'mbajtne nje fare menyre
U zune nga shtrigerite
Prune gjithe ligesite
Udhen' e paudhe zune
Nder e tyre posht' e shtune!
Ndoqne gjurmet' e Mervanit
Edhe rrugen e Syfjanit!
Haruni, mbret' i pabese
Zu udhen e Mavijese
Vu nakar m'imam Xhaferre
Q'ish i mir' e shum' i ndjere
I bente nder njerezija
Se ish vete miresija
C'bente mbreti , s'i pelqente
Se jashte udhes i gjente
Po kurre nuke perzihej
Me te tjeret s'shembellehej
Ay ish njeri i qete
I urte e i vertete
Pa njerezija e donin
Te mirate s'i harronin
Mbreti per faqe e donte
Kurdohere e nderonte
Dhe imami jetegjate
Mbretit i jepte urate
Po mbreti shih njerezine
Q'e e donin Perendine
Papo nakari e cponte
E shpirtine ja lendonte
Se s'kish dashuri me bese
Per shtepit te Fatimese;
Per faqe imamn' e donte
Pshehtazi varr' i rremonte!
Esht' i keq shume nakari
E ndjek zemerene zgjarri
Kish dhe njerez q'e xegitnin
Nakare ja perseritnin.
Hiqeshine si te mire
Po ishine shpirtshellire!
Pshehtaz' ishin te pabese
Pun' e keqe, qe s'ka ndjese,
Nuke ishine te mire!
Ishine zemre-kellire!
papo kaqe dh'e helmuan
Njerezine e shkretuan!
E nderroj jeten i miri
Ndenj ne vent te tij i biri
Ky isht' imam Musa Qazimi
Qe e kishte shoq nga mesimi
Ay ish i ati vete
Shum' i mir' e i vertete
Haruni ishte pendohur
Fajn' e tij e kishte njohur
E qau imamn e mire
Dhe e desh shume te bire
Imam Musan' e doj aqe
Sa shume vjet shkoj ne paqe
Ahere dhe diturite
Dualle shume ne drite
Gjith fis' i Fatimese
Ishin njerez me bese
Shembellenin me Aline
Kishine gjithe urtesine
Dhe mizen' ata s'e ngisnin
Fjaleze te keqe s'flisnin
Dhe atyre , q'i mundonin
E zemren' u pervelonin
Ata u benine mire
Me zemere e me deshire
p'andaj i kane levduar
e kurre s'jane harruar
I do dhe sot njerezija
Se mbahet ment miresija
Mbreti sa plakej , marrohej
Papo ligesija shtohej
Ze vrit e prit njerezine
Te huajne dhe te tine!
Njeriu s'i sillte bese
Si dhe fis' i Mavijese
Njerez nuke kish te mire
Dhe vet' ishte egersire
Pa imam Musan' e vune
ne burk, pa faj e pa pune!
Dhe e mbajtn' e s'e leshuan
Me se fundi e helmuan!
O njerezit' e pabese!
Mos pacin ndaj Zotit pjese!


****
Kur e mbyll'imam Musane
La te bir' Ali Rizane
Ahere vdiq dhe Hatuni
Erth Emini , pa Memuni.
Memuni zu Horasane
Dh'e e desh shum'Ali Rizane
Imam Ali Rizaj rrinte
Me mbrene bashk' e s'e linte
Qe te bente te keqija
E te dil nga njerezija;
Pa keshtu shume vjet shkuan
Te mirete u gezuan
Po te liqte mbren' e talle
Me te rreme djall' i kalle
Pa u zu nga ligesite
E nga demi nat' e dite;
Erth u perzje njerezija
Shum' u bene te keqija
Pa imam Ali Rizane
Dhe Abaze , te vellane
I vrane me te pabese!
Mos pacin nga Zoti ndjese!
Fajne s'e ka njerezija
E ka vetem ligesija
Andaj t'i rrime merguar
Se eshte shum' e mallekuar!
Imam Rizaj la te bire
Ne vent te tij , q'ish i mire
Nuke kishte shoke ne jete
Isht i urt' e i vertete
La shtylle per njerezine
Imam Muhamet Tekine
Qe e donte njerezija;
Gjith' ishin miqt' e tija
Me pastja vdiq edhe Memumi!
Ndenj Ebu-Ishak beguni
Pa si e pa njerezine
Q'e e doj Muhamet Tekine
E helmoj me te pabese!
Njerezin' e la pa shprese!
I ri e la kete jete!
Vate te Zot' i vertete!
La ne vent te tij te bire
Q'ish si drita n'erresire;
La imama Ali Nekine
Bari permbi njerezine
Drit' e Zotit ish i mire
Po mbret' i lik , Mystensiri
Qe s'pat prej njerezije pjese
E vrau me te pabese!
Zot' i mire e plot meshire
la ne vent te tij te bire
Imam Hasan Asqerine
Te kish kujdes njerezine
Udhen e drejte t'u thote
Te mos mundohene kote;
Udh' e drejt ish njerezija
Urtesi e miresija
Po bota ish n'erresire
S'e shihte udhen' e mire!
Mbretrete shum' u mahnitne
Dhe nga kombi u merzitne
Ishte fron' iMavijese
Ngrehure me te pabese!
Atje kushdo qe te rrinte
Djallezine do te zinte!
Ushterija mori buje
E beri boten rremuje
Se mbret nuke kish te mire
ishine gjith' egersire
Pa i nxuar' e i vrane
Ne prehje po nuk' i lane
Pastaj vune Mysteine
Dh' e marruan faqezine
Pa njeri nuke besonte
Edhe andaj nuk' e donte
Imama Hasan Asqerine
Se mos i ip arratine
E te rrinte ne front vete
Po kjo s'ish fjal' e vertete.
Kshu edhe fis' i Syfjanit
E gjithe far e Mervanit
Dhe Abazajt' e pabese
Qe vane pas mavijese!
Kurr' imamet nuke donin
Mbreteri e gje s'kerkonin
N'ate fron te mallekuar
S'rrinte njeri i uruar
Po s'u dil e shkreta frike
U rrij ne zemre si thike
Se shihnin njerezine
Q'i kishin si Perendine
Pa s'i lij edhe nakari
I pervelonte si zgjarri
Dhe te liqte nuk' i linin
I cponin' e i xeginin!
E prishene mensht Mysteine
Dhe i kalle djallezine
Sa te liq' e te pabese
Qe kishine soje shprese

********

Pa pshehtazi kall'e vrane
Zotn' e mir' imam Hasane!
Ay la per njerezine
Imam Muhamet Mehdine
Qe ishte i bir' i tija
I dashur te Perendija
Imami ish djal' i qete
Kish vjet vetm dymbedhjete
Po ih prishur njerezija
Ish prishur dhe mbreterija
Qeni s'e njihte te zotne
Keshtu shtynte moti motne.
Koha me deme po shkonte
Njeriu ment po s'mesonte
Andaj Abazajt' u rpishne
Se rrezikne vet' e grishne
Me ne funt' shtrenj' e paguan;
Cingjizasite i shuan!
Se nuke do Perendija
Te heqene njerezija
P'andaj nuke le dhe plage
Pa pagese e pa shpage!
Njeriu c'gje ben ne jete
Ate do t'a heqnje vete
A i biri a e bija
Se nuk' e le Perendija!
P'andaj na dha ne vetije
na fali dhe vetedije
Qe ajo te na mesonje
Ajo dhe te na gjykonje
Te na jape dhe gezimne
Edhe brengne e mundimne.
Te gjitha na i ka dhene
I kemi ne doret tene!
Bene shume te keqija
Pa i prishi Perendija!
Mbreterite e pabesa
Humbn' e vane posi vesa!
Pastaj erdhe mbretre shume
Po nga tjatre lend' e brume,
Si Selcok' e me te ndjere
Dhe Osmanas e te tjere.
Imam Muhamet Mehdine
Engjellit me krah' e ngrine
E hoqne nga njerezija
E shpune te Perendija!
Njerezija rrahne dhene
E kerkuan, po s'e gjene
Ne te gjithit te Perendise
Hyri drit' e njerezise!
Eshte gjall , eshte ne jete
Prane Zotit te vertete!
Qe nga Muhamet Aliu
Gjer te Muhamet Mediu
Erdh' imame dymbedhjete
Gjithe njerez te vertete!
Ata zoterinj te mire
Jane gjall' e te pavdire
Dhe foshnja katrembedhjete*
Si engjellit' e vertete
Armiket i kane vrare
Pa rane deshmimetare!
Gjith'ate brenge qe hoqne
Per ne te zest' u perpoqne
jane, pra, si kane qene
Ne shpirtt e ne zemret tene
Atje eshte edhe vete
Zot' i math e i vertete.
Na lane vellazerine
Miqesin' e urtesine
Edhe gjithe miresite;
Na hoqne nga djallezite.
Edhe nuke na harruan,
Po pas syresh na derguan
Shume njerez te vertete
Q'e ndrituan kete jete
Na dhane udhen' e mire
S'na lane ne erresire
Zoterinj, u qofsha fale!
Pa ju s'rrefehi me fjale
Bes' e udh' e Perendise
Q'i duhete njerezise
Eshte vetem e verteta
Me ate mbahete jeta.
Pa qasuni , shqipetare
Zot' i math e sjellte mbare
te zeme vellazerine
Miresin' e miqesine;
jemi te gjithe nje fare
E nuke jemi te ndare
Vellezre te tere jemi
Nje shpirt e nje zemre kemi
Gjithe rrojme me nje shprese
Dhe kemi gjithe nje bese.
Bes' e mbar' e Perendise
Udh' e mir' e urtesise
Eshte vetem miresija
E verteta , njerezija
Zemr' e bardhe , shpirt' i mire
Me meshir' e m'embelsire;
E drejta , vellazerija
Dashurija , miqesija
Gjithe besete qe jane
Vetem kete udhe kane
Kete thote besa jone
Dhe te tjerat kete thone;
Se nde jete s'ka dy bese,
Nje esht' e nje do te mbese
Bese eshte Perendija
Dhe udh' e saj njerezija
Ay qe do njerezine
Ka besuar Perendine
Kush ka ne zemre meshire
Thuhet njeri i mire;
Cdo njeri vellath e kemi
Gjithe nga nje balte jemi
Kemi nje shpirt, nje vetije
Jemi gjithe nje femije
Nje mem' e nje ate kemi
Ne nje fytyre po jemi.
Pa kur desh Zot' i vertete
Te cfaqej ne kete jete
Nxori ne jete njerine
Atje e gjen Perendine.
Cdo gje qe shohem ne jete
Na rrefen Zotn' e vertete
Me cdo ane qe shikojme
Ate fytyre veshtrojme.
Nje zemere te qeruar
Na kerkon Zot' i levduar
Edhe punezen' e mire
Dhe njerezi e meshire
Dhe te madhit t'i benc ndere,
Dhe te vogelit ngahere;
Na dha mendjen me koke
E na beri miq' e shoke
Ate qe s'te vjen ty mire
Po te duket' e feshtire
Mos e bej dhe ti ne jete
Ne je njeri i vertete.

Katrembedhjete*--- 14 vjec

I ligu e genjeshtari
Rrembenjesi e kusari
Vrasesi , qe vret njerine
I prish te vellajt shtepine
Ata qe shajn' e qertojne
Dhe heqin' e kallezojna
Edhe bejne te keqija
E rrojne si bagetija
I vene pas djallezise
Se rremes' e ligesise;
S'kan as njerezi , as bese
Se i ngjajne Mavijese
Pse e duan ne Aline?
Se ka bere miresine.
Ashtu edhe Fatimene
Edhe Hasan' e Hysene
Dhe imamete te tere
I duam , se kane bere
Miresi ne kete jete
Me te drejt' e te vertete.
Mavijeja e Syfjani
Dhe Jeziti e Mervani,
Ligesi kane punuar
Pa jane te mallekuar
Shih sa vlejka pun' e mire
Dh' e liga sa esht' e feshtire!
Njera eshte levduar
Tjatera e mallekuar
Njera esht' e Perendise
Tjatera e djallezise
E para esht' e zbukuruar
E dyta e shemetuar;
Nj'esht' e lig' e nj' e esht' e mire
Nje drit' e nje erresire
Ay qe ben miresine
Ka ne shpirt Perendine
Ay qe ka ligesite
Ka djalle dhe djallezite
Zot' i math e i vertete
Bena t'urteh e te qete
Falna gjithe miresite
Epna dituri e drite
Dhe njerezi e meshire
Mos na lere n'erresire;
Aferona urtesine
E mergona djallezine;
Hiqna nga makuterite
Dhe nga gjithe marrezite;
Nga demi , nga lakemimi
E na shpjere te gezimi;
Udhen' e drejete rrefena
Me kamjet tende ushqena
Falna durime dhe shprese,
Urat' e shpetim e ndjese;
Mos na turpero ne jete
Zot' i math' e i vertete!



****

# 25

Besuane Perendine
Edhe Muhamet Aline
Hadixhen' e Fatimene
Hasane edh' Hysene
Imamet te dymbedhjete
Qe ishine te vertete
Kemi mem' e at' Aline
Q'e e njohem Perendine
Te pare kemi Xhaferre
Nuke njoheme te tjere
Kemi plak mi njerezine
Haxhi Bektashi Veline
Zotn' e udhes se vertete
Q'ishte si Aliu vete
Se ishte nga ajo dere
P'andaj mori gjithe ndere
Besa jon' eshte nje fjale
Dh' ajo fjale s'esht' e cale;
Eshte fjal' e Perendise
Q'i duhete njerezise
Nuke eshte fjal' e kote
Bej mire, mos bej keq, thote
Besa edhe Perendija
Eshte vetem nga miresija
Dhe ay zot' i vertete
Edhe gjithe c'ka ne jete
Te njeriu gjithe jane
Mos kerko me tjater' ane
Po te bejme miresine
Kemi nder ne Perendine
Kur te Bejme ligesite
kemi djall' e djallezite
eshte me ne Zoti vete
Besojme se perendija
Eshte vete gjithesija;
Fletore kemi njerine
Dhe mendjen' e urtesine
Se po udh' e Perendise
S'eshte jashte urtesise
Falje kemi njerezine
Miqesin' e miresine
Se kur duame njerine
Kemi dashur Perendine
S'eshte lark nga njerezija
edhe vete Perendija
Faletor' e diturise
Eshte shesh' i gjithesise
Udh' e mir' e bes' e mire
Eshte zemra me meshire
Atje eshte dhe Perendija
Edh' e tere gjithesija
Engjelli dhe miresite
Djalli me gjithe te tite.
Me nje vent jane te tere
Ke te duash ate zere.
Urtesi e miresija
na shpije te Perendija
Po te zeme ligesine
Do te vemi ne gremine
Besojma Zotn' e vertete
Q'eshte gjithesija vete;
Pa ate s'ka vent gjekundi
Ay eshte kreji dhe fundi
Me cdo ane qe shikojme
Fytyren' e tij veshtrojme
E tere c'eshte kjo jete
Esht' ay Zot' i vertete!
Lulete, qe lulezojne
Bukurin' e tij tregojne,
Ay eshte trendafili
Ay vete dhe bilbili;
Po kur desh Zot' i vertete
Te dil faqeza ne jete
Ahere beri njerine
Atje ta gjesh Perendine!
Kush njohu vehten e tija
E di c'eshte Perendija!
Te njeriu i mbaruar
I mir' e i lartesuar
Qe ka gjithe miresite
E tera diturite,
Atje e gjen perendine
Atje gjen miresine
Se po vete Perendija
Mori fytyren e tija
o njeri! te qofsha fale!
E kupeton kete fjale?
Pa mblidh mendjen e mendohu
Dhe ngrehu e lartesohu
Duke marre diturite
Qe ta besh natene dite
Sa te muntc ndritohu mire
Mos qendro ne erresire
Nga njeriu i vertete
S'ka me larte ne kete jete
Se mendje e njerezise
Eshte pesh' e Perendise.
Po njeri themi njerine
Qe ka gjithe urtesine
Ka driten' e diturise
Dhe te tera miresite
Ka me vehte Perendine
Duke pasur njerezine
Edhe Perendija vete
Te njeriu esht' e vertete!
Ndaj njeriut te uruar
Qe nuk esht' i djallezuar
Q'eshte pa faj e i mire
E ka ne zemere meshire
Te keqija s'ben ne jete
Esht' i drejt' e i vertete
Pa ka te larte vetije
Te bukure vetedije
Atje eshte edhe vete Zoti
Si kane thene qemoti.

*****
Edhe engjelli , dhe djalli
Gjithe jane tek i gjalli
Dhe parajsa dhe Sketerra
Dhe gjithe c'jane te tjera
Pa njeriu s'vdes ne jete
Se s'mbetet jeta shkrete
Gjithenje vemi e vime
Pa te parete s'i dime
Rron e ema dhe i ati
Tek i biri jetegjati
Hena hahet e venitet
Pa kthehet e perseritet
Po njerine njerezija
e shpije te Perendija
Pa ate s'vlen gje ne jete
Se nuk eshte i vertete
E drejta edh' e verteta
Ato jane pa te meta
Kur t'i bjere njerezija
Mbetete si bagetija
Posi trendafil' i thate
Q'i mbesin gjembat e gjate;
Urtesit' e miresite
Drita dhe diturite
jane udh' e Perendise
Q'i duhene njerezise
Nuk' e beson Perendine
Ay, qe s'do njerezine
Zoti ne zemere te ndyre
S'hyri dhe s'ka per te hyre
Se atje rri djalli vete;
S'qasete Zot' i vertete
Ne ke ne shpirt miresine
Ta dish qe ke Perendine
Jo po ne ke ligesite
Ke djallne e djallezite
Si besojme Muhamene
edhe meme Fatimene
Besojm' ashtu edhe Isane
Dhe Merjemen' e Jahjane
Edhe Isufn' e Jakupne
Dhe Ibrahimin' e Ejupne
Dautne e Sylejmane
Harune edhe Musane
Edhe te tjer' e te tjere
Q'ishine njerez te vlere
Se per njerin' u perpoqne
Shume te keqija hoqne
Kush punon per njerezine
Ka me vehte Perendine
A e pate Mavijene?
Dhe Mervan' e Jezit qene?
Ybejdullahn' e Ymere
Dhe Shimrine e dhembederre
Edhe shoket e atyre?
S'shpetuane prej mynxyre!
Pacin mallekim e neme
Se prune te madhe gjeme!
Keta ishin egersire
Tanete ishin te mire
P'andaj ne keta i shajme
Per ata Zoterin qajme
Se ata ishine drite;
Keta bene ligesite
Se ishine te pabese
Pa nemene kane pjese
Per imamete ne qajme
Zi me gjithe zemre mbajme
Se ishine te vertete
Pa i duame per jete;
Ay qe ben miresine
Eshte mik me Perendine
Se nuk do Perendija
Kurre pune te keqija
Ay do njerezine
Beson Muhamet-ALine
Hadixhen' e Fatimene
Edhe Hasan' e Hysene.
Ay qe ben ligesite
Ka ne shpirt jeziterite
Ay eshte Jeziti vete
Qe ben keq ne kete jete
Ka ne zemeret te tij djalle
Pa eshte Mervan i gjalle!
I ligu nuk esht' i pake
Eshte Mavijeja plake!
P'andaj mendjene t'a mbledhim
Dhe ligesite t'i hedhim
E te zeme miresite
Qe na nxjerrene ne drite
Imam Hysejne n'e doni
Te paudhe mos punoni
Pa ahere munt te jete
Dashurija e vertete;
Kur te bejme c'na ka thene
E c'menyre na ka lene;
Te behemi njerez fjeshte
T'urt' e te but' , e te leshte
Te keqija te mos flasim
Njeri kurre te mos ngasim
Te mos vrasim , te mos presim
Ne genjeshter te mos mbesim
Te mos shajm' e te qertojme,
Kurre te mos kallezojme
Te mos hame gjen' e huaj
Te mos rrojme posi buaj,
Te jemi te arresyer
Me zemere te palyer
Nakare edhe ziline
Vjedhjen edhe kuserine
Dhe te tera ligesite
Ndyresit' e djallezite
Te gjitha posht' t'i hedhim
Si kafshete te mos bredhim
Te duame njerezine
Shqipetar' e Shqiperine
Gjuhene e memedhene
Kombine e vetehene
Miresit' e diturit
Zoterin' e urtesite.
Te kemi vellazerine
Dashurin' e miqesine
Te duame shoku shokne
Te mos e perhapim tokne.
Qengji qe hiqet menjane
Egersirat e hane
Te mos kemi ne te ndare
Gjithe c'jemi shqipetare
Po te jemi te bashkuar
Te afert' e te pushuar
T'i hedhime marrezite
Babezit' e laturite
Ligesin' e djallezine
Te tere jeziterine
Te kemi nder ' edhe bese
Dhe vellezerit e ndjese
Pa te punojme te tere
Per cdo pune qe do bere;
Te ndritohet Shqiperija
Te na shohe Perendija.

********

O vellezer Shqipetare
Shoke te mire e te mbare!
Te perpiqemi me bese
Asnje me pas te mos jese
Te mesojme gjuhene tene
Se Zoti na e ka dhene
Cdo kombi gjuhen' e tija
I ka dhene Perendija
Eshte lig' e Perendise
Gjuha q'i dha Shqiperise
Gjithekush ka memedhene
Edhe Zogu ka folene!
Ka edhe ay femije
Gje s'e ndan nga bir' e bije
Besa na thote ta duash
memedhene e ta ruash
Gjuhene e dha perednija
Zoti me te math te tija
Ja ka dhene njerezise
Si mema foshnjese sise
S'munt te jene te keqija
Ato qe fal Perendija;
Nuk' i thote keto fjale
As i marri qe merr male!
Dhe ju, shpes, me gjuhet tuaj
Flisni , nuke me te huaj!
Ti , qyqe , me kendon ndryshe
Ndryshe ti , o dallendyshe!
Mua pse te me shtrengojne
Gjuhe tjater te me mesojne
Te harronj gjuhene time?!
Pacin. nem e mallekime!
Kjo eshte pun' e Mavijese!
Ma paski me te pabese
Dashkeni te me mundoni
Se gjithash te me shkretoni
Te me epni arratine
Te me shuani shtepine
Te me lini rob' perjtete
Te paqene e te shkrete;
Te me shtini ne te huaj
Te me thoni rri e vuaj!
Armikete te me shkelin
Posi lope te me mjelin!
Djemthit' e mij te levduar
te ndjere e te degjuar
te me lini mua shkrete
Nuk eshte turp perjete?
Une, qe jam mema juaj
te me shtini ner te huaj!
Armikete rreth te me vine
permi krye po me rrine
Thonjte ne gryke m'i vune
Qysh te benj e mjera une!
Gjuhene pa kane prere
Me bene fare te mjere!
Shume Shimer' e Jezite
Po m'i cpojne mushkerinjte
Shigjetate permbi shpine
Posi gjemba po me rrijne
Dhe ju djemt' e mij me shihni
E beni sikur s'me njihni!
keshtu thote Shqiperija
Pa s'thot ashtu perednija
Q'i fali ment Shqipetarit
Pune mir' e udhembarit
Pa mbreteron e verteta
Qe ka mjalte posi bleta;
Genjeshtera s'ben dot pune
se esht' e lig' edh' e perdhune;
Helmine vetem ka grera
vetem gjembate ka ferra
Nuk' eshte si trendafili
Q'e do aqe keq bilbili.
T'ish ashtu, po prishej jeta,
S'delte ne shesht e vereta
Do te kishte nder Syfjani
Dhe Jeziti e Mervani
Do te donin Mavijene
Nuk' Alin' e Fatimene
Do te kishim zot Mervane
S'kishim Hysejn' e Hasane
E verteta rroft e qofte
Pa genjeshtera u shofte!
Po ne gjithe te punojme
Te mos rrime e te pertojme
Na dergoj Zot' i vertete
Per te punuare ne jete
Punetor esht' i uruar
Edhe puna e levduar
Njerin' ajo jetegjate
S'e le kurre duarthate
ne te Zotte po te jemi
Gjithe c'na duhete kemi
Nuke bije Shqiperija
ka dhe per ne Perendija.
ju te varfer' e ju Ate
Q'u fali Zoti urate
Pa i prune mire bese
Aliut e Fatimese
Se drejtes' e se vertetes
Dhe Ati Zotit te jetes
Ehe ju vete punoni
Shqiperine ta shpetoni
Shqipetari pergjerohet
Per ju , dhe me ju gezohet,
Edhe ju shqipetare
Per punet te tij te mabre
Per memedhene tuaj
Qe nuk' e kini te huaj
Per gjuhet te Shqiperise
Q'esht' gjuhe e Perendise
Per te sjelle shqipetare
N'udhe te mir' e te mbare
Per te gjitha miresite
Qe duhene e diturite
Per nderthit te kombit tene
Per mbrojtesit qe ka zene
Per cdo gje qe ka nevoje
E s'thuhet dot me goje
Per Hasan' e per Hysene
Per ju e per memedhene
Te perpiqi nat' e dite
Sa te daleme ne drite.
Zot i math e i vertete
Mos na ler kurre shkrete
Ti je Zot' i gjithesise
Perendi e Shqiperise
Urdheri yt po te jete
E po te duash ti vete
Gjithe punete mbarohen
Gjekundi nuke ndalohen.
Fali , fali Shqiperise
Gjithe c'ke te miresise.
edhe ju gjithe te miret
Mos na lini n'erresiret
Zot i math , per Qerbelane!
Per Hysejn' e per Hasane
Per ata te dymbedhjete
Qe hoqn' aqe ne jete!
Per gjithe ato mundime!
Per ngasherimene time!
Shqiperine mos e lere
Te prishete e te bjere
Po te jete gjall perjete;
Gjithe c'i duhete t'a kete
Te rronj' e te mbreteronj
Te jete lulez e zonje;
Fali ti vetez' urate
Qe te jete hijegjate
Shqipetari trim me flete
Si ka qene le te jete;
Te ket ' gjith' urtesine
E ta doje Shqiperine
Te vdese per Memedhene
Si Myhtari per Hysene
Te ngjajne me Ibrahimne
Edhe me Eba-Myslimne
Te jete trim e i mire
Po te mos jet' egersire
te jet' i qyteteruar
I ditur ' e i mesuar
T'i ape nder Shqiperise
U befte e Perendise.


FUND 1898

HISTORI E SKËNDERBEUT
(1898)

KREU I

Këndo, ëngjëll, urtësinë
Edhe gjithë mirësitë,
Skënderben' e trimërinë,
Q'i dha Shqipërisë dritë.
Të lumtë goja, këndona,
Me gjuhë t'ëmblë si mjaltë,
Skënderben' e madh tregona,
Trimnë burrë, Zotn' e naltë.
Punëtë që ka punuar
Kordhëtari i vërtetë,
Kombinë duke nderuar
Dhe Shqipërinë përjetë.
Nga gjiri i Perëndisë
Pa m'i sill nër mënd të mija,
T'i ap dritë Shqipërisë
Nga shpirt'i ndritshëm i tija.
Ëngjëll i bukur, pa zbritmë,
Dhe me dritët të uruar
Shko përpara mej'e ndritmë,
Të shoh gjithë ç'kanë shkuar.
Që kur ngrehu gjithësinë
Zot'i madh e i vërtetë,
Ka bërë dhe Shqipërinë
E shqipëtarët në jetë.
Shqipëria kurdoherë
Ka qënë shum' e lëvduar,
Ka pasur burra të ndjerë,
Trima t'urt' e të dëgjuar.
Pati mbretër' e të parë
Fort të mëntshim e të mirë,
Burra, trima, shqipëtarë,
Që kan' emrë të pavdirë.
Ishte vënt' i Perëndisë
Që së pari Shqipëria,
Mëmëdheth'i urtësisë,
Që del soje mirësija.
Aleksandr'i Math e burrë,
I cili s'pat shok në jetë,
Nukë ka pasurë kurrë
Dhe kurrë do të mos ketë
Piro trimi e të tjerë
Burra shumë të lëvduar,
Që kanë qënë një herë,
Edhe sot s'janë harruar,
Qenë gjithë shqipëtarë,
Ishin djemt' e Shipërisë,
Nuk' ishin greq e bullgarë,
Po nga vënd'i Perëndisë.
Pirroja mundi romanët
Armikët' e njerëzisë,
Aleksandr'i Math persanët,
Egërsirat e Azisë.
Kë të zësh ngoje më parë
Nga burratë e vërtetë,
Q'ishin gjithë shqipëtarë,
E s'u erdhi shok në jetë!
Gjithë botën' e pushtuan,
Afrik', Europ', Azi zunë,
Lëftuan e mbretëruan,
Nën' urdhërë gjith' i vunë.
Edhe kur erdhë romanët,
S'u shkel fare Shqipërija,
As nga shqeht' e venetianët,
S'e zu kurrë dobëtija.
Shqipëtari në kurt s'hyri,
S'e shpërnderoj Shqipërinë,
Kurrë nukë ju tremb syri
E nuk' e humbi fuqinë.
Rrinte me kordhë në dorë,
Shkrefëtinte si dragua
Nëpër male me dëborë,
E kurrë s'u qetësua.
Armikët u dobëtuan,
Shqipërija ngriti krye,
Errësirat u mërguan,
Drit' e Zotit u rrëfye.
Nga të gjitha mbretëritë,
Së Krujësë i dha Zoti
Më shumë fuqi e dritë,
Q'ishte mbret Gjon Kastrioti.
Mbretëronte urtësija,
Paqja, kamja, nderi, shpresa,
Drejtësi e dashurija,
Miqësija, besa-besa.
Tek po gjëndej Shqipërija
Në këto të mira kaqe,
Që mbretëron mirësija
Dhe ish në prehj'e në paqe,
Kur nj' e madhe egërsirë,
Duke dalë prej Asije,
U përhap si errësirë,
Dh'e mbuloi botën si hije.
Ish një komb i mallëkuar,
Në gjuhët kish dhelpërinë,
Syn' e kish të egërsuar,
Në zemërt kish djallëzinë
Ngado vij e kudo shkonte,
Zin' e gjëmënë po shpinte,
Vriste, priste, varfëronte,
Atje ku shkelte bar s'mbinte;
Më nj'anë kishte fuqinë,
Gënjeshtrënë m'anët tjetrë,
Për të mbytur njerëzinë,
Bënej her'ujk, herë dhelprë
Përse s'dolli trimërija
T'i prit gjurmën' egërsirës,
Po vate mbroth ligësija,
I zu udhënë së mirës.
Ra më dett qytetërija,
U ngrit si re errësira,
U përhap mi dhet padija,
Gjaku, vdekja, shkretëtira!
Pa një zgjedh' e keqe shumë
Gjithë kombet i mundojti,
I la për djall e për lumë,
Njerëzia mendje lojti.

Ish ver' e po qeshte moti,
Lulet kishin lulëzuar,
E mbreti Gjon Kastrioti
Në fron rrij duke menduar.
Pyjet ishin gjelbëruar,
E bilbilëtë këndonin,
Dhe bota gjith' e gëzuar,
Djemt' e vashatë po lonin.
Gjithë gjethet ishin celur,
Faq' e dheut ish xbukuruar,
Dhe qiell i përkëdhelur
Ish si ergjënd i kulluar.
Shqipëtarët të gëzuar
E të gjithë burra, trima
Edhe të lar' e të ndruar,
Me armë si vetëtima.
Vashatë bërë si pylli
Nëpër sheshe po kërcenin,
Sicila ndritte si ylli,
E hënës i shëmbëllenin.
Kur tfaqen njerës të huaj,
Dalën në shesht disa vetë,
Gjithë të hipur në kuaj,
Po ngjiteshinë përpjetë.
Të ndryshmë së gjithash ishin,
Shtat, zakon, robë, fytyrë,
Sjellj'e gjuhë tjatrë kishin,
Qenë t'egrë si mynxyrë!
Ne der' e pëlasës xbrinë,
Shqipëtarë në shkallë
Me miqësi shum' i prinë
Dhe brënda në dhom' i kallë.
Parësi e mbretërisë
Me një nder të math i priti,
Pas udhës së miqësisë
Me fjalë t'ëmbël i gostiti.
Të huajtë si u çlodhë
Dhe djers e pluhurë fshinë,
Dhe mëndjen më vënt e mblodhë,
Se udha e loth njerinë,
Dy më të parët, që qenë,
Përnjëherë nxuar zënë,
Thanë: "Duam pakë mbrenë,
Diç i kemi për të thënë".
Në dhomët të parësisë
Hynë dhe mi from të lartë
Panë mbretn' e Shqipërisë,
Në dorë i dhanë një kartë.
Këta ishinë në fjalë,
Dita shkonte, nata vinte,
T'errëtit' e mbuloi malë,
Hëna dolli dhe po ndrinte.
Prunë buk' e gjell e venë,
Dhe ndenjnë në mësallë
Të gjithë sa njerës qenë,
Dhe vetë mbreti në ballë
Hangërë ngadal' e pinë
Dhe ndenjnë një copë herë,
Më pastaj të gjith' u ngrinë,
Gjithëkush vate të flerë.
Nata dhe s'e kishte ngritur
Atë pëlhurën e zezë,
Hëna me sy të venitur
Po perëndonte si rezë
Yll'i mëngjezit po ndrinte,
Dhe bilbilëtë këndonin,
Vesa gjithënje po binte,
E luletë lulëzonin.
Mbreti u ngrit i helmuar
Edhe e dërgoi njerinë,
Shërbëtor e papërtuar,
Mblodhi gjithë parësinë.
Të mëdhenj edhe të parë
Edhe gjithë pleqësia,
Ç'qenë çel' e luftëtarë,
E shumë nga vegjëlia,
Në mbledhë të gjithë rrodhë
Pas mënyrës së lirisë,
Bashkë me mbrenë u mblodhë
Si t'afërt' e të shtëpisë
Gjithë burra të vërtetë
Edhe nd'ar e n'ergjënt veshur,
Shpirtmir' e trima të qetë,
T'urt' e me buzë të qeshur.
Në mest u ngrit Kastrioti,
Tha: "Vëllezrë shqipëtarë!
Një brengë na pruri moti,
Pa do menduar më parë:
Si mundimë të shpëtojmë
Nga kjo brengë Shqipërinë,
Duhetë të kuvëndojmë,
Ndaj u kërkova taninë.
Tyrqit duallë ng'Asia
Edhe në Evropë erdhë
Rrëmet, posi mizëria,
E shumë gjakëra derdhë
Nga Andrinopoja hynë,
Muarrë dhe Grekërinë,
Tani ndër ne kanë synë,
Të na hedhin në greminë!
Sa mbretrë të Shqipërisë,
Si dhe të tjerët i mundi!
Ra rrebesh i Perëndisë,
Gjë të gjallë s'la gjëkundi!
Ushtarëtë lëftuan,
Për mëmëdhethin u vranë,
Veç nja dy mbretrë shpëtuan,
Në Romë ne Papa vanë.
Murati, që s'na peshonte,
Nga ne kërkon miqësinë,
S'di ç'dhelpëri mejton sonte,
Se po e njohëm Tyrqinë
Më ngjan se po bën gatinë,
Qytetn' e math rreh të marrë, { Kostandinopojën }
E pas ati djajt' e dinë
Kujt do t'i sulet më parë.
Pas Romës' së re ka tjetrë
Qëllim zënë që taninë,
T'i derdhet Romës' së vjetrë,
Të marrë dhe Italinë
Dhe Lindjen dhe Perëndimnë
Kërkon tejpërtej t'i zërë,
Gjith' atje e ka qëllimnë,
Botën' në dorë ta vërë.
Sot për sot na ka nevojë,
Andaj kërkon miqësinë,
Pa ndryshe s'na flit me gojë,
Gjithë bot'atë e dinë.
Qëllimet i psheh Murati,
Rreh e pandeh të gënjenjë,
Ësht' i pshehtë si lugati,
Po koha do ta rrëfenjë.
Thotë q'është mik përjetë,
Më s'do gjë nga Shqipëria,
Po veç një penk do të ketë,
T'i vendoset miqësia;
Dhe për penk s'kërkon gjë tjatrë,
Nukë sheh tjatrë nevojë,
Po do djemt' e mi të katrë,
Të rrinë n'Andrinopojë
Pakë koh' atje të rrinë
Me ata që t'i dërgojmë,
Dhe të venë e të vinë,
Sa herë që t'i kërkojmë
Se froni pa zot në mbettë,
Se po erthm' e do të vemi,
Një e tillë në na gjettë,
Vdekjen në dorë s'e kemi,
Thotë se do t'i dërgonjë
Më të madhë Shqipërisë,
Pas meje të mbretëronjë
Ndë udhët të miqësisë.
Këto fjal' e thashetheme
T'i thosh tjatrë, i besonja,
Mbret i ndershëm s'flet të rreme,
Fjalës së tij s'i dyshmonja.
Me gjithë këto them unë
Të bëhetë miqësia,
Eshtë m'e mirë kjo punë
Se të prishet Shqipëria,
Them ta bëjmë miqësinë,
Sulltanë kshu ta pushojmë,
Pastaj të zemë gatinë,
Luftënë ta prëmëtojmë,
Se puna u kupëtua,
Edhe fjala ësht' e bëre,
Evropa tani u xgjua,
Janë lidhurë të tërë.
Përnjëherë mbretëritë
Tyrqitë do t'i lëftojnë,
U afëru'ajo ditë
T'u bijem e t'i dëbojmë.
Janë të fort e të shumë,
Dhe fati u vete mirë,
Vinë rrëmet posi lumë,
Bijenë si egërsirë!
Të bëhemi një me fqinjë
Dhe me t'gjithë mbretëritë,
E pastaj le të na vijnë,
Si të mbarojmë gatitë,
Pa djemtë neve i gjejmë,
Le të rrinë të mësojnë,
Kur të duam i rrëmbejmë,
Gjësendi nukë pësojnë.
Djemtë si shpirtin i dua,
Po më shumë Shqipërinë
Mos thoni q'u frikësua,
Prandaj zuri miqësinë.
Si vëllezërë tani thoni,
Faqeza e si të lirë
Atë që të kupëtoni
Për të nderçim e të mirë."
Mbreti fjalën' e mbarojti,
Pastaj vuri re të parët,
Një nga një gjith' i shikojti,
Ata po i mir të qarët.
Mbreti plak u hoq mënjanë,
Pa u ngrit një trim më këmbë,
Shikoi një her' anembanë,
Hekurin' e haj me dhëmbë!
Ish Kamani, q'ishte burrë,
Më trim nga gjithë të parët,
Nuk' i trëmbej syri kurrë,
Pa e donin shqipëtarët;
I holl' isht'e pak' i gjatë,
Nukë kish shumë mustaqe,
Vij si i zeshkët e i thatë
E s'kish fare mish mi faqe;
Kishte gjithë urtësinë,
Me një zë të ëmblë fliste,
Fjal' e tij e bint njerinë,
Dhe gjuha hekur i priste.
Mori kordhënë ndër duar
E qëndroi në mest si burrë,
Me fytyrë t'ashpëruar,
Ngriti gishtin dhe tha: "Kurrë!
Kurrë s'trëmbet Shqipëria,
Nukë vdiq, po ësht' e gjallë,
Tjatrë përgjegje Tyrqia
Nukë do përveç me pallë!
Shqipëtari, trim i vlerë,
Kurrë nuk' u frikësua,
E të trëmbet këtë herë!
Mbret! o zotthi im, ç'më thua?
Apo s'e dimë Tyrqinë,
Nuk' e kemi dhe mësuar
E s'ja njohëm djallëzinë,
Gjer më sot që ka punuar?
Na bën si miq këtë herë,
Se ka të tjerë qëllime,
Mos pandehni të na lerë
Pa të këqij hidhërime.
Mjerë! mjer' ajy i gjorë,
Që i sjell besë në fjalë,
Bije në lak e në dorë
Edhe çpejt po s'mund të dalë.
Mbret i ndershim dhe ju shokë,
Mos haroni trimërinë,
Mblithni mëndjenë në kokë,
Ngrihi të zëmë kufinë.
Trimëria, trimëria!
Mban lirin' e mëmëdhenë,
Unë shpreh te perëndia
T'i hedhimë përtej denë.
Qysh të zëmë miqësinë
Me atë që na bën varrë?
Turku vëndet, gjith' e dinë,
Me ç'djallëzi i ka marrë
Gjithënjë kështu punojnë,
Kombet me lajka i ndajnë,
Pa miqësin' e harrojnë,
Dhe një nga një i përlajnë
Kur ka armikë të tjerë,
Të bën mik sa t'i volitnjë,
A mbaroi ata njëherë?
Prite, vjen të të goditnjë.
Miqësirra të vërteta
S'ka njeriu i pabesë,
Përveç shpata dhe shigjeta,
Ato janë për ne shpresë.
Tjatrë gjah kërkon të zërë,
Andaj rreh të na gënjenjë,
Më atë krah të na vërë,
Gjersa kohën të na gjenjë.
Dhe s'ia dini dhelpëritë?
Ka dy faqezë mësalla,
Kshu rreh të fitonjë ditë
me të këtilla përralla.
S'e dini ç'kanë punuar
Gjithë mbretrët' e Tyrqisë?
Sa frone kanë rrëzuar
Me lajkat të dhelpërisë?
Ata djemthitë, që thoni,
Janë shpres' e Shqipërisë,
Me ç'sy e faqe kërkoni
T'ia dërgoni penk Tyrqisë?
Si të msojnë ligësitë
E të mirat t'i harrojnë,
Të çpikinë djallëzitë,
Pastaj të na mbretërojnë?
Do të marrënë zakonet
E këqija të Azisë,
Pa njeriu si të mësonet,
Më s'i ndahet djallëzisë.
Si të rriten nënë xgjedhë,
Nukë bënenë të lirë,
Pastaj s'e hodhëm dot ledhë,
Po mejtohi që sot mirë.
Ata duhet të mësojnë,
Të bëhenë të vërtetë,
Të lëftojn' e të gjykojnë
Pas nevojës që të jetë.
Unë gjall e me të gjallë
S'munt të bënem aq' i gjorë,
A e shihni këtë pallë?
Do të vdes me të në dorë!
Se turpin e Shqipërisë
S'e shoh dot me sy në jetë,
Dhe miqësin' e Tyrqisë
kurrë s'e zë të vërtetë
Trimëri në mos na mbeti,
E më s'jemi shqipëtarë,
Të shuhet gjithë rremeti,
Se kjo 'shtë pun' e pangjarë!
Një komp më mirë të vdesë
E kshu të mos dobësohet,
Gur mbi gur le të mos mbesë
Dhe mëmëdheu të shkretohet!
A gjall e me nder të rrojmë,
Apo në luftë të vdesim,
A mëmëdhenë shpëtojmë,
A mbi të më të mos mbesim!
Ç'kuvëndoni? Pa mejtohi!
T'i bënemi rop Tyrqisë?
S'kini turp të turpërohi!
Shtijem nder' e Shqipërisë!
Pa ta bëjmë besa-besë
E të mblidhet Shqipëria,
Ahere le të na presë,
Ta shihni ç'është Tyrqia.
Të vdesëm a të shpëtojmë,
Se kurti ësht' i keq shumë,
Në xgjedhë s'mundim të rrojmë
E në robëri për lumë!
U përpoqnë prindit tanë,
E ruajtnë mëmëdhenë
Edhe neve na e lanë,
Ashtu sindëkur e gjenë.
Kush merr atë turp taninë
Që të humbasë përjetë?
Pastaj ata që të vinë
Ta gjejnë, qoftë lark, shkretë!
Tani, burra shqipëtarë,
Pa kujtoni trimërinë,
Sicili armët të marrë,
E ta shohëmë Tyrqinë
Delni, të dalëm të tërë,
T'i përgjigjemi Tyrqisë,
Pa e shihni si ta zërë
Udhën' e mezit t' Asisë
Dhe pastaj të mos kuxojnë
Për këtej denë të hidhen,
Po, edhe kur ta kujtojnë,
Laqet' e gjunjët t'u dridhen.
Sot duhetë trimëria,
Nukë duhet më mentimi,
Lark Shqipërisë Tyrqia,
Pa tani duketë trimi!
Sot neve në dor' e kemi
T'i dëbojmë nga kufia,
Pastaj kushedi si jemi,
Mos të zëntë robëria!
Kush ka shpirt prej shqipëtari,
Si të parëtë që qenë,
I bënet zëmra si zjarri,
S'e do gjalljen e vet'henë.
Këtë fjalë duke thënë,
Erth' e mbyti mallëngjimi,
Dhe më nuk e nxori zënë,
Po u egërsua trimi.
Fjalën përnjëher' e preu,
E lottë çurkë iu derdhë,
Të gjithë i mallëngjeu,
Të tërëve lott' u erdhë.
U hoq edhe ndënj mënjanë,
I vrënjtur, i zëmëruar,
Më nukë dëgjoj se ç'thanë,
Po vuri kokën nër duar.
Kshu the, o trim i vërtetë!
Q'e donje fort Shqipërinë,
Të ndrittë shpirti përjetë
Qofsh bashkë me perëndinë.
Gjithë çel' e parësia
Që u gjentnë, me lot qanë,
Mëndjen' e fjalët e tija
Të pëlqyera i panë.

HISTORI E SKËNDERBEUT
(1898)

KREU II

Në mest t'ati mallëngjimi,
Që vij posi vetëtima,
Po dëgjonej si gjëmimi
Zëri i burravet trima:
"Luftë, luftë me Turqinë,"
Thirrë gjithë menjëherë,
"Nuk e duam miqësinë,
Atë dëshirë ta ngrerë."
Ata kuajt e harbuar
Kur ngridhen' e hingëllijnë
Dhe me sy të egërsuar
Qysh vështrojn' e shkrefëtijnë,
Ashtu shqipëtarët trima,
Njëri-tjatrinë shikonin
Me vështrim si vetëtima,
Edhe vdekjenë kërkonin.
Kur u ngrit një plak i vjetrë,
Që kish par' e kish dëgjuar
Dhe ishte me rradhë tjetrë
Nga vërsa q'e kish të shkuar,
Leshbardh' ish e mëndjegjerë
Edhe shumë gjith' e donin,
Të tërë i bënin nderë
E fjalënë ja dëgjonin.
Ish Pepë Tushan'i ndjerë
Që çdo punë e mbaronte,
Ishte plak mi pleqt' e tjerë,
Ajy gjyqet' i shikonte.
Tha: "Zotërinj, më dëgjoni?
T'u them dhe unë dy fjalë,
Pastaj bëjmë si të doni,
Po mos e merrni me valë.
Shumë herë trimërija
Sjell shpëtim, ësht' e pëlqyer,
Po herë dhe urtësija
Është m'e mir' e m'e vyer;
Gjithë bota mir' e dinë
Shqipëtarë q'është burrë,
E ka pasur trimërinë
Edhe nuk' e harron kurrë
Mos pandehni q'unë dua
Për shqipëtarë të thonë:
"Këtë her' u frikësua,
E s'lëftoj si pat zakonë!"
Po turqitë sonte janë
Të shumë si mizërija,
Fuqi të pasosur kanë,
I përmbystë Perëndija!
Them që djemtë t'i dërgojmë
Dhe të zëmë miqësinë,
M'anët tjatrë të qëndrojmë
Të bëjmë gjithë gatinë.
Njerës të mënçim të çojmë
T'i bindimë mbretëritë,
Pa shere të lëftojmë,
Si të bashkojmë fuqitë
Neve sot për sot Turqinë
Duhet ta vëmë në gjumë,
Sa të bëjmë shoqërinë,
Si trimi me shokë shumë,
Ahere pra trimërija
Ka kohënë të tregohet
Edhe shpreh te Perëndija,
Shqipërija të nderohet,
Djemtë tanë le të venë,
Gjersa të bëjmë gatinë,
Zoti t'u apë shëndenë,
Pa prapë këtu na vinë."
Kështu tha me mendim plaku
Që ishte shumë i vuar,
I ishte ftohurë gjaku,
Ditë të shuma kish shkuar.
Manushi fjalën ja preu,
Tha: "Tani le të mbarojmë",
Pa i tha dhe mbretit: "Ngrehu,
Nesër prapë kuvendojmë."
Neve fjalët po i themi
E punën të bër' e zëmë,
Po në dorë nuk' e kemi,
Mbretëresha q'është mëmë,
Ajo munt në këtë punë
Të apë bashkë me mbrenë
Një funt të mirë, them unë,
A të ven' a të mos venë.
Jakëni tani të vemi
Të huajtë t'i nderojmë,
Me ta ca fjalë të themi
E pakë kohë të shkojmë
Njeriu në vënt të huaj
Shpirtin' e ka të brengosur,
I duketë dita muaj,
E pandeh që s'ka të sosur."
Kështu tha plaku Manushi,
Se pleqtë kshu e mentonin
Po të rinjt' ishin si prushi,
Këto fjalë s'i dëgjonin.
Mbreti u ngrit menjëherë,
Tha: "Nesër mblidhemi prapë,
Mentohemi gjat' e gjerë,
Gjithëkush shortënë t'apë."
Pa duallë të menduar,
Gas në zëmrë nukë kishin,
Ishin si të zëmëruar,
Sikur s'qen' ata që ishin.
Nata me rrobet të zezë
Po tfaqej në hapësirë,
Dritat' e qiellit u ndezë,
Dukeshin si ar i grirë.
Zogjthitë zunë foletë,
Vetëm bilbili këndonte,
Nata me t'errët e qetë
Mal'e fusha po mbulonte.
Mbrenë gjumi nuk' e zuri,
Po rrij në roba i xgjuar,
Mentohej e psherëtinte
Me zëmrë të përvëluar.
Nga të vij i shkreti gjumë,
Që mentimetë i shkonin
Nëpër mënt të ti si lumë
Edhe nga syt' i mburonin.
Kur yll' i ditësë dolli,
T'errëtit humbi si vesë,
Dritën në vënt të ti solli,
Nukë duroi më në shtresë.
Mbreti me një rënkim ngrihet,
Pa zë e lan sy e duar
Dhe vishet' e përsëritet,
Pa vete duke shpejtuar.
Mbretëresha ishte ngritur
Dhe ish veshur e ish ngjeshur,
Posi nuse përsëritur,
Punonte llërëpërveshur.
Ishte shumë punëtore
Edh'e urt' e e xgjuar,
Për çdo pun' i vinte dore,
Ish' e mir' edh'e lëvduar.
Pesë vasha bukuroshe
Edhe shërbëtore tetë,
T'i shihnje, janë yj, thoshe,
Edhe ajo hëna vetë.
Vashatë si pëllumbesha
Rrotull' e kishin rrethuar,
Edhe në mest mbretëresha
Rrij si lul'e lulëzuar;
Me duar si pej ergjëndi
Po punonin e mësonin,
S'hiqeshin nga avlëmëndi
E si thëllëza shikonin.
Mbretëresha edhe vetë
Kishte zënë e punonte,
Pun' e saj ish pa të metë,
Nga të tjeratë ndërronte.
Ishin ëngjëj ato vasha,
Kishin leshëra të arta,
S'ishin si lisi të trasha,
Faqet i kishin të zjarta.
Mbreti gjëkundi kur vinte,
Mbretëresha mbretëronte,
Po edhe aty kur rrinte,
E pyette dh'e dëgjonte.
Gjoni nër gra posa hyri
I ngrehurë posi gjeli,
Të gjitha me radh' i qyri
Dhe vashat i përkëdheli;
Mbretëreshën' e zu pej dore
Dhe i tha: "Të dua pakë",
Dorën, q'e kish pej dëbore,
I zuri dhe i tha: "Jakë".
Ajo me re e shikojti
Dhe, sado q'e pa të qeshur,
Hidhërimn' e kupëtojti
Dhe u ngrit llërëpërveshur.
Me të hyrë në të ndarët,
Dorë pej dore u zunë,
Duke thënë me të parët
Mbreti të shkretënë punë
Mbretëreshës liksht i erdhi,
Kur e dëgjoi atë fjalë,
E trëmbi shumë dh'e verdhi,
Lott' i vanë si valë,
Si dellëndyshet kur venë
Me vrap t'arrijnë më parë,
Po gjejnë prishur folenë
Dhe zoqt' e tyre të vrarë!
Asht'u mahnit mbretëresha,
"Djemtë, tha do të dërgohen!
Unë jetënë ç'e desha!
Popo! të më largësohen!
Qysh të duronj un' e zeza
E të rronj pa ta në jetë?
Kjo brengë pse ra si reza,
Zot'i math e i vërtete?"
Më pastaj të shoqt i thotë
Me helm edh'e zëmëruar:
"Është turp në gjithë botë,
Kjo 'shtë pun' e shëmëtuar.
Foshnjatë ne të dërgojmë
Në një vënt fare të huaj
E neve të dëshërojmë!
Këtë fjalë mos e thuaj!
Cila mëm' e cili atë
Djemtë penk i ka dërguar?
Punë fort shum' e mëkatë,
Kurrëkush s'e ka punuar!
Shpirtin' e ap, djemtë s'venë,
Pa ta s'bën dot asnjë ditë,
Dhe ata neve s'na lenë,
S'bënenë kshu miqësitë!
Djemtë q'i kam gjithënj' afrë,
T'i dërgonj lark nga shtëpia,
Të rin atje si të vafrë,
Mos e dhëntë perëndia!
Murati, mbret' i Tyrqisë,
S'e di ç'është bir e bijë,
S'ka pjesën' e njerëzisë,
Dashuri s'ka në fëmijë
Ajy do të mbretëronjë,
Që të bënjë ligësitë,
Të vrasë e të shkretonjë,
Të derthnjë gjak nat' e ditë!
Ah! moj Shqipëriz' e mjerë!
Më të mbajtë perëndia,
Mos të shtëntë ndonjëherë
Zoti ndër duart të tija.
Është prishës e shkretonjës,
Është kafsh' e egërsirë,
Është vrasës e mundonjës,
Shpirterrët' e zëmrëkllirë."
Kështu tha e zëmëruar
Dhe mbrenë në syt e shihte,
Dhe zëmër' e përvëluar
Me fort e me vrap i rrihte,
Kur ëngjëll' i urtësisë
Në shpirtit të saj xbriti,
Erth nga an' e Perëndisë
Dhe zëmrënë ia trënditi.
Mëndjen' e ktheu menjëherë
Dhe tha: "Bëni si të doni,
Ju mendohi gjat' e gjerë,
Mua s'duhet të më thoni.
Për shpëtimt të Shqipërisë
E kam gas e nder në jetë,
Ap fjalë ndaj perëndisë,
S'pendohem dhe të mbes shkretë."
Mori fjalënë dhe vate
Mbreti, e më s'ndenj gjëkundi,
Sindëkur u tha ndajnate,
Fjalës' i doj dhënë fundi.
Në mest shumë fjalë thanë
Parësija që u mblodhë,
Për paqë nevojë panë,
Papo miqësinë zgjodhë,
Të rinjtë shum' u përpoqnë,
Se punën nuk' e pëlqyen,
Më pastaj mënjan' u hoqnë
Po mëndjenë nuk' e kthyen!
Pleqësija dhanë shortë
Të bëhetë miqësija,
Po të zihet me të fortë
M'anët tjatërë gatija,
Gjithë kombetë të mblidhen
Një ligë në mest të vënë,
Me besa-besë të lidhen
E turqitë t'i përzënë.
Pastaj të gjithë u ngrinë
E në të huajtë vanë
Edhe bënë miqësinë
Pas mënyrësë që thanë.
Mbreti tha: "Tani ju shkoni,
Pa djemtë ne i dërgojmë,
Edhe sulltanit i thoni
Që fjalënë s'e harrojmë."
Të huajtë gjithë u ngrinë
Si u bënë këto fjalë,
Nga qyteti duke dalë.
Ditët ishin duke shkuar,
Vininë me vrap si lumi,
I trumbull a i kulluar,
Q'ikën e nuk e zë gjumi.
Dit' e zezë afërohej
Që të ndaheshin fëmija,
Zëmëra po u helmohej
Dhe shtëpin' e mbuloi zia.
Mbreti një plak të besuar
Dhe një plakë q'i kish rritur
E i kish pritur ndër duar
Dhe ish e mir' edh' e ditur,
U nisi, dhe disa vetë,
Mësimdhënas e të tjerë,
Shërbëtorë shtat' a tetë,
Të matur edhe të vlerë,
Djemtë ishin të gëzuar
Që të hipinë në kuaj,
Si të mëdhenj e të çquar
Të venë në vënt të huaj.
Mbretëresha po mentohej
E ndë mëntt gjë tjatrë s'vinte,
Helmi i saj po i shtohej,
Të tërë natënë s'flinte.
Koh' e ndarjes u afrua,
U mbaruanë gatitë,
Edhe dita u shënua,
Opopo! e zeza ditë!
Mëma dhe motratë qanin
Edhe djemt' i përqafonin,
Gjithënjë pranë i mbanin,
I puthnin e i pushtonin.
Mbretëresha u helmua,
Tha: "Ç'bëra e zeza unë!
M'u shkurtoftë jeta mua!
Qysh e bëra këtë punë!
Si mi mori mënt e mija
Zot' i math e i vërtetë,
Të ndahem ngaha fëmija,
Të mbes kërcure dh'e shkretë!
E pata shkruar në ballë
Këtë të shkretë mynxyrë,
Të ndahem që më të gjallë
Me të këtillë mënyrë!
Vall' a do të mi dërgonjë
Kurdoherë që të dua,
A fjalën do ta harronjë,
Të më digjet zëmra mua!
Ah! kam frikë pej mynxyre!
Mos nuk' i shoh më në jetë,
E të vdes nga mall'i tyre,
Ta lë dhe shtëpinë shkretë."
Këto thosh dhe me lot qante,
Mallëngjimi nuk e linte,
Ngashërimënë s'e mbante,
Dhe mëndj' e saj rreth i vinte.
Ditënë që do të shkonin,
Mbreti u ngrit që me natë,
Gjithë bota lot lëshonin
Edhe i varfëri atë
Pastaj djemtë pran' i mori,
I puthi e i qafojti,
Psherëtiti fort i gjori,
Lottë çurkë i lëshojti.
U thotë: "Të silli mirë,
Të bëhi njerës në jetë,
Të mos mbetni n'errësirë,
Po të jini të vërtetë,
Nat' e ditë të këndoni,
Çdo q'u duhetë ta dini,
Gjithë gjuhët t'i mësoni,
Po shqipenë mos e lini;
Mirësit' e Shqipërisë
I mbani, mos i harroni,
Nga vetijat' e Asisë
Ndruhi, mos i afëroni;
Mëmëdhen' e kombin tuaj,
Shtëpinë e njerëzinë
Dhe atje në vënt të huaj
T'i doni, dhe miqësinë
Shqipëtar' e Shqipërinë
Kurrë të mos i harroni,
Kini dritë urtësinë,
Çdo gjë me mënt ta gjykoni;
Të bëhi trima të urtë,
Të zottë të mbretëroni,
Jo të marr' e mëndjeshkurtë,
Ndaj duhetë të mësoni;
Të bëhi shumë të ditur,
Fjalëbukur' e të çquar,
Shpirtdashur e mëndjendritur,
Të mir' e të kupëtuar.
Zoti e nderoj njerinë,
I dha mënt që të gjykonjë,
Të punonjë mirësinë,
Të ligatë t'i mërgonjë
Ruani nder' e shëndenë,
Burrërin' e trimërinë,
Kombin' edhe mëmëdhenë,
Njerëzin' e mirësinë.
Shqipëria jush ka shpresë,
Edhe pret shumë të mira,
Po të mbani juve besë,
Nuk' e ha dot egërsira,
Mësimet do t'u mësojnë
Ato punëra q'u duhen
Atyre që mbretërojnë
E mbretrë të mirë quhen;
U duhetë njerëzija,
Zotërija e të tjera,
Mirësija, trimërija,
Gjithë vetijat' e vlera;
Kombinë shumë ta doni,
E si fëmijë ta kini,
Me të drejtë të gjykoni
E çdo punëzë ta dini;
Dhe në brengë të mësohi,
Dhe shpirtinë ta mundoni
E kurrë të mos rëndohi
Në doni të mbretëroni;
Kini njohë të qëruar,
Dhe ndjenja të larta shumë,
Zëmër edhe shpirt të çquar,
Mëndje pa lodhj'e pa gjumë."
Kështu u tha i ziu atë,
U fali udhën' e mbarë,
I puthi, u dha uratë,
Edhe u hoq duke qarë.
Gratë gjithë psherëtinin,
I luteshin Perëndisë,
Prapë shëndoshë të vinin
Prensërit' e Shqipërisë.
Mbretëresha gjer në shkallë
Dolli me zëmrë të thyer,
I puthi djemtë në ballë
Dhe u nda e mallëngjyer.
Dhe ata djemthit' e mitur,
Kur e panë që u ndanë,
Mbenë posi të mahnitur
Dhe me lot të hidhur qanë
Për herë të par' e panë
Sa dhemb njeriu e shtëpija,
Mëmëdheu e gjithë ç'janë,
Dhe shokët' e njerëzija.
Hipnë në kuajt e shkuan
Si zogu kur lë folenë,
Njerëzin' e përvëluan,
Shkretuanë mëmëdhenë.
Kapëtuan më tjatr'anë,
Nga mali kokënë kthyen,
Krujën e bukur s'e panë,
Më tepër u mallëngjyen;
U dukej sikur kish shkuar
Një kohë fort shum' e gjatë,
Që ishin ndar' e mërguar
Nga motr' e nga mëm' e atë
Gjithënjë Krujën mendonin,
Dhe nga malli psherëtinin,
Mëmëdhenë s'e harronin,
Të gjitha nër mënt' u vinin.
Ng' ajy mall' i shum' u mpinë,
Sa të katrë u sëmurë,
Jo vetëm për njerëzinë,
Po dhe për gur' e për drurë.
Zëmëratë u rënkonin
Se s'i linte dashurija,
Mërgimnë nuk' e duronin,
S'ndaheshin nga njerëzija.
Njeriu kudo të rronjë,
Nuk e harron mëmëdhenë,
Zogu le të fluturonjë,
Po nër mënt e ka folenë.
Uji sado që të ngrihet,
E të hapetë ndë erë,
Të mblidhetë e të shtrihet,
Prapë mbi dhet do të bjerë
Ngado të vej' e të bredhë,
Të ndryshohet' e të ndrrohet,
Prapë mbi dhet do të rrjedhë,
Veç atje mund të qetohet.
Mbretëreshës' ajo ditë
Ju duk fort e shëmëtuar,
Zëmrën e kishte të mpitë,
Të djegur, të përvëluar.
Për djemthit fort keq i vinte,
Edhe qant'e s'përdëllehej,
Gjithënjë po psherëtinte,
Me fjalë nukë gënjehej.
I thoshinë të mos qanjë,
Djemt' aqë lark nukë vanë,
Dhe zi për ta të mos mbanjë:
"Rrofshin, desh Zoti, gjall' janë,
Kurdo t'i duash, të vinë,
Dhe kartë do të dërgojnë,
As shtëpin' as njerëzinë,
As mëmëdhen' e harrojnë."
Po atë s'e lij rënkimi,
Dhe fjalëtë s'i dëgjonte,
Mallëngjimnë hidhërimi
Edhe lottë po ja shtonte.
U ngrys e shkoj dhe ca natë,
Mbretëresha nukë flinte,
Vashat' u mblodh' edhe gratë
E vunë në shtrat të flinte;
Po s'e linte mallëngjimi,
Pa rrinte në shtresë zgjuar,
Zëmrën' e saj hidhërimi
Ia kishte fare helmuar;
Nukë flij e zeza mëmë,
Syt' e zes me lot ju mbushnë,
Edhe gjithë atë mbrëmë
Në zëmrët të saj kish prushnë
Mendja në djemthit' i vinte,
Derdhte lot shum' e rënkonte.
Perëndija e dëgjojti,
Të vëllan' e vdekjes thirri,
Me të matht të saj e çojti
E i vate ndaj të gdhiri.
Gjum'i qet' u afërua,
Edhe i qëndroj mbi krye,
Mbretëresha u qetua,
Kur n'ëndrrë ju rrëfye
Një rrip' e një shkretëtirë,
Dhe pas një shpelle qëndruar
Një kuçedrë, nj'egërsirë
Me ca sy të sgurdulluar!
Në mest të gjakut po rrinte.
Rreth e rrotullë vështronte,
Shumë frynt'e shkrefëtinte,
Dhe tym e flakë lëshonte!
Tre nga djemt' e saj kish zënë
E si ujku po i çante,
Si shqerra posht' i kish vënë
Edhe mushkërit u hante!
M'i vogëlëthi po vinte
Si ëngjëll pshjellë me dritë,
Si lëmsh' i diellit ndrinte,
Nat' e errët' u bë ditë.
Kuçedrësë ju lëshua,
I ra me kordhët dh'e vrau!
Mbretëresha shpejt u zgjua,
"Un' e zeza" tha dhe qau!
U ngrit, u vesh duke qarë,
Ndenj si e varfrë në vatrë,
Me fytyrëzë të vrarë,
Që s'e kishte herë tjatrë.
Ra zija, mbuloj shtëpinë,
E u hap dalëngadalë,
Zuri gjithë Shqipërinë,
Errësoj fusha e male!
Mbretëresha më s'kuxonte
Të hyj në dhomët të tyre,
Se djemt' e gjora kujtonte,
S'ja dil dot asaj mynxyre;
Posi nje fatzi i mjerë,
Që kthehet zëmërëdjegur,
Vjen më shtëpi, hyn më derë,
Po gjen t'ëmënë të vdekur,
I qaset, po s'kuxon kurrë
T'i ngrerë cipën' e shkretë,
Ndonëse 'shtë trim e burrë,
S'e sheh dot shuar përjetë.

HISTORI E SKËNDERBEUT
(1898)

KREU III

E zeza Adrinopojë!
Q'u bëre burim i zisë,
Vure botën në nevojë,
Në helmit të ligësisë!
Djemthitë ndaj teje erdhë,
O qytet i mallëkuar!
Sa lot të varfërit derdhë
Me zëmrë të dëshëruar!
Ishte mbushurë qyteti
Me njerëzit të Azisë,
Ardhurë gjithë rrëmeti,
Posi tuf' e bagëtisë,
Zëmrëtrumbull e shpirterrët,
Të egër' e të tmerruar,
Të gjithë për në skëterrët,
Të tresh' e të shëmëtuar; { të trash' }
Të tër' ishin kokëpshjellë,
S'kishinë gjë të pëlqyer,
S'dijnë të korr' e të mbjellë,
Po të marr' e të rrëmbyer;
Ishinë të sgurdulluar,
Të veshurë ndër lëvere,
Turi-e buzëlëshuar,
E ndë të rreme përherë
Me tumane gjithë veshur,
Dhe me hekura ngarkuar,
Të vrenjtur' e të paqeshur,
Të keq e të zëmëruar.
M'i madh'i tyre, Murati,
S'kish ndër mënt kurrë të mirë,
Posi e gjet nga i ati,
Më të ligat kish dëshirë
Në jetë njeri s'peshonte,
Dhen' e zij gjithë të tinë,
Kostandinopojën donte
Dhe Romën' e Italinë
Doj të hynj në gjith' Evropë,
E gjithë kombet që qenë
Rrih t'i bënte mijë copë
Ta shkretonte gjithë dhenë.
Urdhër i tij': "Vraje! Vare!"
Këto dy fjalë dij mbreti,
Hell edhe grep e lavare
Ishte mbushurë qyteti!
Prensërit' e Shqipërisë
Rrininë të papërzjerë,
Nukë dilnin pej shtëpisë,
S'trazoheshin me të tjerë.
Ajy m'i vogël'i tyre,
Që vij nga gjithë m'i çquar,
Pej fytyr' e pej mënyre,
Zoti e kish lartësuar,
Të mirat gjith' i kish dhënë,
Të ligat ja kish mërguar,
Gjë të metë s'i kish lënë,
Së gjithash e kish mbaruar.
Kish shpirt e zëmër' e ndjenjë,
Edhe mënt e njoh' e hije,
Shtat edhe sjell' e rrëfenjë,
Dhe fuqi pej Perëndije.
Në krah të djathtë, kur lindi,
Kishte një shenjë si shpatë,
Gjithë botënë e bindi,
Edhe miq e mëm' e atë,
Që do të bëhëj trim burrë,
Mëmëdhenë ta nderonte,
Nukë do të mundej kurrë
Sa të ish e sa të rronte;
Ëndërr' e ëma kish parë,
Sikur polli një dragua,
Kur ishte më të me barrë,
Pa andaj shum' u gëzua.
Mësoj gjithë dituritë,
U bë njeri i mësuar;
Shpirtit i dha dhe më dritë,
Ndritoj zëmrën' e qëruar;
Kishte gjithë urtësitë,
Ish mëndje me shumë dritë,
Kish me vet'he Perëndinë.
Kordhën' aqë mir' e msojti,
Sa kushdo q'e shih, çuditej,
Njeri t'i dilte s'kuxojti,
Se e dij që do të shtritej;
Aqë keq shtij me shigjetë,
E me ushtë kur shënonte,
Trimi burr' e i vërtetë
Kurrë dëm nukë qëllonte.
Kohën' e shkoj duke msuar,
Mbushi vjet tetëmbëdhjetë,
Ishte ëngjëll i uruar,
Pa u bë, si deshi vetë
Aqë shum' i shëndosh' ishte
Sa njëqint burra ta zinin,
Ajy brengë nukë kishte
Se poshtë dot nuk' e vinin.
Një ditë që kishte dalë
Me të tijtë, të dëfrente
Jashtë, hipurë në kalë,
Dhe posi hëna çkëlqente,
Dukej q'ishte bir pej mbreti,
Gjithë duallë dh'e shihnin;
U çudit gjithë qyteti,
Që s'e dinin' e s'e njihnin;
Sa qe i vogël' e djalë,
Rrij brënda, msont'e s'delte,
Herë tjatërë s'kish dalë,
Jashtë derës nukë shkelte.
Dielli që del nga qarku
Mos pandeh q'e pjellën retë,
Edhe ky s'lindi nga barku,
E dërgoj Zot'i vërtetë.
Sulltani e pa tek vinte,
Edhe tha: "Ç'ësht' ajy burrë?",
Se gjer ahere s'e dinte,
Nuk' e kishte parë kurrë.
"Pa e ktheni e ma bini,
Tha, se qenka trim' i mirë,
Cili vall' ësht', a e dini?
Ndrin si ylli më të ngdhirë."
Mbreti ish me parësinë,
Prensi zbriti edhe hyri,
Të gjithë kryetë ngrinë,
Shumë ua zuri syri;
Pastaj si e kupëtuan,
Gjithë më këmbë ju ngrinë,
Me fjalë shum' e lëvduan,
E me nder të math e prinë,
Gjith' ishinë kokëpshjellë,
Dhe fytyrëshëmëtuar,
Kok' e tyre ish si shpellë,
Rrininë buzëlëshuar.
Të gjithë shum' e pëlqenin
Të parët' e mbretërisë,
Një emrë donin t'i gjenin,
Pas mënyrës' së Turqisë,
Nj'ëngjëll nga qiell'i lartë
Perëndija me vrap nxori,
Zbriti me një re të zjarrtë,
Fytyrë dervishi mori;
Dervishi i lar', i ndrruar,
U dha si dritë më derë,
Sa ishinë rrotull shtruar,
Gjith' u ngrinë menjëherë,
"O i mirë!" i tha mbreti,
"Nga na vjen e nga të kemi?
S'më ngjan të jesh nga qyteti,
Se s'të njeh ndonjë nga ç'jemi."
"Jo, tha, unë jam i huaj,
Që rendin me udhëtarë,
S'rri as me jav' as me muaj,
Po sa munt ikënj më parë."
Mbreti i tha: "Ti i mirë,
Që shënditke gjithëmonë,
E shum' ujëra ke pirë,
E di këtë trim ç'e thonë?"
Dervishi fjalën ja preu;
Tha: "Un' atë sot s'e pashë,
Ky zot është Skënderbeu;
Me t'an' aty lasht' u ndashë.
Ja pruri ëngjëlli vetë,
Këtë emër' edhe nderë,
Q'e kish pasurë në jetë
Aleksandr'i math njëherë! { Skënder = Aleksandër }
Se dhe shpirt'ish i atija, { Skënder bej = zoti Aleksandër }
Në mëmëdhet të tij prapë
Dërguar nga Perëndija,
Frik' armikëvet t'u apë,
Si dhe një herë qëmoti,
Q'ishte trim, burr' i vërtetë
U tregua aq' i zoti
Sa la emërë përjetë."
Po turqitë nuk' e dinin
Shqipëtar' e math të shkuar,
Pa at' emërë s'ja vinin,
Q'e kishte për të nderuar.
Në shumë të madhe punë
E qeshi mëndja sulltanë,
E gjeti si firaunë, { firaunë = faraonin }
Që rrit' më shtëpi Mosanë! { Mosa = Moisi }
Pas ca kohë Skënderbeu
Njeri i math u tregua,
Trimërinë e rrëfeu,
Nga gjithë burrat' u çqua.
E lartësoj trimërija,
Trimn' e vërtetë me pallë,
Aqë sa e vu Turqija
Në shumë të lartë shkallë.
Fat'i bardh' i mirësisë
Në mijëra ushtëtarë
Zgjodhi trimn' e Shqipërisë,
E vu mbi gjithë të parë.
Skënderbeu kudo lëftonte,
Njeri përpara s'i rrinte,
Burrë s'u gjent t'i qëndronte,
Po i muntte ngado vinte.
Na erdhi n'Adrinopojë
Një tatar i math ng'Asija,
Që nuk i flitej me gojë,
I rëndë nga trimërija;
Ishte i math sa dy buaj,
I egër e i tmerruar,
Kish fuqi sa katrë kuaj,
Ish si lum' i trumbulluar.
Tatari një trim kërkonte,
Me sqimë të madhe delte,
Po njeri nukë kuxonte
Në gjurmët e tij të shkelte;
Po mburrohej me një fjalë
Dhe i trëmbte gjithë ç'qenë:
"Kush ësht' i zoti të dalë,
Thosh, të njohë vetëhenë!"
Një njeriu, që tek shkelte,
Tronditej i tërë dheu,
Kush mundte tjatrë t'i delte,
Veç trim'i math Skënderbeu?
Duallë të dy kaluar,
Në hekur të rëndë veshur,
Mburojat marrë nër duar
E kordhat' e prehta ngjeshur;
Mënjan' ish fytyrëqari,
Që si nat' e zezë nxinte,
M'anët tjatrë shqipëtari
Si dielli vetëtinte.
Bota që e panë djalë
Prensinë, kundrejt tatarit,
Hipur si ëngjëll më kalë,
Gjithë ja dhanë të qarit;
Me shumë re po shikonin, { me shumë re = me shumë vëmëndje }
Luteshin për Skënderbenë,
Se si perëndin' e donin,
Gjithë njerëzit që qenë,
E dinin q'ish trim tatari,
S'pandehninë që të mundej,
Ish i math si qipi bari, { qipi = mullar }
Pa nga vëndi nukë tundej.
Skënderbe, o jetëgjatë!
I tha: "Ti mik, mase thua
Me mburrje shum' e lëvdatë,
"Nukë ma del njeri mua";
Edhe me shpresë gënjehesh,
Në mëmëdhet tënt të thuash,
Nonjëherë kur të kthehesh,
"Unë kurrë s'u rrëzuash!"
Po shpesit q'i është shkruar,
Të mos shohë më folenë,
Futetë si i verbuar,
E heth në rrezik vet'henë."
Këto tha dhe ju lëshua,
Prens' i bukurë si ylli,
U derth posi një dragua
Që po suletë nga pylli.
Të dy kordhëtë i hoqnë,
Njëri-tjatërin të priste,
Me fuqi shum' u përpoqnë,
Shoku-shoknë s'munt ta vriste,
Se ishin veshur në hekur,
Dhe dininë të lëftonin,
Ishin fort mirë të pjekur,
Pa vet'henë e mburronin;
Po trimi, q'i lij pas shokët,
Hoqi fort mirë një shpatë,
Tatarit i ra në kokët,
Ra i ziu si lopatë.
Gjithë ç'qen' atj'edh'e panë,
Thirr' e thanë shumë fjalë,
Pastaj i erdh' atje pranë
Skënderbegut e ju falë
Pleqt' u çudinë nga fati
Dhe i dhanë shum' urata,
Me dorët të tij Murati
I fali disa dhurata.
Pas këtij shumë të tjerë,
Që kuxuan' e lëftuan,
U ndenë mbi dhet të mjerë,
Nga vdekja nuk' u mërguan.
Dy persë trima të msuar
Këtë punë e dëgjojnë,
Edhe duke ashpëruar
Erdhë në Brus' e kërkojnë
Nga mbret'i gjithë Turqisë
Një burrë që të lëftojnë,
E në mest të njerëzisë
Trimërinë ta tregojnë:
"Zgjith në gjithë ushtëtarë
E nga gjithë që ke pranë,
Të dëgjuar' e të parë,
Një trim të lëftojm", i thanë.
Murati trimat i psholli,
Që kish në mest t'ushtërisë,
Po asnjë nga gjithë s'dolli
Drejt trimavet të Persisë.
Skënderbe'u ashpërua,
U ngrit e hekurat veshi,
Pastaj dolli si dragua,
U vërsul posi rrebeshi.
Persëtë vëllezër' ishin,
Dhe m'i madhi Jahja thuhej,
Trimëri te madhe kishin,
M'i vogli Mustafa quhej.
Jahjaj së pari qëllojti,
Po shigjeta prap' u kthye,
Mburronjënë nuk' e shpojti,
Maj' e hekurtë ju thye;
Pastaj Skënderbeu qëllojti
E me rrëmbim shumë shturi,
Shigjeta mi kok' i shkojti
Persit, e në shtat s'e zuri;
Ahere posi petriti
Mi Jahjanë u lëshua,
Dhe shpatën' e lar' e qiti,
Pers'i varfër' u tmerrua.
Ndihmë s'gjeti veç me vrapi,
Se e pa që s'mundej kurrë,
Mori dhenë posi capi,
Nukë qëndroj dot si burrë.
Mustafaj q'ishte mënjanë,
Dhe luftën' e tyr'e shihte,
E pa q'u munt të vëllanë,
U derth fshehtazi t'i ndihte.
Trimi shpejt e kupëtojti,
Që po vinte me të qetë,
Me bisht të syrit shikojti,
Hoqi me vrap një shigjetë,
Gjithë fuqinë e mblodhi,
Dhe Mustafan' e shënojti,
Si rrufe me vrap e hodhi,
Tejpërtej të zin' e shpojti;
I çpoj hekur e mburrojë,
Edhe shtatn' e tij shigjeta,
U këput, pa, si sgërbonjë,
Vdekja e mbuloj e shkreta;
Jahjaj mori shumë frikë
Dhe s'e priti Skënderbejnë.
Skënderbeu tha: "Mos ikë,
Se trimat shpinë s'rrëfejnë."
U derth me kordhë në dorë,
Si dragoj i ashpëruar,
E kohë persit të gjorë
Nuk' i la për të mërguar.
Me shumë tmerr e pa shpresë,
Skënderbeut ju këthye,
Hoqi kordhënë ta presë,
Jahja trimi u gënjye!
Posi dragonjtë u zunë,
Me kordhatë të këqija,
Njëri më tjatërin shtunë,
Po s'i vrau Perëndija!
Luanin shpatat e prehta,
Ndrininë e vetëtinin
Nd'erë si pëndë të lehta,
Njëra-tjatrënë godinin,
Pa kur e panë Jahjanë
Gjithë bota, q'ishin mbledhur,
Të shtriturë posi kanë,
Mbyturë në gjak e verdhur,
Kokën' e trupin' i kish çarë
Me një shpatë q'i kish hequr,
Dhe më dy e kishte ndarë,
E pa ndjerë kishte vdekur!
I kish rën' e shkreta shpatë,
Përnjëherë si rrufeja,
Ja bëri ditënë natë,
Gjaku i vij si rrëkeja;
I venitur' ishte nderë,
Ishte pa frym' e i qetë,
Me të vdekurit përzjerë
Ish i mjeri n'atë jetë.
Gjithë bota u çudinë
Me fuqit të Skënderbeut;
S'ja kish njeri trimërinë,
S'kish shok mbi faqet të dheut;
Nderi edhe dashurija
Nga gjithë bota i shtohej,
Papo gjithë njerëzia
Për atë trim përgjërohej;
Dhe vetë sulltan Murati
E donte keq Skëndrbenë,
Më shumë dhe nga i ati
E më teprë se Mehmenë
Skënder' e math prap' e ngjalli
Zot'i math e i vërtetë,
Muratnë shpresa e talli
Pandaj e lartësoj vetë
Ngaha vënt' i Perëndisë
Skënder' i math prapë dolli
E i dha nder Shqipërisë,
Se ajo sërish e polli.
Skënderbe'u bë i parë
Mi ushtërit të Turqisë,
Mi mijëra ushtëtarë
Kryeprens' i Shqipërisë.
U hoth të parënë herë
Nd'Azi ng'Adrinopoja,
Se ishte vend i përzjerë,
Pa atje e doj nevoja;
Si u hodhë përtej denë,
Skënderbegu me të dalë,
Mbloth ushtëtarët, që qenë
Rreth, e u tha këto fjalë:
"O vëllezrë ushtëtarë,
Q'u nistë bashkë me mua,
Unë punë të pambarë,
E të papëlqyer s'dua!
Duhet të jini të mirë
E të kini trimërinë,
Të mos bëhi egërsirë,
Po të mbani njerëzinë
Jo të merrni, të rrëmbeni,
Të shani e të godini,
Të rripni e të gënjeni,
Po faqebardhë të jini;
Grat' e foshnjat t'i mburroni,
Dhe pleqet t'u bëni nderë,
Të falurit t'i lëshoni,
Mos i përdorni si berrë
Trimi e çëmon njerinë,
E sheh si vet'hen' e tija,
S'do të likn' e ligësinë.
Punënë mir' e mejtoni,
E ndonjë të mos gënjehet,
Se pastaj më turpëroni,
Po kush do, që sot të kthehet;
Njeri s'duhetë të qahet
Nga shokët e mij ndë jetë
Dhe asnjë mënt të mos mbahet
Për të keq e për të metë
Dua të kini dëshirë
Për të drejt' e të vërtetë,
Për të mbar' e për të mirë,
Gjithënjë në këtë jetë
Luftëtarët t'i lëftoni,
Në luftë do t'i godini,
Po pastaj mirë vështroni,
Njerës të urtë të jini;
Unë dua trimërinë,
Dhe i falem burrërisë,
Po dua dhe njerëzinë,
Që ësht' udh' e Perëndisë
U kam vëllezër' e shokë
E miq me gjithë dëshirë,
Edhe mbi sy e mbi kokë,
Kur t'u shoh n'udhët të mirë
N'u pafsha në prapësirët,
Në dëm e në të këqija,
Në të lig' e të pështirët,
S'shpëtoni duarvet t'mija."
Unjnë kokën' ushtëtarët
E Skënderbegut ju falë,
Vegjëlija dhe të parët
I dhanë besë dhe fjalë
E shtroi kaq mirë Azinë,
Sa gjësendi s'pëpërinte,
Ngriti dëmn' e kusërinë,
Qëngji me ujkunë flinte;
U bë mbret'i gjith' Azisë,
Çdo pun' e vuri ndë udhë,
Doj udhën' e Perëndisë
Njeri s'mir asnjë kërpudhë,
S'bëri një gjë të përhirë,
Një punë të papëlqyer,
Botën' e linte të lirë,
Kurrë zëmrë s'kishte thyer;
Kish udhën' e njerëzisë,
Pa njerëzit gjith' e donin,
E tërë bot' e Azisë
Atë me gisht e tregonin.
Mënt shum' e urtësi kishte
Dhe të çquara vetija,
Ëngjëll' i qiellit ishte
Dërguar nga Perëndija;
Në zëmrë kish mirësitë
E ndë mëndje diturinë,
Në shpirt kish të madhe dritë,
Kish të bën' me Perëndinë
Ishte së gjithash i zoti,
Si shqipëtarët' e parë,
Si Pirroja q'ish qëmoti
E të tjerë kordhëtarë
Dinte mirë të lëftonte,
Edhe kishte fuqi shumë,
Dhe zëmëra i punonte,
Trimërija s'i kish gjumë.
Kur mirrte kordhën në dorë,
Edhe delte të lëftonte,
Ish si dashi me kurorë,
Njeri kundrejt s'i qëndronte.
Kishte në mënt urtësinë,
Që çdo pun' e çquan mirë,
Mirësin' e ligësinë
S'i përzjen t'i bënjë kllirë,
Ish burr' i gjall' e i gjatë,
E në shpatullat i gjerë,
S'ish i ligur' e i thatë,
Po ish si lulja në verë.
Ish i bardh' e faqezjarrtë,
S'kish gjësendi të pështirë,
Ish i florinjt' e i artë,
Edhe i leht' e shtatmirë.
Ishte mbret i bukurisë,
Si dielli epte dritë,
Kish hijen' e Perëndisë,
Natënë e bënte ditë.
Fytyrën' e kish të mirë,
Zënë t'ëmbëlë si mjaltë,
Zëmërnë plot mëshirë,
Vetëdijënë të naltë.
Kish të gjitha mirësitë
Dhe të tërë urtësinë,
Njerëzin' e dituritë
Dhe fuqin' e trimërinë.
Armëtë e ati zoti
Burra të fortë t'i zinin,
Katrë a pesë qëmoti,
Nga vëndi dot nuk' e ngrinin!
Lufta posa zij të ndizej,
Ajy s'duronte aspakë,
I hipën kalit e hidhej
Përmbi armikët si flakë
Edhe nuk mirrte të tjerë,
Të shumët në vënt i linte,
Vetëm dyzet jeniçerë,
Edhe si rrufeja binte.
Kali më fort hingëllinte
Dhe hidhej si vetëtima,
Asgjësendi s'doj të dinte,
Si rrufeja bij mi trima;
Posi shqipja fluturonte
Edhe ngrihej drejt përpjetë,
Nga goja shkumbë lëshonte,
Thoshnje do të pijë retë.
Skënderbegu kordhëzhveshur,
Lëshohej posi fajkua,
Me fytyrëzë të qeshur,
I bukurë si pallua;
Ish në luftë shum' i pjekur,
Nukë frikësohej kurrë,
Ishte i veshur ndë hekur
Edhe trim i fort' e burrë.
S'u munt kurrë Skënderbeu,
Që lëftonte nat' e ditë
Njeri udhënë s'ja preu
As me luftë, as me mitë.
Turqisë i ndihu fati,
Skënderbegu e xgjeronte,
Dhe në front prehej Murati,
Burri trim për të lëftonte.
Mundi Europ' e Azinë,
Si Skënder' i Math njëherë,
E madhoj shumë Turqinë,
Bëri Mbretëri të gjerë.
Trimëri e Shqipërisë,
Skënderbe' burr'i vërtetë,
I hodhi themel Turqisë,
Fat i zi, o fat i shkretë!
Gjithë bota Skënderbenë
E dëgjoj edh'e zij ngoje,
Emër'i tij mori dhenë,
E gjithë dridheshin soje.
Edhe në Adrinopojë
Sulltan e të tjerë ç'qenë,
Më s'kishin tjatrë në gojë,
Po gjithënjë Skënderbenë.

HISTORI E SKËNDERBEUT
(1898)

KREU IV


Gjoni dërgoj shumë herë
Njerës në Adrinopojë,
Kërkoj djemtë mbret' i mjerë,
Se kishte mall e nevojë
Po sulltani i përgjigjej
Sot e nesrë, pas zakonit,
Nat' e ditë po i digjej
Zemër' e varfërë Gjonit.
Në Evropë kish dërguar
Njerës e ndihm' u kërkonte,
Po s'e kishinë dëgjuar,
Se njeri s'doj të lëftonte.
U tha: "Të bëhemi shokë
E ta përzëmë Turqinë,
Kemi armiknë mi kokë,
Po të bëjmë miqësinë."
Evrop' e shkret' atëherë
Ishte për djall' e për lumë,
Priste Ruson' e Volterë,
Ta zgjuanin ng'ajy gjumë:
Kokën në trastë ta vënë
Disa njerës të vërtetë,
Pa ta bëjnë si e bënë,
Të lulëzuar për jetë.
E kish mbuluar fe-zija,
Njeriu s'e doj njerinë,
Mbretëronte e padija,
Nukë ishte si taninë.
Shqipëtarëtë punojnë,
Gjith' ata kombet' e shuar
Përpiqenë që t'i zgjojnë
Ng'ajy gjum' i mallëkuar.
Gjon'i gjorë u mundua,
Po ndihmë s'gjet dot gjëkundi,
Sa u plak, u dobëtua,
Pa ra e vdiq më së fundi!
Murati posa dëgjojti,
Që mbet pa mbret Shqipërija,
Gjithë ç'kish thën' i harrojti
Dhe dolli nga njerëzija;
Fjalën s'e mbajti Murati,
Me të pabesë punojti,
Dorënë me vrap e zgjati,
Shqipërinë e shkretojti!
Vëllezrët e Skënderbeut,
Q'ishin në Adrinopojë,
Lark shtëpis' e mëmëdheut,
S'i lanë të hapnin gojë,
Po të tër' me vrap i zunë,
Me një tmerr të keq i mblodhë,
Pa në burg të thell' i vunë,
Edhe hekurat' u hodhë!
Pastaj dërgoj Xhybelinë,
Q'e kish të math e të parë,
Për të marrë Shqipërinë,
Me njëzet mij' ushtëtarë.
Shqipëtarët pisk e panë,
Se kish djemthitë Murati,
Ng'ajo frikë nuk' u ranë,
Mos i vriste dorëgjati.
Hyri armiku në Krujë
Edhe zuri Shqipërinë,
Vendi gjith' u bë rrëmujë,
Njeriu harroj njerinë!
Ish thënë vallë nga Zoti
Këjo pun' e mallëkuar?
Mot' i zi, mot' i verbuar!
Opopo, Zot i vërtetë,
Që ke ligë mirësinë,
Qysh munde ta shohç në jetë
Ndë robëri Shqipërinë?!
Mbretëresha që pa fatnë,
E gjith' ato hidhërime,
U hoq, vate zuri Matnë
Me lot e me mallëngjime!
Është keq njerith' i mjerë
Kur ka qënë si desh vetë,
Pastaj bije menjëherë
E s'i mbetet gjë në jetë!
Po shumë trima me besë
Pas mbretëreshës' i ranë,
Pa ngushëllim e pa shpresë
Edhe vetëm nuk' e lanë.
Katrë nga vashat' e tija
Mbreti vet' i kish martuar,
Pa nxjerrë nga Shqipërija,
Dhe m'e vogëla ish vluar.
Mbretëresh' e gjorë rrojti
Sa arriti dhe atëzë,
Me një trim burr' e martojti,
Q'ish e bukur si thëllëzë.
Rroj', se vërtet s'e harrojnë
Helmin' e zi kurrë gratë,
Po bashkë më atë rrojnë
Të pandarë dit' e natë.
Helmin në zemër' e pshehin
Edhe me të përdëllehen,
Armiknë mik e pandehin,
O, të gjoratë ç'gënjehen!
E burratë nuk' e qasin,
E njohën më mir' armiknë,
Papo duanë ta vrasin,
Andaj e gjejnë rreziknë.
Mbretëresha ish drobitur,
Ra në sëmundj'e në lëngime,
Posi dritëz' e venitur.
Nat' e dit' ish në mejtime,
Se la plënkn' e la shtëpinë
Edhe gjithë ç'kish në jetë,
Humbi djemt' e mbretërinë,
Mbet e varfëra e shkretë!
Pa u tret e u kullua
Dhe zëmrën' e përxhëlliti,
U doq e u përvëlua,
Syn' e bukur e veniti.
Që kur u nda, më s'qe thënë
T'i shihte me sy në jetë,
Më nuk' ua dëgjoi zënë,
Po mbet kërcurez' e shkretë!
Dit' e bardhë iu bë natë,
Nat' e tmerruar' e sterrë,
U bë një plakëz' e thatë,
E jeta iu bë skëterrë.
Mejtonte djemt' edhe qante,
I dridhej buza së mjerës,
Lott' e saj s'muntte t'i mbante,
Ishin si breshër' i verës.
Ah! o jet' e shkreta jetë!
Që s'qëndron më një, po ndrohesh,
Je e rreme, s'j'e vërtetë,
Vet'e vete, pa ndryshohesh!
E mëson njerin' e mjerë
Të heqnjë e të duronjë,
Të ngrihetë e të bjerë
Dhe të parat t'i harronjë.

Dimëri kish shëmëtuar
Faqen' e dheut q'ish tharë,
Moti, q'ishte egërsuar,
Kish fishkur lulet' e barë.
Shpestë ishinë të qetë,
As lëvrinin, as këndonin,
Kishinë zënë foletë,
Dridheshin edhe rënkonin,
E retë sterrë të zeza
Dhen' e kishinë mbuluar,
Q'ish i bardhë posi veza,
Në mest të tyre qëndruar.
Gjë e gjallë s'pëpërinte,
Jeta gjithë ishte shuar,
Ish thëllim e frynt' e binte,
Bota ishte e shkretuar!
E bukura ishte kthyer
E kishte zënë verinë
Edhe prap' e kish gënjyer
Të bukurin, ditëzinë
Dhe Afërdita në verë
Hipën sipër' e zë malë
Edh'e dërgon Shtun' e mjerë
Nëpër veri me një fjalë
Në dimër' e në dëborë
Vetë vet'e zë verinë,
Ahere Shtunit të gjorë
I ep mal' e arratinë.
Ajy e kërkon ta gjenjë,
Pa shëndin e shpreh ta pjeknjë,
E ajo rreh ta gënjenjë,
Zëmrënë vështron t'i djeknjë,
Andaj kurrë s'e ka pjekur,
Si ajy që kërkon fatnë,
E ndjek, po nuk' e ka gjetur
Këmbëdjall' e sylugatnë.
Afërdita zu verinë,
Dimëri e pushtoi dhenë,
Shtuni mori malësinë,
Dhe qielli lëshoi renë
Syri më s'të shihte qiell,
Yll a hënë nukë shihej,
As ditë, as drit', as diell,
Ishte nat' e dita s'ngdhihej.
Kur munt errësira dritën,
Dhe nata si qen' i qetë
E kafshon edh'e ha ditën,
Ç'të mira të shohç në jetë?
Udh' e dyer ishin zënë,
E drurëtë kishin ngrirë,
Një zi e keqe kish rënë,
Gjithë botën' e kish mpirë
Jeta ishte në pushime
Edhe dukej e tmerruar,
Kulloninë hidhërime,
Vdekja gjith' i kish mbuluar!
Qielli me Perëndinë,
Hedhurë cipën' e zisë,
Po qante për Shqipërinë
Që humbi vahn' e lirisë.
Një natë të tëmerruar,
Që ia kish thurur dëbora,
Mbretëresh' e dëshëruar
Ishte keq për vdekj'e gjora!
Kish kënduar gjel'i parë,
Po këndonte gjel'i dytë,
Buz' e shkretë i ish tharë,
Po kur hapi të dy sytë!
"Djemtë!" tha dhe psherëtiti
Dhe rreth e rrotull shikojti,
Sytë përpjetë i ngriti,
Pa e la jetën' e shojti!
E! po përse Perëndia
Mbretëreshës' i dha vallë
Kaqë shumë të këqija?
E pati shkruar në ballë?
Mëngjezi e gjeti vdekur
Posi një thëngjill të shuar,
Ftohur' e bërë si hekur
Edhe tretur' e kulluar.
Dukej brenga që kish hequr,
Në buzët të përzhëlitur,
Dhëmbj' e zëmrës i kish mbetur
Mbi syt, q'ishte i venitur!
Jeta kërkon ta mundonjë,
Po vdekja s'e lë njerinë,
Papo i vjen ta shpëtonjë,
Dhe s'ia dinë mirësinë!
Më nestrët hapnë dëborën
Edhe mihnë dhen' e shkretë,
E vunë në varrt të gjorën,
E mbaroi të zezën jetë!
Vashatë mbenë pa mëmë
Dhe pa vëlla e pa atë,
U erth' gjëmë përmi gjëmë,
Dit' e tyre u bë natë!
O Adrinopoj' e shkretë!
Q'ishe fron' i ligësisë,
Një emrë të keq përjetë
Ke marrë ndaj njerëzisë
Se ty se pari të zunë
Njerëzit' e mallëkuar,
Gjithë të ligat' i prunë,
T'i hodhë në krahëruar!
Si mjer' ata, që i zinin!
Kurrë s'kishinë shpëtime,
Ndër thonjt të tyre i vinin,
E më s'lininë kursime!
Skëterr' e jetës' ish burgu,
Se kishte shumë mundime,
Dhe ajy që hynte, murgu,
Bij në helm' e nd'idhërime!
Ish në t'errët nat' e ditë,
Gjë s'shihte e gjë s'dëgjonte,
Nukë shihte kurrë dritë,
Jetën në të zez' e shkonte!
Ishin ca të mallëkuar,
Vinin rrotull n'errësirë,
T'egër' e të tëmerruar,
Mundonjës e të pështirë!
Këmbëzbathur, kërsinjthatë
E shumë të shëmëtuar,
Lakuriq e mjekrëgjatë,
Pa zëmrë në krahëruar;
Gjithë gërxhe kok' e tyre
Nga rreckat' e nga lëveret,
Me fytyrë prej mynxyre,
U vininë rreth të mjerët!
Kishin nëpër breza thika
Dhe ndër supa kordhe vartur,
T'i shihnje të merrte frika,
Ndjenje në zemrë të mardhur!
N'emërit të Perëndisë
N'atë vënt të mallëkuar
I faleshin djallëzisë
Duke larë këmb' e duar!
Muret' e burgut të errët,
Gjak edhe helmë kullonin,
Mjerë kush hyn në skëterrët,
Egërsirat' e mundonin!
Atje brënda gjente djallë
Dhe mundime të këqija
Më nukë delte i gjallë,
Atje mbretëronte zija!
Ca për jetë i mundonin,
I vrisninë ca të tjerë,
I mbytnin' e i helmonin,
A i therrninë si berrë
Prensërit e Shqipërise,
Vëllezërit e Skënderbeut,
Q'ishinë penk ndaj Turqisë,
Edhe shpres' e mëmëdheut,
Ata më shum' i munduan
Në burgut, q'i kishin vënë,
Se fron' e t'et e kërkuan
Pas fjalësë që qe dhënë.
Një natë të tre i zunë,
Një e mbyn' e një e helmuan;
Më të madhë posht' e vunë,
E pren' edh'e copëtuan!
Me të pabesë e pati,
E gjettë me Perëndinë!
Ku kish bes' e fe Murati,
Që shtu në lakt Shqipërinë!
E përmbysi Shqipërinë
Dhe shtëpin' e mbretërisë,
Edhe pruri ligësinë
E djallëzin' e Azisë.
Të parët s'i lij nakari,
Që kishin më Skënderbenë,
Thoshin': "Erdhi shqipëtari,
E na vu në dorë mbrenë
Të gjithë na la pas soje,
E dolli vetë në ballë,
Neve njeri s'na zë ngoje,
Sa të jet' ajy i gjallë."
Zunë ta bintninë mbrenë,
Sicilido tjatrë fjalë
I thoshte për Skënderbenë
Edhe këlliste një halë.
Me fuqit të dhelpërisë
Donin ta humbnin përjetë,
Pas mënyrës' së Turqisë,
Që të ha si qën' i qetë.
I thoshinë: "Skënderbeu
Është njeri i pabesë,
Zotn' e math tën' e gënjeu,
Dh'e shtu me lajka në shpresë
Mos pandeh kurr' e mos thuaj,
Se për ne nukë përpiqet
Një njeri, që ësht' i huaj;
Ësht' armik, po si mik hiqet;
Edhe sot e këtë ditë
S'i pëlqen njerëzit tanë
E mban gjithnjë të titë,
Shqipëtarëtë ka pranë
Mban rrobën' e Shqipërisë,
Është shqipëtar i tërë,
S'është miku i Turqisë,
Këmbën' e t'et rreh të zërë.
Nuk' e do kombinë tënë,
Punët tona s'i pëlqejnë,
Një tjatër' udhë ka zënë,
Si na thon' e na rrëfëjnë.
Sa ka trima e të parë,
Që i ka me nder e shokë,
Janë gjithë shqipëtarë,
Q'i mban për vdekj'e për kokë.
E mori gjithë Sirinë,
Dhe bota sindëkur thonë,
Kërkon ta bënjë të tinë,
Edhe ta ngrehnj' atje fronë,
Pandaj përpiqet e vuan,
Ka synë te mbretërija,
Ushtëtarët shum' e duan,
S'dalinë nga fjal' e tija.
Froni yt nuk' është mirë,
Sa të jet' ajy i gjallë,
Po ki për neve mëshirë,
Se pastaj më t'i kesh mallë."
Këto fjalë vënt i bënë
Muratit, dhe po mentohej,
Ethetë nisnë ta zënë,
Fytyra zu t'i ndryshohej.
Thosh: "Mos marrë Arabinë,
A mos vinj' e marrë fronë,
A të zërë Shqipërinë,
E ma bën sindëkur thonë!"
Doj ta vriste po s'kuxonte,
Se ushtëtarët' e donin,
Kish frikë mos e pësonte,
Ngriheshin' e ja kërkonin.
Pastaj tha me mënt të tija:
"Tani për pakë ta lemë,
Po së shpejti nga Sirija
Me një mënyrë ta ngremë.
T'i shkruanj: "Shum' u mundove,
Më paç uratë, matanë,
Asinë tani e shtrove,
Dua të jesh këtu pranë
Të vinç, se munt të na ngjanjë
Nonjë luftë më kët' anë,
Vendin' aty le ta mbanjë,
Një nga të parët që janë"
Ta sjell këtu e të mbesë
Ca kohë n'Adrinopojë,
Ta mbanj me fjal' e me shpresë
Edhe ta lë ndë nevojë
Sa të humbasë fuqinë,
Ushtëtarëtë të ftohen,
Ta harrojnë dashurinë,
Për të më të mos mejtohen.
Pastaj moti do ta shtjerë
Dhe atë ndër duart' tona.
Si shturi shumë të tjerë,
Se sot dita është jona.
Skënderbeu do e vuan,
Sa të jetë gjall' Murati!
Të tjerëtë ç'gjë fituan,
Ç'mundi të bënte i ati?
Në mos ndihtë Perëndija,
Këtu janë dhelpëritë,
Rroft' e qoftë pabesija,
Dhe djalli e djallëzitë!"
Kshu tha dhe karta u shkrua,
Kartëshpënësin' e nxori,
Dhe ajy më s'u mënua,
Udhën' e Sirisë mori.
Dielli posa kish dalë,
Edhe drit' e tij kish rënë,
Kishte ndriturë malë,
Hijeja rrëzat kish zënë
E kish zbukuruar vera
Vendinë me lule t'arta,
Fushat' e ndera, të gjera
Ishinë bërë të zjarrta.
Trim'i madh dolli nga tënda,
Thëllëzatë po dëgjonte,
Zën' e tyre ja kish ënda,
Dhe mëngjezë shum' e donte,
Po vinte rreth duke shkelur
Përmbi luletë me vesë,
Që posa ishin çelur,
Si zëmëra kur ka shpresë
Ushtëtarët kishin dalë,
Nëpër sheshe po shënditnin,
Shikonin fushën' e malë,
Syt' e zëmratë zbavitnin;
Bujqitë gjithë lëronin
E tërë bota lëvrinte,
Njerëzitë po punonin,
Asnjeri pa punë s'rrinte;
Lumenjtë me vrap nxitonin
E dheu po lulëzonte,
Shpesëtë gjithë këndonin,
Trimi po shiht'e dëgjonte.
Pasi shkoj një copë ditë,
Mblodhi gjithë parësinë,
Pa gjyqet e gjithësitë
Që duheshin për Sirinë.
Dita kishte marrë vrapnë,
Gjëkundi nukë qëndronte,
Se nata kish hapur çapnë
E pas soje po nxitonte;
U ngrys e po errësohej,
Bilbili zu e këndonte,
Skënderbeu po mejtohej
Edhe bilbilë dëgjonte;
Shumë herë psherëtiti
Nga ajo zemër' e gjerë,
Breshërimë lotsh i xbriti,
Po kur heth sytë më derë,
Pa, tek po vinte, Hasanë,
Një plak me bes' e i vjetrë,
Q'e mbante gjithënjë pranë,
Dh'e doj nga gjithë më teprë.
"Jak', i tha, Hasan, pa jakë,
Se kam rënë në mejtime,
Shko, rri, të të tregonj pakë
Nga ç'më thotë mëndja ime.
Më nuk' e duronj dot mallë
Që kam për mëm' e për atë,
Dhe s'di a janë të gjallë,
I kam ndër sy dit' e natë.
Kam fort mall për Shqipërinë,
Për miq e për të njohur
E për gjithë njerëzinë,
I kam lottë të pashtrohur;
Shumë kohë këtë herë
Shkoj pa marrë ndonjë kartë,
Zëmërn' e ndjenj fort të mjerë
Edhe nga malli të zjartë.
Zëmrënë dhëmbja ma mbushi
Me helm e me hidhërime,
Pa më digjetë si prushi,
E kam plot me mallëngjime
Për motërat' e për farët,
Për vëllezër' e të tjerë
Dhe për gjithë shqipëtarët
E për mëmëdhen' e mjerë.
Aqë kam një mall të shumë
Për Shqipërit nat' e ditë,
Sa s'kam as prëhje as gjumë,
Më gjeti si çilimitë!
Unë vuanj për Tyrqinë,
Po nukë më mbeti shpresë,
Më vjen keq për Shqipërinë,
Tyrqit' i shoh të pabesë.
Ti e di si kam lëftuar
Gjithënjë për mbretërinë
E ç'punëra kam punuar,
Po të mirënë s'e dinë.
Si desha unë Tyrqinë,
Ashtu dua dhe Murati
Të më dojë Shqipërinë
E t'i bënjë nder tim ati."
Tek tha dhe një psherëtimë
E zjart' i del Skënderbeut,
Q'ish nj'e madhe dëshmimë
Për dhëmbjet të mëmëdheut.
Hasanit, q'e dij ç'ish bërë,
Ç'kish pësuar Shqipëria,
Këto fjalë si gjilpërë
I shkuan në shpirt të tija:
Dy-tri herë psherëtiti
Edhe erth' u mallëngjye,
Më pasdaj dorënë ngriti
Edhe drejtpërdrejt iu kthye,
Pa i tha: "T'u ngjattë jeta!
I ke të tëra në dorë,
Në të ndritoft' e vërteta.
Kurrë s'mbetemi të gjorë."
Këto pakë fjalë thanë
Burri trim e i uruar
Bashkë me çelë Hasanë,
Që e kishte të besuar;
Pastaj dolli Skënderbeu,
Po vij rrotull si dragua,
Fjalënë atje e preu,
Parësija ju afrua.
I përshëndoshi me rradhë,
Buzënë më gas e vuri,
Të vogëlin' e të madhë,
Gjithë për dore i zuri.
Të mugëtitë po vinte,
Së qetazi nata delte,
Hapësirënë e nxinte,
Ndë erët lehtazi shkelte.
Mishratë ndë hell u vunë,
Parësija po dëfrenin,
Trimatë vallen' e zunë,
Nëpër sheshe po kërcenin.
Ndënjnë dhe hangër' e pinë,
Duke thënë fjalë shumë,
Një copë her' u zbavinë,
Po pastaj ranë në gjumë.
Në zi ishte Shqipërija
E në të këqija shumë,
E kish shkelur ligësija,
Ish në robëri për lumë!
Këtë radhë erdhi vera,
Po zëmrat' i gjet të ftohta,
Nukë si herët e tjera,
Q'ishin me gas e të ngrohta!
Më s'ish zonjë Shqipërija,
Shqipëtari s'ish i zoti,
E kish zënë dobëtija,
Q'i kish prur' i shkreti moti.

HISTORI E SKËNDERBEUT
(1898)
KREU V

U ngrit fat' i Shqipërisë
Si i vdekuri nga varri,
Mori udhën' e Asisë,
Duke ikur si i marri,
Me një rrobëzë të çqyer,
Me fytyrë të tmerruar
Dhe me gjak lyer e ngjyer
E me sy të zgurdulluar;
Posi hije mori dhenë,
Duke ecur me vrap shumë,
Papo u hodh përtej denë
Si ajy q'ikën në gjumë.
U shëmbëllye me Gjonë,
Mori fytyrën e tija,
Shtanë dhe zën' e zakonë
Edhe u derth nga Syria.
Plaku me shkop duke shkuar,
Posi nata mori dhenë,
Pa vëndethit e uruar
Dh'erth e gjeti Skënderbenë
Pa iu qas edh'e fërkojti
Me mall shum' i mjeri atë,
Në mest të tendës qëndrojti,
I zi sterrë posi natë!
I ligur, i dobëtuar,
I grisur, i çkatërryer,
I shkretë, i varfëruar,
I qar' e i mallëngjyer!
Ish i venitur, i vdekur,
I rrithte si lumë gjaku,
Ishte përgjynjur' e tretur
Dhe dridhej i tërë plaku!
Si ajy lipës' i gjorë
Që ka mbeturë pa bukë,
Rri ndë shi e në dëborë,
Ngjeshur i mjeri me zhukë!
Ahere kur fryn e bije,
Jeta është gjith' e qetë,
Reja dëborënë shtije
Mbi dhet të ftoht' e të shkretë!
Ajo plakëz' e sëmurë,
Kur i vjen e zeza natë,
Pandeh që s'gdhihetë kurrë,
Aq i duketë e gjatë!
Po kur kthehet sërish vera,
Që vjen me lul'e me fletë,
Dhe me të mira të tjera,
Bënetë tjatërë jetë,
Dita sa vjen madhësohet,
E vë posht ahere natën,
Pa tretet e dobëtohet,
Ngjan me plakë brengëgjatën.
Bujku zë e lëron arën,
Duke parë mirë motnë,
Heth mir' e bukurë farën,
Pa shpresën' e ka më Zotnë
S'i mallëkon kurrë qetë,
Se ësht' e madhe mëkatë,
Nuk' e do Zot'i vërtetë,
Pa i quan mëm' e atë.
Këthehetë prapë moti,
Po çdo kohë ka një shijë,
Ashtu e ka bërë Zoti,
Q'i vu të gjitha më vijë.
Vinë, venë, sërish vinë
Të gjitha ç'janë në jetë,
Pa vëre re njerëzinë,
Ta njohç fjalën' e vërtetë.
Qysh bije në vjeshtë shiu,
Lumi qysh i vete detit,
Ashtu të thotë njeriu
I derdheshin lotët mbretit!
Posi rrëkeja i vinin
Dhe i mirrin krahërorë,
Nga mjekër' e bardh' i binin,
Që e kishte si dëborë!
"Fle? i tha, o jetëgjatë!
Nuk' e di se ç'është bërë,
Ç'e gjet të zinë tët atë
E Shqipërinë të tërë?
T'u shua fare shtëpia
Nga turqit' e mallëkuar,
Hyri ndë kurt Shqipëria,
Është shuar' e shkretuar!
Tyrqitë si egërsira,
Armikët' e njerëzisë,
Me mënyra të pështira,
Me dhelpërit të Azisë.
E muarrë Shqipërinë
Dhe shkoj e vate lirija!
Prunë dëmn' e babëzinë!
Po mbretëron ligësija.
Vëndet' e shumë i zunë,
I prishnë duke shkretuar,
Në zgjedhë të keq'e vunë
Shqipëtar' e varfëruar.
Ç'hoqi Shqipëriz' e gjorë,
Vashatë gjith' u përmblodhë,
Për të mos rënë në dorë,
Nga shkëmbi përposh u hodhë.
Tët vëllezërë të tërë
Egërsiratë i vranë,
S'tregonetë ç'kanë bërë,
Gjë të gjallë nukë lanë!
Fle ti, shpres' e Shqipërisë?
Mëmëdheu të ka shpresë,
T'i përzësh mbren' e Tyrqisë,
Që ia ka me të pabesë.
Ti përpiqesh si i marrë!
Jakë në mënt e mos vuaj,
Murati po të bën varrë,
Armiknë tënt mos e duaj!
Ati që të shoi shtëpinë
Dhe bëri rop shqipëtarë
E të shkretoi Shqipërinë,
Duke ndar' e duke vrarë,
Armikut të Shqipërisë
I bën të mirë në jetë?
Errësirës' së Asisë
Që të la kërcu të shkretë!
Apo rreh të març Asinë,
Si Skënder' i Math njëherë,
Të ngrehsh këtu mbretërinë,
Pa ta lësh nëpër të tjerë?
Ish i math me të vërtetë,
Mbi të gjithë mbretërojti,
Po pastaj fron' e la shkretë,
Mëmëdheu gjë s'fitojti.
Pirroja lëftoi Greqinë,
Edhe Romën' e të tjera,
N'Afrikë Evgjitërinë,
Sindëkur ja pruri hera,
I dhan' emrë Shqipërisë,
Po veç emërin i lanë,
T'ish urdhër i Perëndisë,
Ishin ndryshe vëndet tanë.
Burratë, që pinin retë,
Botënë në dor' e vinin,
Muntnin një themel përjetë
Vëndit të tyre t'i shtinin.
Ty ta la rradhënë moti,
Që ta nderonç Shqipërinë,
Fuqi më të dhëntë Zoti,
E bëfsh gjithë mbarësinë!
Të gjithë humburë venë,
Veç një munt emrë të lerë,
Që lëfton për mëmëdhenë,
S'mundohetë për të tjerë,
Mëmëdheu të ka shpresë
Që ta nxjerç pej robërie,
Nënë xgjedhë të mos mbesë,
T'i apç dritë si ka hije.
Qysh munt të lësh Shqipërinë
Në kurt e në të këqija
E të vuanç për Tyrqinë?
Ç'të mirë pe nga Tyrqia?
S'të vjen keq për shqipëtarët
E për Shqipërin' e mjerë
E s'të merr, biro, të qarët,
Që humbi lirin' e nderë?
Robërin' e Shqipërisë
Edhe gjëmën' e tyt eti
Dhe mynxyrën' e shtëpisë
Qysh munt ta shohç, që të gjeti?
Gjakn' e gjithë Shqipërisë
Tani ti je nënë barrë
T'ia nxjerrç nga hundët Tyrqisë,
Veç teje s'ka kush ta marrë.
Do të lësh në këtë jetë
Nj'emrë shumë të uruar
E një dritë të vërtetë,
Q'ajo kurrë s'ka të shuar.
A më sheh ti mua plaknë?
Të qenkësha si ti djalë,
Muratit i pinja gjaknë,
Sot s'gënjehesha me fjalë,
Të shoh vëllezërit vrarë,
Shtëpinë time të shuar,
Shqipërin' e shqipëtarë
Të lidhurë këmb' e duar!"
Kështu tha, dhe posi era
Iku duke qar' i gjori
E dolli me vrap nga dera,
Ajy qënëke Mënttori!
Skënderbeu u tmerrua,
Dhe zëmëra q'e kish trime,
Ju doq e ju përvëlua,
Ju bë cop' edhe thërrime.
Me tmerr e me breng' u xgjua,
Burr' i math e trim i mirë,
Dhe ndënj pak' e u mejtua,
Kur sheh që posa ish ngdhirë
Qiellin' e kishin zënë
E gjithë qarkunë retë,
Dukej sikur kishte rënë
Një zi e madhe ndë jetë.
Derën' e tëndës' e hapnë,
Një kalorës po thërriste,
Kali kishte marrë vrapnë,
Ajy, sa mundte, bërtiste.
Vinte nga kryeqyteti,
Nga Adrinopoj' e shkretë,
Sillte kartënë nga mbreti,
Që s'kish fjalë të vërtetë.
Skënderbeu e këndojti,
E mori vesh pabesinë
Dhe një shërbëtor dërgojti
E thirri vetë njerinë
I tha: "Kartë pse s'më prure
Nga im at', apo s'të dhanë?"
At'i ra të zi pej ure
Posa i zu ngoje t'anë,
Po e mblodhi, s'u rrëfye,
Tha "Vetëm këtë më dhanë"
Edhe fytyra ju kthye,
Djersë të ftohta i ranë.
I tha: "Po nga Shqipërija
Nonjë fjalë s'ke dëgjuar?"
Ajy mbloth supat e tija,
Dhe vu dorën në krahëruar.
Skënderbeu tha: "Ç'më thua?
Tim vëllezrë s'i ke parë
Dhe s'të thanë gjë për mua?
Këjo punë s'ësht' e mbarë."
Ajy me gjuhët të trashë
Tha: "S'i njoh, t'u ngjattë jeta!
E s'të them dot se i pashë,
Se s'pshihetë e vërteta."
Trimi më tej nuk' e shpuri,
Po qëndroj e u mejtua,
Ëngjëlli ndër mënt ja pruri
Dhe lott' i vanë si krua.
Më s'ndenj, po që atë ditë
Mblodhi pleqt' e parësinë
Urdhëroj, bënë gatitë,
Të parë la një të tinë.
E dëgjuan ushtëtarët
Që ikënte Skënderbeu,
Pa gjith' i mori të qarët,
Thanë "Të na pikë dheu!"
Më nesëret gjith' u ngrinë,
Edhe pleqt' e parësija
Skënderbeut po i vinë
Brënda në tëndët të tija.
Ajy ish ngritur pa ngdhirë,
Kishte zën' e po mejtohej,
Punëtë s'i gjeti mirë,
Pa zëmëra i përvëlohej.
Kur ata në der' u dhanë
Të vrënjtur e të helmuar,
Të gjithë afër i vanë
Me fytyrë të tmerruar!
Popo, ish bërë zapati!
Mynxyr' e madhe kish ngjarë,
S'kish mbetur njeri nga ç'pati,
Ç'gjë t'i thoshinë më parë!
Për vëllezër' a për mëmë,
Për t'an' a për Shqipërinë,
Nuk' ishte një e dy gjëmë,
I kishin mbyllur shtëpinë!
Desh t'i thosh atë Sandushi
Nga gjithë ç'qenë më parë,
Po sytë me lot i mbushi
Edhe u mbyt duke qarë.
Skënderbeu: "Pse s'më thoni?"
U tha, "Shokë! Ç'është bërë?
Të gjitha të m'i tregoni!
Mos bëhi si gra të tërë!"
Pastaj të tëra ja thanë
Me vaj e me mallëngjime,
Mijëra rrufe i ranë
Në atë zëmërën trime!
Të gjithë shokëtë qanin
E më shumë shqipëtarët,
Ngashërimënë s'e mbanin,
Nuk' e prisnin dot të qarët.
Skënderbeu ish mahnitur,
I dridhej buza dhe qante,
Rrufet' e kishin goditur,
Lottë më s'mundte t'i mbante.
Ajo zëmër' aqë trime,
Që s'doj të dij nga shigjeta,
Nga të tilla hidhërime
U munt far'e ju nxi jeta.
Kish shpresë të vij një herë,
E t'i gjen si i kish lënë.
Popo, njeriu i mjerë!
S'kemi gjë në dorët tënë!
Skënderbeu s'përdëllehej,
Ra në sëmundj'e në lëngime,
Shëndeti më nuk' i kthehej,
Ish ndë eth'e ndë rrënkime.
Ndënji tre a katrë muaj
I sëmur' e në shtrat rënë,
Në vënt të larg' e të huaj
Shkoj me brengë disa hënë.
Si mori mirë shëndenë,
Zgjodhi nga gjith' ushtërija
Sa shqipëtarë që qenë
E të pakë nga Azija,
Papo u hoth në Evropë,
Erdhi në Adrinopojë
Me zëmrë mijëra copë,
Që s'tregonetë me gojë.
Gjithë bota nga qyteti,
Sa e njihnin e s'e njihnin,
Si mizërija, rrëmeti,
Duallë jashtë ta shihnin.
Një t'atillë trim' e burrë,
Gjithë njerëzit' e donin,
Se shok s'kish pasurë kurrë,
Papo me gisht e tregonin.
Ishte trim posi dragua,
Kish mëndjen' e urtësinë,
Ish i bukur si pallua,
Kish me vehte Perëndinë.
Kur u poqnë me sulltanë,
E priti mirë si djalë,
E vuri dhe ndenji pranë,
Pa i tha t'ëmbëla fjalë,
Po të gjitha ato fjalë
Të rrem'e për faqe qenë,
Rrodhë të tëra si valë
S'e gënjeu Skënderbenë.
Tha: "Je shtyll' e mbretërisë,
Me ty mbahetë Turqija,
Je fuqi e Perëndisë,
E di vetë Perëndija.
Nga mynxyratë që ngjanë,
M'erdhi më shumë keq mua,
Që i pata këtu pranë,
Zëmëra, m'u përvëlua!
Po një punë q'ësht' e thënë
E vjen nga Zot'i vërtetë,
Nuk' është në dorët tënë,
S'i gjëndetë bar në jetë.
Tani mos del nga qyteti,
Se s'kemi nevojë kaqë,
Armik pothua s'na mbeti,
Me të gjithë kemi paqë
Edhe vetëm mos më lerë,
Kur të kesh volinë, jakë
E më piq ngandonjëherë,
Të rrim' e të flasim pakë
S'dua të mërgohesh meje,
Se unë tek ti kam shpresë,
Njeriu tjatrë veç teje,
Në jetë nuk' i sjell besë
Më pastaj në dashtë Zoti,
Në u bëftë si them unë,
Si të mbarohetë moti,
Kam mejtuarë një punë,
Të të bënj mbret e të parë,
Si i kam thënë tyt eti,
Përmi gjithë shqipëtarë,
Se froni sot ty të mbeti."
Kshu tha, po ja kupëtonte
Skënderbeu djallëzitë,
Bëhej sikur i besonte
Dashurin' e miqësitë.
Kohë në qytet qëndrojti,
S'delte fare nga shtëpija,
Murati ç'kish bër' i msojti
Të gjitha nga miqt' e tija.
Të vëllezërit' i vinin
Në ëndërrë, edhe plaku,
Kundrejt si hije i rrinin,
Si krua u rrithte gjaku!
Skënderbeu kohë priste,
Edhe volinë kërkonte
Sulltan Muratnë ta vriste
Edhe fronë ta rrëzonte,
Të hiqte kordhën' e gjatë,
E t'i bij sa kish fuqinë,
T'ja bëj krahërorë govatë
E t'i nxirrte mushkërinë,
Apo ta shtinte nër duar
E posi berrë ta therte,
A ta shkelte në krahëruar
Edhe shpirtinë t'i merrte,
Posi ujku qen' e plakur,
Që s'i kanë mbetur dhëmbë,
E zë dh'e ngorth pa përgjakur,
Duk'e xhvaturë me këmbë!
M'anët tjatërë Murati
Kishte soje frikë shumë,
Synë hapët si lugati
E mbante edhe në gjumë!
Papo nënë dhet punonte
Me djallëzi nat' e ditë,
Varrë Trimit i rrëmonte,
Po s'i shkonin djallëzitë.
Ndër këto gjëndej Murati,
Po s'ja kishte ënda vrapnë,
E më s'i dha kohë gati,
Luftatë sërish u hapnë.
Hynjadhi, mbret i Vllahisë,
Që kish dhe Transillvaninë,
Vlladislla i Polonisë,
Q'ish bashkë me Ungarinë,
Ju lëshuanë Turqisë
Të dy bashkë menjëherë,
Në rrëmet të ushtërisë
U përzjenë dhe të tjerë.
Murati mbloth ushtëritë
Me mijë si mizërija,
Edhe bëri çpejt gatitë,
Sindëkur e kish Turqija.
Pa nukë bëri të parë
Skënderbe burrën' e trimnë
Mbi të gjithë luftëtarë,
Q'e kish gjithënjë fitimnë
Po Muharrem benë nisi,
Q'ish një turk i tëmerruar,
Dhe i trashë posi lisi,
E dërgoj për të lëftuar,
Pastaj ndënj e u mejtua,
Rreziknë e kupëtojti,
Vet'hesë ju zëmërua
Për të parin që dërgojti;
Thirri të birë, Mehmenë,
I tha: "Si ja shtie unë,
Të dërgojmë Skënderbenë,
Muharremi s'bën dot punë
Po të mos ta bënj të parë,
Vetëm ndihmës le t'i jetë,
Që të vejë puna mbarë,
Shum' urdhërë të mos ketë.
Armikëtë Skënderbeu
Do t'i muntnj' a vritet vetë,
Këjo punë më pëlqeu,
Se del mbroth, sido të jetë."
Këto tha dhe çoj Mehmenë,
Me fjalë të rreme shumë
Ta gënjente Skënderbenë,
E pandehte q'ish në gjumë.
Me të mbaruar Mehmeti,
Skënderbeu u mejtua,
Pa tha "Kur urdhëron mbreti,
Mos më pyet fare mua."
Kshu tha dhe në pakë ditë
Burri trim e zot' i mirë
I mbaroj gjithë gatitë,
U nis me shumë dëshirë
Sa shqipëtarë që qenë,
Nëpër ushtërit i zgjodhi,
Dhe të nipnë Hamza benë,
E të tjerët gjith' i mblodhi;
Mori dhe turq' e të tjerë
Ngaha kombet e Azisë,
Sindëkur e bën' ngaherë
Për sulmët të ushtërisë.
I hipi burri trim kalit
E mori në dorë frenë,
Si dielli majë malit,
Kur del e xbukuron dhenë
E la për jetë qytetnë,
Ndjeu thelbin' e gëzimit,
Lëshoj kalën, mori dhenë,
Shokët' i ranë pas trimit.
Pa një ditë ndaj mëngjesi
Dolli më një vent të lartë,
Zoti zëmrënë ja ndezi,
Erth e ju bë fjesht e zjarrtë!
Pa malet e Shqipërisë,
Që ndë vogël'i kish parë,
Në kohëzët të lirisë,
Pa ndjeu në zëmrët zjarrë,
Një gas që nuk' e kish ndjerë
Që kur lindi, gjer ahere,
Kurrë ndonjë tjatrë herë,
I erdhi me shumë ndere,
Ishte plot me ëmbëlsirë,
E kish një të naltë ndjenjë,
T'uruarë e të mirë,
Të vyer' e pa rrëfenjë.
Shtu syt' e pa mëmëdhenë,
Lott' i vanë si burimi,
Sa shqipëtarë që qenë
Qanë gjithë nga gëzimi.
Kur n'atë koh' i vjen Mari,
Marrë fytyrë njeriu,
Edhe gjuhë shqipëtari,
Veshur si bari syziu.
Mbante krrabënë në dorë,
Syn' e zi e kishte pishë,
Fytyrënë si dëborë,
Sterrë kësul' e këmishë!
Ishte posi djalë mbreti,
I kish dirsurë mustaqja,
Gush' e tij si shkumbë deti,
Posi trëndafili faqja.
Tha: "Zotërinj shqipëtarë!
Luftënë q'u bë e patë?
Hynjadhit i vate mbarë,
Turqet u dha shumë datë!
Nuk' e patnë Skënderbenë,
T'i nderonte këtë radhë,
Të shumët kafshuan dhenë,
S'e hangrë dot me Hynjadhë
Nëpër fushat kanë rarë
Ca më bark e ca mi krahë,
Të plagosur' e të vrarë,
Bërë të varfërit rrahë!
Të pakëtë që shpëtuan,
U kthyen' e zunë vrapnë,
Tani posa kapëtuan,
Posi zoqtë u përhapnë,
Të tërë muarrë dhenë,
Njëri tjatërin s'e panë,
E shihni Muharrem benë?
Krye të par' atë kanë,
Përtej në rrëzët po shkojnë,
Sindëkur i kanë thyer,
Ikin me nxit e s'vështrojnë,
E kanë për të rrëfyer!"
Skënderbeu duke parë
Turqit' e Muharrem benë
Të prishurë e të vrarë,
Dhe gjaknë që mbyti dhenë,
Sa s'ishinë shqipëtarë
I hoqi gjithë mënjanë,
U tha: "Hiqi ju më parë,
Nga të tërë shokët tanë,
Të piqni Muharrem benë
E gjëkundi mos e lini,
Gjersa të zërë qytenë,
Ikëni e më mos rrini."
Tha kshu, dhe ata u ndanë,
Duallë nga ushtërija,
Kuajtë me vrap i nganë,
U ra pas dhe këmbësija.
Ahmeti tha: "Skënderbeu
Pse i ndau shqipëtarët
E neve vetëm na ktheu,
Po nxitojmë si të marrët?!"
Kshu tha, pastaj u mërguan,
Shqipëtarët vetëm mbenë,
Qëllimet i kupëtuan.
Po shikonin Skënderbenë.
Skënderbeu u gëzua,
Shqipëtarëtë i mblodhi,
I vështroi posi dragua,
Trimëri në shpirt u hodhi,
Duke u thënë:"Shqipëtarë!
Vdiqmë a jemi të gjallë?
S'jemi ne q'ishim më parë?
Kjo prapësi ç'është vallë?
Të lëftojmë për Tyrqinë
E të lëmë mëmëdhenë,
Të harrojmë Shqipërin
Të vrasim vetë vethenë!
Të vuajmë për Tyrqinë!
S'shihni tyrqit ç'na punuan,
Gjaknë duan të na pinë!
Shpirtin të na marrën duan!
Turp i math e turp përjetë
Të bjerë kshu Shqipëria!
Të mbesë pa zot, e shkretë!
Të urdhëronjë Tyrqia!
Ta prishnj' e ta varfëronjë,
Në rrezik të math ta hedhë,
Ta ndynj' e ta dobëtonjë,
Ta mundonjë nënë xgjedhë!
Si foshnjatë na gënjeu
E me djallëzi na shturi,
Gjithë ç'kishim i rrëmbeu,
Në dorë, si desh, na vuri!
Më dobëtoi Shqipërinë,
Më vu në kurt shqipëtarë,
Ma mbylli fare shtëpinë,
Nukë më la fis e farë!
Tani duhetë ta themi:
U ndothmë fare në gjumë,
Si të vegjëlit i rremi
Na qeshi, na qeshi shumë!
Po paskëtaj të më shohë,
Se arriti dit' e mbarë,
Për së çpejti do ta njohë,
Do ta njohë shqipëtarë!
Në millt shpatën s'e vë kurrë,
Pa dëbuarë Tyrqinë!
Të vinjë kush është burrë
Të shpëtojmë Shqipërinë!
Ç'e dua unë vet'henë
Me turpit të Shqipërisë,
Nuk e shoh dot mëmëdhenë
Nënë xgjedhët të Tyrqisë!"
Kush është bir shqipëtari,
E ka pjesë trimërije
Sot një flakëzë pej zjarri,
Në zëmër' i zbret Perëndije."
Kështu tha me zë të zjarrtë
Trim i bukur Skënderbeu,
Zëmrat' i dogji si kartë
Të tërë i mallëngjeu.
Këto fjalë shqipëtarët
I bënë më shumë trima,
Gjithë s'mbanin dot të qarët
Q'u vinte si vetëtima;
Posi deshtë me kurorë
E rrethuan Skënderbenë
Me rradhë muarrë dorë,
Lidhë bes' e bënë benë.
Me fuqit të Perëndisë
Mari ngul krabën e tija,
Hap fjamurn' e Shqipërisë,
Thotë: "Rroftë Shqipërija!"
Fjamurit gjithë ju falë
Me shumë gas e me shpresë,
Duke thënë disa fjalë
Të urta me besa-besë.
Burri trim u fal me Zonë
Me zëmërë të ndrituar
E më nukë mbeti vonë,
Po kur e panë kaluar,
Kur hingëllinte Bardhushi,
Q'ishte i math e i lartë,
Me flakë gazi ja mbushi
Zëmrënë, q'e kish të zjarrtë!
Fluturoj posi fajkua,
S'shkelte mbi dhe, po ndë erë,
E rrëfenin si pallua
Leshratë dhe bisht'i gjerë!
Dëgjoj q'erdhi Skënderbeu,
Rrodhi gjithë Shqipërija,
Ngriti krye mëmëdheu,
Pru lirinë Perëndija!
Zokn' e mjerë kur e vënë
Në kuvli, qysh varfërohet,
As ha as pi, as nxjerr zënë,
Po unj kokën' e mejtohet,
Si ajy q'e kanë vënë
Në burk e në të këqija,
Ndë hekura duke shtënë,
Pa i digjet mushkërija,
E kur shpëton nga kuvlija,
Qysh fluturon me gas shumë,
I bëhetë zëmër' e tija,
Q'e ka të butë si brumë,
Ashtu edhe Shqipërija
Anembanë u gëzua,
Dhe djalli e djallëzija
U përmbys e u mërgua.
Erdhi si vera lirija
Edh'e nderoj Shqipërinë,
Dha urdhërë Perëndija,
Pa e shpëtoj njerëzinë.
Si shqerratë kur kërkojnë
Mëmatë me blegërimë,
Rreth e rrotullë vështrojnë,
Me një sy si vetëtimë,
Ashtu edhe Shqipërija
Po e kërkonte lirinë,
Pa ja fali Perëndija,
I dha gjithë mirësinë.


HISTORI E SKËNDERBEUT
(1898)
KREU VI

Kruj', o qytet i bekuar!
Prite, prite Skënderbenë,
Po vjen si pëllump i shkruar,
Të shpëtonjë mëmëdhenë
Shqipëtarët t'i shpëtonjë
Nga xgjedh' e keq'e Tyrqisë,
Edhe ty të të nderonjë,
Që je krej'i Shqipërisë,
Ka pas trima shqipëtarë,
Që s'u trembet syri kurrë,
Ndë zëmërt të tij ka zjarrë,
Ësht' i urt' e trim e burrë.
Mirë se erdhe, o verë!
Që na prure mirësinë,
Dhe për shumë vjet të tjerë
E zbukurofsh Shqipërinë.
O Shqipërizë! gëzohu,
Se të erdhi prapë dita,
Lulëzohu, zbukurohu,
Të zbriti nga Zoti drita!
Edhe juve, o të vdekur,
Merri ngaha ky gas pjesë,
Që shkuatë buzëpjekur,
Nd'atë jetë, paçi ndjesë!
O moj vash' e Shqipërisë,
Që më rri duke mejtuar,
Pa i xhvish rrobat' e zisë,
Arriti dit' e uruar.
Zbardhi fusha, ndriti mali
Nga armët' e trimërisë,
Hingëllint'e s'mbahej kali,
Që sill mbren' e Shqipërisë
Trimatë bashkë me mbretnë,
Me nxit posi vetëtimë,
U futn' e zunë qytetnë
Me të madhe kërcëllimë.
Turqit, q'e kishin qytetnë,
Papandehurë e panë
Që u dha si drita, mbretnë,
Pa s'hapnë goj' e gjë s'thanë
Se fjala po q'u dëgjua,
Që vinte i bir'i mbretit,
Shqipërija u lëshua
Edhe ju derdhë qytetit;
Burrat trima më s'mënuan,
Gjith' u mblodhë posi reza,
Kryeqytetn' e rrethuan,
Armikn' e preu e zeza.
Zjente bota, tundej dheu,
U ngrit gjithë Shqipërija,
Duke thën': "Erth Skënderbeu,
Erdhi vetë Perëndija."
Mysliman' e të krishterë
U derdhë për mëmëdhenë,
E kishin të bashkë nderë
Si vëllezërë që qenë
Pa Zoti nuk' i la shkretë,
U bë mbret' i Shqipërisë
Trim'i mir' e i vërtetë,
U mbarua koh' e zisë.
Pleqtë, q'e kishinë parë
Në kohët të foshnjërisë,
Van' e puthnë duke qarë
Dritëzën' e Perëndisë.
Gjithë ç'qenë shqipëtarë
Me rradhë mbretit i vanë,
Si vëllezrë më të parë,
E me gas të math e panë.
Skënderbegu, bukuroshi,
Burri trim pa shok në jetë,
Miqtë gjith' i përshëndoshi,
Posi vëllath i vërtetë.
U sul gjithë njerëzija,
Të shihninë Skënderbenë
Pleq, të rinj dhe foshnjërija
Gjith' e donin shumë mbrenë.
Pa Skënderbegu dërgojti,
Të parin e turqet pruri,
S'e shau dhe s'e qërtojti,
Po afër soje e vuri;
I tha: "Sulltani harrojti
Fjalënë dhe miqësinë!
Me ç'sy e faqe dërgojti,
Edh'e shkeli Shqipërinë?
E dinë bota e tërë,
Edhe vet' e di Murati
Fjalënë që kishte bërë
E besën q'i dha tim ati!
E dini si kam lëftuar
Për sulltan e për Turqinë,
Dhe ajy qysh më ka shuar
Vëllezërit' e shtëpinë!
S'janë punëra të lehta
Këto që janë punuar,
Dhe nukë rrinë të pshehta
As janë për të harruar,
Njeriut që të bën mirë
T'i bësh kaqë të këqija,
Nuk i bën as nj'egërsirë
Këto që bën mbretërija,
Të isha turk edhe unë,
Ta kisha zëmrënë kllirë,
Sot u bënja tjatrë punë,
Nuk' u flisja me të mirë.
E drejta vetë rrëfehet,
E të miratë po njihen,
Çdo gjënë jetë çpërblehet,
E gjësendi nukë lihet.
Mbret ndër ju 'shtë djallëzija,
Nuk' është kurr' e vërteta,
Dhe ligj' është ligësija,
Edh'e rremeja e shkreta!
Nesrë të ngrihesh pa gdhirë,
Merr shokëtë edhe shkoni,
E pa bërë ditë mirë,
Qafënë ta kapëtoni;
T'u ap njerës, t'u përsjellin,
E njeri të mos u ngasë,
Në mes të tyre t'u pshjellin,
Kurrëkush të mos u flasë."
Këto fjalëz' i tha mbreti,
Turku ndënj e u mejtua
Një copë herë së qeti,
U vrenjt e u sgurdullua.
Po domosdo e dëgjojti,
Dolli me mejtim nga dera,
Menatë u ngrit e shkojti,
Më s'e zuri drekëhera.
Kështu e bëri Osmani,
Q'ish në Shqipëri i parë,
I dërguar nga sulltani,
Po s'i vate puna mbarë.
Në fortesat gjithë ç'qenë
Nga ushtëri' e Turqisë,
E dëgjuan Skënderbenë,
Q'erth në front të Shqipërisë,
Dhe u ra gjithëve pika,
Ikn' e lanë Shqipërinë,
Më s'shikuan pas nga frika,
Po muarrë arratinë.
Të pakëtë që kuxuan
E s'ikënë si të tjerët,
Dëm e kotë u munduan,
E pësuanë të mjerët.
Rrëmet'i faqes së dheut,
Të vij më një vënt' i tërë,
S'ja dilte dot Skënderbeut,
E gjë s'kishte për të bërë.
Menjëherë Shqipërija
E hoqi cipën e zisë,
Dolli në shesht mirësija,
Ra dritëz' e Perëndisë.
U hoq nata, erdhi dita,
Gazi, kamja, dashurija,
E vërteta, miqësija.
Mbretëritë e dëgjuan
Se u bë mbret Skënderbeu,
Mbretëtë gjith' u gëzuan,
Këjo punë u pëlqeu.
Dërguanë më të parë,
Me miqësi, me uratë,
Njerzët të urt' e të mbarë
Te mbreti i madh jetëgjatë
Me mënyrë të pëlqyer
E me shumë nder i priti
Mbreti, edhe më të kthyer,
Gjer në funt të shkallës zbriti.
Nga gjithë mbretrët m'i madhi,
Që ishte burr' i vërtetë,
Dhe shum' i ndjerë, Hynjadhi,
Erth te Skënderbeu vetë,
Pa u ngrit dhe erdhi vetë
Dhe Vlladislla si Hynjadhi,
Ndënjnë ditë shtat' a tetë
Te shpirt e zëmërëmadhi;
Erdh' e panë Skënderbenë,
Mbren e ri të Shqipërisë,
Q'emër i tij mori dhenë
Si emër' i Perëndisë
Mblodhi pleqt' e parësinë,
Si përsolli dhe Hynjadhë,
E Vladisllën, Shqipërinë
E vu në sër' e ndë radhë,
Mbretëri ishte lirija,
Që kish çdo shqipëtar pjesë,
Ligë ishte njerëzija,
Vëllezërija ish besë.
Si e ndritoj Shqipërinë,
Vuri punëtë me radhë,
Vate të shihte shtëpinë,
Po ç'të shohë! një gërmadhë!
Mall'i sat ëm'e tyt eti,
Skënderbe! atje të shpuri,
E madhe gjëmë të gjeti!
Ra qielli e të zuri!
Dallëndysheja kur kthehet
E gjen prishurë folenë,
Qysh qëndron e mallëngjehet?
Ashtu e gjet Skënderbenë.
Gjësendi s'kishte harruar
Të kohës' së miturisë,
I kishte ndë krahëruar,
Me mallthit të njerëzisë!
Pa andaj shum' u helmua,
Se s'i gjet si i kish lënë,
Me psherëtim' u mejtua,
Tha: "Nukë qënka thënë!"
Ja mbuloj zëmrënë zija,
Lottë si gurra i vanë,
Në gjith ato të këqija
Përnjëherë erdh' i thanë"
"Motërat' e zotërisë
Të gjitha bashkë po vinë",
Pa mbreti në mest të zisë
Ndjeu gaz' e la shtëpinë.
Me vrap si qifti u kthye,
Të shihte motrat' e tija,
Zëmëra ju përdëllye,
I dha durim Perëndija,
Të gjorat motra kur panë
Mbrenë trim të Shqipërisë,
Të vetëmëthin vëllanë,
Ëngjëllin' e Perëndisë,
Që më s'e kishinë parë,
Si e mori penk Turqija,
Në foshnjëri ishin ndarë,
Dhe q'atë dit' u ra zija;
Pa i kishin shumë mallë
N'ato ditët të këqija,
I kishinë sy në ballë
E shpresë nga Perëndija;
Papo bashkëzë të pesa
Në mest të tyr'e rrethuan,
U zbriti nga Zoti shpresa,
Me mall shum' e përqafuan.
Zot' i math e i vërtetë!
Emri yt qoft' i lëvduar,
Të qofshim falë për jetë,
Mos qofshim teje mërguar!
Ti i dhe nder mirësisë,
Dhe zëmrës' së mallëngjyer
Në vajt e në mest të zisë
Ngushëllimn' i ke rrëfyer!
Skënderbe, pa lere vajnë,
Se po vinë shqipëtarët,
Dhe burratë trima s'qajnë,
Lëre, pa lëre të qarët,
Se 'shtë në gas Shqipërija,
Q'erdhe ti, mbret i vërtetë,
Sikur zbriti Perëndija
Nga qiejt' e lartë vetë.
Pa këndo me ëmbëlsirë,
O ëngjëll i ligjërisë,
Atë burrë trimn' e mirë,
Q'i dh'aqë nder Shqipërisë.
Këndo, këndo Skënderbenë,
Që s'ka pasur shok në jetë,
Që lartësoj mëmëdhenë,
Kordhëtari trim me fletë!
Lum ti, Shqipëri, o lule,
Që pate trim të vërtetë,
Kurrë në turp nuk' u ngule,
Të la nder të math përjetë!
Mos ki keq, se kurdoherë
Do ta kesh ditën' e mbarë,
Koha ty do të ta bjerë,
Si ta pat prurë më parë,
Po të dojë fati, plaku,
Të t'apë foshnjë të rezë,
Qumësht të bënetë gjaku,
Dhe më s'sheh ditë të zezë.
O kohë, që rrjeth si lumi
Edhe s'rri gjëkundi fare,
As dremit, as të zë gjumi,
Dhe më t'errët hiqesh xvarrë,
Hapu, hapu, errësirë!
Të shoh mbren' e Shqipërisë,
Trimn' e bukur' e të mirë,
Nder' e gjithë njerëzisë,
Rrethuar me burra trima,
Shqipëtarë të vërtetë,
Me fjal' e pa blegërima,
Me mënt e pa gjë të metë,
Në fjalë t'urt' e të qetë,
Të but' e të kupëtuar,
Në luftë trima me fletë,
Posi kuajt' e harbuar,
Qysh duken yjtë kur erret,
Që ndrijnë në hapësirë,
Edhe në mes të të tjerët
Prëma ndrin shumë më mirë, { Yll i Mbrëmjes, Afërdita }
Ashtu edhe ti më ndrinje,
Mbret i math i Shqipërisë,
Në mest të shokëvet rrinje
Posi drit' e Perëndisë.
Zoti dha një vetëtimë,
I tërë qielli ndriti,
Një gjëmim, një kërcëllimë,
Malet' e lart' i trënditi.
Oshëtimë dha Tomori,
Edhe zjarr e flakë qiti,
Flaka qiellinë mori,
Gjithësija vetëtiti.
Këjo shënjë s'ish e pakë
Që dha Zoti mi Tomorë,
Nxori zjarr dhe zë e flakë
Nga majatë me dëborë!
Hodhë syt' e panë malë
Dhe gjithë më këmb' u ngrinë,
Kur më der u dha një djalë,
Tha: "Rrëmet i math po vinë."
Se fjala kish marrë vrapnë,
Pa kishte mbushurë dhenë,
E hapi sa mundi çapnë
Dh'e dëgjuan gjithë ç'qenë
Shqipërija anembanë
Ish në dasm' e në gëzime,
Ditën' e liris' e panë,
Që e pritin pa durime.
O liri e shënjtëruar!
Ëngjëlli i Perëndisë,
Erdhe me gëzim ndër duar,
I dhe dritë Shqipërisë.
Vallë kur do të vish prapë,
E të na sjellç atë ditë,
Përse rri pshjellë me napë?
Pa hiqe, të shohëm dritë!
Mbreti posi Perëndija,
Ishte mbyturë në dritë,
Rrij ndaj soje bukurija,
Edhe gjithë mirësitë
Mejtohej si të shpëtonjë
Mëmëdhenë nga mynxyra,
Ta ngrer' e ta lartësonjë,
Edhe i qeshte fytyra.
Parësin' e Shqipërisë,
Që i erdhi Skënderbeut,
Ati' mbretit t'urtësisë,
Mbretit trim të mëmëdheut,
Ti ëngjëll, do të ma thuash,
E të m'i sjellç në mënt mua,
Dhe një nga një të m'i quash,
Si ç'i ka ndër mënt të tua.
Nga gjithë, q'erdhë, m'i parë,
Dukagjini, mbret i ndjerë,
Që s'pat shok nër shqipëtarë,
Dhe Zahari me të tjerë,
Sicili nga vend' i tija
U nis e gjithë u derdhë,
Të shumë si mizërija
Skënderbeut miq i erdhë.
Mëndjeshumi Araniti { Aranit Komneni }
Me shumë shokë të ndjerë
Pej Vlore me vrap arriti,
Edhe të tjer' e të tjerë,
Tanush Topja dhe Gjon Shpata,
Të parët' e Shqipërisë,
Erdhë edhe Lato Gjata
Ndë rrëmet të parësisë,
Edhe Maneshi nga Berati,
Moisi Dibrani burrë,
Shumë të parë nga Mati,
Trima të patrëmbur kurrë
Prens' i perëndishm' Urani,
Që kish shum' emrë qëmoti,
Me burra nga Elbasani,
Edhe Boshdar Nartioti,
Palë Dushmani i ndjerë,
Dhe bukuroshi Gjon Kokë,
Një i parë nga çdo derë
E me shumë trima shokë.
Trimatë nga Malësija
Erdhë me armë të lara,
U çkul gjithë Shqipërija,
Kshu ishin kohët' e para.
Gjithë erdh' e u gëzuan
Kur e panë Skënderbenë,
Dhe me gas van' e qafuan
Si vëllezërë që qenë
Me zemrë të dëshëruar
Mbreti të gjithë i priti,
Me fytyrë të gëzuar,
I qafoj e i gostiti.
Në mest të ati' rrëmëti,
Q'ishin mbledhur të tërë
E ish mbushurë qyteti,
S'kish ku yë hithnje gjilpërë,
U ngrit mbreti i ndjerë,
Fjalëëmbëli zëbukur,
Araniti mendjegjerë,
Q'ish i hijshëm' e i dukur,
Gjithë trimatë pushuan,
Vunë vesh ndë fjalë mirë,
Plaknë me mënt e dëgjuan,
Që flit me shum' ëmbëlsirë.
Tha: "Vëllezrë shqipëtarë!
Ju miqthit' e Skënderbeut,
Mbretrë, zotërinj, të parë,
Gjithë djemt' e mëmëdheut!
A e dini, sot, o shokë,
Rrezik i math nga Azija
Na ka ardhurë mi kokë,
Po s'poshtetë Shqipërija;
Zot'i madh pastë lëvdatë
Që nuk e la Shqipërinë
Pa zot, pa mbret e pa atë,
Kurrë s'ja zbriti fuqinë,
Mbret i gjithë Shqipërisë
Sot të jetë Skënderbeu,
Erdhi ng'an' e Perëndisë,
Të shpëtonjë mëmëdheu;
Gjithë, ç'jemi shqipëtarë,
Këtë zot për mbret ta njohim,
Dhe për të math e të parë,
Pa ashtu punë të shohim;
Në doni që të shpëtojmë,
Çë të thot' ajy të bëjmë,
Fjalën' e tij ta dëgjojmë
Dhe kurrë të mos bëzëjmë.
Se turku kërkon ta hedhë
Në robëri Shqipërinë,
Në zi, në brengë, në zgjedhë,
Pa rreh ta bënjë të tinë.
Po nukë humb trimërija,
Shqipëtarët s'e harrojnë,
Do t'i ndritonj' urtësija,
Se t'urtëtë kupëtojnë."
Kshu the, plak i perëndishmë!
Mbret' i ndjer' e i lëvduar!
T'ish njeriu i tanishmë,
Mase s'të kishte dëgjuar;
Po ata të gjithë ç'qenë,
Zotërinjt' e urtësisë,
E njohnë mbret Skënderbenë,
Mbren' e gjithë Shqipërisë,
Mbret mbi mbretërët të tjerë,
Mbi gjithë ç'ishin të parët,
Mbret e trim e burr' i vlerë
Përmbi gjithë shqipëtarët.
Gjithë përnjëherë thirrë
Parësija dhe rrëmeti
Me gas shum' e me dëshirë,
Sa u tunt gjithë qyteti:
"Mbret i gjithë Shqipërisë
Do të jetë Skënderbeu,
Edhe hij' e Perëndisë,
Q'i kish mallë mëmëdheu."
Paskëtaj të gjithë ç'qenë
Mbledhur atje atë ditë,
E rrethuan Skënderbenë,
Ajy në mest posi dritë
Së pari mbretëtë vanë
Edhe pleqtë e të parët,
Dorën' e besën' i dhanë,
Pastaj gjithë shqipëtarët.
Papa edhe mbretëritë
E njohnë mbret Skënderbenë,
Edh'e njohnë q'atë ditë
Më të math nga gjithë ç'qenë
Të gjith' e vunë të parë,
Kordhëtar' e Shqipërisë,
Të math mi gjith' ushtëtarë,
Se do t'i binin Turqisë,
Sa nder mori Shqipërija,
Edhe ç'emrë shqipëtari,
N'ato ditët të atija,
Q'u bë nga gjithë m'i pari!
Ishte i par' i të paret,
Edhe krej'i ushtërisë,
Ball' i gjithë luftëtaret
Dhe i gjithë njerëzisë.
Skënderbe, o jetëgjatë,
Më nise këngë dhe valle,
M'u zbavite dit' e natë,
Me miqthit' e tu u çmalle!
Sa lodra e sa gëzime!
Sa gjahe dhe bredhj' e vrape,
Dhe kalori e dëfrime,
Derën' e parajsës hape!
Kuajvet, që hingëllinin,
Flak' u delte nga potkonjtë,
Dhe armët' e lara ndrinin,
Me vrap nxitonin langonjtë.
O kohë që nxiton shumë,
Poshtë kurrë nukë bije,
Po ikën me vrap si lumë,
Ato që merr, ku i shpije?
Shtrigë, kuçedr' e pabesë!
Ha djemthitë q'i pjell vetë!
Asnjë nukë munt të mbesë
Pa ngrën' ajo goj' e shkretë?
Edhe dielli, q'ep dritë,
Edhe hëna do të vdesë?
Edhe yjtë nonjë ditë
Do t'i hash me të pabesë?
Evropa ishte e shuar
Edhe gjithë njerëzija
Nga frika ishte tmerruar,
Prit' shpëtim nga Shqipërija.
Gjithë mbretrëtë që qenë,
Shqipëris' i prunë besë,
Dhe mbren' e saj, Skënderbenë,
E kishin të par' e shpresë,
Ç'u bë emr'i Shqipërisë,
Dhe liri e saj e ndjerë?
Ajo drit' e Perëndisë
Vallë më s'vjen tjatrë herë?
Në kurt kurrë Shqipërija
Nukë hyri, e në zgjedhë
S'e ka shtënë Perëndija
Edhe nukë do ta hedhë,
Po kërkon emrin' e vjetrë
Dhe nderë që pat njëherë
E s'e kish nonjë vent tjetrë,
Zoti sërish do ta bjerë.

HISTORI E SKËNDERBEUT
(1898)
KREU IX
N'ato kohë venetjanët
Gjithë den' e kishin zënë,
E të detit të gjith' anët
Në dor' i kishinë vënë.
Pa dhe nga të Shqipërisë,
Ca qytete t'anës' s'detit
Ishinë të Venetisë
Edhe në ditët të mbretit.
Lekë Zahari kish vdekur,
Q'ish një prins i Shqipërisë,
E Dajini kishte mbetur
Pa zot e në mest të zisë,
Q'ish qytet me shumë hije
Dhe me gas në Mirëditë,
Thoshnje kurrë nukë bije
Bukuri e tij në shkitë,
Aq i bukur ish Danjini,
Pa kish dëshirë ta zinte,
Po dhe Lekë Dukagjini,
Q'e kish fqinjë s'doj ta linte,
Se mëm' e Lekë Zaharit
Zu udhën e marrëzisë,
S'desh t'ja linte shqipëtarit,
Po ja fali Venetisë!
Pa mbreti tha: "Venetija
S'hyn në mest të Shqipërisë,
Se s'mbet shkretë Shqipërija,
Që t'i mbesë Venetisë."
Venetija e kërkonte,
U bë armik menjëherë,
Skënderbeu nukë donte,
Puna ishte e përzjerë.
Kah u bë ngalje një plakë
E përgjunjur dh'e mahnitur,
Ndezi një të madhe flakë
Me dorëzët të drobitur!
Me Turqin' e me Sërbinë
E kish prishur Skënderbeu,
S'doj ta prish' me Venetinë,
Papo puna s'i pëlqeu.
Po domosdo do ta prishte,
Se vu këmbë Venetija,
Puna rrezik të math grishte,
Kish dëm shumë Shqipërija.
Mbreti mblodhi parësinë,
Dhe çelën' e trimërisë
Q'e nderonin Shqipërinë,
Për punët të Venetisë,
Po pshehtazi erdh' e zunë
Venetjanëtë Dajinë,
Ushtëtarë shumë vunë
Brënda në qytet të rrinë.
Edhe mijë trembëdhjetë
Dërguanë luftëtarë
E Danil Huriqi vetë
Ishte përmbi gjith' i parë.
N'anët të Drinit qëndrojti
Ushtëri' e Venetisë,
Fushënë gjith' e mbulojti
Armiku i Shqipërisë!
Kish italjanë, dalmatë,
Gjithë burra luftëtarë,
Të mbëdhenj, te tresh', të gjatë,
Kombe shum' e shumë farë.
Skënderbe' burr'i vërtetë,
Dhe trimatë shqipëtarë,
Mijë plot katrëmbëdhjetë,
Muarrë udhën' e mbarë:
Pesë mijë me Hamzanë
E rrethuanë Dajinë,
Edhe nëntë mijë vanë
E kapërxyenë Drinë
Shtatë mij' ish kalorija,
Të hekurt ishin të tërë,
E dy mijë këmbësija,
Posi pylli ishin bërë.
Moisiu ish mënjanë
Me shumë të mirë shokë,
Të gjithë burra dibranë,
Trima për vdekj'e për kokë
M'anët tjatërë Tanushi
Me dy mijë luftëtarë,
Edhe Muzakë-bardhushi
E shumë burra të parë
Në mest ishte vetë Mbreti,
Skënderbegu trim e burrë,
Pas soje gjithë rrëmeti,
Që s'ishte mundurë kurrë
Dukagjini me Uranë
Me pakë shokë të tjerë
Ishin hequrë mënjanë
E nuk ishinë përzjerë,
Moisiu munt dalmatët
Me ata burra dibranë,
Dhe gjithë shqeht' e harvatët
Dhe dolli më tjatrët anë.
Pas ati' edhe Tanushi,
Duke zhveshur jataganë,
Kalit i ra e ja mbushi
Dhe u fut nër italjanë
Ata me ushta i pritnë,
Shqipëtarët shpatat çkulë
Edhe i pren' e i shtritnë,
Pa i bënë fare vrulë.
Mez'i ushtëris' s'armikut
E pa që anët u thyen
Dhe mbet në mest të rrezikut,
Papo erdh' e u rrëmbyen,
U derdhë mi Skënderbenë,
Si galat me sokëllimë,
Duke shtënë drejt i venë
Mbreti posi vetëtimë
U hoth përmbi ta me shpatë,
Të tër' e zeza i preu;
Më çdo herë gjasht' a shtatë,
I pritte të vdekur dheu.
Erdh' u ranë shqipëtarët,
Nga vendi që patn' i çkulë,
Pa i bënë byk barbarët,
Fjamurë në mest e ngulë.
Po dalmatëtë u mblodhë,
Që kishin marr' arratinë,
Mi shqipëtarët u hodhë,
Duke mbledhurë fuqinë
Gjenë përpara Uranë
Edhe Lekë Dukagjinë,
Që i pritn' e i përndanë,
U dhanë prap' arratinë.
Atë ditë shqipëtarët
Të gjith' armikët i shuan,
Vetëm pak nga të parët
Edhe Huriqi shpëtuan.
Ishin dhe ca shqipëtarë
Me armikëtë përzjerë,
Punuanë si të marrë,
Popo, ç'bëtë, o të mjerë!
Nga gjith' ata tradhëtorë
Të kombit, të mëmëdheut,
Kishin rënë në dorë
Dy të parë Skënderbeut:
Andreu me Bolkathanë,
Q'ishin bërë me barbarët
E goditnë shqipëtarët!
Dukagjini desh t'i vriste
Edhe bashkë me Uranë
Të hiq shpatën' e t'i priste
Andrenë me Bolkathanë,
Pa u ngrit me vrap nër shokë
Dhe u derth tek ish Andreu,
Po ati' dorën mi kokë
I vu vetë Skënderbeu
Edhe e shikoj Uranë
E i tha: "Dhe ti o burrë!
Mos, mos e nga Bolkathanë,
Se këto s'i bëmë kurrë
Ne s'i kemi vrar' barbarët,
Q'i kemi vënë në dorë,
E të vrasëm shqipëtarët,
Të prishimë dy të gjorë!
U mbloth i tërë rrëmeti,
I shikonte si armikë,
Atyre po u thosh mbreti:
"Perëndija s'pattë frikë?
Ësht' i lik e i pabesë
Kush tradhëton mëmdhenë
E kombinë, pa s'ka shpresë,
Se atë gjall' nuk' e lenë.
Qysh u ndothtë ju të marrë,
Ju bët' armik kombit tuaj;
Tek ishitë shqipëtarë,
Përse u bëtë të huaj?"
Kështu u tha Skënderbeu.
"Mbret' i math, o jetëgjatë!"
Tha Bolkathaj e Andreu,
"Bëmë të madhe mëkatë!
Neve më s'duhet të rrojmë
Me gjithë këtë të metë,
Kombinë ta tradhëtojmë!
Më nukë jemi për jetë!"
Mbreti u tha dhe ca fjalë,
Ata shum' u mallëngjyen,
Pastaj fajnë ua falë,
Se të gjorët' u gënjyen,
Pa të vërtetën' e njohnë,
Ng'ajo që bënë më parë,
Me gjithë zëmr' u pendohnë
Dhe u bënë shqipëtarë.
U kthye në Dajin mbreti
Edhe gjithë ushtërija,
Po dhe s'ish dhënë qyteti,
Ishte brënda njerëzija.
Parësija e të tjerë
Thanë: "Tani më ç'mënojmë,
T'i hidhemi menjëherë,
Ta marrim edhe të shkojmë."
Mbreti u tha: "S'është mbarë
Që ta marrim e të shkojmë,
Se ka brënda shqipëtarë,
S'më ka ënda t'i lëftojmë
Ata do t'i marr' urija
Edhe do t'epenë vëtë,
Pse të vritet njerëzija
Pa nevojë të vërtetë?"
Kshu tha mbreti, pa e lanë
Pa goditurë Dajinë,
E pshuallë, po s'i ranë,
Kursyenë njerëzinë.
Mbren' e Bosnjësë, Stefanë,
Për të ndihur Venetisë,
E rremnë ca venetjanë,
Edhe ju derth Shqipërisë,
Po Skënderbeu s'mënojti,
Marinonë me Hamzanë
I nisi dhe i dërgojti
Me trima përmbi Stefanë,
Me t'arritur shqipëtarët,
Mbret'i Bosnjësë u thye,
Edhe iku me të parët
Pa kësul e pa qyrdye!
Marinoja me Hamzanë,
Me burratë shqipëtarë,
Gjithë Bosnjës' anembanë
I vunë flakën' e zjarrë.
Pastaj Marinua Leshnë
Zuri kundrejt Venetisë,
T'u epte mirë rrebeshnë,
N'i derdheshin Shqipërisë,
Kur e mori vesh sulltani,
Që lëfton me Venetinë,
Ju lëshua dhe Stefani,
Tha: "E hangra Shqipërinë!"
Nisi prapë Mustafanë
Me mijë pesëmbëdhjetë,
Dhe në Shqipëri u dhanë
Luftëtarëtë si mbletë.
Pa Skënderbeu Uranë
Dërgoj, me trima të tjerë,
Ta ndalojnë Mustafanë,
Po në luftë të mos bjerë
Pa i tha: "Të zini malë,
E t'i bëni të mënojnë,
Me vrap më dërgoni fjalë,
Po të zën' e të lëftojnë."
Turqitë e kupëtuan
Shqipëtarë q'ish i pakë,
Edhe më nukë mënuan,
Po e derdhë fill e flakë
E muarrë me rrëmujë,
Si s'e panë atje mbretnë,
U nisnë drejt për në Krujë,
Ta zënë kryeqytetnë.
Po arriti Skënderbeu,
Erth në fushët tek shkon Drini,
Udhën' armikut ja preu,
Duke ardhur nga Dajini.
La Hamzan' atje të parë,
Q'e kish rrethuar qytetnë,
La dhe shumë luftëtarë,
Dhe ca u nisnë me mbretnë.
Venetjanët' e mësuan,
Q'erth ushtëri e Turqisë
Edhe më nukë mënuan,
Ju lëshuan Shqipërisë.
Marinoja luftoj mirë,
Pa s'e muarrë dot Leshnë,
Armikëtë gjith' u vdirë,
Zot'i math u dha rrebeshnë.
Po të tjerë më tjatr' anë
Hyn' e zunë Shqipërinë,
Posi karkaleci ranë
Edhe lanë vetëm hinë!
Mbreti ish nd'anët të Drinit,
Lëftonte me Mustafanë,
Venetjanëtë Dajinit
Ju derdh' e gjetnë Hamzanë.
Hamzaj e ndau ushtërinë,
Një anë jashtë lëftonte,
Edhe tjatëra Dajinë
E rrethont' e s'e lëshonte.
Me gjashtë mij' ishte mbreti,
Katrë mij' ish kalorija,
Kundrejt gjith' ati rrëmeti,
Që kish dërguar Turqija.
Lufta posa ishte ngrehur,
Shigjetatë vetëtinin
Dhe shpatatë ishin nxehur,
Gjak kërkoninë të pinin!
Vdekj' e shkretë rrotull vinte,
E zez' edh'e shëmëtuar,
Në mest të luftës lëçinte,
Trimat' ishin ashpëruar.
Trim'i turqet Karakushi,
Q'ish një i par' i Turqisë,
Kalit i ra e ja mbushi,
Dolli jashtë ushtërisë
Dhe thirri: "O shqipëtarë,
A ka në ushtërit tuaj
Një burrë trim e të parë
Të lëftonjë me të huaj?
Këtu njihet trimërija,
Le të dalë, pa të shohë,
Një nga gjithë parësija,
Vet'hen' e tija ta njohë!"
Kështu thirri Karakushi,
Pa u ngidhë shqipëtarët,
Me një gas të math Tanushi
U nis të dil me të parët.
Në mest të gjithë rrëmetit
Maneshi posi fajkua
Erth, ju afërua mbretit,
I tha: "Falma lejën mua."
Mbreti qeshi edh'e mbajti,
E i tha "Rri ti" Tanushit;
Maneshi si flaka vajti,
Dhe ndënj kundrejt Karakushit,
I tha: "Më ngjan se gënjehesh,
Pa mburre kështu si gratë,
Apo pandeh që të kthehesh
Edhe ta kesh për lëvdatë?"
Pas kësaj i tha Maneshi:
"Me ç'armë do të lëftojmë?"
Ajy fjalë nukë deshi,
I tha: "S'duhet të mënojmë",
Edhe një usht' i vërviti
Me rrëmbim të math armiku.
Ky me mburronjët e priti,
Ashtu shpëtoj nga rreziku;
Pa një shigjet' i vërviti
Me të madhe fishëllimë,
Në sy të djatht' e goditi,
Ja bëri tejpërtej vrimë
Posi rrufeja shigjeta
E mori në syt të mjerën,
Përnjëherë ju nxi jeta,
Ra nga kali, kafshoj terën.
Qysh erth e u ashpërua
Edhe mori me nxit malë,
Iku e u egërsua
Aq' ajy i shkretë kalë!
E la të vdekur të zotnë,
N'anët të lumit arriti,
Hyri brënda, bëri notnë,
Dolli tej dhe hingëlliti.
Kur u mërgua nga lumi,
Hodhi syt' e mori zallë
Dhe shkrefëtiti vrapshumi,
Po nuk' e nxirrte dot mallë!
Në Adrinopoj' arriti,
Duke ikur dit' e natë,
I ra derës' e i ngriti,
Edh'e zunë vajnë gratë.
Maneshi si zok i lehtë
Zbriti e kokën ja preu
Me shpatë shumë të prehtë,
Pa e ngriti dh'e rrëfeu;
Armët' e lara ja nxori,
E la të zinë të nderë,
Kokënë në dor' e mori,
Pa u kthye burr'i ndjerë.
Turqitë u ashpëruan,
Me trimëri shum' u hodhë
E me zëmërim lëftuan;
Shqipëtarët' u përmblodhë,
Pa u derdh' e i përpinë,
I vranë, i ther' i prenë,
I copëtuan, i grinë,
I përhapn' u dhanë dhenë.
Mojsi, o trimi me pallë,
Me sa trimëri lëftove!
Nukë le armik të gjallë,
U dhe dërmën' e i shove.
Mustafaj be kishtë bërë:
Një grusht flori do t'i ipte
Ati trimi që ta zërë
Moisinë, doj ta rripte!
Ishte bërë vërtet beja,
Po zihetë vetëtima?
Mbahet në dorë rrufeja?
Mundenë burratë trima?
Kur lëshohej vetë mbreti
Me kordhët të larë xhveshur,
E hidhej si valë deti
Kal'i math, i bardh', i qeshur!
Asnjë në mest të rrëmetit
Nukë mundte të qëndronte,
E kush i dil kundrejt mbretit?
S'kish burrë që të kuxonte.
U bënë stavë të vrarët,
Gjaku rrithte si rrëketë,
U shuan gjithë barbarët,
Fusha erth u bë kënetë!
Mbreti trim me luftëtarë
Aqë me zëmërim shtinte,
Sa gjaku nga kordh' e larë
Gjithënjë si lumë vinte!
"Na shuanë! po ku jini?
Këta që qen' aqë pakë!"
Tha Mustafaj, "as u bini",
Edhe u derth posi flakë.
"Sy e faqe më s'na mbeti,
Më ç'e duamë vet'henë",
Tha, pa ju nis pas rrëmeti,
U derdhë mbi Skënderbenë.
Skënderbeu i ra kalit
Edhe shum' u ashpërua,
U bë si dragoj i malit,
Vetëm mbi gjith' u lëshua.
Kali q'e njih Skënderbenë,
U vërvit posi hastriti,
E mori nër dhëmbë frenë,
Armikëtë i mahniti.
Mustafa pasha u thye
Dhe gjith' ata që kish pranë,
Rrëmeti i tër' u çqye,
Vendinë sërish e lanë.
Po Tanushi me Uranë
E të tjerë shqipëtarë
N'anët tjatër' ua dhanë
Me rrëmbim e me të sharë.
Mustafaj erth u bë dyllë,
E pa pisk e s'dij ç'të bënte,
Mbeti kaluar si shtyllë,
Udhë për t'ikurë s'gjënte!
Të shumëtë luftëtarë
U vranë në luft' e ranë,
Mustafaj me ca të parë
Nxuarr' armët' e i dhanë.
Mustafa trimi me pallë
S'e mundi dot Skënderbenë,
Po u zu vetë i gjallë,
Të tjerët muarrë dhenë.
Armikë plot mijë dhetë
N'atë ditë ishin vrarë,
E vetëm treqint e tetë,
Kishin rënë shqipëtarë.
U çlodhë një natë mirë,
Se burrat ishin këputur,
Më nesëret më të ngdhirë
Fjala erdhi posi flutur
Edhe tha që venetjanët
E mbuluan Shqipërinë,
U hapnë më të katr' anët
Dhe u derdhë mi Dajinë.
Pa mbreti gërgoj tri mijë
Të zënë Maqedhoninë,
E në qoftë që të vijë,
Ta ndalojn' atje Turqinë.
U lëshuan si rrebeshi,
Dy mij' ishte kalorija,
Mi gjith' i parë Maneshi,
Një mij' ishte këmbësija.
Me të tjerët Skënderbeu
Në Dajin' erdhi e zbriti,
Armikn' e zeza e preu,
Posa dëgjoj se arriti.
Venetjan', o venetjanë!
Pritni Lekë Dukagjinë,
Muzakënë dhe Uranë,
Tanushnë e Moisinë!
U talli e shkreta shpresë,
Andaj i ndihtë Turqisë,
Ja pattë me të pabesë,
Mbretit trim e Shqipërisë.
Venetjanëtë s'qëndruan,
Po ikën' e u përhapnë,
U frikësuan' e shkuan,
Sicilido mori vrapnë,
Dëgjuanë Skënderbenë
Që po vij i ashpëruar,
S'ndënjënë dot, muarrë dhenë
Me nxit e të frikësuar,
Shqipëtarët pas u ranë
Dhe të shumët' i arritnë,
E të gjallë më s'i lanë,
Në terët përjet' i shtritnë.
Me gjithë shokët Urani
E kish bërë besa-besë,
As këmbë pej venetjani
Në Shqipëri të mos mbesë.
Ke vënë re kosëtarë,
Q'i hyn luadhit si flakë,
Edh'e korr fët-e-fët barë,
Pa e heth gjithë vandakë?
Ashtu edhe shqipëtarët
Venetjanëtë i shtunë,
I korrë gjithë barbarët,
Përmbi terët stav' i vunë.
Në Dajin ata q'u mbyllë,
Dalin me paq'e me fjalë,
Ishinë bërë si dyllë,
Dhanë armët' e u falë
I përsuallë e shkuan
Dhe u hodhë përtej denë,
Në Veneti i lëvduan
Shqipëtarët' edhe mbrenë.
Pastaj qytetn' e Dajinit
Mbreti burrë kordhëlarë
Ja fali çelë Mardinit,
Q'e kish farefis Zaharë
Pa e bëri dhe Mardinë
Mbreti mik edhe vëllamë
Me prens Lekë Dukagjinë,
Të dashur' e të pandamë.
Ushtëri' e Shqipërisë
Mori plaçkë nga Turqija
Se ushtëri' e Turqisë
Kish marrë nga Shqipërija;
I bëri punët si deshi
E si qenë për të bërë,
Pastaj u kthye Maneshi
Dhe luftëtarët të tërë.
E mblodhi gjith' ushtërinë,
Q'ish ndarë më të gjith' anët
E kish mundurë Turqinë
Dhe Bosnjën' e venetjanët;
Pa në mest t'ati' rrëmeti
Të burravet shqipëtarë
U ngrit me gas të math mbreti,
Skënderbegu kordhëlarë
U tha: "Djemt' e Shqipërisë!
Mëmëdhenë e nderuat,
Me ndihmët të Perëndisë
Nga armikët' e shpëtuat.
Ajy q'është trim e burrë
E lëfton për mëmëdhenë,
Nukë vdes, nukë vdes kurrë,
Përjet' e nderon vet'henë.
Ata vëllezërit tanë,
Q'u vranë për Shqipërinë,
Emrë të pavdekur lanë,
Gjithë bota do t'i dinë.
Ndaj meje është i gjallë
Gjithënjë ajy në jetë,
Që lëfton si trim me pallë,
Shpëton nder' e bije vetë.
I jam falë trimërisë,
Që më shpëtoj Shqipërinë,
I jam falë Perëndisë,
Që më dha nder' e fuqinë.
Më ato arnëtë tuaj
Mëmëdheu do të mbahet,
Kurrë në dorë të huaj
Nukë bij'e nukë ndahet."
Kështu u tha Skënderbeu.
Shqipëtarët thirrë: "Rroftë
Mbreti, kombi, mëmëdheu!
Kurrë mos u varfëroftë!"
Pastaj u ngrit ushtërija
Me shumë të madhe bujë,
Kalori' e këmbësija
Me gas të math erth në Krujë.
Prunë Mustafa pashanë
E turq të tjerë q'i zunë,
Edhe shumë venetjanë,
Veçan ndër shtëpi i vunë.
Mbret'i mbante me të mirë
Dhe të lir' e me dëfrime,
Me të ngrën' e me të pirë,
Me mëshir' e pa mundime.
Parësi' e Venetisë
I dërgoj kanisqe shumë
Mbretit t'math të Shqipërisë
E një fort të madhe shumë,
I kërkoj vetëm lirinë
Nëpër Shqipëri të ketë,
Që të bënjë tregëtinë
E të jetë mik përjetë
E lufta q'u bë më parë,
Paskëtaj le të harrohet,
Të jenë si fis e farë,
Gjithë puna të mbarohet.
Mbret'i mir' ata i priti
Si miq e shum' i nderojti,
U dha kanisk, i gostiti,
E të zënët' i lëshojti.
Parësi e Venetisë
Pasandaj me të vërtetë
Ju bë mike Shqipërisë
Dhe Skënderbeut përjetë.
Kanisqet, q'erdhë me barrë,
Mbret'i math, burr'i vërtetë,
Gjith' i ndau në ushtëtarë
E gjësendi s'mbajti vetë.
Edhe fqinjët' e pabesë,
Sërbija, Bosnja, Vllahija,
Ju lutn' e kërkuan ndjesë,
Thanë: "Na vu marrëzija!"
Nevoj'aher'e mësojti,
Pa nisi florinj me barrë
Sulltan Murati, dërgojti,
Që s'e kish bërë më parë.
Pa dërgoj Ahmet pashanë,
Që me mbrenë kishte qënë
Mik, e kërkoj Mustafanë
Dhe të tjerët q'ishin zënë.
Mbreti i bëri gostinë,
E priti si të vëllanë,
Dhe bashkë hangër' e pinë,
Grishi edhe Mustafanë
Dhe Tanushn' e Moisinë,
Muzakënë e Uranë,
Maneshnë e Dukagjinë
E të tjerët' anembanë.
Turqitë u ngrin' e shkuan,
Në Adrinopojë vanë,
Të gjorët shum' u gëzuan,
"Kemi lindur sërish" thanë.
Florinjtë i ndau mbreti,
I muarrë luftëtarët,
Pa pjes' asnjë nukë mbeti
Nga vegjëli e të parët.
Popo, ta shihnje sulltanë!
Ishte bërë si i marri:
Pa pyetur, Mustafanë,
Të varfërinë, e vari!
Shqipëtarëtë fituan
Luftërat, emërin, nderë,
Pa fort shumë u gëzuan,
Të gjithë burrat' e vlerë
Shpëtuanë mëmëdhenë,
I dhanë nder Shqipërisë,
Lartësuan vetëhenë
Para gjithë njerëzisë.
Me gjithë botën lëftuan,
I muntn' armikët të tërë,
I prenë, i vran', i shuan,
Punë që më s'është bërë!
Ata trimatë q'u vranë
Për shpëtimt të Shqipërisë,
Mëmat' e tyre s'i qanë,
Vanë njatë Perëndisë.
Me gjith' atë trimërizë,
Me gjithë këta të mbarë
E me kaqë mirësizë,
Me ata bij shqipëtarë
Skënderbeu u gëzua
Dhe shokët' i përgëzojti,
Po s'u mburr e s'u lëvdua,
Vet'henë s'e rëndësojti.
Me zëmrë shumë të qetë
lith duartë në krahruar,
Pa thotë: "Zot i vërtetë!
Emri yt qoft' i lëvduar!"
Shok s'ka pasur ajy burrë
Edhe nukë do të ketë,
Se si Skënderbeu kurrë
S'ka ardhur' e s'vjen në jetë.
Gjithë ç'janë mirësitë
E të tërë trimërinë,
Urtësit' e dituritë,
Bukurin' e njerëzinë,
Duke mbledhurë me dorë,
Gjithë tok i kish përzjerë,
I kish tretur si dëborë,
Pa kish bërë këtë herë
Trimn' e mirë, Skënderbenë,
Zot i math e i vërtetë,
Që e nderoj mëmëdhenë,
Në mos ishte ajy vetë.


HISTORI E SKËNDERBEUT
(1898)
KREU X
N'Adrinopojë Murati
Me të bir' e me të tjerë
Brengë të brëndëshmë pati,
Dhe trazim ndër jeniçerë.
Pastaj u hoth mbi të tjerë,
Andej, këtej i përlau,
Papo humbn' ata të mjerë
Si lëpushkat q'i ha kau!
Njeri nukë i qëndronte,
Aq' ish i fortë Murati,
Të gjithë i dobëtonte,
I ndihte djalli dhe fati.
Vetëm një që nukë mundte,
Skënderbe trim shqipëtarë,
Pa qante dhe kokën tundte,
Në zëmër' e kish nakarë.
Pa prishurë Shqipërinë,
Q'ish në kufit e një fqinjë,
Nuk' e shtonte dot Turqinë,
E kish në syt si dëllinjë.
Pa e mblodhi parësinë,
Bënë fjalë gjat' e gjerë,
Si ta prishnjë Shqipërinë
Edhe më të mos ta lerë.
"S'ka të mbarë, tha, Turqija,
Sa është gjall' Skënderbeu,
Do prishurë Shqipërija",
Gjithëve kjo u pëlqeu.
Dyqint mijë luftëtarë!
Njëqint mij' ish kalorija!
Gjithë t'egër' e barbarë,
U mbloth' e u bë gatija!
Mi gjith' ata ushtëtarë
Q'ishin mizëri e mbletë,
Mi të parëtë m'i parë
Ish sulltan Murati vetë.
Pa dhe djalli këtë herë,
Për të shuar njerëzinë,
Top e gjyle kishte nxjerrë,
Të vris njeriu njerinë!
Me arm' e me ushtëtarë,
Me kamilla e me kuaj,
Me shumë burra të parë,
Me të tit' e me të huaj,
Me të madhe kërcëllimë
U nis i tërë rrëmeti,
Me zë e me oshëtimë
Dolli me nxit nga qyteti.
Pa Skënderbeu i mblodhi,
Erth e tërë Shqipërija,
Parësija me vrap rrodhi,
Dhe pas gjithë vegjëlija.
Fortesën' e Sfetigratit,
Që prara Dibravet ishte,
Ja la sipërë Perllatit,
Q'ish shumë trim e shokë s'kishte.
Skënderbeu dolli vetë
E solli rreth Shqipërinë
Me kalorës dymbëdhjetë,
E fortësoj njerësinë.
Prap' u kthye n'ushtëresë
Dhe përhapi trimërinë,
Dhe gas edhe bes' e shpresë,
Gëzoj gjithë njerëzinë.
Fjal' e atij edhe gurë
Munt ta ngjallte me të parët,
Dhe ta bënte trim e burrë,
Jo trimatë, shqipëtarët!
Fortesat' i fortësojti,
Pa përndau parësinë,
Nëpër vënde i dërgojti,
E pas mbajti Moisinë.
Ishin të zottë të parët,
Burra gjith' e shumë trima,
E të tërë shqipëtarët
Ishin posi vetëtima!
Parësi' e Shqipërisë
Ishte bërë zjarr e flakë,
S'i trëmbëshinë Turqisë,
Ndonëse ishin më pakë
Një lëftonte me një mijë,
Edhe nukë trëmbej kurrë,
Armikëtë s'doj t'i dijë,
Ishte kordhëtar e burrë.
Më trim mi gjithë të parë
Ishte Uran bukuroshi
Dhe Tanushi kordhëtarë,
Hamzaj, Muzakë djaloshi,
Dukagjini, Moisiu,
Maneshi shpatullgjerë,
Golemi mjekërëziu,
Edhe të tjer' e të tjerë.
Pa të tërë shqipëtarët
Ishin shumë trim' ahere,
S'i ndaje dot nga të parët
E nonjë pas nukë lere.
Gjithë ç'qenë mbretëritë
Njerës kishinë dërguar,
Skënderbeu me të titë
I pritnë duke gëzuar.
Të dërguarit' u thanë:
"Ç'ndihm' u duhetë, na thoni,
Se gjithë mbretërit tanë
Do t'u apënë ç'të doni."
Skënderbeu : "Na gëzuat,
Miq të mir' e të vërtetë!"
Tha "dhe shumë na nderuat,
Nder u dhëntë Zoti vetë.
Kur t'u kërkojmë, të vini,
Tani gjithë ushtërinë
Gati e n'armë ta kini,
Dhe ahere letë vinë."
Me urtësi Skënderbeu
U tha vetëm këto fjalë,
Të dërguarit' i ktheu
E dërgoj me ta të falë,
Gjith' ushtërit' e Muratit,
E shumë si mizërija,
Ju lëshua Sfetigratit,
U çkul e tërë Turqija!
E rrethuan Sfetigratnë,
Sulltani njeri dërgojti
Ta bindte burrë Perllatnë
Perllati ndënj' e dëgjojti,
Pa i tha: "Thuaj Muratit,
Sa të jetë gjall' Perllati
Fortesën e Sfetigratit
S'e merr dot kurrë Murati."
Me të msuar këtë fjalë,
U ashpërua Murati
Posi deti kur hedh valë,
Tha: "Dal, pa më sheh Perllati."
Krisi topi si gjëmimi!
Si rrufeja gjyl' e shkretë
E rrih fortesën, po trimi
S'u trëmb, ish burr' i vërtetë.
Armikët' u zëmëruan
Dhe gjithë fuqin' e mblodhë,
Fortesësë ju lëshuan,
Me rrëmbim të math u hodhë.
Menjëherë shqipëtarët
Ua dhanë me shigjetë,
Stavë u bënë të vrarët,
Ranë përdhe posi fletë
Të tjerëtë u përhapnë,
U trëmbn' e u frikësuan,
E gjithëkush zuri trapnë,
Nga fortesa u mërguan.
Pas asaj gjithë të parët
Thirrë dhe Murati vetë,
Ju lëshuan luftëtarët
Prapë fortesës si retë.
Po të brëndësmitë prushnë
Dhe finjën' e vajn' e zjerë
U hodhë dhe sheshn' e mbushnë
Me të vdekur' e të nderë.
Prapë e muarrë vrapnë,
Shoku-shoknë më s'e panë,
Iknë gjith' e u përhapnë,
Sicili nxitoj mënjanë.
Sulltan Murati tha: "Unë,
Që njerëzit gjith' i munda,
Të pësonj sot këtë punë
E të më thyhetë hunda!
Unë kaq' kombe të tjerë
I prisha dhe i kam vrarë,
E të mos munt këtë herë
Ta nxjerr tej me shqipëtarë!"
Pa tha, "Atë që të kthehet
Këtu vdekja do ta presë
Si mjerë kush të gënjehet!
Hidhuni përmbi fortesë!"
Pas kësaj, gjith' u përmblodhë,
Duke shkelur mi të vrarë,
Dhe fortesësë ju hodhë
E nëpër muret u varë
S'vunë re usht' e shigjetë
Si galatë u vërvitnë
Dhe u vranë shumë vetë,
Po të tjerëtë u ngjitnë.
Më s'bënte punë shigjeta,
Po kur zhveshnë shqipëtarët
Shpatat' e prehta të shkreta,
I mori djalli barbarët.
"Oburra!", thirri Perllati,
"Sot ta marrë vesh Turqija
Dhe vetë sulltan Murati
Ç'trima djem ka Shqipërija.
Biruni me vrap, o shokë!"
Tha, edhe gjithë po shtinin,
Turqit' pa dor' e pa kokë
Nga mur'i fortesës binin.
Kur nj'e madhe kërcëllimë
E tundi të tërë dhenë
Dhe ndriti një vetëtimë,
Turqit të mahnitur mbenë!
Një zë i math po dëgjohej,
Një rrëmet unjej nga bregu,
Tymi sa vinte po shtohej,
"Popo!", thanë, "Skënderbegu!"
Vërtet po vij me vrap Mbreti,
Moisiu dhe Muzaka,
Në mest të ati' rrëmeti
U hodhë mbi ta si flaka!
Kish dhjetë mijë të zgjedhur,
Të tërë ishin kaluar,
Gjithë çela ishte mbledhur,
Vdekjenë sillnin nër duar.
Kalorinë e dërgojti
Sulltani mi Skënderbenë,
Mbreti gjith' i copëtojti,
Pa u dha dërrmën' e dhenë.
Armikët' i ngau data,
Gjith' ushtërin' e lëshojti
Murati, po erdhi nata
E vdekjenë e ndalojti.
Nga kjo punë u helmua
Fort shumë sulltan Murati,
N'anët tjatrë u gëzua
Me shokët' e tij Perllati.
Mbreti me shokëtë iku,
Zuri një vent të mërguar,
Po s'e mori vesh armiku,
Pa ndenj gjithë natën zgjuar.
Jashtë po rrinte Murati,
Edh'e tërë ushtërija,
Me shokët brenda Perllati,
Ata edhe Perëndija,
Gjithënjë fjal' u dërgonte,
E rrihte t'i mashtëronjë.
Pun' e rremeja s'mbaronte,
Pa më s'dij si të punonjë.
Kërkonte t'i haj më besë,
Po fjal' i dërgoj Perllati,
"Mos bjerë më atë shpresë
Se s'epetë Sfetigrati."
Pshihej dielli, dil hëna,
Shkonte nata, vinte dita,
S'mbaron dot pun' as e thëna,
As gënjeshtëra, as mita.
Armikët' ishin radhosur,
Nëpër sheshe kishin rënë,
Të sëmur' e të plagosur,
Vendin' e kishinë zënë,
Dhe nga vap' e zjarr'i shumë
Ishin prer' e dobëtuar.
Ca kishin rënë në gjumë,
Të tjerëtë rrinin shtruar.
Hëna herë në re pshihej,
Herë delte e tregohej,
Epte drit' e përsëritej
Dhe prapë me re mbulohej.
Ahere majë një bregu,
Me Tanushn' e me të tjerë,
Kishte dalë Skënderbegu
Dhe i pa gjithë të nderë.
O hëna krahrorergjëndtë!
Ti u bëre tradhëtore?
Zoti për faj mos ta zëntë!
Të gjorët më qaf' i more!
I pa ashtu Skënderbeu
Dhe u fal më Perëndinë,
Pa shokëvet u rrëfeu,
Tha: "E shihni ushtërinë?
E shihni sulltan Muratnë,
Q'ish i patundur si shkëmbi,
Veç këtu s'e gjen dot fatnë,
Pa gjithë botën e trëmbi.
Ajy që nuk' u munt kurrë,
Që ka prishur mbretëritë,
S'i ndënj kundrejt ndonjë burrë,
Ndaj nesh ka rënë në shkitë!
Gjithë botën' e ka marrë,
S'e ka trëmburë rrëmeti,
S'munt dot vetëm shqipëtarë.
E shihni? Këmbëkuc mbeti!
Pa t'u derdhemi një herë,
Atje tek janë të shtritur,
Të dremitur' e të prerë,
Të dobët' e të drobitur."
Me të thënë këshru mbreti,
Gjithë burrat' u gëzuan,
U lëshuanë së qeti,
Armikut ju afëruan.
Pa nisinë Moisinë
Me shumë trima të tjerë,
E qyrë mir' ushtërinë
Dhe u kthyen menjëherë,
Gjith' u derdhë më të qetë,
Në mest t'ushtërisë vanë
Burrat trima të vërtetë,
Armikët fare s'i panë.
Moisiu, si turk veshur,
U thosh më gjuhët të tyre:
"Përse s'flini?" duke qeshur,
Me farë turku mënyre!
Ujku i urëtë shumë
Kur futet ndaj bagëtisë
Dhe barin' e gjen në gjumë,
S'ja mbyll derën e shtëpisë
Ashtu edhe shqipëtarët
Me vërtik shum' u lëshuan,
Pa i shuanë barbarët,
I therë e i rrëzuan!
Ç'u ka bërë Skënderbeu
Armikëvet atë natë,
I griu, i shoj, i preu!
Ish rrufe ajo, s'ish shpatë!
Aqë ngrinte shumë shpata,
Sa shkelte mi yjt' e shkonte,
Me vrap nga frik' e saj nata
Ditësë vent i lëshonte!
Gjaku më gjut kish arritur,
U mbush vendi me të vrarë,
Armikëtë të mahnitur
Po ikënin duke qarë!
Sa të zgjuhetë nga gjumi
E të marr' armët' armiku,
Gjaku ish bërë si lumi,
Mbreti me shokëtë iku.
Bisha duke përlëfytur
Deshtë i lë mbi dhet rrahë,
Edhe ikën në gjak mbytur,
Nxiton si shqipja me krahë!
Më të nesëret Murati
U ngrit me shum' idhërime,
Më anët tjatrë Perllati
S'e la të bënte fitime.
Tri herë muarrë vrapnë,
Të tri herët' i përndanë,
Gjith' ushtërin' e përhapnë
Dhe shumë syresh i vranë.
Shqipëtarët dit' e natë
Më të gjith' anët u binin,
Atyre u hiqninë shpatë,
Fortesës ngrënje i shpinin.
Një mëngjes gjith' e rrethojnë
Armikëtë Sfetigratnë
Dhe i bien' e s'pushojnë,
Po s'e trëmbin dot Perllatnë!
Firuz pashënë Murati
Me mijë tetëmbëdhjetë
E dërgoj me vrap lugati
Të zij vënt, të rrij i qetë,
Skënderbenë ta ndalonjë,
Ta mbanj' e të mos e lerë,
Dhe ky vetë të lëftonjë
E fortesësë t'i bjerë.
Murati këto po shtinte
Dhe Sfetigratn' e shtrëngonte,
E Skënderbeu po vinte,
Se të gjitha i mësonte.
Kishte mijë dymbëdhjetë
Burra trima shqipëtarë,
Dhe sa të gjith' ishte vetë,
Q'ishte mi të tër' i parë.
Firuz pasha më një gropë
E kish ndarë ushtërinë,
E kishte bërë tri copë
Edhe po priste të vinë.
Më nj'anë vete Muzaka,
Moisiu më tjatr'anë,
Mbreti vet' u fut si flaka,
Armikëtë gjith' i ranë,
Po ajy si vetëtima
Hyri me kordhë në dorë,
I ndau burratë trima,
U dha gjithëve tërthorë.
Si i hapi e i prishi,
Qëndroj e u çloth mënjanë,
Të parëtë gjith' i grishi,
Për luftënë fjalë thanë.
Firuz pasha: "Shqipëtarë!"
Thirri, "Ku e kini mbrenë?
Jo më nxjerrki ca kusarë!
Ç'e gjet vallë Skënderbenë?
Ajy burri trim që kini
Iku vall' e mori malë?
Pa ma bini, pa ma bini,
N'është trim, këtu të dalë."
Kështu u tha Firuz pasha
Me buj' e duke lëvduar
Dhe duke vrarë të trasha,
I ziu e kish të shkruar!
Mbreti trim, me të dëgjuar
Këtë fjal', u ashpërua
Dhe hyri me nxit kaluar,
Posi fajkoj ju lëshua,
I tha: "Do ta mësosh mirë
Ku ësht' ajy që kërkove!
S'më vjen keq, se me dëshirë
Vdekjenë vetë e ftove."
Duke thënë kshu, e ndoqi,
Ju hoth me vrap edh'e zuri,
Një kordhë të mir' i hoqi,
Kokënë përdhe ja shturi!
Koka ra dhe ligjëronte,
Nuk' i kishte sosur fjalët,
Trup'i tij dhe po qëndronte,
Sindëkur ishte mbi kalët!
Armikëtë si e panë
Që u vra e ra i pari,
Gjithë ç'kishinë i lanë
Dhe ikënin si i marri.
Katrë mijë luftëtarë
Kishin rënë posi duaj,
Mben' ata më vënt të vrarë
Dhe gjë e plaçka e kuaj.
Murati ish derdhur vetë
Që ta mirrte Sfetigratnë,
Po la mije shtat' a tetë
Dhe s'e mundi dot Perllatnë.
Shtat' a tetë mij' u vranë,
E shih q'u prish ushtërinë,
Më s'e nxij dheu sulltanë,
Pa e mblodhi parësinë,
Tha: "Fortesënë ta lemë,
Se puna nukë pronditi,
Si druri që s'lëshon pemë",
Edhe ushtërin' e ngriti.
"T'i derdhemi Shqipërisë,
E tejpërtej", tha, "ta djegim,
Tëmerr të math njerëzisë
T'i apëmë e t'i ndjekim;
Pa duke bërë rrëmujë,
Përpara gjithë t'i vëmë,
Të hyjmë brënda në Krujë,
E gjësendi të mos lemë."
Mblodhi shokë' Skënderbeu,
Që hanin hekur me dhëmbë,
Armikut udhën' ja preu,
Nuk' i la të bënin këmbë.
I pa që iknë Perllati
E ju derdhë Shqipërisë
Ushtërija dhe Murati,
Papo ju duk dit' e zisë,
Tha: "O shokë, ne më çpresim?
Po shuhetë Shqipërija,
Jakëni gjithë të vdesim!
Si ta apë Perëndija!"
Kshu tha burri trim, Perllati,
Dhe vuri armët' e lara,
Mori udhënë nga Mati,
Që t'u dil turqet përpara.
Fluturuanë si flakë
Edhe në fortesë lanë
Nga shokëtë ca të pakë,
Q'ishinë gjithë dibranë.
Shërbëtori që bij ujë,
Tha: "Popo, ç'na qënka thënë!"
"Ç'ësht' ", i thanë, "kjo rrëmujë?"
Tha: "Qeni në pust ka rënë!"
Dibranët nuk' e pinin
Ujët' e kërmës' së shkretë,
Tjatrë pus s'kish, qysh të rrinin?
Pa ujë s'rrohet në jetë.
Një tradhëtor, kanë thënë,
Për të mirët të Turqisë
E pat shtënë në pust qënë,
Q'i bëri dëm Shqipërisë!
Gjith' ata burra dibranë
Muarrë armët' e shkuan,
Fortesën, vetëm e lanë,
Opopo! qysh u marruan?
Ata posa kishin dalë
E me shumë vrap po vinin,
Muarrë të gjithë malë,
Kërkonin ujë të pinin.
Armikëtë ishin thyer
Dh' ata që mbenë të gjallë,
Përsëri ishinë kthyer,
U poqnë ballë për ballë.
Këta me vrap ua dhanë
Edhe përpara i vunë,
Njëzet a tridhjet' i vranë
Dhe fortesën prap' e zunë.
Armikëtë e rrethuan
Si mizërija fortesën,
Po dibranëtë lëftuan,
U bënë gati të vdesën.
Sulltani nukë mënojti,
Se i pa se s'kishin shpresë,
Me njeri fjalë dërgojti,
T'ikin me arm' e me besë
Etj' e shkret' i kishte prurë
Afrë vdkjesë të tërë,
Ishin gjithë të sëmurë,
Pa të ndryshmë qenë bërë!
Vëndësit dhe luftëtarët
Me armë në dorë shkuan,
Nuk' i mbajtnë dot të parët,
Punë të keqe punuan!
Armikëtë më s'mënuan,
Po fortesësë ju derdhë
E gjithë shum' u gëzuan,
Se pa luftë brënda erdhë.
Kështu e mori Murati
Fortesën' e Shqipërisë,
Ra pa luftë Sfetigrati
Q'ish në kufit të Turqisë!
O fortes' e Sfetigratit!
Rrufeja të të kish rënë!
Sa re në lakt të Muratit,
Nukë je më për të qënë!
Ishe zonjë, zojn' të bënë,
Dolle pej sër' e pej radhe,
S'je paskëtaj për të qënë!
Perllati ishte përzjerë,
Nër luftëra ishte ndodhur
Me gjithë shokët' e tjerë,
Pa ish këputur' e lodhur.
Kur e dëgjoj këtë fjalë,
U mahnit, mbeti si shtyllë,
Në zëmërt i erth një valë
Dhe u verth e u bë dyllë!
Tha: "Popo, ç'bëra që ika!
Të më mirr ushta në ballë,
Të më paske rënë pika,
Sot të mos isha i gjallë!"
Kështu tha çelë Perllati,
Në shpirtit kish brengë shumë,
Krahrorgjeri, leshragjati,
I derdhi lottë si lumë!
Nuk' e linte trimërija,
Pa vu kokënë ndër duar,
E mundonte vetëdija,
Ish vrënjtur' e shëmëtuar!
Burr'i math, i trash', i gjatë
Ndënji pak e u mejtua,
Hodhi dorënë mi shpatë,
Mbreti trim ju afërua.
Foshnja kur i flet ati,
Si e lak me lotthit dhenë?
Ashtu dhe çelë Perllati
Qau kur pa Skënderbenë!
Dhe i thotë: "Mos më lerë
Të më vrasë vetëdija,
Dua të vdes menjëherë,
Se më s'më nxë Shqipërija!"
Pa e qafoj Skënderbeu,
Duke thënë shumë fjalë,
Zëmrënë ja përdëlleu,
Q'ish plot breng' e gjithë valë.
Foshnja, gra, pleq, luftëtarë
Rrininë buzëlëshuar,
Me fytyrëzë të vrarë
Faji i kish turpëruar.
Mbreti u tha: "Keq mos kini,
Pa prap' e vëmë në dorë,
Juve shëndoshë të jini,
Pa Zoti s'na lë të gjorë.
Kijeni zëmrën të gjerë,
Kurrë mos u dobëtoni,
Puna sido që të bjerë,
Burra e trima qëndroni."
Kshu tha, po shum' u helmua
Nga ky dëm i math që patnë,
Po nukë ju zëmërua,
Se e doj shumë Perllatnë.
U dha gjë, plaçkë e arë
Të ardhuret Skënderbeu,
Dhe shtëpi e qe e farë,
Të gjithë i ngushëlleu.
Si u muarr Sfetigrati,
U nis për n'Adrinopojë,
Më s'ndenji fare Murati,
Se pa të madhe nevojë,
I numëroj luftëtarët
Si tufën' e bagëtisë,
Ishin shuarë barbarët,
S'ish as gjysm' e ushtërisë.
La tetë mij' ushtëtarë
Dhe topa gjyl' e të tjera
Në Sfetigrat q'e kish marrë,
A ja la, të themi, hera.
Skënderbeu e mësojti
Dhe dolli me dhjetë mijë,
Më çdo anë i dërgojti,
Përpara, pas e nër ijë:
Herë vënt të ngushtë zunë,
Herë në ball' i goditnë,
Herë përpara i vunë
E herë në prit' i pritnë.
Kështu i pren' e i vranë,
Të shumëtë mb'udhë mbetnë,
Të pakëtë mezi vanë
E zunë kryeqytetnë,
Mbreti erth në Kruj' e zbriti,
Edh' e hapi ushtërinë,
Pas dy muaj e porsiti
Të mblidhetë, parësinë.
Mbreti pa punë po s'rrinte,
S'lodhej kurr' e s'i rëndohej,
Edhe në gjumë kur flinte
Për Shqipërinë mejtohej.
Dolli e pa Shqipërinë
Edhe gjyqet' e çdo punë,
Vuri nd'udhë mirësinë,
Njeri s'la në të përdhunë.
Në ditët të ati mbreti
E sa rroj ajy në jetë,
Në Shqipëri njeri s'mbeti
Në të keq e në të metë.
Shqipëtarët gjith' i qitte,
Q'i kish djem e i donte,
Për luftë vet' i stërvitte,
Shumë bukur' i mësonte.
Nga ajy zot e mësonin
Luftën me shumë dëshirë
Shqipëtarët, pa lëftonin,
Me armikët' aqë mirë.
Vate vetë këtë herë
Skënderbeu pa Hynjadhë
Edhe mbretërët e tjerë,
Miqt' e tij gjithë me radhë.
Derdhi këtë herë topa,
Pru italjan' e gjermanë
E ç'i duhej nga Evropa,
Dhe fransës' e venetjanë.
Të gjith' i kish miq, si thamë,
Po më mik i Shqipërisë,
Q'e kish mbreti vëllamë,
Ishte mbret'i Italisë.
Alfonsin kish mik për kokë,
Vëlla të dashur përjetë
E ballë në gjithë shokë,
Mbreti trim e i vërtetë.
Sindëkur i porositi,
U mbluadhë parësija,
Mbreti me nder shum' i priti,
Si ja epte njerëzija.
Parësi e mëmëdheut
Ishte mbledhurë e tërë,
Për dasmët të Skënderbeut
Fjal' e mejtim kishte bërë.
Pa mbretit të gjith' i vanë
Me një zë e me një gojë,
Përnjëherë gjith' i thanë:
"Neve shohëm një nevojë.
Të lutemi gjithë ç'jemi,
N'emërit të Shqipërisë,
Një fjalë që do ta themi,
U bëftë e Perëndisë.
Kombin duhet ta gëzojmë
Edhe gjithë Shqipërinë,
Andaj duam ta martojmë
Këtë herë zotëninë."
Mbreti qeshi dhe tha: "Mua!
S'më dini që s'mbanj dot zgjedhë?
Tani kërkoni një grua
Në robëri të më hedhë!"
Pleqësi' e parësisë
Dhe më afërë i vanë:
"Kjo dëshir' e Shqipërisë
Do të mbarohet'" i thanë.
"Paskëtaj më s'të dëgjojmë,
Se kjo punë është jona;
Mëmëdhenë s'e shkretojmë,
Për tjatrë gjë urdhërona."
"U ap fjalë që të vlohem,
Si të marrëm Sfetigratnë,
Do t'u dëgjinj të martohem,
Po pa të mundim Muratnë."
Skënderbeu këtë fjalë
Tha, ata gjith' u gëzuan,
I thanë: "Të qofshim falë"
E fjalë të tjera s'shtuan.
Ushtërinë prap' e mblodhë,
Të gjithë trimatë vanë
E Sfetigratit ju hodhë,
Më të gjith' anët i ranë.
Fjal' e njeri dërgoj mbreti,
Që të epenë me besë,
Po këtë s'e desh Ahmeti,
Q'ish i parë në fortesë
Tha: "Sa gjak derdhi Turqija
Edhe prapë nuk' i mundi,
Të derthnjë dhe Shqipërija,
Pa të shohëm më së fundi."
Më topt edhe për fortesë
Shqipëtarët s'ishin msuar,
Në të huajt kishin shpresë,
Se ata ishin të vuar.
Po e dinte Skënderbeu
Dh'e njohnë gjithë të parët,
Që s'fitonte mëmëdheu
Pa stërvitur' shqipëtarët.
Gjithë të huajt' Turqija
Menjëher' i frikësonte,
Fill e vetëm Shqipërija
Dhe shqipëtari lëftonte!
Mbreti e rrethoj fortesën,
Që t'i lij n'uri të mbesin,
Dhe Dërgoj tanushn' e Shtresën
Me shok' udhënë t'i presin,
T'i rrinë kundrejt Turqisë,
Asnjë armik të mos lenë
T'i qasetë Shqipërisë,
T'u apën dërrmën' e dhenë.
Përsëri sulltan Murati
Me dyqint mij ushtëtarë
Erdhi drejt posi zapati,
Si edhe herën' e parë.
Andaj e tër' ushtërija
Erdhi në Krujë dhe mbreti,
E u zunë nga gatija,
Se kohë shumë s'u mbeti.


HISTORI E SKËNDERBEUT
(1898)
KREU XXI

Mbreti priti miqësinë
Dhe i përcolli të tërë,
Q'i nderuan Shqipërinë
Dhe punëtë që kish bërë
Pa i erdhi parësija
Nga çdo an' e Shqipërisë,
Edh'e tërë zotërija,
Se ish hij'e Perëndisë.
Të gjithë duke nderuar,
Mbret'i priti shumë mirë,
I pushtoj në krahëruar
Me gas shum' e me dëshirë.
Këtej mbret'i Shqipërisë
Edhe e tërë Shqipërija
Kish gazet' e Perëndisë
Q'i do gjithë njerëzija;
Andej sulltan'i Turqisë
Vate shum' i zemëruar,
Sepse dëmn' e Shqipërisë
Zot'i math e kish ndaluar;
Po ra në shumë lëngime
E në smundje të këqija,
N'idhërim' e në rënkime,
I dha brengë Perëndija.
Shihte ëndërr' e thërriste,
Thoshte: "Po vjen Skënderbeu!"
Dhe dridhej e angulliste,
Sikur do ta pinte dheu!
U tremb shumë këtë herë
Sulltani nga Skënderbeu,
Se ja shtu në baltë nderë
Dh'e vërteta s'e gënjeu.
Pas ca muajsh u shërua
Dhe u ngrit si nga qivuri,
Ndënji pak' e u mejtua,
Pa Ali pashënë pruri.
I tha: "Ali pashë, ç'thua?
Si t'ja bëjmë Shqipërisë?
Që nukë më la nder mua
Dhe faqe ndaj njerëzisë."
Ali pasha ju këthye,
Fjalën' e kishte ndër dhëmbë,
Pa një her' u kapërxye
Dhe u ngrit me nxit më këmbë,
I tha: "Unë të kam thënë
Që mos e nga Shqipërinë,
Se Zot'i math s'e ka thënë
Ta bënjë njeri të tinë.
Ne të zëmë miqësinë
Me të zon' e Shqipërisë
Dhe ta kemi Shqipërinë
Një fortesë të Turqisë.
Kshu them e kështu kam thënë,
Fjala s'më është dëgjuar,
Po jam prapë tek kam qënë
M'atë fjalë kam qëndruar.
Kaqë herë që lëftuam
Ne kurrë s'kemi fituar,
E sa ushtëri dërguam
Shqipëria i ka shuar.
Edhe ta marrç Shqipërinë,
S'bënetë rob shqipëtari,
Po pyet ata që dinë
E mos puno si i marri;
Ata në dorë të huaj
Kurrë nukë kanë rënë
Dhe s'bijenë, po mos vuaj,
Se s'hyjnë në zgjedhët tënë.
Nukë merret Shqipërija
Si thoni, me të përdhunë,
Po përjetë miqësija
Do të na hyjnë në punë."
Kështu i tha Ali pasha,
Pa u bint sulltan Mehmeti,
Q'i vrit më parë të trasha,
Se të vërtetën' e gjeti,
Pa Ali pashës i thotë:
"Fjala jote ësht' e mirë,
Gjer më sot vuamë kotë
Si të marr' e si ë pirë.
Tani pa merr ushtërinë
Dhe mos më dëgjo as mua,
Po hiq e zërë kufinë
Edhe bëj ashtu si thua."
Kshu tha dh'e nisi Alinë
Me mijë pesëmbëdhjetë,
Vate dhe zuri kufinë,
E punoj si deshi vetë.
Zu paqën' e Perëndisë,
Q'ësht' e lartër' edh'e mirë,
E ju bë mik Shqipërisë
Me besë e me dëshirë.
Pa nisi pesë të parë,
I dërgoj me vrap te mbreti
Me qëllim shumë të mbarë,
Miqësisë udh' i gjeti,
U bë mik me Skënderbenë,
Mik me shpirt edhe me besë,
Se e donte shume mbrenë,
Kishte njerëzije pjesë.
U poq edhe shumë herë
Me mbren' Ali pasha vetë,
Q'i bënte si duhej nderë,
Se e dij q'ish i vërtetë.
Miqësi shumë rrëfyen
E bënë vëllazërinë,
Edhe kanisqe çkëmbyen
Mbret'i urtë me Alinë.
Koha me paqë po shkonte
Duke rrjedhurë si lumi,
Gjëkundi nukë qëndronte,
Dit' e natë s'e zij gjumi,
Papo koha duke shkuar
Përsëritet gjithë jeta,
Gjësendi s'le pa ndryshuar,
Gjith' i merr me vet'h'e shkreta!
Lulevet nuk u le erë
E drurëvet s'u le fletë,
Njeriut të zi, të mjerë,
Ja nxin të shkretënë jetë!
Sjell thinjët' e pleqërinë,
Fishk faqen, kërrus kurrisnë,
Shtije poshtë dhe fuqinë,
Njerin' e than si murrisnë!
Lulenë q'e çeli vera.
E prishi dimër' i shkretë,
Po sërish kur i vjen hera
Lulëzohet' e nxjerr fletë.
Kshu vdes edhe koha vetë
Edhe dimëri dhe vera,
Po ngjallen sërish në jetë
E dukenë si të tjera.
Kështu e tha Perëndija,
Andaj po plakej dhe mbreti
Dhe gjithë shokët' e tija,
U plak dhe sulltan Mehmeti.
Dimër'i lij vjeshtëtë prapa
E atë e ndiqte vera,
Pas verësë vinte vapa,
Pa vinin vjeshtët' e tjera.
Bilbili zij' e këndonte
Ndër lule m'er' e në fletë,
Pa pastaj sërish pushonte
Dhe rrinte ca koh' i qetë.
Moti shkont'e përsëritej
Edhe paqa fortësohej
Fuqija nuk' i venitej,
Gjithënjë më shum' i shtohej.
Ish në prehje Shqipëria
Edhe gjithë shqipëtarët,
Mbretëronte urtësija,
S'kishin të bënin të marrët.
Mbreti shpirtmath me Alinë
Piqeshinë kurdoherë
Dh'e shtoninë miqësinë,
Nuk' e lininë të bjerë.
Dhe vëndetë që kish zënë
Rreth Shqipërisë Turqija,
Gjith' ishinë më të dhënë,
Se i donte Shqipërija.
Tërësin' e Shqipërisë
Edhe mbren' e mbretërinë
Do t'i njih mbret'i Turqisë,
Kshu e bënë me Alinë.
Po djajtë e djallëzitë
E çmëntnë sërish Mehmenë
Dh'e prunë më atë ditë,
Q'u bë prap' armik me mbrenë!
Nga Jeziti, nga Mervani,
Nga Mavij' e mallëkuar
Mori mësime sulltani,
Udhën e gjet të punuar!
Pa s'e donte Shqipërinë,
Nuk' e donte Skënderbenë,
Sepse kishte urtësinë,
Përpiqej për mëmëdhenë.
E ngriti me vrap Alinë,
Se u bë me shqipëtarët,
U përpoq për Shqipërinë,
Nukë lëftoj si të parët!
Qëllimet që zu Mehmeti
Dhe udhën' e mallëkuar
E kupëtoj mirë mbreti,
Që rrij gjithënjë i zgjuar,
Pa dolli me parësinë,
I erth rrotull Shqipërisë
E pa gjithë njerëzinë
Mbret'i math i urtësisë.
I dha fuqi Shqipërisë
E fortësoj çdo fortesë,
Po më shumë njerëzisë
I dha trimëri e shpresë.
Dimëri që helmon dhenë,
Çvesh drurët' e s'u le fletë,
Lulet i bën sikur s'qenë
Me ftohtësirët të shkretë
Me atë të thatë dorë
Që shtije gjithë thëllimnë,
Shtron dëborë mi dëborë,
Heth helmin' e idhërimnë
Me atë dorë të shkretë,
Së largu duke qëlluar,
Hodhi me fort një shigjetë,
Oh, shigjet' e mallëkuar!
E pa të dirsurë mbrenë,
Që përpiqej e punonte
Gjithënjë për mëmëdhenë,
Edhe gjumi s'e qetonte,
Pa shigjetën' e vërviti
Me fuqi të madhe shumë,
Mbren' e mirë e goditi!
Ç'bëre, o dimër', o lumë!
Mbret'i math e i vërtetë
Ndjen brënda në krahëruar,
Nga e nëmura shigjetë,
Një të shkretë të sëmbuar!
Atë që s'e zinte shpata
Edhe ushta e shigjeta,
Smundja me duar të thata
Ndër rroba e shtu e shkreta!
Mbreti me shokët zu Leshnë,
Atje ethetë ja dhanë,
Shëronjësit' u përveshnë
E të gjithë bashk' i vanë.
U çkul gjithë parësija,
Njeri pa ardhurë s'mbeti,
Rrodhi gjithë Shqipërija,
Erth' aty tek ishte mbreti.
Mbreti thirri parësinë,
U dërgoj me vrap një djalë,
Tha: "Gjithë këtu të vinë,
Se kam t'u them shumë fjalë."
Kshu tha, pa erth parësija
Edhe pleqtë mëndjeshumë,
Se kish njerëz Shqipërija,
S'kishte mbeturë për lumë.
Maksimi q'ish i dërguar
Te mbreti, nga Italija,
Dhe Jasafi i lëvduar,
Që ishte nga Venetija,
Hynë tok me parësinë
Edhe me pleqt të uruar,
Q'e mbaninë Shqipërinë
Si lulen' e lulëzuar.
Ata hynë me gjak ngrirë
Edh'e përshëndoshnë mbrenë
Gjithë me zëmrë të mpirë,
Të sëmurë shum' e gjenë!
Pa Skënderbe bukuroshi
Gjithëve u bëri nderë,
Sicilin' e përshëndoshi
Dhe zu fjalën menjëherë,
Tha: "Erthmë e do të vemi,
Mase prapë do të vimë,
Se këtu përjetë s'jemi,
E nukë mundim të rrimë.
O vëllezrë shqipëtarë!
Ju të jini të bashkuar,
Sindëkur qetë më parë,
Që të jini të nderuar;
Mos e lini trimërinë
Dhe bashkimnë në mest tuaj,
Po ta kini miqësinë,
Se nukë jini të huaj,
Jini gjithë shqipëtarë,
Kini mëmë Shqipërinë,
Jini një fis e një farë
E besoni Perëndinë
Përpiqi ditë edhe natë,
Mëmëdhenë ta shpëtoni,
Armikut hiqini shpatë,
Kurrë mos u frikësoni;
Sindëkur kini lëftuar,
Ashtu prapë të lëftoni,
Që të jini të shpëtuar
E të kini gjithë ç'doni;
Mos e humbisni lirinë
E mos bëhi rob në jetë,
Po të doni mirësinë,
Ua ep Zotth'i vërtetë.
Im bir sot foshnj' ësht' e djalë,
Nukë munt të mbretëronjë,
Se në luftë s'munt të dalë,
Mëmëdhenë ta shpëtonjë
Se ka vetëm njëmbëdhjetë
Vjet e nukë ka më shumë,
Që ka lindurë në jetë,
Vërsa s'u poq, është brumë
Së pari do të mësonjë
Qysh mbahetë mbretërija,
Pa pastaj të mbretëronjë,
N'e ka thënë Perëndija;
Ato ditë sa të vinë,
Ju të njihni për të parë
Çelë Lekë Dukagjinë
Gjithë ç'jini shqipëtarë,
Ajy në këmbët të mbretit
Të gjykonj' e të lëftonjë,
Të jet' i par'i rrëmetit
E çdo punë ta mbaronjë,
Kur ka luftë Shqipërija,
Pas fjalës që kemi bërë,
Do t'i ndihnjë Venetija
Me fuqit të saj të tërë
Në ardhtë vetë sulltani,
Veç ndihmes së Venetisë,
Do të ndihnjë Ferdinani
Me ushtërit t'Italisë
Ashtu edhe Shqipërija
Do t'i ndihnjë Venetisë,
N'i arthtë siprë Turqija,
Sindëkur dhe Italisë.
Im bir e ka mbretërinë,
Me t'ëmënë për ca kohë
Le të zërë Apolinë, { Napolin }
Sa të rritet' e të shohë."
Kshu tha mbret'i Perëndisë,
Ajy zot' i zotëruar,
Mbret'i urt' i Shqipërisë,
Dhe i mir' e i lëvduar.
Pa u kthye më të birë,
I tha: "Ti, o jetëgjatë!
Vështro të bëhesh m'i mirë
E m'i urtë nga yt atë."
Nga fjalëtë që tha mbreti,
Shkronjësi shum' i mësuar,
Bardhuli, q'ishte si deti,
Asnjë nukë la pa shkruar.
Mbreti ish më këtë fjalë,
E të tjerëtë dëgjonin,
Kur më der' u dha një djalë,
Nukë muntnë ta ndalonin,
Tha: "Armikëtë po vinë,
O burra, o shqipëtarë!
Nxitoni, se na përpinë,
Delni, sa muntni, më parë!
E kapërxyen kufinë,
Mijë plot tetëmbëdhjetë
Me Ahmet pashën po vinë
Duke unjur tatëpjetë."
Kshu tha, pa me të dëgjuar
Këtë fjalë shqipëtarët,
Muarr; armëtë nër duar
Dhe duallë me të parët.
Skënderbeu zgjeth të parë
Dh'e vu në këmbët të tija
Tanushnë mi luftëtarë,
Se ishte bërë gatija.
U ngrit edhe vetë mbreti:
"Armët e kalënë!" thirri,
Po fuqi më nuk' i mbeti,
E zunë miqt' e i biri.
Posi lisi duke rënë:
"Zot'i math e i vërtetë!
Le të bëhet ç'është thënë,"
Tha, "se unë s'rronj për jetë
Po më ki kujdes, Ti vetë,
Shqipëtar' e Shqipërinë,
Mos m'i lerë kurrë shkretë,
Se Ti e do mirësinë
Në dorë të huaj kurrë
Shqipërija të mos bjerë,
Shqipëtari trim e burrë
Të jet' e ta ketë nderë
Mbaje Shqipërinë zonjë,
Të ketë gjithë të mirat,
Të rronj' e të mbretëronjë,
Të mos ta han' egërsirat,
Fali lirinë ta ketë
Edhe gjithë mirësitë,
Të jetë m'emrë përjetë,
Epi jet' e dit' e dritë!"
Këto fjal' i tha dy herë
Me zëmrë shumë të qetë,
Pastaj ra ndë gjum' i prerë!
Oh, moj sëmundj'e shkretë!
Ëngjëlli i trimërisë,
Fytyrë pej djalë mbreti
Dhe gjuhën' e Shqipërisë
Duke marë, erth e gjeti,
Dhe i tha: "Mos ki keq kurrë,
Se s'i shtije Perëndija,
Shqipëtari është burrë,
Do të rronjë Shqipërija;
S'ja ngre dot njeri lirinë,
Se ja dha Zot'i vërtetë,
Edhe gjithë mirësinë,
Ja ka falurë përjetë."
Kshu tha ëngjëll'i uruar.
"Fort mir' ", i tha Skënderbeu,
"Unë vete i gëzuar,
Ndryshe nukë më tret dheu."
Shqipëtarët u përveshnë,
Për shpëtimt të Shqipërisë
Jetënë më nuk e deshnë,
Dërrmën i dhanë Turqisë.
Hynë n'ushtërit si flakë,
Një të gjallë nukë lanë,
Me Ahmet pashënë pakë
Te sulltan Mehmeti vanë.
Pa kur erdhë shqipëtarët,
Skënderbenë keq e gjenë,
I mori gjithë të qarët,
Se e donin shumë mbrenë.
Më nesëret duke ngdhirë
Mbreti la jetën' e shkretë!
Shpirt'i math e shum' i mirë
Vate te zot'i vërtetë!
Me gjëmim, me vetëtimë
Reja poshtë shin' e shtije,
Pa lumi me ngashërimë
Prapë në det vet'e bije,
Dhe sërish ngrihet përpjetë
E lëçin ndë hapësirë,
Prap' atje e hedhin retë,
Se ajy ësht' i pavdirë.
Kur deshi Zot'i vërtetë,
Që ka kryer gjithësinë,
Të delte faqeza vetë,
Tfaqi në jetë njerinë,
Neve Atë burim kemi,
Detnë pa funt e pa anë,
Andej vim' e atje vemi,
Ajy është gjithë ç'janë.
Trup'i mbretit ishte shuar!
Mjekr' e bardhë si dëborë
Ish hapur mbi krahëruar!
Popo, njeriu i gjorë!
Gjashtëdhet' edhe tri herë
E kish parë Skënderbenë
Në jet' e bukura verë,
Që vjen e zbukuron dhenë.
Dolli Lekë Dukagjini
Më derët, q'ishte rrëmeti,
Tha: "Shqipëtarë, ku jini!
Se na la të shkretë mbreti!"
Kur dëgjuan këtë fjalë
Të idhurë shqipëtarët,
Thanë: "Mbret, të qofshim falë!"
Dhe gjithë i mori të qarët!
Mbretëresha edhe gratë,
Burratë dhe djal'i mbretit
Me lot qanë dit' e natë,
Se më s'dukej mëng' e detit!
Me nder të math njerëzija
Në Lesh Skënderben' e vunë,
Shpirti shkoj te Perëndija,
Se këtu më s'i mbet punë.
U vesh gjithë Shqipërija
Në të zi e zuri zinë,
Parësi e vegjëlija,
Q'e donin si Perëndinë.
Qaje, moj Shqipëri, qaje
Atë njerin' e vërtetë!
E zinë për jetë mbaje,
Se shok më s'i vjen në jetë.